Ka Nupepa Kuokoa, Volume IV, Number 13, 30 March 1865 — Page 1
KA
NUPEPA KUOKOA
Ke Kilohana Pookela no ka Lahui Hawaii
BUKE IV. HELU 13. HONOLULU, MARAKI 30, 1865. NA HELU A PAU 174.
" KA NUPEPA KUOKOA.,"
HOOPUKA MAU IA MA HONOLULU
I kela Poaha keia Poaha.
$2.00 no na mahina he UMIKUMAMALUA,
$1.00 no na mahina eono, ME KA HOOKAA MUA MAI.
NA OLELO HOOLAHA — aole i oi mamua o 10 laina no ka hoopuka hookahi ana, $1.00 ; alua komo ana, he $1.50 ; hookahi malama, $2.00. E uku mua ia mai ke dala o na olelo hoolaha a pau e hoounaia ana mai e pai.
KANIKAU — he hapalua dala ka uku no ka aoao hookahi o ka pepa leta, oia hoi 4 keneta no ka lalani hookahi — penei : he 25 lalani, $1.00 ; 50 lalani, $2.00 ; a pela'ku.
KA UKU NO NA OLELO HOOLAHA — ka uku pepa, a me ka uku o ka Kanikau, e haawiia no ma ka lima o na Luna o ke Kuokoa, a i oleia, e hoouna mai ia Kauka Kulika.
O KA UKU PEPA A PAU E HOOKAA MUA MAI NO — aole e kauia ka inoa o kekahi haole a kanaka maoli paha, ma ka inoa o ka poe lawe pepa ke ole e hookaa e mai mamua. E pono ke hiipoiia keia mau rula, no ka mea, he emi no ka auhau no keia nupepa.
AIA KE KEENA O KA NUPEPA KUOKOA — ma ke kihi hema o ka Hale Hookipa Luina (Sailor's Home.) O na hora hana, mai ka eiwa o kakahiaka, a i ka ha o ke ahiahi.
L. H. KULIKA, (Lona Hooponopono.)
KA " NUPEPA KUOKOA."
Is published in Honolulu
EVERY THURSDAY,
$2 00 per annum, or $1.00 per six
months, in advance.
ADVERTISEMENTS not exceeding 10 lines, inserted once for $1.00 ; twice for $1.50 ; and $2.00 for one month ; all advertisements must he paid for in advance. KANIKAUS will be charged 1.00 per page, or 4 cts. a line. PAYMENTS FOR ADVERTISEMENTS, Subscriptions or Kanikaus, may be paid to any of the Agents of the Kuokoa, or may be enclosed in a letter to the Publisher.
ALL SUBSCRIPTIONS must be PREPAID. No names, either of foreigners or natives will be inserted on the subscription list until paid for. This rule must be strictly adhered to, on account of the low subscription price. THE OFFICE OF THE KUOKOA is in the South corner of the Sailors' Home. Office hours from 9 A. M. to 4 P. M.
L H. GULICK.
Publisher.
Volume I. II. and III of the KUOKOA, bound, for sale, $3.50 each.
Persons having complete sets of the above, can have them bound by paying $1.50 each.
A. F. JUDD,
ALAPAKI, (oia ke keiki a Kauka.)
LOIO !
Ma ke kihi o ke Alanui Papu, a me Kalepa
Honolulu, Oahu, Iune 30, 1864. 151-3m.
S. KUPANEA. J. W. KEAWEHUNAHALA.
Loio ! Loio !
KE HOOLAHAIA'KU NEI I NA KANAka a pau o keia Aupuni, ua makaukau na mea nona na inoa maluna e Kokua, a e lilo hoi i LOIO no na mea a pau e loohia ia'na i ka hihia, a e pale ana no kekahi hihia imua o na Aha Hookolokolo o keia Aupuni. He mau mea laua i aoia i ka OIHANA HOONAAUAO ma ke Kulanui o LAHAINALUNA, a ua aoia hoi ma ka OIHANA Kanawai, a me ke kakau ana i na Palapala o kela ano keia ano, e ka Mea Hanohano G. M. ROBERTSON (LOPIKANA.) A o ko laua Hale Oihana, aia mauka iho o ka huina o ke Alanui Hotele a me Maunakea ma Honolulu, Oahu.
