Ka Nupepa Kuokoa, Volume IV, Number 7, 16 February 1865 — Page 2
Ka Nupepa Kuokoa.
loa no ia, aka, o ka mea i aneane e pii ae a hoihoi koke ia mai e kekahi o kona mau makamaka i make mua'ku, a i ole hoi, he Aumakua paha, alaila, o ka hoi koke mai la no ia o ka uhane o ka mea i maule a ola hou mai. Pela no hoi o Kaleinaakauhane, i na elele ka uhane o ka make loa no ia, aka, i na e aneane ana ka uhane elele a hoihoi hou ia mai e ka Aumakua, alaila, ola hou.
KA MANA O MILU.
Penei e akaka'i, o Kawelu, he Kaikamahine oia na Olopana, a o Hiku, he keikikane oia na Kukaohialaka a me Hina, aia no o Hiku i kanahele, noho keia a nui ; pela no hoi o Kawelu, alaila, iho mai o Hiku mai kanahele mai a kokoke i kauhale, ka mai la keia i ka pua aia nei, oia lele wale no a komo ana i ka hale o Kawelu, ku ana o Hiku mawaho, ninau ana i ka pua aia nei, a mahope iho, hoao ae la laua nei, oi noho aku laua nei a liuliu wale, ku ae no o Hiku hoi ana, alaila, uhai mai la o Kawelu mahope o Hiku, a kokoke o Hiku i Puukuakahi, alaila oli aku la o Kawelu mahope aku, " Pii ana Hiku i Puukuakahi,
Oioi aku i Puukualua,
E Hiku e ; Aloha oe :"
Alaila, pane mai la o Hiku, " O hoi, aole au e hoi aku." A kokoke o Kawelu i Puukuakahi, pii ana o Hiku i Puukualua. Alaila, oli aku la no o Kawelu mahope aku,
" Pii ana Hiku i Puukualua,
Oioi aku i Puukuakolu,
E Hiku e ; Aloha oe :"
O ka Hiku hana no ka hoihoi mai ia Kawelu, " O hoi, aole au e hoi aku." Pela no ka laua nei pii ana a hiki o Hiku i Puukuakolu, hiki o Kawelu i Puukualua, o kana hana no ke oli, pela no ka laua pii ana a hiki i Puukuaumi o Hiku, alaila, oli mai la o Kawelu he mele hou ae, penei :
" Pii ana Hiku i ke Kualono,
E ka lala e kaukolo ana,
Ua keekeehia e ka ua,
Ua helelei ka pua ilalo,
Ka pua a Malaukanaloa,
Homai hoi kekahi pua e kui ae no ko'u lei,
Ua kahiko ia e Koolino,
E Hiku e ! Huli mai ko maka ihope nei.
Eia ko ipo kuahine — a." Alaila, haliu mai la o Hiku a pane mai ia Kawelu, " O hoi, aole au e hoi aku." Huli aku la no o Hiku pii, hele aku la no kela a komo iloko o kanahele, hoohihihi mai la o Hiku i ke Ie, a me ka uluhe, ia Mailepakaha, ia Mailehaiwale. Alaila, pii aku la o Kawela ua paa i ke Ie, i ka uluhe, ia Mailepakaha, ia Mailehaiwale, oi hele aku keia a o ka paa loa mai o mua, pau kahi kapa i ka nahaehae, o ko ia nei hoi mai la no ia a kauhale, a kaawe ia ia iho a make, alaila, kii ia mai la ka Uhane o Kawelu a lilo ilalo io Milu la. Oi noho o Hiku i kanahele a iho mai i kahi o ka wahine, iho mai ka hana, " Ua hala ka Puulena aia i Hilo, Ua imi aku la ia Papalauahi," (ua make,) alaila, kuahaua ia na kanaka a pau e imi i kaula, o ka nui, he lau, a lau, a lau. A hala he mau la, ua makaukau e keia mamua. Hamo iho la o Hiku ia ia iho i ke kukui-pilau. O ko ia nei iho aku la no ia ma ua kaula nei a hiki ilalo, me ko ia nei olelo ae i ka poe nana e paa ana i ua kaula nei, " Ina e hukihuki ana au i ke kaula, alaila huki ae oukou."
