Ka Nupepa Kuokoa, Volume IV, Number 20, 18 May 1865 — Page 3
Ka Nupepa Kuokoa.
Na Palapala.
Ka Make ana o ka Peresidena
mea nui no ia !
E KA NUPEPA KUOKOA E ; ALOHA OE : Ina paha he mea hiki i kou Lunahooponopono ke hookomo iho i keia wahi hua materina ma kahi kaawale o kou kino holookoa, a ma kahi kaawale paha o na Mea Hou o Hawaii, i ike mai ai na Iwa o na pali hauliuli o Koolau, na Anetarope hoi e ue lai ana ma na kukuna o ka la i ka welo ana a ka mahina i paliuli.
O ka la 15 o Aperila, i na la o ka Haku 1865 hora 9 oia la, o ka la a me ka hora no ia i hiki mai ai ka Nuhou mai ka Hikina mai iloko o na minute pokole loa. Maloko o ka Wea (Taregalapa) ka waha olelo hoi o ka Lahui holookoa, ka pahu olelo hoi i kukuluia iho ma ka ilihualala o ka honua. O na mea hou i hiki mai ia la, oia no ka make weliweli ana o ka Peresidena ABERAHAMA LINEKONA, i Ki ia i ka pu-huila e ka lima menemene ole o ka opu a ke aloha ole, oiai ka Peresidena me kana wahine maloko o ka Halehana Keaka (Theater) i ka po, a i ka hiki ana mai o keia nu weliweli, he mea nui a he mea kaumaha loa ia o ke Kulanakauhale i ka lohe ana, a pani-ku iho la na puka o na Halekuai o kela ano keia ano me ka-u a me ke kaumaha o ka naau o na wahine a me na kane, no ka make ana o ko lakou Peresidena Hanohano, mae na paa lole eleele haianuu ana ma na alanui. Ua oleloia mai ma ka Taregalapa, ua puni loa na wahi a pau o Kalaponi, a me Oregona, i keia kumakena nui, me ka naau mokumokuahua i ke aloha, a ma ka la 17 ae o Aperila, lohe hou ia mai ma ka Wea. No ka Hoolewa ana i ke kino make o ka Peresidena LINEKONA ma ka la 20 ae o Aperila, a ua hele aku makou na kanaka Hawaii ma ke Kaona lai o Jacksonville, e nana i ka Hoolewaia ana o kona aka ! a o kona kino maoli hoi, aole ia, aka o kona aka ! ua Hoolewaia a puni keia Ainapuniole Hikina, pela i haiia mai ma ka Waea Taregalapa. Ua pau, o ke aloha ko ka mea e heluhelu ana i ka Nupepa Kuokoa, ka Pookela o ka Lahui Hawaii, me ka malu mai ke Akua mai, lai ai oukou. Me
ka. mahalo.
DANIEL MASON.
Jacksonville, Oregon, Mei 15, 1865.
La Hauoli Ma Wailuku nei.
I ke ahiahi iho nei o ka poakolu oia ka la 3 o Mei, ua hoo lele ia ae kahauli o na keiki Aukai o Amelika, no ka olioli i ko lakou lohe ana mai nei ua hoi hou mai me ko lakou Aupuni, o Risemona a me ka mahuka ana aku o ka olali o ka Hema, aia hoi Gen. Lee kela ka-a-ka hoomaniha. I ke ahiahi poeleele, ua huki iae ka Hae Amelika e Welo haaheo ana ia ma kaili laumania o kalewa me na leo Hulo ! e hulo ana, Hulo ! Hulo !! Hulo !!! a kuu iho la na leo hulo kani ae la ka pu me kona leo nakolo hoopaia i ka pepeiao o ka poe kuli o nei kaona.
Eia nae, o ka pu i kiia i keia ahiahi ma Wailuku nei, aohe pu maoli. He pauku hao ua pao ia a puka me ke kaula hao, ua hooia ka pauda iloko, o ka pu ia i hookaniia'i i ua ahiahi la. Ua akoakoa mai kekahi mau kanaka, me kekahi mau haole, nui no ko lakou olioli ia po. Na wai hoi ka ole o ka olioli, i ko lakou wahi e noho ai i ka wa kamalii, ua hai mai o Kililika, oia.hoi o J. D. Havesokt no ka lanakila ana o ke Aupuni maluna o kona enemi, a ke ake nei na keiki puukani o Amerika no ka lanakila.
Nui no ka olioli ia po, aole nae au i ike aku i ka wa i pau mai ai, hoi e mai no au, he 15 ipu kukui i kau ia maluna o ke alanui, no W. N. Callant i lawe mai, oia no ka hoi ke ao la, ka malamalama o ke kukui. Eia hoi ma ka J, D. Hawesota hai ana mai, ua pau loa ke kipi, aole kipi i koe, ua lanakila loa. Ina pela i ka Lunahooponopono ka'u wahi mea iki, heaha hoi kou mea i kuupau ole mai ai ma ka kakou pepa 17, o ka la 27 o Aperila, ua hai mai no oe ma kekahi o ka pau loa o na kipi, aole oe i hai mai e like me ka Kililika e hai nei, i ike ka ia ma ka Nupepa haole. Me ka Lunahooponopono ke aloha.
