Ka Nupepa Kuokoa, Volume IV, Number 20, 18 Mei 1865 — Page 1
KA NUPEPA KUOKOA
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
BUKE IV. HELU 20, HONOLULU, MEI 18, 1865. NA HELU A PAU 181.
" KA NUPEPA KUOKOA.,"
HOOPUKA MAU IA MA HONOLULU
I kela Poaha keia Poaha.
$2.00 no na mahina he UMIKUMAMALUA,
$1.00 no na mahina eono, ME KA HOOKAA MUA MAI.
NA OLELO HOOLAHA — aole i oi mamua o 10 laina no ka hoopuka hookahi ana, $1.00 ; alua komo ana, he $1.50 ; hookahi malama, $2.00. E uku mua ia mai ke dala o na olelo hoolaha a pau e hoounaia ana mai e pai.
KANIKAU — he hapalua dala ka uku no ka aoao hookahi o ka pepa leta, oia hoi 4 keneta no ka lalani hookahi — penei : he 25 lalani, $1.00 ; 50 lalani, $2.00 ; a pela'ku.
KA UKU NO NA OLELO HOOLAHA — ka uku pepa, a me ka uku o ka Kanikau, e haawiia no ma ka lima o na Luna o ke Kuokoa, a i oleia, e hoouna mai ia Kauka Kulika.
O KA UKU PEPA A PAU E HOOKAA MUA MAI NO — aole e kauia ka inoa o kekahi haole a kanaka maoli paha, ma ka inoa o ka poe lawe pepa ke ole e hookaa e mai mamua. E pono ke hiipoiia keia mau rula, no ka mea, he emi no ka auhau no keia nupepa.
AIA KE KEENA O KA NUPEPA KUOKOA — ma ke kihi hema o ka Hale Hookipa Luina (Sailor's Home.) O na hora hana, mai ka eiwa o kakahiaka, a i ka ha o ke ahiahi.
L. H. KULIKA, (Lona Hooponopono.)
KA " NUPEPA KUOKOA."
Is published in Honolulu
EVERY THURSDAY,
$2 00 per annum, or $1.00 per six
months, in advance.
ADVERTISEMENTS not exceeding 10 lines, inserted once for $1.00 ; twice for $1.50 ; and $2.00 for one month ; all advertisements must he paid for in advance. KANIKAUS will be charged 1.00 per page, or 4 cts. a line. PAYMENTS FOR ADVERTISEMENTS, Subscriptions or Kanikaus, may be paid to any of the Agents of the Kuokoa, or may be enclosed in a letter to the Publisher.
ALL SUBSCRIPTIONS must be PREPAID. No names, either of foreigners or natives will be inserted on the subscription list until paid for. This rule must be strictly adhered to, on account of the low subscription price. THE OFFICE OF THE KUOKOA is in the South corner of the Sailors' Home. Office hours from 9 A. M. to 4 P. M.
L H. GULICK.
Publisher.
Volume I. II. and III of the KUOKOA, bound, for sale, $3.50 each.
Persons having complete sets of the above, can have them bound by paying $1.50 each.
S. KUPANEA. J. W. KEAWEHUNAHALA.
Loio ! Loio !
KE HOOLAHAIA'KU NEI I NA KANAka a pau o keia Aupuni, ua makaukau na mea nona na inoa maluna e Kokua, a e lilo hoi i LOIO no na mea a pau e loohia ia'na i ka hihia, a e pale ana no kekahi hihia imua o na Aha Hookolokolo o keia Aupuni. He mau mea laua i aoia i ka OIHANA HOONAAUAO ma ke Kulanui o LAHAINALUNA, a ua aoia hoi ma ka OIHANA Kanawai, a me ke kakau ana i na Palapala o kela ano keia ano, e ka Mea Hanohano G. M. ROBERTSON (LOPIKANA.) A o ko laua Hale Oihana, aia mauka iho o ka huina o ke Alanui Hotele a me Maunakea ma Honolulu, Oahu.
Honolulu. Feb. 6, 1865. 167-y
MA KE KUAI !
UA LAKO AU I NA KUKA PAINA ELEELE maikai, he hookahi haneri. Mai ka Umikumamalima aku a ke Kanakolu dala ke kumukuai o ke Kuka hookahi, oia hoi na Kuka maoli, na Koheoheo, me na Kuka Holoku.
