Ka Nupepa Kuokoa, Volume IV, Number 17, 27 ʻApelila 1865 — Ka Anesona Moolelo No Hawaii nei. [ARTICLE]

Ka Anesona Moolelo No Hawaii nei.

lIELU 12.

Ke Kulanui ma Lahainaluna. Ka hooikaika i haawiia.no ka hana a ko Akua ma ia mau Mokupuni, ma ka hanini ana o ka uhane ma kekahi mau wahi, ua lilo ia i mea e hoomahuahua ai, i na haiolelo a me na kokua kanaka. Oia hoi ka hoomaka ia ana o ke Kulanui ma Lahamaluna, iloko o ka M. H. 1831, malalo o ka Rev. L. Anaru ao ana. Ua hoomaka ia me iwakaluakumamalima haumana, a ua mau ka pii ana a hiki ike kanaiwa ka nui. Oko lakou mau niakahiki, mai ka umikumamalima a ke kanakolu kumamalima. Ke holo la kekahi kahawai mai ka puu mai maluna, a he mea no hoi ia e kokua mai ai i na haumana ma ka hana ana i mau mahinaai kalo a me na mahinaai; ama ia mea, ua hoohuiia mai iloko 0 ke kula, kekahi kumu o ke ao ana ia lakou ma na hana ilimu, a ke mau la no ia mea malaila. Ua hoomau o Anaru ma ia kula no na makahiki he umi, a ua oluolu au i ka ike ana ia ia ma Honolulu, malaila hoi oia i aloha nui ia ai. E kamailio no au no kana i'nau hana ma ke kakau ana i na buke, ma kahi maa aoao e aku. Ke hoomanao nei au 1 kekahi olelo ana, he aneane kanakolu makahiki i hala aku nei, e pili ana ma kana lawelawe ana, iloko o kona manaoio a me kona ahonui, i kona wa i nana aku ai i kana poe haumana i ao ole ia, ua ike aku no ia, owai o lakou he poe kumu kula, kahuna lapaau, loio, a me na hai olelo o ka wa e hiki mai ana oka Pae Aina o Hawaii. He nui io no 0 lakou i lilo ma ia oihana. Ka HOOI.ILO ANA I KE AUPUNI. Ua kukuluia ka halekuia mua e na haumana, ma ka hooponopono eleu ana a ke kuinu; ana lakou no .i kauo mai ika nui o na Ulia a me na oa, a na lakou no hoi i lawe mai maluna 6 ko lakou mau hokua mai Maui Hikina mai, he kanakolu mile ke kaawale oia wahi mai laila aku. He puu kala nui kai hoolilo ia e ka Papa Misionari Amerika mamua oka paa lea ana o na halekula ekolu. a me na hale noho elua. Mai ka M. H. 1835, ka wa ia i lilo ai o Pokue ke kumu, ilaila pu o Dibela, Rokeke, Bele, Emesona, A)ekanedero, Mika Hana (Hunt,) a me C. B. Anaru i kahi manawa. Ua hoolilo aku ka Papa Misionari Amerika i ua halekula nein ke Aupuni iloko o ka M. H. 1849, i lilo ai ia i mea e ao ia ai na keiki ina ka ike palapala io a me ke akamai kuhohonu, aole no e aoia kekahi olelo pule, e kue ana i na mea a na Misionari iao aku ai. No keia mea ua ae aku ke Aupuni, a ua kupaa no ma kana mea i hooholo ai. Ka nui ona haumana, mai ka hoomaka ana moi, he ehiku haneri me kanahiku kumamakahi, aua 01 aku mamua o ka hapalua i noho mua i ka wa e malami\ ia 'ana ua kula la c ka Papa Misionari. Na Kahuna mai i,oko mai o ua Kulanui la. He umi oka poe i puka mai i hookahuna ia no ka euanelio, a ua noho no me ka hoahewa ole ia. O keia ka halekula nui no ua mau mokupuni la. Ika hoike makahiki ana o ua kula la, owau kahi ilaila, ma ka Halepule Hoole Pope, ame ka halawai ana mahope iho o na haamanae puka ana, a ua hoomanao oluolu ae au no na mea ano like me ia ma ko'u aina ponoi. Ua hai ia ka nui o na haiolelo ma ka olelo Hawaii, a he hapa uuku ma ka olelo Enelani; o ka olelo Enelani kahi i huipuia, ma na mea ao o ua kula la. Ua kahiko like ia "ka papa e puka ana e like me kakou nei.