Honolulu. Feb. 6, 1865. 167-y
Na Buke i Pai ia e ka Papa Hawaii.
Eia na huke kuai, a me ke kumukuai, Baibala nui no na Awai o na Halepule, $4 00
" Ohana, ano nui, me na kii, } { 2 50
a me na Moohana, } 5 00
" Ohana uuku iho, me na Moohana, ili ulaula, } 1 00
" Ohana, me na Moohana wale no, 62 1/2
" Okoa, - - - 50
Kauoha Kahiko, i paiia i ka M. H. 1838, 25
Kauoha Hou, me ka pepa lahilahi o waho, 12 1/2
Kauoha Hou, hapa haole (Haw. Eng.) 25
Hoikehonua, Hoikemanawa, ame Kuhikuhi no ka Moolelo, } 25
Haiao, - - - - - 25
Hele Malihini Ana, - - - - 25
Wehewehehala, - - - - - 25
Lira Hawaii, - - - - - 25
Na Olelo Hoopomaikai, - - - 25
No ko ke Akua Ano, - - - - - 25
Lira Kamalii, - - - - - 25
Kumumua Hou, - - - - - 12 1/2
Moolelo Ekalekia, - - - - - 50
Hoike Palapala Hemolele, - - - - -25
Himeni Hawaii me na Leo Mele, 1834, 25
Ninauhoike, - - - - - 12 ½
Eia na buke i haawi waleia
. Haawina Baibala.
Ui.
Olelo Ao i na Wahine Hawaii.
Ko Dawida Malo Kumumanao.
L. H. Kulika.
Kakauolelo o ka Papa Hooko o ka Ahahui Euanelio o Hawaii.
PAHU KUPAPAU !!
AIA I Ka MEA NONA KA INOA MALALO nei, na PAHU KUPAPAU o kela ano keia ano, no ke kumukuai emi loa. He mau Papakaukau, Hale-pa, a me na mea waiho lole.
F. KAISER. Hilo, Hawaii, Feb. 1,1865. 166-3m.
OLELO HOOLAHA.
UA HOOPII MAI O NALEPO(W.) KUE I kana kane mare ia ALINA (PAKE k.) no Honolulu mamu, e hooki i ko laua mare ana no ka nalowale ana no na makahiki ekolu o ua ALINA (PAKE k.) nei ma ka aina e, aole i lohe ia mai. E hanaia keia hoopii imua o ka Mea Hanohano R. G. Davis kekahi Lunakanawai o ka Aha Kiekie ma ka la 23 o Iune, i ka hora 10 o kakahiaka, aia ma ka Hale Hookolokolo ma Honolulu, Oahu.
WM. HUMPHREYS. Hope Kakauolelo o ka Aha Kiekie. Honolulu. Feb. 20, 1865 169-4m
KA MOOLELO O KEPAKAILIULA !
MOKUNA XXIII.
KA HOLO MALU ANA O KEPAKAILIULA I TAHITI A PAE I KUAIHELANI.
MA KA LOAA ANA O UA WAhi waa la, holo no oia mailaila mai a awakea pae keia ma Maunalua, aole nae i lele iuka, holo keia a pae aku i Kawehewehe i Waikiki, a malaila no na pokii o kona makuakane. Aole hoi i noho ia o Honolulu nei ia manawa e na kanaka, no ka mea, he nahelehele, he nohu, a he ilima na laau nui o keia Kulanakauhale ia wa. He hiki i na kanaka ekolu ke pii iluna o ke kumu o ka ilima e kau ai, a he wahi powa no hoi keia i ka wa kahiko, ua nui ka poe i make ma keia kula aina nahelehele, i hoomaopopo ole ia i ke au kanaka ole, e noho ana iloko o ka pouli.