He mau lole manoanoa kekahi, oia hoi na Palemai, na Kakini, me na Palemai wawae i hanaia noloko mai o na lole maikai loa. He mau Kuka Palu Holoku no kekahi, me na Koheoheo, mai ka a 7 a hiki i ka 14 dala o ke Kuka hookahi.
O na lole i haiia ae la maluna, he mau lole maikai, aohe aie, he dala kuike wale no.
H. McDONNA.
Ma kahi e kokoke ana i ka Pa Kuai Papa o Lui a me Dikesona. 176-3m
OLELO HOOLAHA.
UA HOOPII MAI O NALEPO (W.) KUE I kana kane mare ia ALINA (PAKE k.) no Honolulu mamu, e hooki i ko laua mare ana no ka nalowale ana no na makahiki ekolu o ua ALINA (PAKE k ) nei ma ka aina e, aole i lohe ia mai. E hanaia keia hoopii imua o ka Mea Hanohano R. G. Davis kekahi Lunakanawai o ka Aha Kiekie ma ka la 3 o Iune, i ka hora 10 o kakahiaka, aia ma ka Hale Hookolokolo ma Honolulu, Oahu.
WM. HUMPHREYS. Hope Kakauolelo o ka Aha Kiekie. Honolulu, Feb. 20, 1865. 169-4m
HALE PAI KII.
AIA KO'U HALEPAI KII MA KA HALE e pili ana me ka Hale Leta, maluna'e o ke Keena Pai o ka " Nupepa Kuokoa," Ua emi loa na kii. Elima dala no ke Kakini Pepa Kii hookahi. A elua wale no dala no ke kii aniani.
H. L. CHASE (Keiki.)
174-6m Mea Pai Kii.
KUOKOA HUMUHUMUIA.
EKOLU BUKE — BUKE 1, 2, A ME 3
Umi kala ke kumukuai no na buke ekolu. No ka akahi buke $3.50. E ninau ma ka Hale buke o H. M. WINI.
Na Buke i Pai ia e ka Papa Hawaii.
Eia na buke kuai, a me ke kumukuai, Baibala nui no na Awai o na Halepule, $4 00
" Ohana, ano nui, me na kii, } { 2 50
a me na Moohana, } 5 00
" Ohana uuku iho, me na Moohana, ili ulaula, } 1 00
" Ohana, me na Moohana wale no, 62 1/2
" Okoa, - - - 50
Kauoha Kahiko, i paiia i ka M. H. 1838, 25
Kauoha Hou, me ka pepa lahilahi o waho, 12 1/2
Kauoha Hou, hapa haole (Haw. Eng.) 25
Haiao, - - - - - 25
Hele Malihini Ana, - - - - 25
Wehewehehala, - - - - - 25
Lira Hawaii, - - - - - 25
Na Olelo Hoopomaikai, - - - 25
No ko ke Akua Ano, - - - - - 25
Lira Kamalii, - - - - - 25
Kumumua Hou, - - - - - 12 1/2
Moolelo Ekalesia, - - - - - 50
Hoike Palapala Hemolele, - - - - -25
Himeni Hawaii me na Leo Mele, 1834, 25
Ninauhoike, - - - - - 12 1/2
Eia na buke i haawi waleia.
Haawina Baibala.
Ui.
Olelo Ao i na Wahine Hawaii.
Ko Dawida Malo Kumumanao.
Na Olelo Ao Liilii.
L. H. Kulika.
Kakauolelo o ka Papa Hooko o ka Ahahui Euanelio o Hawaii.
Ka Nupepa Kuokoa.
Ka Anesona Moolelo No Hawaii nei.
HELU 15.
HELE MAKAIKAI ANA I KA MOKUPUNI
O OAHU.
O ke kaapuni ana ia Oahu, aole ia i emi mai malalo o na mile he haneri. Ua hoomakaukau iho o Kauka a hoolako mai no hoi ia makou no ko makou hele ana, a oia me kana kaikamahine kekahi i hele pu me makou. O ka loihi mai Honolulu aku a Waialua he kanakolu mile he aina akea, a he maikai no hoi ke alanui e hele ai. Ia makou e nana ana i ka loko paakai, elima a eono paha mile mai Honolulu aku, me ke ana kaulike me ke kai, kilihune mai la kekahi wahi ua naulu me ka ike ole ia aku o ke kumu, aka, ua oluolu maikai no ua la la.