NA HANA A MILU.
O ke kilu, he konane, he lelekowali. Eia ma kela moolelo maluna'e ; oia ka iho ana o Hiku a hiki ilalo e ike ia'i keia mau hana lealea a Milu.
Ia Hiku i iho ai a hiki ilalo, nana'ku la keia, he nui na uhane e noho ana me Milu, a ike aku la keia i ka uhane o Kawelu o kana wahine, e noho pu ana me Milu. Mamua'ku o ko Hiku hiki ana ilalo, ua pau loa ka waiwai o Kulioe i na Kaikamahine a Milu, a hookahi wale no mea i koe o kona mau iwi. O ka lakou mau hana lealea i hana'i, o ke kilu no ia. A ia Hiku i hiki ai ilalo, ike mai la o Kulioe ia Hiku, a pane mai la ia ia, " Ina paha he kanaka akamai oe i ke kilu, e kilu ae oe me laua nei," (oia na Kaikamahine o Milu.) Alaila pane aku la o Hiku ia Kulioe, " Aole a'u waiwai e pili ai me laua, no ka mea, owau wale no keia la," Pane hou mai la o Kulioe, me ka i mai, " O kuu mau iwi no kau pili ;" a holo ia mea i ko laua manao. O ka hoomaka iho la no ia o na Kaikamahine a Milu e oniu i ka ipu mua, elima ka helu oia, alaila, pa'ku la ke oli a Hiku, penei :
" Ke ike mai la no oe e Papa e Wakea, O ka lihilihi o ka La, O Elewawau ka poupou iki a Oioi, Na'u ka ipu o Haakumailani."
Oia niniu hele no ua ipu nei aole i pa'ku ka laau ma ke alo o Hiku. Alaila, lalau hou no ua mau Kaikamahine nei i ipu hou he umi ka helu, aole no he pa'ku o ka laau ma ke alo o Hiku. A o ka Hiku hana no ke oli. A lalau hou no ua mau Kaikamahine nei i ua ipu hou, he iwakalua ka helu, aole no he pa'ku o ka laau ma ke alo o Hiku. Alaila, hoomaka mai la no hoi o Hiku e oniu i ka ipu mua, nona na helu elima, oia niniu hele no a pa ka laau ma ke alo o ua mau Kaikamahine nei, helu ae ana keia. Lalau aku ana keia i ka ipu nona ka helu umi, o niu ae no keia, oia niniu hele no a pa no ka laa , helu ae no keia he umi. Lalau hou aku ana no keia he ipu hou, he iwakalua, o niu ae no keia, oia niniu hele no a pa ana i ka laau, o ke eo ae la no ia ia Hiku. Pau ka waiwai o Kulioe i ka hoihoi ia mai. Oia kilu no ko lakou a ia ia nei no ka ike i ke ao ana'e, holo aku la keia a kau iluna o ke kaula oia nei iho mai ai, a lele ana keia i-o ia nei, a ike mai la ka nui o na Akua i ka lele o Hiku i kona kowali, alaila, hele mai ia kekahi poe Akua i ka lele kowali, o kela Akua keia Akua i kona kowali iho. Alaila, pane aku la o Hiku i kekahi mau hua olelo mai kona waha aku,
" Kamalii liilii kowali ole, a hinape a pa, Noho wale iho i kumu o kukui la, A paakea ko kikala e hinape."
Alaila, ua lilo keia hana a Hiku i mea lealea i ka manao o na akua, a holo-kiki mai kela akua keia akua i kona kowali, a koe hookahi akua, oia ka wahine a Hiku o Kawelu, a pane mai la oia i na akua a pau, e haawi aku i kowali nona, aka, aole haawi ia'ku. Alaila, pane aku la o Hiku, o laua pu ke lele i ko laua kowali, a ae mai la o Kawelu, a lele pu laua i ko laua kowali, me ko Hiku paa ia Kawelu a paa loa, a hukihuki iho la o Hiku i ke kaula, a huki ae la ko luna poe ia laua.
