Ka Nupepa Kuokoa, Volume IV, Number 20, 18 Mei 1865 — Ka Moolelo o William Hoapili k. [ARTICLE]

Ka Moolelo o William Hoapili k.

[HB WAHI HAIOLELO KEIA NA KEKAHI KEIKI O LAHAINALUNA, E FILI ANA IKA HoiKE KuLA, I KA LA 5 "IHO NEI O MEI.] O Hoapili k. oia ke kau wahi pua-aliii o keia Pae Moku i ka wa kahiko ; no ka mea, he mau alii kona mau makua, o Kameeia* moku kona makilaksn&, "a o konH Aakuahine ; o Keliiokahekili no hanau ia o Hoapili ma Kaiiua i Hawaii, i ka makahiki Ehi mau makahilii ia mamua iho 040 Kapena Kuke ku mua ana mai ma k<sinr Pa« Moku, a ma ka mak>thiki 1840 kona muke ana. Ao ka huina houluulu o kona mau makahiki o kona noho kino ana ma keia honua, he 65 no ia. Nolaila, oka moolelo o Hoapili mai kona wa i hanau ia mai aie Uoda mau makua, a hiki waie i kona wa i tft>i aku la 1 ka opu o ka honua, ka ilina hoi a hookalakupua o ka po i hoomak&ukaq 8! t kii mai ia ia a lawe aku, a hoo;pu> mehana aku hoi ika haie piha welu a ke ole. Kau ka uluna o Welehu ka inaUma, hiolani ke keiki Hoapili la i )ohe rnai hoa. Iko Hoapili wa kamali?, he wa |a ia kakou, he puipoi kona kino, i apōlike paha me kekahi poe opiopio e lunna htK>lai hei me kakou i keia wa ano. He ku hoi kona i ka oluolu, aole he huhu a piena paha, e like me kekahi poe e ae. be ano ku hoi i ka ikaik», pela kona imo ke hoomaopopo iho i ke kau o ka mooleio o koha 'wa i nui ai, ma kekahiaoao o kona papalina, oia hoi ka aoao akau, he paele «ui, aXkeifi mea eleele malaila, kana kupa Jfia- | kapa mai ai, "he Ila." Ao ka wai httoltiu 6 kona kino, he aooili kau, oia liioi, hfefcuo eleele, hfc piipii kona laaoho, oia ao hjoi ke ano lauoho mimilo, e like me ke kat»k.a Hawaii, eleele, a keokeo paha, pela ko $Vou ike a'na i keia \va a kakou e noho iiei^ 0 k?k*hi «no ona, he akahai no, 5e ano alohfc i ha katfaka, he lokomaikai hoi i na kamalii, pela hoi e hikiai ia kakou ke hoomaopopu iho ike kau o ka mooielo o ko kalrou puik-alii Hawaii nei, a hanauna alii pnha a Wakea mai laua o Papa, na kupuna jfahiko hoi o keia Pae Moku Hawaii rifi; £ia hoi, kona kaua amme na Kipi. 1 ko Wtapili w9 kamalii, he anolike no kana !>■: ■■■" ■ *

«• ■ <•• ■- . ..v. " . >'.s&aeūiß mau hana me ka na keiki Hawaii a kakou e noho aei i Mr *ra, na haoa-lealea, pnani, keia mau mea r a lakou i hana'i, pela no ka Hoapili, a i konti wa i lilo ai i kanaka kup. ua oia i wahi hana, a o keia hana, o keiimua ioo ia. la ii e noho pu ana meKeopōtriaiH, <»iai na kanakdo keia Lahui iloko <rna ihiu oka naaupo, ame kejrahihewa maoii, iloko hoi oka pilikia, a me ke kupilikli o ka īiponoo lapuwale. Eia na mea nui ia lakou ia wa, o ka hoomanakii, a me ka ai-kapu. He raea nui ka ai-kapu ana i na kanaka o keia (iahui, okoa ka ai ana o ke kane, okoa ko !ka wahine, a me ko na keiki. Aka, i ka hiki ana mai o na haole ma keia Pae Moku, pau ka ai-kapu ana o kekahi poe, oiai, ua lilo na haole i kumu hoohalike no lakou, oka hoao no ia e ai-noa, koe aku o Kekuaokalani, a me ka poe a pau pu me ia, ke kainaeia hookalakupua hoi e hoeueu ana i keia mea la o ke kaua, ka hana uso ole hoi a kealoiia, ka mea hookaawale i ka pili a na keiki me na makua,' ka hoaaloha hoi me na ma kaenaka, wahi a Hoapili ia Kekuaokaiani e hoi kaua i Kailua e ai-noa ai, oia ka'u mea i kii mai nei ia oe. " Ae,'' wahi ana ia Hoapili, kuhi paha oia, he oiaio kela olelo, aole ka, a no keia paakiki lua ole o Kekuaokalani, nolaiia, hoi mai la a Hoame Keopuolani ma Kailua, me ka hoka oka manaolana. A hiki laua ma Kailua, o ka hoomakaukaui iho la no ia o ka heie i ke kaua. la Hoapili i hele ai ike kaua malalo iho o kona Alihikaua Kaulana Kulaimoku, a ia lakou i halawai pu ai me na Kipi, kaua no lanakila Hoapili me kona Alihikaua Kalaimoku, na koa pu kekahi, o ka hoomaka ana ia o kona komo kino nnp. i keia hana weliweli lua ole he katia, a kapaia mai keia kaua ana. ke i&pa ai-noa ma Kqaraoo, pau ka hana ia Kekuaokalani, haumia ke kino 1 ka hana weliweli aloha ole la he kaua. laia i hoi ai ma Kailua, lohe hoi ia he wahi kaua hou ma Waimea, i Hawaii, na Kainapauqkai, 9me Kiiinapaukuaaina, hoouna hou ia o Hoapili ma ia kaua, o kona heie no ia me ke kanalua ole, a hiki oia ma Waimea, 0 ka hoomaka iho ia no ia o ke- kaua ana, a lanakila hou o Hoapih maluna o kona poe enemi, pau ke knua ana, hoi hou o Hoapili 1 Kailua, i kona wahi mamua, a i kona hiki ana ipalaila ; lohe hou ia mai la he walu lono kaua .hou nii na moku Kusia, ma Oahu keia haunaele ana. Nolaila, hoouna o Kamehameha i kona poe ohana alii, holo aku no o Kalaimoku, Plumeheihei, oia hoi o Hoapili k. Naihe, Kaikioewa, Kaolioku, a me' na kanaka e ae he nui, me ka manaopaa paha o keia poe Rusia, e lawe lilo i ka aina o Hawaii nei no iakou, ia'Hawaii o Keawe, Maui nei o Kama, Oahu o Kakuhihewa, a ipe K ilu &i hoi o Manokalanipo, a manuah» Wale: mni hoi na mokupuni liilii e