NO EWA.
He umikumamalua mile o Ewa mai Honolulu aku me ke awa kupono a hohonu no hoi, aka, aole nae he maikai o kahi e komo mai ai o na moku no ka papau me na pohaku akoakoa. Ua ano maikai nae ka nanaina o ua wahi la. Ina e weheia ua awa la, he mea kanalua ole e lilo no ia wahi i wahi ano nui, alaila, oi ae paha ia mamua o Honolulu. Maanei kahi i noho mua ai o Mika Bihopa me kona anaina, he haneri e halawai ai iloko o kekahi Halepule lepo nui i kukuluia maluna o kekahi puu, oia kahi i waihoia iho e kona poe kanaka mua. Mahope o ka paina ana a makou, hoomaka hou aku la makou e hele. Ala mai la na mauna ma na aoao o makou me ke akea o kahi mawaena, nolaila ua loaa ia makou ka nana maikai ana aku i na mea mamua pono o makou. O ka pohuku pele ua nalowale loa i ka mauu a me ka lepo, koe wale aku no na awawa, poopoo, kahi a na kahawai e imi mai ai i alanui no lakou. I ka hora elima o ke ahiahi, hiki aku makou ma kahi o Mika Emesona me kana wahine, a ua hookipa oluoluia makou. O ka hele pu ana o kekahi kahunalapaau me makou, kekahi mea nana i pakui mai ka oluolu i ko makou hiki ana aku, no ka mea, ua ike makou na nawaliwali o Emesona i ka mai, nolaila aole hiki loa iaia ke kamailio me a'u no ke kumu o ko'u hele ana aku.
NO WAIALUA.
Aia o Waialua ma ka aoao makani, a nolaila ua lako pono loa i ka wai. Ua holo mai o Mika Emesona ianei i ka makahiki 1833, a he oiaio oia no ka makua o ia kulana. Malaila no o Mika Loke, Locke) o A. D. Kamika, o Wilikoke, a me Kulika i kekahi mau manawa mamua aku. O ke keiki o Mika Emesona, a me kekahi keiki a Mika Levi Kamalena, aia no malaila kahi i noho ai. He mau kamaaina laua no ia wahi, o ke keiki mua, he hanai holoholona kana hana, a he mahiai hoi ka kekahi keiki hana. Ua oleloia, he hiki ke mahiia na mile huinahalike he kanakolu o ka apana o Waialua me ka hookahe ole ia i ka wai.
Ua maikai loa kahi i ku ai o ka hale o Mika Emesona, a he momona no hoi ka lepo. E kahe mau ana kekahi wai mapuna malalo pono aku, mawaena o ka hale a me ka muliwai, a na kekahi pauma e hoolei ka wai iloko o ka pa hale. Maloko o ka mahinaai na laau ai, ka niu Polapola, ka maia a me ka niu. He hale maikai no ka hale halawai; a ua piha pono i ke anaina maikai ma ka la Sabati. O Kauka ka'u unuhi olelo. Ua hooikaika iho o Emekona wahine ma ke ao ana aku i ka himeni, a ua maikai no ia hana hoomanawanui ana. Ua lawe mai o Mika Kamalena me kana wahine i ka laua keiki i ka Halepule e bapetizo ai. Ekolu haneri me kanahakumawalu ka nui o na hoahanau ma Waialua, a eha haneri me ka iwakaluakumalima ka huina pau o na wahi a i elua. Ma keia apana o ka nui mai kinohi mai ua oi aku mamua o elua tausani. O ko makou wa o ka hiki ana aku he wa ia i ulu nui ai na hana a ka Uhane malaila.
KA HELE ANA MA KA AOAO AKAU
ME KA AOAO HIKINA.