A i ko ia nei pae ana'ku i Waikiki, hapai ia'ku la kahi waa o ia nei e na kanaka o kona makuakane (kaikaina o Makaoku,) eono lakou i hapai aku a kau i ka maloo. Ia manawa, ikeia mai la keia e Kaumoali (he Alii no ia,) ia manawa, ke-na ia'e la lakou nei i ka Ilamuku e puhiia i ke ahi, a ua pau lakou a eono i ka make iloko o ka wela. A ma ia hope iho, ike ae la o Kepakailiula i ka paa-pu mai o na kanaka, ninau ae la ia, " heaha la kela ?" olelo ia'e la, " O ka poe nana i hapai mai nei ko wahi waa, ua pau aku la i ke puhiia i ke ahi a make."
Alaila, uwe iho la o Kepakailiula i ka pepehi ia ana o ua poe kanaka nei, no ka mea, wahi ana, " Na'u auanei i kena ia lakou e auamo i kahi waa o'u, a eia ka ! e pepehi ia'na." A noho iho la oia i Oahu nei elua la, a ua kii ia ua wahi waa la ona, ua wawahi malu ia i kekahi po ae, a i ke ka kakahiakanui, ala'e la kona hiamoe, a hele aku la oia e nana i ua wahi waa nei aohe, a mahope, ninau oia i kekahi alii, olelo mai oia " ua wawahi ia, no ka manao wale ia he hele mahuka mai nei kou, nolaila, aohe ou waa."
A maopopo iho la no i na'Lii nei ke ano, e like me ka hana ana a ko Maui poe alii, pela no hoi keia, ia la no, holo aku la ke kukini a ke Alii a puni Oahu nei, he olelo kauoha, " e wawahiia na waa a pau, aole e koe hookahi waa. Ina e hookoe kekahi waa mahope iho o ka hai ana o ka olelo a ke Alii, alaila e pepehi nuiia ia aina a neoneo wahi kanaka ole, me ka lakou mau mea kanu, e hao wale ia e na'Lii." A ua loheia ia olelo, ua wawahi nuiia na waa o Oahu nei a puni. Aka, ua huna nae kekahi elemakule i kona waa, he waa kauoha mai kona mau kupuna mai, o Paaluhi ka inoa oia elemakule, no Kamaile i Waianae. A i kekahi la'e, ua hele aku ke Alii, a ua au aku oia ma ke kai, maluna o kekahi papa-wiliwili heenalu.
A i kona au ana, pae aku ia ma Keaau i Oahu, eia ka olelo no kona au ana, maluna ona e piopio mau ana ewalu mau anuenue, elua punohu ulu ua-koko, a ua ikea ia mea kamahao e ko laila poe kamaaina, a ua manaoia he Alii paha keia, a i kona pae ana iuka, ua paa-pu mai na kanaka ouka ma kahi loihi aku, e ku mai ana e nana iaia nei, no ka ui launa ole, hele kela ula-weo, i ka noua mai e ka puu-kai, me he kumu ula la kona ano e like ai, a ua ikeia oia e ka Makaula e noho ana i Makaha, he Alii nui keia, a hahauia i na ia ula, ke kapa ulu, ke kapa kea, ka malo ula, ka malo kea, ka puaahiwa, ka moa-lawa, a me na mea e ae a pau i pili no ka uhau ana i ke Alii e like me ke ano o ka wa kahiko.
A hoomaka mai la ke Kahuna e iho mai me na mea a pau, a ua hana no ke Kahuna a me ka Makaula e like me ko laua ike, a me ko laua akamai, a ua ae aku no o Kepakailiula i ka laua hana. Alaila maopopo i na kamaaina oia wahi he Alii ka ! keia. " O ka wai keiki la ia ? " Pela iho la ka hana a na Makaainana oia wahi a mahope, ninau lakou i ke Kahuna, a hai aku la oia ia lakou, " o ka Hinaaikamalama keiki keia, a laua me Makaoku ko Hilo mau alii.