Ia ijh;iki ai mqiaita, e iuana mai. ana la&ōiila ma Honolafu, o ko Hoapili hele aku la no ia, a ene na hpa pu.ona, n kipaku aku i keia poe Rusia. Haliu ke alo hoi i Rusia< i ko iakoui aina, hoi me ;ka nele, poho ka manaolann o ka holo ana mai e hoaa ia Hawaii nei, aole wahi mea a pilipili aina mai, malia paha nolaila ka mea i oieloia mai e ka poe kupa Hawaii o ua Pae Moku nei, e olel^ana: " Aia ka ia ika moana, aohe pilipili ama," a pau ia kaua ana, hoi hou oia a noho ma Kailua i kona wahi mamua, lohe hou ia mai he wahi kaua hou, ma Kauai keia kaua ana, o ka mea i hoala ae i keia kaua o Hūmehume no ia, o ko Kauaj alii kaua hoi, hooholo hou na'lii e hoouna hou ia Hoapili e kaua hou, e hoopau i ka haunaele o ka aina, a o ka maluhia ka mea i makemake ia e ka mea manao nui ole i kieia hana wehe ika pili paa m<?na hoa. A hiki oia ma Knuai, aia hoi, e kimopo ana na kanaka ia lakou iho, me ka manao e lanakila ae kekalii maluna o kekahi. Aole nae pela, kaua no, a lanakila o Hoapili, pau ke kaua ana o kona hoi mai la no ia, a hiki ma Oahu, a mailaila mai hoi a Maui nei, a mai anei aku a Hawaik Maanei ko kakou ike aua i kona komo kino ana iloko ona kaua eha, eha kaua ana, eha ka ianakiia ana i Idhe mai o o'u mau hoa.

Eiahai kona noho Kiaaina ana no Maui nei. I ka pau ana o keia uiau kaua eha T noho oiai Kiaaina .no Maui nei, a oia no hoi ka mua o kiLaoho ana ma la oihana. la wa nae, aole he Lunakanawai maoli, e like me keia wa a kiakou e noho nei. laia wale no ka mana hoopai, a hookuu aku paha i ka mea i hewa a pono paha, ua noho oia ma kana oihana me ka oluolu. £ noho ana ia ma kana oihana nui, hoomaka oia e hana i ke alanui mai Hōnuaula, ~ a'hiki i Kaupo, pili ana ma kahakau malalo iho o ke kakai mauna o Haleakala. ma keia alanui i hanaia, he nui na a-awai, he alanui maikai ia i ko HoapHi wi olio ana, ma ia alanui oa kanaka e hele ai, a i keia wa, aote hele nui na kanaka oo ka iiioino, kapaia mai |caia u Ko Hoapili a)anuf." Ko Hoapih' huna »na i na iwi o Kamehameha. 1 ka mafeihiki 1819, make iho la o Kamehameha ke alif o Hawaii, lawe o Hoapili a me Keopuolani e hunay na iwi o Kamehameha ma ka lua huna iwi e aa r liiv-o kolohe ia, a haumia paha. Eia no hoi keia, kona lilo ana ialii haipule. Ma ka makahiki 1890 lrt Inki mua ana mai 6 na miBiohari nia keia Pae Aiaa» i lawe pu mai hoi i ka. eilelo a ke Akqa f oiai. e noho ana o Hoapili iloko o ka malamalama pohi-

hihi o keia noho ana, a i ka hiki ana mai o ka oleio a ke Akua, lilo oia i mea hapai ia oihana nui, he mea makemake nui hoi ia ia ka pono o ke Akua, a hiki i Im wa i kue ia ai e kekahi haole, Kapena Pakaln, no kona makemake ana i na wahineokeia aina. Nolaila, nonoi aku oia ia Likeke, a no ka hoole ana o Likeke, huhu kela haole me ka manao e hoopilikia ia ia. Aole nae pela ka manao o Hoapili, ua kokua oia mamuli o ka manao o Likeke kana Kumu aloha nui, ka mea wehewehe pohihihi hoi o ka ke Akua olelo, a pau keia haunaele. Noho o Hoapili me ka maiama i ka ke Akua olelo, hooikaika nui oia e pnipai e hoohuli i na kanaka ma ka j>ono, kaapuni oia ia Maui nei e paipai i na kanaka, pela no hoi a puni Oahu, Molokai, a pela oia i malama ai i ka pono, a hiki i kona Ia hope i moni ia'i e ka opu oka honua. E like me lona i ale ia'i e ka opu o ka ia nui, pela no o Hoapiii i kona mau la. Ke oki nei au maanei. W. Kealoha,