Ka Nupepa Kuokoa, Volume IV, Number 19, 11 Mei 1865 — Ka Hoomana Kahiko. [ARTICLE]

Ka Hoomana Kahiko.

HELU 17. NA KAULA KAHIKO O HAWAII NEI. E hoomaka kakou i ka wehewehe ana i keia mau kaula ma ka mokupuni o Hawaii. A pela 'ku no a pau na mokupuni o Hawaii nei. Aia i ka wa e noho alii ana o Liloa i alii no Hawaii, e noho pu ana o Nunu laua o Kakohe he mau Kahuna, he mau kaula no hoi, aka, o ko laua ano Kahuna a me ke ano Kaula mai ka po mai no ia. A ua pili no hoi keia mau ano Kahuna a Kaula i ka poe i kapaia na Aumakua i ka po. Penei: He mau Akua mai kahiko mai, (aole e paanaau ka inoa) a me na Akua o Hawaii nei, a hui pu ia lakou, a oia ka mea i kapaia'i na Aumakua, a mai laila mai ka ike o ka poe Kaula, oiai o Nunu ma laua o Kakohe e noho pu ana me Liloa, a make ia, ili aku ke Aupuni ia Hakau. Ia manawa hoouna'ku o Nunu laua me Kakohe i ke kanaka i o Hakau la me ka olelo aku e hele i ke alii, a e olelo aku i awa i ai, a i wai no Nunu laua o Kakohe, alaila, pane mai o Hakau, "O hoi a olelo aku, o ka hanawai o laua ka wai no ia, a o ka hanalepo no o |aua, o ka ai no ia, a o ka lauoho o na lemu o laua, o ka awa no ia." Mahope iho o ko ke kanaka hoi ana mai mai ka hoouna ia ana'ku, pane mai la oia, "Olelo mai nei ke alii, o ka hanawai no o olua, oia no ka wai, a o ka hanalepo o ka ai no ia, a o ka lauoho o na lemu o olua o ka awa no ia." Ia wa koke no ma ko laua ana Kaula, olelo ae laua penei: "Ae, o kana hana ia, aole ona aina," a ma ia hope io iho no, ua ko ka laua olelo. Eia no hoi kekahi Kaula o Hewahewa, aka, ua awili pu ia, o ka oihana Kahuna, a rne ka oihana Kaula i keia mau kanaka, pela ka mea i haiia mai ia'u. KO MAUI KAULA O LUAHOOMOE. Aia i ka wa e noho alii ana o Hua ke'Lii o Maui, ia wa i kuu pau aku ai oia i kana ike ma ke ano Kahuna a me ke ano Kaula no hoi. Oiai o Hua e ono ana i ka manu uwau, kena ae la oia i kona poe kanaka e pii i ka uwau i ke kuahiwi, a i ka pii ana a na kanaka a hiki i ke kuahiwi i ka imi ana, aole he loaa iki, alaila, iho hou i kaakai e imi i ka manu, a loaa pii hou iuka i ka mauna e hamo ai i ka hulu i ka lepo o ke kuahiwi, a i ka hol ana a hiki i kai, a ike ke alii ia, honi ae la o Luahoomoe i ka manu, a olelo ae la penei: "No kai ka manu, aole no uka ka manu, eia la ua kii ia ka manu a loaa i kai, laweia'e nei a-uka hamoia i ka lepo, a lawe ia mai nei ia oe ke'Lii." Alaila, pane mai la ka poe pii rnanu, "Aole no kai ka manu, no uka no," alaila pane mai ke alii penei: "Pehea la oe i ike ai no kai ka manu?" Pane aku la o Luahoomoe, "Aia la he hohono kai ka manu, lawe ia'e nei a uka hamo ia i ka lepo kuahiwi, a lawe ia mai la ia oe i ke'Lii." Pane aku la ke'Lii me ka olelo huhu. "Ua hele pu noe me lakou la a ike oe no kai ka ka manu?" A ma ia hope iho no keia ano huhu mau o ke'Lii, hooholo oia e make o Luahoomoe, a ike o Luahoomoe e make ana oia, a me kana mau keiki elua, kauoha oia i kana mau keiki e kii mua a lawe mai ekolu uliuli a waiho iloko o ka hale. Alaila pane aku oia i kana mau keiki, "Noho a i kii ia mai kakou e puhi pu me ka hale, owau ke make, a o olua ke ola. Eia nae, i na i nana olua a i hina kauahi i-o mai hele olua, a i hina auanei kauahi i ke kuahiwi, o ke alanui ia hele ia, a imiia ke ola." Mahope iho o laila, kii ia mai la ka hale o lakou nei e puhi ia i ke ahi, ia manawa hina ana i kai ka uwahi, a hina ana i nae, a hina ana i-o a pau ia, hina ana i ke kuahiwi, ia manawa hele ua mau keiki nei a Luahoomoe a noho iluna o Hanaula. A hala ua mau keiki nei i ke kuhiwi, pahu ae la ua mau ipu uliuli nei. I ka pahu ana o ka ipu uliuli mua, kapa aku la na kanaka o ka makuakane, a pahu hou na ipu elua, kapa aku lakou o kahiapo, oia o Kaakakai, a pahu ka ipu ekolu, kapa aku lakou o ka muli iho, oia o Kaanahua, a pau ka a ana o ke ahi. Ma ia hope iho, hoomaka mai ka aina e maloo, a hala ekolu makahiki me na malama eono, ua nele na kahawai i ka wai, aole ulu o na mea kanu maia hope iho, make o Hua ke alii. (A nolaila ka olelo ana nakeke na iwi o Hua i ka la) Aia a hiki aku kakou i ke Kaula o Kauai, alaila hoopuka aku kakou i keia moolelo. KE KAULA OAHU: Aole i maopopo. KO KAUAI KAULA O NAULAMAIHEA: He Kaula ia no Kauai, oiai oia e noho ana ma Kauai, a o Hua ke'Lii o Maui nei ia wa. Nana ae la o Naulamaihea

ma kona ano Kaula, a ike aole he ua ma Kauai aohe he wahi kau ao iki iluna o ko Kauai kuahiwi, pela no hoi oia i nana mai ai ia Oahu, aohe kau ao iluna o Kaala, he panoa loa no, ua maloo loa na kahawai, aole no he ua iki, aole no he mea kupu. Ia manawa, nana mai la o Naulamaihea ia Maui a ike aia iluna o Hanaula e kau ana he wahi ao ua a me kahi onohi e kau ana ; aole no hoi he wahi kau ao ma na wahi e ae, aka, o keia wahi e kau nei keia wahi ao ua a me ka onohi aia no maluna o kahi e noho ana o na keiki a Luahoomoe, e noho ana o Kaakakai a me Kaanahua. Ia manawa holo koke mai la o Naulamaihea me ka puaa, me ka moalawa, a me na mea kupono oia hana a hiki i Maui nei, hele mai a hiki iluna o Hanaula, mamua o kona hiki ana iluna o Hanaula, ua ike mua o Kaakakai laua me Kaanahua ia Naulamaihea i kahi loihi aku, holo hele laua i-o ia nei a hiki i Kula, a ilaila kahi i loaa'i ia Naulamaihea, a uhau aku la oia i ka puaa e like me ke ano mau o ka wa kahiko. KO MOLOKAI KAULA O LANIKAULA: Oia ke Kaula i laweia kona hanalepo a Lanai puhiia i ke ahi, a mahope make ia. KUPAHU.