A pau ae la ia mau hana a pau i ke hanaia, noho iho la oia malaila ia po a ao ae, mai ia la a ahiahi, hele aku la oia ma Kamaile a lohe ia he waa kai ka hale o Paaluhi, alaila, hele kela i ua elemakule la e koi, me ka olelo malimali, a lilo ae la ua waa la ia Kepakailiula, a ia po no, holo kela, pupuhi ana kela, kani iki ka ia la aka, no ka loaa o ko ia nei ala e hele ai ma ka moana kai lipolipo a me na ale kua-loloa, A hala kela, ia po iho hiki ana ke kukini ilaila, a ninau ana, " Ea ! aole anei oukou i ike i ke Alii o Hawaii maanei ? " Olelo kekahi poe, " Ua ike makou, eia nae, ua noi mai i waa, a ua olelo aku makou, aohe o makou waa i koe, ua pau i ka wawahiia, alaila, olelo ia'e hoi e kekahi poe, aia o ka hale o Paaluhi ka waa, alaila, koi no na'Lii la i ka elemakule a loaa ka waa, ua hala paha i ka po nei."
Ia wa no hoi, ninau ua elemakule la, a olelo no hoi oia nona no ka waa, aole nae oia i ae aku i ke noi ana mai a ke Alii, alaila, i aku la ke kukini, " Ae, ua lohe no oe, ua kauohaia na mea waa a pau Oahu nei e wawahi, a i hea oe ia wa ?" Olelo ua elemakule nei, " Ka ! he waa kauoha ia no'u mai ko'u mau kupuna mai." Alaila, i aku la ke kukini, " Ae, e moe ana au maanei, a popo hai aku au i kuu manao ia oe," a moe iho la ua kukini la.
A ia ao ana'e, hele aku la ua kukini la a ku ma ka puka o kona hale, a hoalaaku la, " e aia oe a no," alaila ala like mai la na mea a pau o ua hale la, mai ka hiamoe ae, a ninau aku la, " Ea ! o kau poe keiki no keia ?" " Ae," " o kau wahine no keia ?" " Ae," " o kou poe no keia a pau ?" " Ae," wahi a ua elemakule nei, a me ke kukini. Ia manawa, kauoha ae la ke kukini i ke Kahuna e kii mai e pepehi ia lakou a pau. A ua hele mai no ke Kahuna, a ua pau lakou a pau he iwakaluakumamalua, a ua lawe ia a kauia i ka heiau, aia paha ia heiau iuka ae o Pahoa.
Ka Hoomana Kahiko.
HELU 12.
NO NA AUMAKUA.
Ke kahea ana a na Kahuna o Kalaipahoa i na Aumakua.— O Kumuhonua, Ololohonua, Ololohoaniani, Okekumuokahonua, Okamoleokahonua, Okeaaokahonua, Okauhaiokahonua, Okaneiakumuhonua, Okauli, Okaehu, Okumuli, Opuanui, Opuanea, Omeameaoahu, Opaliuli, Opalimea, Ouleohiki, Opuea, Ohea, Okaneiakama, Okaalupewa, Okumalauwa, Olonopookalo, Okauhiakanamu, o Kekuhe, o Kumakaele, o Kamakai, o Kanealii, o Kuala, o kuu wahi makuakane o Haupu, huli kua o ka po, pale ka po, puka i ke ao, owau no hoi nei o Samuela.
Na Aumakua o ka poe Anaana :— Penei ke kahea ana, o Uli, o Kea, o Mumu, o Wawa, o Nei, o Nakolo, o Kaleiakuupokii o Piikea, o Eleeleimanoni, o Kekela, ka mea nana i ao kuu wahi makuakane o Haupu, huli kua o ka po pale ka po puka i ke ao owau no hoi nei o Ekaula.
Na Aumakua o ka poe kanu ai :— Penei ke kahea ana, e ke ao nui eleele i ka maka o ka opua la olalo iho, malu, malu kiai, kiai oe i ko kaua waena nei la, malu oe i ko kaua waena nei la, malu oe mai keia kihi a kela kihi, mai kela iwi a keia iwi, mai malu oe i ko hai waena ; o koekoe ka mea nona ia waena ; Penei hoike kahea ana ia Kanepuaa : — E Kanepuaa - e, eku ; eku iuka, eku ikai, eku oe mai keia kihi a kela kihi, mai keia iwi a kela iwi, i hua i ka pue, i hua i ke kano, i hua i ke aa kolo, i hua i ka lala, mai eku oe i ko hai waena, o houia oe i ka o-o, puka, nou ia oe i ka pohaku, pa, eha oe ia lakou. Penei ke kahea ana ia Kukealowalu i ka aumakua hoouluai, e Kukeaolowalu, he olowalu ke kalo, he pumaia ka ha o ke kalo a kaua la, e Kukealowalu, he laumaia ka lau o ke kalo a kaua la e Kukealowalu, huhuki ka ai a kaua la e Kukealowalu, e kui e hahao ka ai a kaua la e Kukealowalu, hoa ka umu o ka puaa a kaua la e Kukealowalu, a pela aku.