Ke hoi nei ko Puuoha keiki, ke hea mai la ke ko pua ole. O. S. KANUHA. Hale Rose, Maui, Wailuku, Mei 4, 1865. [Aole i pau loa ke kipi ana, ke kaua nei no, pio wale no o Li me kona puali koa, aka, aole nae ia he mea e pau ai o ke kaua. Ke kaua iki nei no ma kela wahi keia wahi o Amerika. E hilinai oe ma na mea i haiia ma ke Kuokoa, no ka mea, aole makou e hai aku ia oukou me ka maopopo ole ia makou o ka oiaio. LUNAHOOPONOPONO.]
Minamina i kuu Lahui.
Eia kekahi mau kumu nui a'u i noonoo nui ai, i ke emi ana o kuu lahui, a holookoa ke kino kane a kino wahine i ka opu o ka honua. Pela na elemakule nawaliwali me na luahine, a me ka poe opiopio.
1. No ke ino o ke ea o ka makani i kona hele papu ana ma ka ilihualala o ka honua nei, a halawai me kekahi mau mea pono ole i hanaia e ka lima kanaka.
2. Oia hoi ka hoopiha ana i na alanui ina mea ino wale e poino ai ke ola o ka lehulehu, i ka hoolei ana i na moa pilau, popoki, ilio, kuekue pipi, kela mea pilau keia mea pilau, ma na alanui, mana lua, ma na auwai, ma ke kai, me ka hoopae ia mai o keia mau mea ino i hai ia'e la maluna.
3. Eia ke kolu, o ka hoopili ana mai o na hale lole pipi a pahu pipi, e pepehi ai ina pipi o lakou, o ke kaulai i na ilipipi maloko o ke kulanakaahale.
O ke puhi ana i na io kohola pilau, me na aila pipi i waiho a loihi iloko o na parala a eu ka ilo ; he mau mea no keia e pakui ai ka ihu o na lehulehu, i ka mahu ino ipuka mai mailoko mai o keia mau mea ino, i hana ia i ke kaona nei, kahi e hele nui ai na kanaka.
4. Pela no hoi na hale pakaukau ia, o ka waiho ana a melu ka ia, kopi aku, ua aneane no e komo aku i ka aina o Nalo i kukala ai, i Hilo, i Umauma, o ka waiho ana i na i na ia i ke kapu holoi, a kuai aku na kanaka, maloko mai o keia hana i hoohaikiia'i ke ola o kuu lahui.
5. O ka hoolilo ana i na kahawai o Kapoulu i wahi holoi nui i na lole, me ka piha ana o ke ea kau malie o ka wai, i ka piha ana i na mea e make ai ke kanaka.
6. O ka hahai nui o na kane a wahine mamuli o ka inu i na mea awaawa, oia hoi ka rama, pia, ela, palani, kini, na mea ona e ae no a pau, ka hoolilo ana i keia mea ona i mea lealea no na kanaka, nawaliwali ai ka hana a neia mau mea 4, iloko o ke kino holo okoa, oia na aalolo, ka puuwai, ke akemama, ke ea, pono ole ai i ka puuwai ke hana ke ole ke akemama, pono ole i keia mau mea elua, ke hana, ke ole na aa koko, a me ke ea, oia ke kumulena.
Na keia mau kumu nui i haiia'e la maluna, o ko kakou kukulu manao ana, i ko'u kuhihewa, e pono no ke kala mai. Aka, ko'u manao paa keia, ka mea i emi ai kuu lahui. O ka hoopoina ana kekahi i ke Akua ma ka lani, e like me ke kauoha, " Auwe ! ka mea i hoopoina i ke Akua, a hoolilo i kona io ikaika nona."
Ua pau, me ke aloha no i na Luna o ke Kuokoa. L. Z. E. KALAAUKUMUOLE.
Puahoowali, Kahaina. Aper. 28, 1865.
Pakele mai make i ka moana.
E KA NUPEPA KUOKOA E : Ka pua lehua i ka maka o ke hoa ; Aloha oe mai luna a lalo. He wahi ukana ka'u e manao nei ; e hookomo ma kou pakeke, ke oluolu oe, a ke loaa hoi ke aloha ia mai e kou Lunahooponopono. Ma ke kakahiaka o ka Poaha, la 20 o Aperila. Holo o Kaianui kane i ka lawaia kapae malolo ; mawaho lilo, o ka moana kai uli, lipolipo, launaole mai ; i kahi hoi o ka malolo i noho ai. Hoomaka'ku la oia e lawaia ; a loaa ia ia na malolo ewalu, me na mahimahi eha. Huli ae la oia me ka manao e hoi ; aka, hoea koke mai la ka ale nui, nana ae la oia mamua, a mahope, a pela hoi ma na aoao ; aole ana wahi e manao ai e hiki ke hoi i pakele ; aka, kaalalo ae la oia me ka manao e hooiho i ka peuwini ; aka, uhi malu e iho la ke kukui launui o Kona, a pilikia iho la ua Kaianui nei, me ka pokaakaa ilalo i o Milu la, me ka hookui ia hoi i na pukoa o ka paupauaho, a me ka naenae. A hoea ae la oia me ke kino i piha i ka luhi, a me ka eha, nana'ku la oia i ka waa ona aia hoi e lana mai ana i kahi e. A penei no kana mau olelo lealea. He nui no ka pipi o ka hoea ana mai ; aka, he pipi-kolo ko'u mea nana i ohiu. (Kuke no hoi ke keiki lawaia malolo.) Au aku la oia a loaa ka waa, eia nae, ua hemo aku la ke ama a kaawale. Hoomaka'ku la oia i ka hauhoa ana, aole no he pakuei, haukawewe mai la ka haki ana o na ale, hauhole ae la ke ama me ke kuaiako, o ke ka hoi, a me ka hoe, kei pupuhi ia la e ka makani, hauhili mai la ka hana a ke aho mahimahi, mai mua a hope, a lewa wale aku iloko o ka hohonu. Pau ae la kona manao ana e hoolana i ka waa ; komite iho la oia i kona manao a hooholo ae la e haalele i ka waa, a e a-u aku. Lalau aku la oia i ke ama, i wahi hoolana nona, no ka au ana. Pule aku la oia i ke Akua Mana Loa ; a pau kana pule ana, a-u aku la oia me ka hoomanawanui i ka pilikia a ke anuanu, a me ka weliweli i na ia nui huhu hala ole o ka moana, a penei no kana olelo : " Ina e a-u oia a pae i Maui, aole no oia e make."
