Ka Nupepa Kuokoa, Volume IV, Number 24, 15 June 1865 — Ka Hoomana Kahiko. [ARTICLE]

Ka Hoomana Kahiko.

HELU 19. Na mohai kahiko o Hawaii nei, a me na hana o ke kaumaha ana ia mau mea, a me na pomaikai i imiia ilaila. He ekolu mau mea i ikeia ma keia kumumamao. 1. Na mohai. 2. Na hana i ke kaumaha ana. 3. O ka pomaikai e loaa ana i ka imi ana ilaila.

Na mohai maanei e hiki ai ke wehewehe i kekahi mau mohai. Eia kekahi mau mohai. Ka puaa hiwa, ka moa lawa. O ka puaa hiwa a me ka moa lawa, ua pili keia mau mohai i ka hooluolu ana i na Aumakua; a penei e hana'i: Ina ua mai kekahi kanaka, alaila, e hailona mua ke kanaka kahuna iloko o ka apu-awa, a i ole ia iloko paha o ka puu iliili. A ina ua ike ke kahuna he mai io no ko ua kanaka la, alaila, pane aku ke kahuna penei: He mai ko ia nei, he kumupaa; aole nae e hemo, aka, ina nae e loaa ka puaa hiwa o ka hemo no ia, aole i hanaia i ola wale mai no. Ina hoi ua makaukau i ka poe nana ka mai ka puaa, alaila o ka hoomaka koke iho la no ia e hana. A pane hou aku ke kahuna: penei nae e hana'i, e hana mua i ka puaa a pau i ka unuunu, a kalua hoi a moa, alaila, laweia mai ka puaa a hiki i kahi o ke kahuna a me ka mai, alaila, e moku mua ae ke kahuna i kauwahi o ka pepeiao o ka puaa, a me ka hope o ka huelo, a me ke kauwahi o ke akepaa; a paa ae la keia mau mea, pule mua aku la ke kahuna me ke kaukau aku a kalokalo aku hoi i kona mau akua, e ike mai ia ia a e kokoa mai no hoi i kana hana, a i ka mai no hoi. A pau ae la ka pule ana, alaila, haawi aku la i na mea ana i moku ai mamua i ka mai e ai. A pau ae la ka ai ana a ka mai, alaila, ina ua ike mua ke kahuna he mano ke kumupaa, alaila, pane hou aku ke kahuna me ka olelo aku penei: "E lawe oe i ka puaa a me ona apu-awa a hiki i kahakai, a e kiola aku i ka apu-awa. Eia nae, mai nana hou aku nae oe i hope, no ka mea, ina oe e nana hou aku i hope, aole e ai mai ka mano i ka puaa a me ka apu-awa, aole no hoi e ola ko ia nei mai." A pau ae la keia mau olelo ana a ke kahuna, hoomaka ke kanaka e lawe i na mea i hoomakaukauia ma ke ano mohai, a kiola aku la i ke kai, me ka nana hou ole aku nae i hope, alaila, oluolu mai la ka aumakua a me ke kumupaa. Eia hou hoi kekahi mau mohai; ka ia-ula, ka niu, ka maia. Ua pili keia mau mohai