Na Aumakua laau lapaau a kahuna :— Penei ke kahea ana, ia Kama i ka po, ia Kuauau i ka po, ia Kaleimoku i ka po, ia Poke i ka po, pale ka po puka i ke ao; owau nei la o Samuela, homai ka po, homai ka mana.
Na Aumakua Kahuna Heiau :— Penei ke kahea ana, ia Hewahewa i ka po, ia Kepookulou i ka po, ia Kuou i ka po, ia Kuhelakumakuma i ka po, ia Maliu i ka po, pale ka po puka i ke ao, aliali kapu, alianoa, ia ilo no honua, lele wale hoi.
Na Aumakua o ka poe lawaia :— Penei ke hahea ana, e Hinaiuka, e Hinaikai, e Hina ke ka, e Hina i ka alualu moana, e Hina pukuia, pukua mai ka ia, hoopae ia mai i kahakai, i lala kuikui, i opala, i ohi na kane, na wahine, a me na keiki, i ai ka ilio, ka puaa, pela no ke kahea ana ia Kuula, e Ku ; kuu akua i ka moana nei la, eia mai ka makau me ka maunu, he hee, he maunu palupalu, ai no a paa, hoopaa ia i ka auwae o ka ia, e Ku ; kuu akua i ka moana nei la.
Na Aumakua o na Alii ;— Penei e kahea ai, ia Haloa i ka po, ia Waia i ka po, ia Hinanalo i ka po, ia Nanakehili i ka po, ia Wailoa i ka po, ia Kio i ka po, ia Ole i ka po, ia Pupue i ka po, ia Manaku i ka po, ia Kahiko i ka po, ia Nuanuu i ka po, ia Mawe i ka po, ia Nanamea i ka po, ia Nanakuae i ka po, ia Nanakaoko i ka po, ia Heleipawa i ka po, ia Hulumanailani i ka po, ia Aikanaka i ka po, i Hema i ka po, ia Kahai i ka po, ia Wailoa i ka po, ia Laka i ka po, ia Luanui i ka po, ia Kamea i ka po, ia Hua i ka po, ia Pao i ka po, ia Hoaho i ka po, ia Palena i ka po, ia Hana i ka po, ia Lonokawai i ka po, ia Haau i ka po, ia Pili i ka po, ia Koa i ka po, ia Loe i ka po, ia Kukehau i ka po, ia Kaniuhi i ka po, ia Kanipahu i ka po, ia Kalapana ika po. Kahaimoeleaikaaikupou i ka po, ia Kalaunuiohua i ka po, ia Kuaiwa i ka po, ia Kahaukapu i ka po, ia Kauhola i ka po, ia Kiha i ka po, ia Kaunuamoa i ka po, ia Makaoku i ka po, ia Kepakailiula i ka po, ia Liloa i ka po, ia Umi i ka po; ia Keliiokaloa i ka po, ia Kuaikulani i ka po, ia Makakaualii i ka po, ia Iwikauikaua i ka po, ia Kanalopulehu i ka po, ia Keau i ka po, ia Kalaninuieeaumoku i ka po, ia Kalaninuikupuapaikalaninui i ka po, ia Kamehameha I i ka po, ia Liholiho i ka po, ia Kalanikauikeouli i ka po, ia Alexanedero Liholiho i ka po ; pale ka po puka i ke ao ia Lota, Kamehameha V i ke ao, pela no ke kahea ana i na aumakua 'lii.
SAMUELA EKAULA.
No ka Mahiai ana.
HELU 3.
POINO NA ANOANO PULUPULU. E KA NUPEPA KUOKOA E ; ALOHA OE :
E auamo hele aku oe i kahi ukana i hoailonaia maluna, i ike mai ai na tausani maka onaona o ka poe e kanu ana i ka pulupulu, ka laau waiwai i haawi makana ia mai, " e ka Mea Mahaloia," H. M. Wini, ($125, 00) gula.