He keu a ka makau ole, kohu puhi no hoi ke kanaka Hawaii. A-u mai la oia a pae ma Puuepa, ia ia nae e a-u ana, no ka ikaika o ke a-u e lawe ana i ka hikina, ua lilo oia i nae a kupono iwaho o Haea. Ai ka hoi ana mai o ke au i ke komohana, ua pae oia ma Puuepa. A i waho nohoi o laila kahi i make ai ; e hiki ana ke ike ia ka wai o na pali, ma ka Hulaana. Ua holo aku oia i ka lawaia i ka hora ehiku, a pae mai i ka aina i ka hora ekolu paha o ke ahiahi. He keu a ka ikaika, ua pae mai oia, me ka nawaliwali ole. Nolaila, ia oe e ka Nupepa Kuokoa ke aloha, a me kou mea nana e heluhelu. A he mahalo ia hoi ko kou Lunahooponopono. Ua pau, ke hoi nei ke keiki o ke kai lumalumai o Umiwai, a hoomaha'ku i ka malu o ke kou o Mookini.
Na'u na KAIWI.
He mea nani no makou a me ka lehulehu pu paha ke hoike ae ma ke akea i ko makou olioli i ka makepono o ka hana a ka Ahahui Misionari Hawaii, a ma ko makou manaolana, ua loaa ka waiwai puka iloko oia hana ana, mamuli o ka hoouna ana'ku i mau kumu e ao i na Pegana o ko Nuuhiwa Pae aina, no ka mea ua hiki mai ka hua oia mau hana iwaena o keia mau mokupuni iloke o keia mau la, a ua lohea ka leo a me na leo kaniuhu oia poe ma na lele o na Luakini, e i ana. " He poe makou mai na aina naaupo mai, e noho ana iloko o ka pouli loa, a no ka hoouna ana ae o oukou i poe kumu e ao ia makou, nolaila ike ai makou i ke ao malamalama," a pela'ku. A no ia mea, ke pakui ae nei makou he moolelo no ka halawai ma ka Halepule ma Kaumakapili i ka po o ka la 7 o Mei nei, ma ka hora 7 (la Sabati.)
HE WAHI MOOLELO NO KA HALAWAI MA KA
HALEPULE O KAUMAKAPILI I KE AHIAHI
O KA LA SABATI (MEI LA 7) E PILI
ANA I KO NUUHIWA POE.
Ma ke ahiahi o ka la 7 o Mei, hora 7 ahiahi (oia ka la Sabati) i ka la i lawe aku ai i kona mau kukuna malamalama ma kela aoao o ka honua nei mai keia aoao aku, a uhohola mai la ka pouli maluna o ka aina. Ia wa, akoakoa nui mai la ka lehulehu iloko o ka Luakini ma Kaumakapili, i lohe ai i ka haiolelo a ko Nuuhiwa poe.
Ia W. N. Pualewa ka heluhelu Himeni, ia P. Kapohaku ka pule anaina ma ka olelo Fatuhiwa ; a pau ia.
Ku mai o Taanea no Nuuhiwa, a ia P. Kapohaku ka mahele olelo. Eia malalo iho kana, haiolelo. " Aloha oukou.— Eia makou ua hele mai nei mai ko makou aina naaupo mai, he poe naaupo makou, aole ike i ka malamalama, aole lohe i ka olelo a ke Akua, e hele ana makou mamuli o ka hoomanakii, o ke kaua ka hana nui a ko makou aina. A i ko oukou hoouna ana ae i mau Kumu e ao i ko makou aina, nolaila, loaa ai ia makou ka ike iki ; aka, ia manawa, ia makou i lohe mua'i ia Kekela ma, aole no makou i manaoio aku, hookahi nae mea i huli mua o ko makou aina i huli mua i ka pono, o Aberahama Natua, a oia wale no ka Kekela mau hua mua ma ka pono, he kanaka naauao ia a kupaa no hoi, a mai kona huli ana i ka pono o ke Akua a hiki i keia manawa, ke kupaa la no ia me ka luli ole. A no ka hiki ana ae nei o Pikanela laua o Keoni Ii, lawe mai nei laua ia makou e ao i ka naauao a me ka pono a ke Akua ma ko oukou aina nei ; a loaa ia makou ka ike a me ka naauao, alaila hoi aku makou e ao i ka poe naaupo e noho la ma ko makou aina pouli ; a lilo iho la makou i mau kukui malamalama iwaena o ko makou Lahui kanaka ; a no ko makou hiki ana mai nei ma ko oukou aina maikai nei, nolaila nui ko makou olioli e ao i ka pono o ke Akua, e like me ka Iesu ma Mataio 5 : 12. " E hauoli oukou, a e olioli nui hoi, no ka mea, he nui ka uku no oukou ma ka lani." Ua like me ia makou i hele mai nei ma ko oukou aina e ao i ka malamalama. Aole o makou kanalua i ko makou hele ana mai nei me Keoni Ii a me Pikanele ; ua like makou i hele mai nei me Ruta a me Naomi, i ko lakou puka ana mai, mailoko mai o ka aina pouli o Moaba a hiki iloko o Betelehema. I ka manawa i makaukau ai o lakou e hele, a i ko lakou hele ana a ma ke kauwahi mamao aku, honi aku la o Orepa i na hunonawahine, aka hoopili paa aku la o Ruta ia ia me ka manao ole e kaawale. Aka loheia kekahi leo ia Ruta mai a Orepa e olelo ana : " Ua hoi aku kou hoahanau i kona poe kanaka, a i kona poe akua, a nolaila e hoi aku oe mamuli o kou punalua. Alaila olelo mai la o Ruta ia ia. Mai nonoi mai oe ia'u e haalele ia oe, a e hoi aku mai ka hahai ana ia oe, no ka mea, ma kou wahi e hele ai, malaila wau e hele ai, ma kou wahi e moe ai, malaila au e moe ai, o kou poe kanaka, no'u ia poe kanaka, o kou Akua, no'u ia Akua." Pela no makou i hele mai nei mamuli o Pikanela, me ke kanalua ole, aohe he manao i na hoahanau a me ko ka hale.