NO KA AI A KE AKUA.
O Ka Pulelehua, a me ka Punawelewele ka ai a keia poe akua. A o ke akua makamaka ole, ua pilikia no ka noho ana. D. S. KUPAHU.
Ka Nupepa Kuokoa.
HONOLULU, FEBERUARI 16, 1865.
Heaha keia ?
Iloko o na pule i kaahope ae nei, aole liuliu mamua aku, ua kepaia kekahi mau keiki elua no Honolulu nei, malalo ae o na makahiki he umikumamaha. Ua kepaia ua mau keiki la, a ua hoounaia i ka mala ko o Kaiwiki, ma Hilo, Hawaii, me ka ike ole o ko laua makuakane. Ke noho nei ia makuakane i keia wa me ke kaumaha, a me ke kaniuhu no kana mau keiki. He kanaka elemakule ia ; aole hoi ana waiwai, e hiki ai ia ia ke hoopii nui ma na Aha Hookolokolo i mea e hoihoiia mai ai na keiki liilii ana. He makua keia i aloha nui i na keiki; o laua no na hoa noho o kona hale; o laua na hoa ai o ke kakahiaka, awakea me ke ahiahi; o laua ka malamalama o kona hale, a me ke kokua o kona wa elemakule nawaliwali. Aka, ano la, aole ua mau keiki nei ana. Ua neoneo kona hale, a ua neoneo pu ka naau o ka makua. Pilikia loa oia e noho nei. Ina ua make emoole na keiki, e aho paha ia mamua o ka lilo ana i mau keiki paaua, a i mau kanaka kuapaa ma kela mala ko ma Kaiwiki. Aka, aole i make. I kekahi la, oiai ka makuakane e imi ana i ka ai no kona ohana ma ka hou o kona lae, a e holoholo ana na keiki ma na alanui o ke kulanakauhale nei, aia hoi, popoi mai la kekahi mau kanaka kepa i na keiki. Hoomalimali mai la i ke dala ; hookahuli ae la i ko laua mau inoa, me ka huna ana i na inoa oiaio, a kepa aku la ia laua e hele i kela mala ko ma Hawaii, me ka ike ole a me ka lohe ole o ka makua.
Ke ninau nei makou, HEAHA KEIA ? Heaha ke ano o keia mea e hanaia nei iwaena o kakou ? He aina keia ua kaena ia no ka malu maikai o ka poe e noho ana maloko o kona mau palena. O makou kekahi i kaena i keia malu. Ua mahalo makou i ke kauoha a kekahi Makua Alii kahiko e i ana ma na palena a pau o Hawaii, "e hele na elemakule a moe ma ke alanui; e hele na luahine a moe ma ke alanui; pela hoi na keiki liilii, e hele lakou a moe ma ke alanui, aole mea hana ino ia lakou." Ua mahalo makou me ka mahalo nui i ka inoa ihi o Kamehameha Akahi, ka mea nana i haawi mai keia malu nui no keia aina, me he makana ala aloha la no na hanauna a pau e noho ana ma ka malu Hawaii !
Aka, heaha keia ? Iloko o ka malamalama awakea, ua lawe malu ia na keiki, me ka ike ole o ka makua, a hooliloia i poe paaua no ka malihini. Ina e mau na hana o keia ano, mamuli loaa ia kakou ka inoa ino, he poe aihue kanaka. Aole o makou e hoowahawaha ana i ka oihana kepa kanaka, ke hana pono ia. Aole o makou makemake e hooulu i ka manao hoowahawaha i ka hana ma na aina mahi ko, no ko kakou poe opio. Aole o makou makemake e hoino aku i ka Hui Mahi Ko o Kaiwiki, ma Hilo. Ke manao nei makou, ua lawe lakou i keia mau keiki poino me ka ike ole i na hana kolohe a ka poe nana i kepa. Aka, no ko makou ike he hana pono ole, a he kolohe maoli, ka kekahi poe e kepa nei i kanaka ; no ko makou aloha i kela makuakane nona na keiki i powa ia ; no ko makou minamina i na hanauna hou a kakou, na pulapula o ko kakou lahui, ke hoolaha nei makou i keia hana ma ke akea, me ka i ana he hana apiki lua ole, a he lapuwale maoli ! He mea e hilahila ai ko kakou aina, a e poino ai ko kakou hanauna hou. Ua haiia mai ia makou, he mau wahine kekahi i kepaia me ka lohe ole o ka lakou mau kane !