I ke kakahiaka o ka Poalua hele hou aku makou, a ua maikai loa ka makou hele ana ma ia la. Na ke kuahiwi o Konahuanui i waiho mai no makou i kekahi wahi aina ololi ma ka ae-kai i alanui no makou, e ololi ana mai ka hapalua mile a ka alua mile ke akea. O ka apana mua a makou i keehi mua ai mahope o ko makou haalele ana aku ia Waialua o ka apana o Koolauloa. Ua maikai ka nanaina o ka aina, ua kilakila. Maanei kahi i kukulu ia ai o kekahi Halepule; o Rev. J. Kekela ke kahu, a oia ka misionari kaulana e noho mai nei ma Fatuhiva. No kona noho kahu ana a me kona noho misionari ana ua hoonani iho iaia mamuli o ia mau hana ; aka o ka Halepule e ku ana ma ia apana, aole ia e ku loihi. Ua manao au o na kumu o kona make ana ua pili me ka paaia ana o na aina ma ke ano kula holoholona. Aka aole nae au i hoike maopopo lea ia mai i ke kumu e hiki ai la ia'u ke wehewehe pono aku. Ma kekahi kaa nona na huila eha a i kauoia hoi e na lio elua, na ke keiki opio a Emesona i haawi mai no na wahine no ka hele ana ma ia wahi, a oia no hoi kekahi i hele pu mai me makou no ka hapa mua o ia alanui, a o kekahi hapa hoi me Kale a Kauka makou i hele ai, oia ka mea i hele mai kona mahinaai mai ma Kualoa. Ua kauohaia makou e Mofita kekahi Keonimana Pelekane e paina pu meia, ua hookipa maikai ia makou eia : He kanaka ia i lako pono i na hipa.
No ko makou hoohiki ana iho e halawai makou me kekahi anaina ma kahi noho o Mika Kuaea, ke Kahunapule kanaka i hai mua ia aku ai, a no ka pokole o ka manawa, ua awiwi aku au ia Kauka mahope o ka paina ana, me ka olelo aku iaia, no ka mea, nona na lio, e holo wikiwiki loa ia e like me kona makemake, a mahope ona e hahai aku ai au iaia. Ua holo aku makou ia wahi loihi, aneane umi paha mile iloko o na minute he kanalima. Aohe kanaka i ike mai ia makou ma ke alanui. Aole au i naenae i keia holo loihi ana a makou a ua maopoopo ia'u he hiki i kekahi kanaka kino ikaika ke holo i na mile he kanaiwa a haneri paha i ka la hookahi ma ka hoololiloli lio ana. Ua hookipa oluolu ia makou e Kuaea me kana wahine, iloko o kekahi wahi hale i lako pono, a ua hoomakaukau iho laua i wahi ai na makou. Aka, ua lohi loa makou no ka halawai, a mahope iho ua pii mai ke kai ma ka muliwai, nolaila, ua awiwi iho makou ia makou iho. Ua kali hoomanawanui mai kekahi wahi anaina uuku ia makou, me ka hoolohe pono mai. Ia wa, hele pu aku makou me ke kahu o ua Ekalesia la a hiki i kahi o Kauka opio, a malaila ko'u wahi i ninaninau aku ai iaia no na kumu he nui wale e pili ana i ka oihana Kahunapule a na kanaka maoli.
NO NA MALA KO.
Ia manawa, aia makou ma ka aoao hikina o ka mokupuni e hamama pono ana i kahi e pa mai ai na makani kamaaina me na ua hookina. Maanei kahi o Kauka a me Waela (Judd & Wilder), e kanu nei i ke ko, a ma-o aku ko laua wahi kanu raiki me ke kanalua ole i ke kanu no ka pau i ka hoopoino ia e na iole.
NO KA HOOHEI ANA I NA HOLOHOLONA.
I ka Poakolu, ua hoohala iho makou ia la no ka hale o Mika Waela. Malaila ko makou wahi i ike mua ai no ka nana mua i ke ano o ka hoohei ana i na lio me na bipi. He hana hoihoi i na kanaka mea nana holoholona. O na makamaka opiopio o makou o laua na mea i hoike mai i ko laua akamai a me ko laua eleu.. E ku kokoke ana kekahi pali ma ke kua o ka hale o Mika Waela me na ao kuaehu, me he hale katedarala kahiko la. He wahi aina ano e kekahi e kokoke ana ma ka hale o Mika Kauka. Aole i loihi kona wahi i ku ai mai ka aina aku. He ano piramita kona me he mea la he luapele mamua.
NO KANEOHE.