A pau kana haiolelo ana, alaila ku mai la o Teanohotetua ka wahine a Tuanea, ka mea nana ka haiolelo maluna ae ; aole nui o kana haiolelo, aka, ua naauao no nae ka olelo, ua ano like no nae me kana kane. A ku mai o Hawaii, he keiki opiopio, (oia keiki ka mea i haku i kekahi mele i hoolahaia ma ka " Hae Hawaii" aole he nui loa o kana olelo, aka ua naauao no.)
Mahope iho oia mau mea, ku mai o P. Kapohaku, a kauoha ae la imua o ke anaina. " I na i manao kekahi o oukou e olelo ao ae i na malihini o Fatuhiva, alaila pono no ke olelo." Ia manawa lilo mua ia S. N. Haleole ka haiolelo ; eia iho malalo kana. E na makamaka. Aole a'u mea nui e ae e olelo ai no kakou i keia wa, i hele mai nei au maanei e hoike i ko'u olioli a me ko'u mahalo i na malihini i haiolelo ae nei, no ka mea, aole i poho ka hana a ka Ahahui Misionari Hawaii, no ka hoouna ana i mau Kumu ma ko Nuuhiwa Pae aina, no ka mea, ua loaa ia kakou ka waiwai puka ma ia hoouna ana, eia ka hua o ka kakou hana ke ku pu nei me kakou i keia po.
Aka, aole nae au e olelo ana, o ka makamua keia o ka'u mea e mahalo ai. O ka mea mua a kakou e haawi ai i ko kakou mahalo; oia no ka Ahahui Misionari ma Bosetona, i ko lakou kukulu ana i Ahahui, kahi e hiki ai ke kuka a noonoo hoi i mea e holo ai ka ike a me ka naauao i na pegana e noho ana ma na pae aina mokupuni i ke kai, a me kekahi mau wahi o na Ainapuniole o ka honua nei ; a mamuli o ka hana ana a ia Ahahui i kuleana ai kakou iloko o ka ike a me ka naauao, i loaa'i hoi ia kakou ka waiwai a me ka hanohano i keia mau la e noho nei ; a mamuli oia ano hookahi no i kuleana nui ai kakou e hoouna aku i mau kumu e ao i ka malamalama ma ko Nuuhiva Pae aina, e like me kakou e ike nei i keia po. A nolaila, ke i aku nei au ia oukou. O ka Ahahui ma Bosetona ke kumu waiwai no kakou, o ko Hawaii paeaina nei ka wai. wai puka no ko Amerika poe haipule. A o ko kakou waiwai puka hoi ; oia ko Nuuhiva poe e noho nei me kakou ano.
Eia hou kekahi mea a kakou e mahalo nui ai ano. O ka hooko ana o ka poe a kakou i hoouna aku ai i na kauoha, a me na olelo ao a ka Ahahui Misionari o Hawaii nei. A me ka hooia ana i ka hoohiki a lakou i hoohiki ai imua o ka Ahahui ma ka inoa o ka Mea Mana.
Ke olelo hou aku nei au ia oukou ma ia ano no, no ka ninau aku. Heaha ka waiwai o ka Ahahui Misionari Hawaii o ka hoouna ana i mau kumu ma ko Nuuhiva Pae aina e ao i ka ike, ina i hoole, a hooko ole paha ka poe Kumu a kakou i hoouna'ku ai i na kanaka a me na olelo ao a ko lakou poe nana i hoouna'ku ? Loaa anei ka ike i keia poe Nuuhiva ? Launa pu anei kakou i keia po maanei me keia poe Nuuhiva ? No ia mea, ke i hou aku nei au ia kakou. Mamuli wale no o ka hooko ana o Kekela ma i na kauoha i launa pu ai kakou me keia poe ; a i kuleana ai hoi kakou ke olelo. " He waiwai puka keia poe Nuuhiva no ka kakou oihana Misionari."
Haiolelo a na Haumana o ka Papa
akahi o Lahainaluna i puka iho
nei i ka malama o Mei 1,
A. D. 1865, ma Wainee.
Elua la i hala i ka hoike ana i na mea helu ma ka hale kula ma Lahainaluna, a o ke kolu o ka la, oia ka la haiolelo ma Wainee. (E like me ka mea mau i na kau i hala'e)
Aka, eia malalo iho nei he wahi papa hoike, i maopopo loa'i na inoa, na wahi i noho ai, a me na kumumanao.