Nolaila, ke waiho haahaa aku nei au i ko'u manao imua o ka poe e kanu ana i ka pulupulu ma Oahu, Maui, a me na wahi eae maloko o keia aupuni. E like me kela mau hua nui i hai ia maluna. " Poino na anoano pulupulu."
" Heaha ka mea i poino ai na anoano pulupulu, wahi a ka mea ninau mai ?" He kanu ole ia anei ? he kiola ia paha ? Aole, ua kanu ia no e Tito ma kahi kupono, iloko iho nei o ka malama o Ianuari 1865 nei, ua hikiwawe ka ulu ana mai, me ka hoihoi o ka manao no keia ulu ana mai, me ka manao ole e loaa i ka poino mahope, eia ka uanei e lilo ana i mea ole, mehe mea'la ua uhakiia a ua maloo hoi, o kekahi hoi ua aki ia mawaena o ka mea i ulu. Ina penei ka hana mau o keia mea ino, me ka ike ole ia o kona kino, he keu a ka apiki. Pololei ka ka Palapala Hemolele i olelo mai ai, " E hookuu aku no makou i na Alopeka liilii i mea e ino ai na mala waina."
W. E. K. NAUEIKEANU. Ahualoa, Hamakua, Hawaii. Maraki 7, 1865.
No ka Inau Kope.
Ke hoomaka nei au e kukulu aku i wahi moolelo nona i keia wa, a e hoomaikeike wale aku no iwaena o oukou e o'u mau hoa i ka iu, a me ke ahe a ka makani ; i na poe hoi nana i mahi, i palau, i kulapa, i kulepe, i kuwaa, i auwaha, i elieli, i puepue, i apoapo, i kohikohi ; me na oo-palau, oo-kope, oo-pe, oo-pu, oo-kila, oo-kakaki ; oo-ulei, oo-mamane, oo-alahee a pela'ku ma ko kakou nei mau mokupuni, mai ka la hiki ula helohelo i Makanoni, a hiki i ka la komo ula oko'ko i Lehua.
I ka poe hoi nana i mahi maluna o na kualapa, na kahuli pali, na kaolo, na papu, na ahua, na kiekiena, na alu, na awaawa ; i na wahi lepo momona, lepo paho, ukeukele, kelekele, hakukele (mahiki na ka ino.) Iloko hoi o na ulu ohia, na lae kukui, lae mamane, lae ohe, lae ulei, lae akoko : na makalua eki, na puiliili, na akeke, na apaapaa o ko kakou nei mau puulu moku mai ka la hiki ula wena i Kumukahi, a hiki i ka la komo ula kukanono ma Nihoa (Ma ka mole o Lehua,) na puulu moku hoi nana i huehue ae ke ana kau malie a ka makemake kuloko, e koi ana i na ua-koko, e kokua i na puuwai iini oi ; iloko o na pulapula lima hana a Iapeka, na keiki puukani hoi o ke kaei olu Akau ; a poe hoi i ake nui e loaa ia lakou na wahi i oleloia maluna, na aina papu, awawa, a hua a pela'ku. E waiho kahela'na, a e hoopuni ana ma na aoao o na mauna. A ua loaa io no.
Na pae aina hoi nona keia mau makani hooluolu, e kokua'na i ke au ma ka moana, e kiola ana i ka ea ino haumia o ke kai, e burumi ana i pau ka hauna o na kaika o ke kualono ; oia keia.
Na Makani Kona, Hoolua, Kaomi, Moae, Olauniu, Pili-a, Puulena, Eka, Kehau, Maaa, Kulepe, Uluawe, Naulu, Ulumano, Malualua, Maluakiiwai, Malanai, Mumuku, Apaapaa, Puuoheehia, Awaawa, Nahua, Holopoopoo, Kiu, Kauaula, Kualau, Waikoloa, Kaiaulu a pela'ku. Ua iini aku kekahi o keia mau makani e hooluolu, e hooikaika, e kokua i na laau pua e kupu ohaoha'na, a me na laau hua o kela ano keia ano, e hua ana ma ona iho, oia keia.