O ka holo ana i na mile he umi, i kekahi la ae a hiki i kahi o Mika Pareka maluna o na lio, aohe oluolu loa, no ka maluna o na lio, aohe oluolu loa, no ka inoino o ka aina. Ua hala aku ia makou kekahi wahi halepule uuku, he wahi hale maikai nae, mahope iho o ko makou holoa ana mai, iloko o ko Pareka apana. Alaila hoea mai la na kula raiki. I kekahi manawa aia ko makou alanui ma ka ae one ; i kekahi wa ma na puu ; pela e hele ai me na mauna e ku kilakila mai ana ma ko makou akau. Ua maikai ke kulana o Kaneohe, elua ekolu paha mile mai ka pali mai elike me ka mea i hai mua ia, oia kahi ino o ke awawa o Nuuanu. Ua hiki mai ko nei Kahunapule me kana wahine i ka makahiki 1834. Olaua na makua o kekahi kanaka opiopio i hookahunaia, a mahope iho i kahu no ka halepule mua ma Honolulu. He kaikamahine ke noho ana iloko o ka hale i pilikia mau i ke ao ana i na keiki kanaka i ka olelo Beritania. Hookahi tausani paha ka nui o ka poe i hoohuliia i hookomoia mai iloko o ka ekalesia o ka apana o Kaneohe, i keia manawa eha haneri ka nui o na hoahanau. Ekolu hale halawai i kukuluia no ka hoomanao i ka la Sabati.; elua hale no na la noa, elua hale pohaku, ekolu hale laau, na na kanaka wale no i kukulu. Eono tausani ka lilo i ka halepule i waenakonu; hookahi tausani me elima haneri i ka hale ma ka aoao hema, a hookahi tausani me kanalima i ka hale ma ka aoao akau. He iwakalua mile ke akea o keia apana a hiki i ke kai, a elua tausani ehiku haneri ka nui o na kanaka. I ka Poaha, ua hai aku au i ko'u manao i na kanaka.
NO KA PALI.
I kekahi la mai, Mei 29, holo aku makou me Kauka maluna o na lio no Honolulu, he umi mile ka loihi. Ua a-e aku ke alanui ma ka pali, he alanui i kupono ole no na lio, a aneane like no hoi pela i na kanaka. Ua nui ka lilo o ke Aupuni i keia alanui, a e hana ana a maikai i hiki, (ke makau nei au aole e hiki) i na kaa ke hele ma ke alanui kikeekee i-o a ianei me na kihi lipilipi. Aole no he oluolu o ka nana ana iho ilalo i ke tausani kapuai ma kahi laumania pololei o ka pali.
KA PILIKIA I IKE OLEIA.
Ua hiki mai ko makou pilikia nui i ka wa a makou i manao nui ole ai e like me ka mea mau ma ke ola ana o ke kanaka. Ia makou i hiki aku ai i ka hapalua o ke kokoke ana aku i ke kumu o ka pali me ke alanui nani puiwa iho iho la ko makou lio lawe ukana, a holo aku la, a nahaehae iho la na eke a makou.
(Aole i pau.)
KA MOOLELO O KEPAKAILIULA !
MOKUNA XXXI.
KA HELE ANA O KEPAKAILIULA ME KE AIKANE
IMUA O KE ALII LA, A O KE KAUA IHO LA NO IA MAHOPE IA LA NO.
A HOI AKU LA NA WAHI KANAka imua o ko laua Haku, a ninau mai la na kanaka, " Heaha ko olua mea i lohi loa'i, nolaila, e make ana olua ano iloko o keia umu ?" Alaila i mai la na wahi kanaka, " Alia e make, aia a lohe ke Alii i ka huaolelo a kana mau kauwa nei, a i na e make, oia iho la no." Alaila alakai loa ia'ku la laua nei imua o ua Alii nei. A ninau mai la ua Alii huhu nei, " Ea ! e na wahi kauwa a'u, heaha ko olua mea i lohi ai ?" Wahi hoi a na kauwa, " Ka ! a noa hoi e lohe auanei oe e ke Alii i ke kumu o ko maua lohi ana, a penei no ia. Aia hoi kekahi keiki malihini ano e loa ma ka hale o kau kaawa, kou hoaina, ola hoi o Kawaipokane, a i ko maua ike aku, he Alii no ia." Alaila ninau mai la ua'Lii la, " Nohea ia Alii e ae o nei, e kau ae maluna o'u ? " Nohea hoi, wahi a na wahi kanaka.