UZA, NO KAUAI. " Loaa a nei ka waiwai i ke kanaka ke ole ke Kumukanawai ?" AIKUE, NO MOLOKAI. } " O ke Aupuni HINA, NO OAHU. Paio. } hea la ke Aupuni i oi aku ka maikai ? O ke Aupuni i na'lii wale no anei ka malama ? O ke Aupuni paha i na'lii a me na kanaka ?"
O Aikue ka mea e olelo ana o ke Aupuni i na'lii a me na kanaka ke Aupuni maikai. A o Hina ka mea kue, e olelo ana, " He maikai ke Aupuni i na'lii wale no ka ma lama."
LAANUI, NO OAHU. " Kanikau no ka naauao."
HOOKAUMAHA, NO MOLOKAI. " Olelo haole."
HIMENI " KIKAIULI." I haku ia e Kealo no Hawaii.
NEHEMIA, NO HAWAII. Olelo haole. HOOKAUMAHA, NO MOLOKAI. } " Heaha KEALOHA 1. NO HAWAII, Paio. } ka mea i oi aku ka mana o ka ike ana o ka waiwai paha ?"
O Hookaumaha ka mea e olelo ana. " He mana ka ike," o Kealoha I. ka mea kue, e olelo ana, " He mana ka Waiwai." HIMENI HAOLE. SEKA, NO KAUAI. " Aia ma na wahi hea e kokua'i ka naauao i ke Aupuni ?"
KAPAKAHA, NO MAUI. " Ua kau mai ke ano make maluna o na mea a pau, ma na wahi a pau."
KUHAUPIO, NO OAHU. " Kanikau no ka neoneo o ka aina." (oia hoi ke emi o ka lahui) KEALOHA 2. KO LAHAINA. " Moolelo o Hoapili k."
NALEHU, NO MAUI. } " O ke Kanawai EHU, NO OAHU, Paio. } i kau ia e papa'na i ko na kaikamahine holo ana i Honolulu, he mea anei ia e pomaikai ai, aole paha ?" O Ehu ka mea e olelo ana, " Aole nele na kaikamahine i ka pomaikai," a o Nalehu ka mea kue ia Ehu, e olelo ana, " Aole i pomaikai.
HIMENI KANIKAU. I hakuia e Kalaeone no Kauai.
KINIMAKA, NO OAHU. " Ka waiwai o ka malamalama." PAAHAO NO MAUI. Olelo haole. KAKINA, NO HAWAII. " Ka waiwai o ka mea Pai Palapala." PAHIA, NO OAHU. " Olelo haole. HAPUU, NO MAUI. " O ka hua a na makua i lulu ai, oia ka na keiki e ohi ai."
O keia ka haiolelo hope loa, a ia L. H. Kauka Kulika ka pule a hookuu ka aha.
O ka nui o ka poe i haiolelo i kakauia ma keia Papa Hoike he (18,) aka, o ka poe e puka ana, he (15,) no ka mea, ekolu o lakou aole i kau i ke AKI e panee aku ai a lana i kai ka waa, a holo aku e hoi i ka home, no lakou na inoa malalo nei, a me na Papa. Nehemia, Papa 2. Paahao, Papa 3. Pehia, Papa 3,
O lakou nei ka poe aole e puka ana, a o ke koena he (15,) e hoi ana lakou i ka home e imi i hana e pono ai. T. P.
Na ke Aupuni.
No ka mea, ua hoomaopopo ia mai i ke Alii KA MOI, no ka make ana o ka Peresidena o Amerika Huipuia, nolaila, ua kauohaia na Luna a pau o ke Aupuni, e kau i ka hoailona kanikau, ma ka lima hema, no na la he umikumamaha. F. W. HUTCHISON, Kuhina Kalaiaina.
Keena Kalaiaina, Mei 10, 1865.
KEENA O NA KOMISINA O NA AINA MOI, }
Honolulu, Mei 6, 1865. }
Ke hoi keakea ia nei, no ka mea, ua hookohuia na mea nona na inoa malalo e KA MOI i poe Komisina no na aina Moi, nolaila, o na mea a pau e nonoi ana e hoolimalima ia ua mau aina la, a me na palapala a pau e pili ana, e haawiia'ku imua o ka Mea Hanohano J. O. Domnis, no ka mea, oia no ka Luna Aina Moi. F. W. HUTCHISON,
CHAS C. HARRIS, J. O. DOMINIS.
Ke haiia aku nei ka mea nona ka inoa malalo nei, i mea e kulike ai me ke Kanawai i kapaia, " He Kanawai no na aina ponoi o ka Moi, a me na Aina o ke Aupuni," i hooholoia ma ka la 3 o Ianuari i hala aku nei, i mau Bila Dala Aupuni he Iwakaluakumamahiku tausani dala, e hoopukaia aku no a hiki i ka Poakahi, la 7 o Augate, ma ka hora 10 o kakahiaka, no ka poe e makemake ana e koho no ka uku hoopanee o ua mau dala la ; ma na ano a pau e hoakakaia aku ana malalo.
1. O ka poe e koho ana ; ka nui e noi ia aku ai ; a me ka wa e hoi ia ai.
2. Ka uku hoopanee he eiwa keneta, aohe e ae ia aku kekahi mea e ae ia aku malalo mai o laila.
3. E hoopuka ia aku no na Bila Dala Aupuni. penei : Hookahi haneri, Elua haneri, Ekolu haneri. E hana ia no hoi pela i ka poe e makemake ana i Hookahi haneri dala, Elua haneri dala.