Na laau pua. Ilima, ilima-paka, iliau, nohu, puakowali, puahau, puaawikiwiki, puakukui ("mohala maikai ka pua o ke kukui i ka makani.) Pua lehua ; melekule, nani ahiahi pua-waiohinu, pua-nanala, pua-kina a pela'ku, a me pua rose hoi hoapili o pikake, e ulu mahiehie ana ma na kihapai, pahale, kanu pua o na poe " Keonimana" o ua kaei olu Akau la.
Na laau hua ono, a momona hoi. Owai lakou ? O lakou nei no o mea ma, ohia-ai, momona, kuawa, fiku, maneko, piki, pomalaike, mabara, boma a pela'ku, a me alani hoi hoa pili oia la ; oia la ka oi a. O ka mea nona keia kukulu ana i wahi moolelo kaao na kakou, na na keiki o keia Kau. He nui no na laau hua momona e ae, a me ka ono no hoi ; a me na laau kupono e ae no e hoowaiwai mai ana ia kakou no keia mau kino lepo, halelewa a ka uhane.
E like paha me ke ko, nona mai ka malakeke, a me ke ko-paa ; a me ka raiti a me ka pulupulu a pela'ku. A aole no i ku mai a ka ulakolako i ka poe nana i hooikaika i ka hana me na kulu -nui o ka hou o na papalina e hoohanini ana ma na kue-makapali o Waipuhia ; a me ka hapai pu ana no hoi i na mea paahana me ke dala nui pokeokeo, i hiki ai ke hooulu, i ua mau mea paahana la, i mea e hiki a loaa mai ka waiwai ; ka waiwai hoi i imiia me ka luhi nui loa.
E nana'ku paha oukou i na Hale-wiliko e ku maila ma Wailuku, Ulupalakua, Lahaina, a pela'ku ma ka mokupuni o Maui; a me Amauulu, Kaiwiki ma Hilo, ka mokupuni o Hawaii, a ka wahine o ka lua, e kukuni nei na pae, i ka uka o Puna. Ku ke koa i kai o Nanawale ; nana'ku ana kakou la iluna i ka puka uwahi, kanene ! leha'e ana hoi iloko o na hale manamana la, kahoho ; o ke kahihi ka kau a waa ole iho, e laa la ! Eia'e na ipu-hao, eia iho na wili liilii o kela ano keia ano, na mea hoomaemae i ke ko, a pela'ku ; e halo iho ana kakou ilalo la, eia iho ka wili nui me ka nau okaoka, a me na huila manamana ia Kilauea a pela'ku.
Ea, aia la ! hihi-pea, hihimanu, hihi aku, hihi mai, hihi kaunoa, hihi i Mana la ; a pela no i na mea paahana no ka raiti, a me ka pulupulu no hoi, i manao ai kakou e hemo ana na pilikia kuloko o kakou, a ku waho no hoi ; a me na pilikia ili wale mai maluna iho o kakou ia lakou nei ae, ia ko, raiti, pulupulu ma. " Ae, he pahemo no na pilikia o oukou ke kanu i ka mea, a me ke ko, (wahi a lakou la.) kanu no hoi paha a nui ke ko, loaa na eka he 10 la, a o o ke ko ea, kuai no hoi paha me na haole mea wili-ko o ko oukou mau apana a pau no hoi paha ke ko i ke puhiia ea loaa'na eha haneri (400) pahu ko ; elua hanari (200) pahu molakeke, a pela i ke ko-paa ; mahele iho no hoi paha elua elua, a pokeokeo no hoi paha ua poe kanaka la, ma o aku o kapa kahawai o Puehuehu ; a i ole pela ea, ma ka puu dala no hoi paha ka mahele, nana nui iho no hoi paha a ka puu dala nui e nenelu ana ea, lalau iho a maopopo, ku ae no hoi ana i na Home noho o ua poe kanaka la, i ae no a, he hoi eke i ke kula loa o Wailuku.
Uhuhu ! o kae mai hoi a ka mahele a likealike !! Hu ka aka a ka makaikai iloko o ua mau Hale-wiliko nei, hilahila ino ! e aho uoki ae la no na kamakamailio ana no ia mau mea, e huli ae kakou ihope, a nana'ku i ka mea nona kela wahi moolelo, oia keia.