no ke kapu heiau ana, a i ole, no ka hana ana no i ka poe mai. Penei no hoi ka hana ana: Ua hana mua ia ka heiau a paa, alaila kii ia ka niu a me ka maia a laweia mai; alaila kapu ka heiau i na po i o Kane, a o ka hoomaka koke iho la no ia o ke kahuna e hana i keia mau mohai no ke 'lii i ku oia i ka moku, oia hoi, i lilo i 'lii no ke Aupuni. A penei hoi e pili ai i ka poe mai. Ina hoi ua nana ke kahuna i ka mai o kekahi mea e mai ana, me ka ike nae he mai pilikia, a o ka hahau no ia i ka ia-ula, ka niu hoi a me ka maia, i mea hoi e oluolu mai ai ke akua, a e pau ai hoi ka mai o ka mea e mai ana. I ka manawa hoi o ke kahuna e hana ai i ka mai, aole e loihi ka hana ana, no ka mea, ua pau i ka hana ana i ka ia-ula, ka niu hoi ame ka maia. Eia hoi kekahi mea mohai hou, oia hoi ke kanaka a me ka puaa. A penei hoi ka hana ana: Hookahi 'lii hookahi kahuna, hookahi kilokilo, a hookahi no hoi kuhikuhi puuone. Ina e noho ana kekahi alii a me keia mau kanaka ekolu; a ina e ike ke kahuna ma kana oihana, ma ka apuawa paha, a i ole ina ka puuiliili paha, alaila, pane ae oia i ke 'lii penei: "E ke 'lii, ua ike au ma ka'u oihana, he hoa paio kou, eia la ke ku mai nei ke kahoaka o mea." A lohe ke 'lii no ka olelo a ke kahuna, kauohaia ke kilokilo e hele mai imua o ke 'lii, me ka ninau aku ia ia me ka olelo aku, "E ! Ua hai mai nei ka kahuna e like me kana ike, he hoa paio ka ko'u." A lohe ke kilokilo no keia mea, huli ae la kona alo i ka lani, a ike i na hoku e pili ana i ke 'lii, a ina ua ike io oia he hoa paio no, alaila, pane aku oia me ka olelo aku, Ae, hoa paio io no kou, eia la o mea, e manao ana e kipi ia oe, eia la o ko mea hoku ia e pili nei me kou. A lohe no hoi ke 'lii no ka kilokilo, kauoha ia no hoi ke kuhikuhi puuone. Eia hoi kana hana, e kuhikuhi oia i ke ano o ka hele ana, ke ano o ke kaua ana, o ke ano no hoi o na hana a pau, alaila, pane aku ke kuhikuhi puuone: E ke alii, maanei aku kaua a Kauwiki, kukulu ka heiau, make ke kanaka no ka heiau, a no ko Akua, make ia kanaka. I ka manawa e hele ai a hiki i Kauwiki, alaila, hana ka heiau, kukulu a paa, hana mai ke kahuna i kana hana i na mea kapu no ka heiau, o ka maia o ka niu a me ka ia-ula. A lako ia mau mea, hana ke kahuna me keia mau mohai. A pau ia, pane ke kahuna i ke 'lii, Aole kanaka e noho iho, pii oe ke 'lii pii pu no me na kanaka a pau i hiki mai ko akua. I ka pii ana a hiki i kahi o ka ohia, pane aku ke kahuna i ke 'lii, i kanaka na ko akua. Ninau ae hoi ke alii i ka Ilamuku, ke pane mai nei ke kahuna i kanaka na ke akua. A lohe ka Ilamuku, ua hoopaanaau wale no hoi ia i ke kanaka i hai na kapu o ke alii, oia hoi ka a-e ana i ke kahili o ke alii, a i ke aka paha o ka hale, a me kekahi mau kapu e ae paha a pau. O ke kii ia aku la no ia o ua kanaka nei a laweia mai me ko iala lohe ole e make ana. A hiki ke kanaka ma kahi o ka laau ohia, o ke oki pu ia aku la no ia o ke kino o keia kanaka me ka laau a moku liilii ae la. A ua kapaia keia mohai ana, oia ka make ana o ke kanaka ma ke kumu o ka laau, oia hoi o "Mauhaalelea." I ke kauo ana i keia laau ohia a hiki i kai i kahi o ka heiau, a kukulu i keia laau ma ka puka o ka heiau, alaila, pane hou mai ke kahuna i ke alii, E i kanaka no ka heiau, alaila, kii ia aku la no ia a ke kanaka i lawehala, laweia mai a kau i ka lele, pepehia mai la i mau puaa, ina he umi, a i ole ia he iwakalua paha. Aole nae o keia mau puaa i make, he mohai, aka, he mea e hooliloia'i ka pilau o ke kanaka i kau ia i ka lele no ka puaa'e, oleloia ai he pilau no ka puaa wale no, i nalowale ai ka pilau o ke kanaka. A pau ke kapu heiau ana, alaila, olelo ke kahuna, E hele oe i ke kaua, aole oe e pio i ko hoa paio. 2, Na hana i ke kaumaha ana i ka mohai Eia kekahi hana i ke kaumaha mohai ana, o ka pule ana i na he kupapau, a he aumakua a unihipili paha, a he Kuamu paha, a me na ano akua a pau, ua pili wale no i ke ano kahiko o Hawaii nei, aole i pili i ka pule ana i ke Akua oiaio. Ina hoike pu ia ae no kekahi mau hana ma ka wehewehe ana maluna'e. 3. O na pomaikai i imiia ilaila wahi a lakou a ka poe kahiko, o ke kapu ana i ka heiau, he mea e mana ai, a ina i ka make ana o ke kanaka a kau i ka lele, he mea e ku ai ke alii i ka moku, a he mea e oluolu mai ai ke akua; a pela no i weheweheia ai maluna'e. KUPAHU.