4. E hoohamama io aku no ka Keena hana o ka mea nona ka inoa malalo, i ka poe e makemake e koho, ma ka la a me ka hora i olelo ia. C. de VARIGNY,
Kuhina Waiwai.
May 6, 1865.
OLELO HOOLAHA — A KA PAPA HOONAAUAO I NA LUNAKANAWAI HOOMALU A ME NA LUNAKANAWAI APANA. Ke hoikeia'ku nei, ua hoomakaukau ia ke Kula Ao Hana Lima a me ka Hoopololei, i hookumu ia e like me ke Kanawai i hooholoia ma ka la 30 o Dekemaba, 1864, i kapa ia ua Kanawai la, " He Kanawai e kauoha ana i ka Papa Hoonaauao e hoonohonoho i Kula Ao Hana Lima a me ka Hoopololei, kahi e malamaia'i a e hoonaauaoia'i na keiki makua ole, a i haalele wale ia paha, a i hookahuliia'i ke ano o na lawehala opio." A e hiki no ke hoouna ia ma ia kula mai keia la aku, e like me ka mea i kauoha ia ma ia Kanawai.
M. KEKUANAOA,
Peresidena o ka Papa Hoonaauao. Keena Aopalapala, Aperila 28, 1865.
KANAWAI HOU.
HE KANAWAI.
E HOOPAU AI I KA MOKUNA 10 O KE KANAWAI KIVILA, A E HOOPONOPONO AI I KA OIHANA AO PALAPALA. NA AINA I HOOLILOIA NO NA KULA, A ME NA HALE KULA, A ME NA KAHUA HALE PULE. NO KE KAKAU ANA I KA POE HANAU, A ME KA POE MAKE, A ME KA POE MARE.
Pauku 44. Na ka Lunakula o kela apana keia apana, e kakau na inoa o ka poe hanau a me ka poe make a me ka poe mare ma kona apana iho, a na ka Papa Hoonaauao e hoolako ia ia i na buke a me na pepa paihakahaka no ia hana. A i ka pau ana o kela a me keia hapalua makahiki, e hoike oia i ka Papa Hoonaauao no ka nui o na hanau, na make, a me na mare iloko o kona apana.
Pauku 45. K kokua ka Lunakula ma ka hana i haiia ma ka pauku maluna iho, e na hoa o ka papa kula apana, i hoakakaia ke kukulu ana o ia papa ma keia Kanawai ; a he mana no ko ka Lunakula e hookohu i mau hope kupono, e malama pololei i ke kakau ana i na hanau, na make, a me na mare maloko o ia apana, a e hoolaha pono ia na inoa oia poe hope iloko o ka apana.
Pauku 46. No kela mea keia mea i aeia e like me ke kanawai e hooholo i ka mare ana, e hoike aku i ka Lunakula o ia apana, na inoa o ka poe a pau i mare e ia ; o kela me keia makuakane, ina e ola ana, o kela me keia keiki i hanau maloko o keia Aupuni, a ina aole ka makuakane, a ina hoi he keiki kamehai, alaila, na ka makuahine, iloko o ka malama hookahi mahope iho o ka hanau ana, e hai aku i kekahi Luna Kakau i na hanau a me na make ma kona apana, i ka inoa a me ke kama, a me ka la i hanau ai ua keiki nei, no ke kahunapule i pule i ke kanu ana, a me ko ke kamana nana i hana ka pahu, a me kekahi hoahanau hoi ma ke kino o ka mea make, e hai ae i ka Luna kakau ma kona Apana, i ka inoa o ke kama, ka mea i make iloko o ka hebedoma hookahi mahope iho o ka make ana. O ka mea hai ole e like me ka olelo maluna, e hooukuia oia i hookahi dala, ina ua ku ka hewa ia ia ma ka hookolokolo ana imua o kekahi Lunakanawai Hoomalu a Apana paha, na ua Luna malama papa inoa hei hoi ua dala nei.
Pauku 47. Na ke Kuhina Kalaiaina mamuli o ke koho ana mai o ka Papa Hoonaauao, e hoonoho i poe luna kupono ma kela a ma keia Apana o ke Aupuni, na lakou e haawi i na palapala ae mare, e like me ke Kanawai ; e ukuia lakou i hapaha dala no kela me keia palapala ae mare a lakou e haawi ai, na ka mea noi mai ia palapala e uku ; a o ka mea lawe i ka mea oi aku mamua o keia no ka palapala ae mare, a e lawe lawe paha i ka uku kipe no ia mea, e hooukuia oia aole oi aku i na dala he kanalima, ke ku ka hewa ia ia imua o kekahi Lunakanawai Apana paha.
Pauku 48. Na ka Papa Hoonaauao e hoolako i na luna i oleloia maluna i na pepa paihakahaka no ka poe mare, a na ua mau luna nei i ka pau ana o kela a me keia makahiki, e hooili mai i ua papa nei, i kope o na palapala ae mare a pau a lakou i haawi ai i kela makahiki, a na ka Papa no e kope ia ma ka buke, a e malama na luna i kope no lakou iho.