He pono e ike keia poe e kepa nei i na kanaka ma ke ano kolohe, a naaupo paha, he mana ole ka lakou hana. Oiai e noho ana ke keiki malalo o kona makua, aia no i ka makua ka mana maluna o ke keiki. Ina e hana ke keiki i olelo ae like me kekahi aoao e, ma ke ano hoolimalima, he mea ole ia palapala. Ina he naauao ka poe nana i kepa ia mau keiki elua, e kii auanei laua i na keiki a e hoihoi i ko laua makua ; a e hoihoi no hoi i ke dala i ka poe nona ke dala. A i ole laua e ae i keia, ke hopohopo nei makou o lilo keia hana i mea e hihia ai mahope.
HUNAHUNA MEA HOU O HAWAII NEI.
MAKE MA KA MOANA.— Ua kupinaiia mai e ka lohe ; ua make ka ma ka moana o J. W. Noa, mai na pali Koolau mai ka hoi ana mai maluna o ka waapa e hoi mai ana i ka Home ma Kona o Molokai ua huli e ka waapa i na ale kawahawaha o ka moana, a ua pakele mai ke ola o ko Molokai Lunakanawai D. W. Kaiue.
KAAHELE ANA.— Ua kaahele aku nei o H. M. Whitney (Wini) ma ka Mokupuni Oahu nei, e nana i ke kanuia ana o ka pulupulu e na kanaka, wahi ana ; ke palau nui nei na kanaka i ka aina no ke kanu ana'ku o ka pulupulu, aole nae i kanu, no ka manao ia aole i pau na malama ino o ka Hooilo. Aia nae ma Waikane kahi e nui ana o ke kanu ana o keia manawa'ku, a ma Waimea hoi kahi maikai loa o ka pulupulu.
MOKU ILI.— I ka Poakahi i hala ae nei, ua hookomo mai ka moku kuna Marilda iloko o ke awa lai o Honolulu, mai kona hoi ana mai Hilo mai, aole nae i hiki mai iloko loa ili e oia ma ka nuku o ke awa, maloko mai. Mai ka hora 6 mai o kakahiaka ka paa ana, a hiki i ka hora 2 1/2 hemo a o ka palekana no ia.
AHAHUI EUANELIO O OAHU.— I ka Poalima i hala ae nei, oia hoi ka la 10 o Feberuari, ua akoakoa ae ua aha nei, ma ka Luakini o Kawaiahao, a ua nui no ka poe i akoakoa ae maloko, me ke kuka ana i na mea e pili ana i na ekalesia ; a pela mai no i ka Poaono. A i ka la Pule, ua hui na Luakini elua, ko Kaumakapili, a me ko Kawaiahao, a ua piha no ka Luakini i ka nana aku. I ka po iho he halawai hui hou ma Kaumakapili a ua piha no hoi ia i na kanaka. Ina la hoi pela mau ka piha i na Sabati a pau, heaha la ia, he pau paha no ka hoomaloka o kanaka ; aole ka anei, he piha mai, a pau emi aku. Ua hookuuia ka aha i ke ahiahi o ka Poalua.
HOKU AO.— Ma ka auina la o ka Poakolu, ua holo aku o Hoku Ao i na mokupuni o Nuuhiwa. A ua holo aku ka elele i hoounaia e ka Papa o ka Ahahui Euanelio, e makaikai i na hana a ke Akua malaila. O Ioane Ii, ko kakou makamaka aloha oiaio, ka mea e holo ana i elele, elua mau elele i kohoia e hele; a no ka pilikia paha o ke kokoolua, noho ai oia. Nolaila eia ka olelo noi ia oukou e na haipule e noho ana mai Hawaii a hiki aku i Niihau i ka aina i lilo ae nei i ka haole. Oiai e holo ana ka Hoku Ao ma ka ili napenape o ka moana, kahi a kakou i ike iho ai, aole he ola ana o na kanaka, ke huli ka moku, e noi aku i ke Akua e hoopae ola ia ka moku e me na mea a pau o luna, i kahi i manaoia.