Alaila, i mai la ua Alii la, " Ae ! oia ko olua mea i lohi ai ea ?" " Ae oia, a ke hoike aku nei maua imua ou, ua hanaiia mai nei maua i ka ai maikai, a me ka ia ono." Ia manawa, huhu loa ua'Lii la me ka olelo mai, " Ae, o olua. a me ua keiki la, a me kuu hoaaina, e pau ana oukou i ka make ia'u i keia la."
Ma keia wahi hoi e haalele kakou i ka olelo ana no ke Alii, a e olelo ae kakou no ka hele ana mai o Kepakailiula a me ke aikane ana a ku imua o ke Alii me ka wiwo ole. Mamua nae o ko laua hele ana, ku aku la o Kepakailiula i ka pule imua o kona Akua, oia hoi o Lonoikaoualii, a me Kailikulaniaimoku. A penei hoi oia i pule aku ai imua o kona mau Akua me ka mana nui launa ole.
KA PULE 1.
" Kapohakana o Kanaloa ku ke ao alohilohi,
Ka paeopua uli kaikoo ka moana,
Uhi pohina nalo e na moku,
Ku — e Ku, Kukapili laua o Kane — e,
O Lono, o Kailiailanimoku,
Wehe ka po, wehe ke ao opiopi ka manawa,
Ka pili paa o Kahikiku, o Kahikimoe.
I kukulu o Kahiki nei la oni,
Oni ikaika, aluia i make,
A oia ka opua i ka piko ukaha,
Kohia, umeia i naha i hemo,
I lewa ku ko ka po me ke ao nei la — e,
Ua ao — Amama, lele wale aku la."
KA PULE 2.
" E Ku ! ku hoi, e Lono lono wale,
E na kupu o ka po nei la — e,
E ko ke ao nei — e,
E ala e Kihanui e moe nei,
E ala ua ao,
Ke wehe mai nei ke ao malama,
E Kenamu e Kenawa,
E Kini, e Kalehu o Mano,
Kaneikapualena, e Kane,
E Kawaikupua, e ku i ka loa, i ka laula,
Pelua, wiliia i paa,
Moe-a imua i Waipunaula,
Hooleiia'e ka eu, ka luhi, ka ia pa kanaka,
E lakou nei e, e ala,
Kilohia, nanaia ka luhi ke ka lohe nei la,
Ke hihi mai nei ka pea o Kahiki nei,
Ke paio mai nei keia Kupua,
Keia eu o ke ao nei la,
Ma na palena kapu o Kukulu o Kahiki nei la — e,
Eia ! Eia la ke hohola mai nei ko kalewanuu,
Ke hoolaau mai nei ko kalewa,
Ke uhi mai nei ko ka po — e,
Ke i mai nei ua make i ko ka po,
Amama, lele wale aku. (Amene)
Ma keia pule maluna'e, oia ka pule a Kepakailiula i pule ai mamua o ko laua manawa i hoomakaukau ai e hele aku e paio me ka Haku Alii o ua mau wahi kanaka nei ana i hookipa'i, e like me ka mea i hoikeia maluna'e. [O keia pule hoi, aole no i loaa i kekahi o na mana e ae o keia Moolelo kaulana, no ka mea, he oiaio aole kekahi o na Moolelo kahiko i kaao waha ia e ka poe kahiko o keia aina, i na paha ua kakau buke maoliia keia Moolelo iloko o na buke liilii i paiia, i na la ua oiaio loa. A ma ia oiaio la kakou e hahai aku ai, alaila ua pono, a ua oiaio la e like me ka ka Moolelo kaao o Hesini i hoopukaia e S. K. Kaai, a me ko Losinehame i hoopukaia e kekahi mea kaulana i ke kakau Moolelo Hawaii, oia hoi o S. N. Haleole ; a pela'ku no hoi ia S. D. Keolanui i make aku nei ana i hoopuka'i i ka Moolelo o Rukela.] Nolaila, ma ka pau ana'e o ka pule a ke Alii, ninau aku la oia i ke aikane, " Pehea kuu pule ?" I mai la kela, " Ua maikai, aohe wahi anuu o ko pule, oia ka pule mua," pela no hoi ka lua o ka pule ; me ka olelo mai o ke aikane, " Hele no kaua ea, make no ke Alii o makou." Ia manawa, o ko laua hele aku la no ia a hiki i kahi o ua'Lii la, a ku ana o Kepakailiula ma ka puka o ka hale o ua'Lii kamaaina nei. Eia ka mea kupanaha o ua aloalii la ia la.