Pauku 49. I mea e hookoia'i na hana i hoakakaia ma ke Kanawai, e haawiia ka Papa Hoonaauao i na mana a pau e hoohoholo ai, a e hoolilo aku i na dala a me na loaa e ae a pau i hookaawaleia no ka Oihana Hoonaauao, oia hoi (1) ka ukupanee maluna o na dala kula i hoomoeia ; (2) na dala hoolimalima no na aina kula ; (3) na dala o ka auhau kula, i hoakakaia ma ka Pauku 486 o ke Kanawai Kivila ; (4) na haawina a pau a ka Ahaolelo e hookaawale ai i kela me keia manawa, no na hana i haiia maloko o keia Kanawai, a na ua Papa nei e hooponopono, a lawelawe a e hoolilo i na waiwai a me na dala hoolimalima, a me na dala a me na waiwai e ae i haawi wale ia a i hooliloia paha i mea e pono ai na hana i hoakakaia ma keia Kanawai.
Pauku 50. E lilo keia i Kanawai i ka pau ana o na malama elua mai kona la i hooholoia'i.
Ua aponoia i keia la 10 o Ianuari, M. H. 1865.
KAMEHAMEHA R.
OLELO HOOLAHA.
I NA KANAKA A PAU O KELA ANO keia ano, ke papa aku nei au ia oukou, mai hoaie mai oukou i waiwai ma ke ano aie, i kuu wahine mare.
Ia Kapaeloa, aia ma Kaholahola, Honolulu, kahi i noho ai, me ke kuu pau i kana kihikihi ; haalele iho no i ke keiki Hulei o Waikane. A i na oukou e hoaie ia ia, aole au e hookaa ia aie, a maluna o na ko oukou poho. Aole no e piliwi aku ke keiki o Waikane ia me a oukou i hoaie ai. Ke hoi nei ke keiki o Waikane, ke hana maila ka huila i kana hana o ka hale.
A A E PAPAAI. Waikane, Koolaupoko, Mei 5, 1865. 132-4t
OLELO HOOLAHA.
E KUDALA ANA KEKAHI MAU Lio o ka Pa Aupuni, Ma Pauoa, i ka Poalima, la 19 o Mei, i ka hora 12 o ke awakea. He mau Lio hou mai kekahi.
1 Lio kane ulaula maikai, hao manamana ano e. 1 Lio wahine ulaula maikai, hao ano e. l Piula kane keokeo, hao hema 5.Y. 1 Lio kane keokeo wiwi, no Kahoohuli, hao hema KN. 1 Lio kane ulaula, hao akau jK. 1 Lio kane lokia, hao akau 2. 1 Lio kane eleele, hao akau P. 1 Lio kane hulupala kuapuka, no Heneli, hao ano e.
P. KAAIAHUA Luna Pa Aupuni. Pauoa, Mei 17, 1865. 163-1t*
OLELO HOOLAHA.
UA HOOHOLOIA MAI MAUA NA MEA nona na inoa malalo, e ka Mea Mahaloia A. M. Kahalewai, ka Lunakanawai Kaapuni o ka Apana Elua o Maui, i mau Luna Hooponopono Waiwai no KEKUHAULUA, o Kanaio, Honuaula, Maui, i make aku nei. Nolaila, o ka poe a pau i aie mai ia ia, a me ka poe ana i aie aku ai, e hele mai lakou imua o maua, ma Kanaio, Honuaula, me ka hoomaopopo mai, ina he mau aie kupono ; mai keia la aku a hiki i ka la hope o Mei e hiki mal ana, oi makaukau oia mana e hoihoi i ka maua oihana mamuli o ke Kanawai.
KEAKA (w.)
Na Luna Hooponopono Waiwai o Kekuhaulua. Lahaina, Aperila 5, 1865. 173-4t*
OLELO HOOLAHA.
Ma ka Waiwai } O KUENE KEAWEWAHAHEE. }
E IKE AUANEI NA KANAKA A PAU I keia e like me ka mana i loaa ia'u mai kekahi Lunakanawai o ka Aha Kiekie o ko Hawaii Paeaina. Nolalia, ke kahea nei au, o ka poe a pau i aie mai, a aie aku no ka Waiwai o KUENE KEAWEWAHAHEE o Waikiki Oahu i make aku nei : E hele mai lakou ma ka hale noho o S. KUPANEA (LOIO,) mauka iho o ka huina o ke Alanui Hotele me Alanui Maunakea, no ka hookaa ana'ku, a hookaa mai no na aie o ka mea i oleloia maluna iloko o na malama elua mai keia la aku.
HENELI (w.) Lunahooponopono Waiwai. Honolulu, Oahu. Mar. 23, 1865. 176-2m*.
HUA KUKUI, HUA KUKUI.
E IKE AUANEI NA MEA A PAU LOA O ke kuaaina, owau o ka mea nona ka inoa malalo iho nei, he hoaloha no oukou no na kau i hala ae nei, ma ke kuai Pepeiao Laau ana. Ua hala aku la ia kikina, he AU HOU keia, a ke kahea aku nei au, e kuai no au i na HUA KUKUI i kalua ia a moa, alaila, e ki-ke ia ka iwi a pau, a o ka IO wale no ke lawe mai, e hoomaemae i ka la a maloo maikai. A e haawi no wau EKOLU DALA ME HAPALUA ($3.50) no ka barela hookahi. I ka poe e imi ana i kela, a lawe mai, e loaa ae wau ia lakou ma ka Halepohaku o M. Kekuanaoa, ma AIENUI E WIKI, MAI KAULUA !
CHUNG HOON & CO. Aienui, Honolulu, Mei l, 1865. 2-3m
Olelo Hoolaha!
I ka poe Hui Aina Kuai o Aliomanu, Papaa a me Kaahupuna o Molowaa, Kauai.