Ka paiha ana. Ua. hohola ia ka papaaina iwaho tnalalo o ka maiumalu o na laau e kokoke aoa i ka halepule. Ūa hookaokoaia ka papoaina a na haamana, i hoolakoia i ka poi a me kona mau kokoolua. Ka papa aioa i hoomakaukauia no na haoie, ua like ao ia* me ka makou mea e ake ai. Ko Pokae mao kokua ma leao ana, he keiki na Alekanedero, *a he ka-

naka Hawaii i pukamai; mai loko mai o ua kulu la. Na ka Papa Hoonaauao i malama i ua kula nei, a ua hai mai o Pokue o Lota Kamehameha, (Ka Moi ia i keia wa.) oia kahi o na hoaloha maikai loa oua kula la. Ika M. 11. 186-2 pau i ke ahi na halekula, a ua kukiHu hou ia eke Aupuni kekahi hale nui. Ina hookahi makahiki o kahi e noho ai i aoia ma na hana ao no ke Akua, me kahi misionari, ua manaoia ua kupono ka haumana nno haipule e puka mai ana mai Lahainaluna mai, no ka oihana kahuna. NO NA KULA MA LAHAINA. Aole no au e poina i ke kamailio ana no ka poe opiopio o na luana ana o Lahaina. O Duaita Baluina, he keiki na ka Misionari, oia ke kuinu no ke kula Aupuni no ke ao ana i ka olelo Beritania, a ua halawai au ma ka poloai ia iina mai e keia kula, a me kekahi mau kula eae elua, e liiki ana ka nui o na haumana i ka eiua haneri ine kanawalu, (kamalii kane me na kamalii wahine) o kona halekula. He mea ano eno paha, aka oi.a ka oiaio,—ua hoomanao hou ae au, ma ko lakou ano o ke kamailio ana, a ma ka hikiwawe loa ma na mea helu, i na keiki Helene ma ka Levanata (Levant). He mau haiolelo, mau paio, a me na niele, oia kahi i hanaia ia la. Ua hoihoi ioa na keiki i ka himeni nna, a me he mea la e himeni io ana, aohe no hoi au i lohe aku i kahi' leo paewa ma ia himeni ana. Ina i loaa ia'u na pule okoa elua, ina au ua ike ia Hana, ma ka aoao hikina o Maui, ia Molokai, a me Lanai, e huli pono mai ana ia Lahaina. Ua oi iki ae ka maikai o Lanai, rnarnua o kahi hanai holoholona, aia 110 hoi ilaila kahi i nohoai o naMoremona, O. Rev. S. E. Bihopa, he keiki na ka misionari, oia ka misionari e noho la ma Hana. Oka poe aku mamua ona, Conete, Mika Aiwa, Raiki, a me Kaahele Ua lako pono ia apana i na hale pule, a ua iawe mai au mai ka papa hoike mai a Bihopa, ua mahi nui ole la ia wahi mamua aku nei, Ka nui o na lala o ka ekalesia he hookahi tausani meumikumamawalu, a he elua ona hale pule malalo o na kahu kanaka maoli. Ka nui o na kanaka o Molokai he elua tausani ewalu haneri me kanakoiu, a o ka nui o na lala o ka ekalesia he ewalu haneri me aiwa. Ka nui oka poe i komo iloko o ka ekalesia, ua oi aku mamua 0 elua tausani, a ua paa pono o Moiokai Ina luakini i kukuluia ena kanaka. O Forebe he keiki na ka misionari, i noho inai ka M. H. 1858; oka poe mamua aku ona o Hikikoki, Kamika, Muna, Gulika, C. B. Anaru a ine Duaita. Na Hikikoki i hoomaka mua i ka hana malaila, a ua hooikaika nui no a hiki i kona make ana i ka la 29 o Augate, M. H. 1855. I ka auina la o ka Poakahi ua heie pu au me Kauka Ealauina i ka haiawai mahina hou ma ka hale pule, a he nui no ka poe i hiki ae inalnila. Ike ahiahi ua bapetizo au i na ekolu a Balauina opio, ma kona hale. I kekahi la ae heie au e ~tite i ka .wili ko mahu i aneane e paa, a me kekahl hale pule Katolika Roma, a malaila i manao ai o Baiauina he haneri paha ka poe hele iiaiia ma ke Sabati.