Ua kau ae na Kahuna i ka Aha, hoailona o ke Alii kamaaina, oia hoi ka Aha kapu o ua'Lii nei, (kamaaina) i hoailonaia no ke Alii malihini, (Kepakailiula) o WIKAAHALANAOKEKAPU ka inoa o ua Aha la, he Aha haule ole i na'Lii a pau i hoailona ia mamua aku, a o keia Aha hoi, he Aha haule ole i na'lii e ae, a i ua'Lii wale la no e haule ai, ka mea no nona ka Aha.
A i ka wa a Kepakailiula e hele aku ana ma kahi loihi, i alawa aku ko laua nei hana e paa pu mai ana na kanaka, a o ua Aha nei e kau ana iluna, ia manawa, i mai lai ke aikane, " Mamua'e oe, a mahope au," i mai ke Alii, " O i na paha hele aku kaua."
O ko laua nei hele aku la no ia, a kokoke i kahi e kau ana ua Aha nei, alaila, i ae la o Kepakailiula i ke aikane. " Mahope ae." Alaila hele malie aku la laua nei aneane ewalu anana ka loa o ke kaawale mai kahi a laua nei e hele aku ana, a hiki i kahi o ka Aha e kau mai ana.
Ia wa no ike mai la na mea a pau, e panee emi malie iho ana ua Aha nei ilalo, a e ae aku ana laua nei maluna o ua Aha la, a pii hou ae la ka Aha iluna mai ka honua'e e like me kona ano mamua, ia wa, uwa ka pihea haalele wale, uwa hou ka pihe a haalele, a ku wale o Kepakailiula i ka puka o ka hale kapu o ua'Lii huhu la.
Ia wa, hiki aku la keia ma ka puka o ua Alii nei, hea mai la ua'Lii nei e komo iloko, aohe nae o i nei pane aku, aohe luli, aohe kunou, a he oleloa no; o loko nae o ka hale ia wa, ua piha i na'Lii, a me na kanaka a-i mea ino a ua'Lii ino la i hanai ai.
Ia manawa, oi noke mai lakou nei i ka hea, a aole o ia nei e kemu, no ka mea, o loko o ua hale la, he lewa wale no, ua hoonaniia o luna i na moena, a me na kapa moe, aka, o lalo nae, he make, pela o loko o ua hale la a puni.
No ia e kemu ole o ia nei, ku mai la na Alii nei a olelo mai la, " O keaha hoi kou mea e pane ole mai nei, ke manao nei anei oe e ola ana oe i nei la, e nei kanaka hookano ?" Wahi hoi a Kepakailiula, " Hookano a mahaoi ka hoi ke kii ana'ku a kau la," i hou mai la ua'Lii la, " Ae, hanaia a nui ka ikaika i na la. I aku la keia, " Ka inoa no kuu ikaika au i hele mai la e kue ia oe, no ka mea, he Alii ino loa oe, a o ka mea ino kau e haawi ai i kou mau kanaka. Akahi alii o oe, ola ka ilihune alii a me oe e noho ai." " Kuli au ia oe," wahi a ua'Lii la, (Kupikolanikaweo) ka inoa ia o ua'Lii la o Kahiki.
Ia manawa no, e kau ana ke koko i kaupaku me na kanaka elua e pili ana ma-o a maanei o ka puka, e paa ana i ke kau la, a i ka wa e komo ai iloko, kuua io ka pohaku iloko o ke koko a pa i ka lae make. Ia wa, e kuu aku ana keia i ke aka ku o ke kino oia nei, maalo ana iloko, ia wa, kuhi hewa na mea ia ia ke kaula e paa ana, hookuu iho la i ke kaula, waiho ana ua koko nei ilalo, aohe nae he mea i make.
Ia haule ana, ku ana keia iloko, a o ko laua hana iho la no ia, a oi aku ke akamai o Kepakailiula mamua'e o ua'Lii la, a konane, a mau no hoi na Kepakailiula no ke eo, a o ko laua kaua iho la no ia a make ua'Lii la, a me ka poe iloko o ka hale i hoopuniia ae o waho e na kanaka, a puhiia'e la lakou i ke ahi a make iho la lakou.
(Aole i pau.)
Ka Hoomana Kahiko.
HELU 18.