No ka laau Kope. Oia nei ka oi, o ka oioi oia nei iloko o na Kau o na Kamehameha e noho Aupuni nei, mai a Kamehameha III., a ia Kamehameha V., i keia kau e noho nei kakou. E o'u poe hoa e lawelawe ana i na mea paahana i oleloia maluna, no ka oihana mahiai. Ua ike maka pu no kakou i ke kino nani hiwahiwa lua ole o " Laau kope," aole ona lua e like ai iwaena o na mea a ka luaui makuahine o kakou i hanau mai ai (hooulu) oia o Honua poepoe, "oia nei ka oi, o ka oioi nei."
Aka, aole i kue aku keia "palau" (olelo) ana i na mea a kakou i "palau" ae nei maluna ; no ko, raiti, pulupulu a pela'ku, no ka mea, e kanu ana no kakou ia lakou, ai ole i kekahi paha o lakou : i na ia ko, ua ike no kakou, ua kokua pinepine o ko i kekahi mau pilikia o kakou, i kekahi manawa, a mau no hoi ; no ka "mai nahu, umauma paa, houpo apeape, pololi, maka poniuniu a pela'ku, a me kekahi mai kaulike loa ia kakou, oia o ka ono, o ka ono o kahi puu monimoni ai ! a he ole mau pilikia ia la o kakou i pahemo aku la ia ko la ? Kahuhu ! nawai hoi ka ole, he olo naau iho paha ka ole e ole ai.
Kokua ana o laau Kope, i kekahi hapa o keia Lahui. He laau lohi loa keia o kona ulu ana mai, 2 makahiki me ka hapa, alaila ike aku na maka i kona hua ana mai, alaila o ka pau ana no hoi ia o ka luhi ana. Uuku ka hua ma ka hoomaka ana i kinohi ; aka, ma ka lua o ka hua ana hanau umi mai o kanoena.
Kali aku hoi oe, a hiki i ka malama o ka Kamahoe hope (Iulai ia, oia ka Helu 7 o na malama o ka makahiki, ma ka helu ana o ka mokupuni one hanau o Kunuiakea, ke kupueueu o Hawaii, nana keia mau pulapula e noho Aupuni nei.) Kiei aku oe ia iwaena o kihapai kope ia manawa, a kahio iho ana ka ula o na lihilihi maka o ka lehua, a hala ia malama komo iloko o Ikuwa (ka Helu 8 ia o na malama) i nana'ku ano ko hana, e pii ana ka ula neepu mai ka puhaka ae o Kanehoa, a hiki iluna loa i na ki poohiwi o Kalamo i ka pali, oia no oe la ke kihei kilika ula i hoouhiia iho maluna a na kaikamane hele la o Kaiona ; ka hele a ula hiohio ; hele hoi a hiki i na malama hope o ka makahiki, i o Welehu Makalii, Kaelo, Kaulua, a papani kuahu ; humu ka eke a ka wahine kui opihi o Kalaepohaku (mano.)
A heaha ka hana i koe ? Eia, o ka hawanawana aku hawanawana mai, kunou aku kunou mai, o kahi kane me kahi wahine. " E !" Wahi a kahi wahine "e hookaa'ku hoi paha e ($5.00) no kou mau pilikia (auhau) kuwaho ; e mea hoi no ka aina hoolimalima o kaua, kahi e ulu nei na kihapai kope nui a kaua ; a na mea hoi, a na mea hoi kekahi mau dala, a ko wahi wahine opio hoi i poloai mai nei hoi ia kaua i wahi dala nana ; a o ke koena hoi no na pilikia kuloko, a ili wale mai hoi.
Ka ! malaila wale aku la no kahi elemakule hapauea kane e kaalalo ai, aohe a-a pau iho; lea ka lima o Mailehahoi i ke kuhi io ia nei. Oia ke kokua ana o laau kope i na pilikia o kekahi hapa o ka Lahui, a pela'ku. Me ka mahalo. L. A. KAHOOKAUMAHA.
Hulei-hala, Kona Hema, Mar. 12, 1864.