E LOHE OUKOU A PAU, UA HOOholoia ea'u a me ka hapanui o ka Hui, ma ka inoa o ka Hui Nui, no ke kuai lilo ana i ka Apana Aina o Dr. J. W. Smith o Koloa e 564 Eka, e pili ana ma ka aoao Komohana o ka Ahupuaa o Moloaa, a ua hooholo ia ke Kumukuai he umikumamalua haneri dala.
A e hookaa ia eono haneri haneri dala ma ka Poaono la 17 o Iune, M. H. 1865 e hiki mai ana, ma ka hale halawai o Koolau, a e lawe mai kela a me keia o na hoa Hui eono dala pakahi ma ia la, no ka hookaa ana i ka hapamua, a ma ka la 14 Okatoba, M. H. 1865, ma ka Poaono. E lawe mai kela a me keia oua hoa Hui eono dala pakahi no ka hookaa ana i ka i loaa oia ka hapa hope.
Nolalia, e makaala oukou e na hoa Hui, ano ! e hoomakaukau ai i ko oukou mau haawina dala, mai kali oukou a na la hope, alaila hoomakaukau o loaa ka pilikia. A i aie hoi e komo mai ka poe e.
O keia aina o Dr. J. W. Smith, ua hoolimalima ia e F. Bertelmann o Kaulakaiole, Koolau, no na makahiki he umi, mai Iulai M. H. 1860, a hiki aku i ka M. H. 1870 iloko o Iulai, alaila pau, no ka uku hoolimalima hookahi haneri dala i ka makahiki hookahi, a e hookaa hapa ia i kela hapalua makahiki keia hapalua makahiki, ua oi iki ae maluna o na makahiki elima i koe o ka manawa hoolimalimaia.
A e kuai mai Dr. J. W. Smith i keia Aina me kona hooko mai i kona mau pono a pau i keia Hui me ka aie ole i hoopaa ia maluna o keia Aina a me kona Palapala Hoolimalima me F. Bertelmann no ke koena manawa i koe. A mahope o ka lilo ana o kela Aina i ka poe Hui, alaila e hookaa mai o F. Bertelmann i ka uku Hoolimalima ma ka lima o ka poe Hui, ke ku i ka manawa hookaa e like me ka Olelo o ka Palapala Hoolimalimaia a laua. A e like hoi ia uku Hoolimalima i pomaikai ae na Ona o keia Hui, a pela aku a hiki i ka wa pau o ka Hoolimalima, alaila pili loa mai keia Aina i ka Hui nana i kuai. Me ka mahalo. KEONI HOPE JR. } Luna Nui o ka poe Hui. }
I na Komite i koho ia e ka Hui nui ma ka la 11 o Maraki hala ae nei. No ka imi ana a me ka hooponopono ana i na keena haawina o ke Kumukanawai o kela Hui i hana mua ia.
Ke kauoha aku nei au ia oukou ma ka loaa o ka hui nui o na aina Aliomanu, Papaa, a me Moloaa. E hai makou ma ka Poaono la 27 o Mei, makahiki 1865. E lawelawe i ka oukou oihana i Kohoia ai. A e haawi mai oukou ia'u i ke Kope o na mea a oukou i hooholo ai, i hiki ia'u ke waiho aku imua o ka hui nui ma ka la 17 o Iune, a i kakou pakahi mai lakou i ko lakou mau inoa i ke Kumukanawai o ka poe hui holookoa a i hiki hoi ia'u ke lawelawe kupono i ka'u oihana malalo oia Kumu Kanawai no ka malama ana i na pono o ka poe hui.
Ina mea a pau i kuleana ole maluna o na aina Aliomanu, Papaa, a me Moloaa. Ke kauoha aku nei au ia oukou a pau i na he mau holoholona ko oukou maluna o keia mau aina. E hoi koke mai oukou mamua ae o ka la 2 o Iune, a mahope oia manawa na ka Luna Pa Aupuni e malama ma kona pa holoholona aea. KEONI HOPE JR. } Luna Nui o ka Poe Hui. }
Ina mea hoi i kuleana, a i kuleana ole ma keia mau Aina ALIOMANU, PAPAA, a me MOLOAA, ke papa aka nei au ia oukou, a ma keia hopa aku, ua kapu loa ka hoohei ana, i na holoholona ma ke kula o keia mau Aina ma ka la Sabati, e hoohai ia auanei oukou i ke kaula kipuka pahee a ke Kanawai. KEONI HOPE JR. } Luna Nui o ka Poe Hui. }
O na ona a pau o keia hui i makemake i kahua hale a e wahi mahi paha, e makaukau ana au e haawi aku e like ka nui me ka mea i hooholoia e ka hui nui e hele mai ana me ka Poaono 3 o Iune, me ko'u haawi aku i kela hoa hui keia hoa hui ke makemake i ka hale a wahi mahi paha, i palapala hookohu lilo loa ma ka inoa o ka hui nui, i ole e loaa ka hhoopaapaa,a me ke kaili kuee kekahi me kekahi, a o ka mea i loaa ia palapala, ma ke Kumukanawai o ka hui e kokua. A e pa kela mea keia mea i loaa ka aina no ia ano, i ka pa kupono i ke Kanawai o ka aina, a i ole ia e hana pela, aole poino e loaa ia ia no na holoholona o ka poe hui ke hoopoino.
KEONI HOPE JR.,
Luna Nui no ka poe Hui. Maunahuila, Hanalei, Mei 1, 1865. 180-1t