Na Kahunapule i ka wa kahiko. Pehea ka hoolilo ana i kekahi i Kahunapule ? Heaha ka lakou hana ? Na Kilo.
Ua waiho ia mai ia'u keia kumu manao, a na'u e hoike pakahi aku i ko lakou ano, a me ko lakou hana.
1. Na Kahunapule i ka wa kahiko. Pehea ko lakou hoolilo ana i Kahunapule ? 2. Heaha ka lakou hana ? 3. O na Kilo.
1. Na Kahunapule i ka wa kahiko. Pehea ko lakou hoolilo ana i Kahunapule. Ke hai aku nei au i ka pane ana o keia ninau. Ua hai mai ka mea nana au i ao-ao mai, " Penei" Aole he hookomo ana e like me ka ke Akua hana, aka penei nae. Ina he makuakane ike ko'u i ka pule kuni, a i ka pule anaana paha, pule lawaia, pule kalaiwaa, a me ia pule aku ia pulo aku. Alaila, nana mua mai la ua makuakane nei o'u ia'u a he keiki noho malie, alaila, ao mai la i kana mea i ike ai. Ina he pule kuni, a he pule anaana paha. A make ua makuakane nei, ua loaa aku la nae i kana keiki, a pela aku no i kana mamo. Oia iho la no ke ano, aole he hookahuna maoli ana.
2. Heaha ka lakou hana ? Eia ka lakou hana. He pule i ka mea nana i anaana ka mea minamina a kekahi poe, i na he keiki kai make, ai ole ia he kaikamahine paha, a pela'ku. Ina he Kahuna kuni ia, a ina hoi he Kahuna anaana. Eia kana hana, he lawe maunu, ina he kuha, a he lauoha, ai ole ia mau mea, he wahi hainaka paha, e like me ka mea loaa iaia. I make ai kana mea i huhu ai, oia iho la ke ano o ka pule anaana. A ina hoi, he pule aumakua, penei kana. He hoolimalima ana'ku ma ka pule i haku ia ma kona aumakua, me ka awa, puaa, a pela'ku. A pela no na Kahunapule e aku. Aole he hookahuna ana, he mau mea keia i laha mua ma Hawaii nei. O ka pule kuni, pule anaana, a pela'ku.
3. O na Kilo. He poe kahuna okoa no keia, aole i like ke ano o keia poe me na kahuna kuni, a me na kahuna anaana, a pela'ku, aka, eia ka hana a keia poe. He poe kilokilo i na mea o ka lani. No ke kaua paha, a i ole ia, no ke 'lii make, a me ka manawa mai, a pela'ku. He hiki hoi i keia poo, ke ike i ka malie a me ka ino. I ka wa makani, a me ka wa ua, a pela'ku.
WAMIEA.
Kupilikii ! Kupilikii !!
Ma ka la 13 o Aperila, o ka makahiki 1865 nei. Ua holo aku a'u i Lahaina, Maui, maluna o ka Mokuahi Kilauea, a ua lilo aku elua dala no ka holo ana aku, a elua no ka hoi ana mai, ua like me eha dala. Auwe ! Auwe !! Nani ke kupilikii o kakou la e na makaainana, mai Hawaii o Keawe a ka panipani ana a ka lu i Lehua — He ui, he ninau ; nawai la i hana i keia pilikia ! ka ! kainoa nana Lunamakaainana o kakou, i hele aku nei i ke kau Ahaolelo o keia makahiki 1865, me ka lana o ka manao e pau ana ka pili kaumaha o kakou, aole ka, eia ka kauwaulupau ka holokahiki, oia ka pono e loaa mai ia kakou. Aole pela i na kau i hala ae i ka wa o Kamehameha IV, hookahi no dala ia manawa o ka moku. A no keaha ka mea i pii ae nei i keia wa ? Kainoa no ka hooholo ia ana o ke Kanawai e hoopilikia ana i na Ona Moku. No ke kute i na ohua, me ka ukana i kela ku ana keia ku ana a ka moku ma ke awa o Honolulu. A heaha ko kakou pomaikai ? Eia, o ka hoi o kakou i Waikiki, a i ole ia, i Kohala i Kapakai, a i Kahu ae hoi. Ua pau me ke aloha no i ka Luna Hooponopono o ke Kuokoa. S. D. KAUAKAHIAKUA
Waipio, Hamakua, Hawaii, Mei 2, 1865.