Kuluia na hale o Lahainaluna i ka ua.
E KA NUPEPA KUOKOA E ; ALOHA OE :— Ina he mea oluolu i kou Lunahooponopono, e hookomo iho ma kahi kaawale o kou kino holookoa, i kela mau hua e kau ae la maluna. " Kuluia na hale o Lahainaluna i ka ua," aia ma ka la 12 o Dec. i hala ae nei, hiki mai la ka ua a me ka makani ino, o ka hoomaka mai la no ia o ka ua e komo iloko o na keena o na hale a i elua, mailuna a ilalo, aole rumi i nele i ke kuluia e ka ua.
Hookahi hana a na keiki pakahi o ka pulumi i ka wai iwaho, aole hala ka hora hookahi mahope iho o ka pulumi mua ana, ua piha hou i ka wai, aole me ia ka wai pulumi i ka Poaono, he hapa no ia.
Aia ma ka po o ka la 12 o ka A. D. 1864 i hala'e nei, pau na keiki i ka hoi i na rumi kula e moe ai, kuhi no hoi paha ! o na hale moe wale no la hoi, eia ka ! o na lumi pule pu no kekahi, inoino ka paku o ka rumi pule, kapulu ka hana a na kamana nana i hana i keia mau hale, wikiwiki i ka ohi i ke dala o ke Aupuni, he maikai la wale iho no keia mau hale a makou e noho nei, heaha la ia,i na e hiki mai na pakaua o ka Hooilo, he kulu ia paha.
Pela mai no i ka la 27, he ua no ia la a me ka makani, aole nae he nui o ka wai, a pela mai no i ka la 23, he wai no ia ia mau la, aole nae he nui, a hiki mai i na la i hoomaha ai ke kula, oia ka pilikia i loaa mai i keia poe, e hoomanawanui ana i ka imi ana i ka naauao. S. J. KULAILUA.
Puunoa, Lahaina, Ian. 30, 1865.
Na Makana ia Kekela ma.
Ua kauoha mai ka Peresidena o Amerika Huipuia i kona Kuhina Noho e noho nei ma Hawaii nei, oia hoi o Mika Baraida (Mr. McBride), e lawe ae i 500 dala ma ka inoa o Amerika Huipuia, a e haawiia keia mau makana ia Kekela ma, no ko lakou mau hana ku i ke aloha, oia hoi ko lakou hoopakele ana i ke lola o Mika Welona (Whalon).
Ua hoouna aku o Mika Baraida i kekahi palapala ia Kekela, me na makana pu kekahi, a me ka mahalo aku no hoi ia ia no kana hana i anoi ai ka ili keokeo. Eia na makana i haawiia no lakou :
1. NO KEKELA A ME KAUKAU : He mau wati gula elua, hookahi a kekahi, a hookahi no hoi a kekahi. A penei na huaalelo i kakauia maluna o ua mau makana la, " Na ka Peresidena o Amerika Huipuia ia Rev. A. Kaukau, no kana hana ana i mahaloia, no kona hoopakele ana i ka make o ka haole Amerika ma Hivaoa, 14 Ianuari 1864." A pela no hoi ka makana ia Rev. J. Kekela, he wati no, a pela no na huaolelo, o ka inoa wale no ka mea i like ole. He mau paa lole kekahi o laua ; elua paa o kekahi, a elua o kekahi me kekahi mau dala.
2. NO BERETOLOMAIO NAGEL. He haole Geremania keia, a oia no kekahi mea nana i kokua ; hookahi pu kaupoohiwi, me kekahi pa dala, a ua kakauia no e like me ke kakauia ana o na wati, a me 20 dala maoli. O na makana ia i haawiia aku nona.
3. NO KEKAHI ALII A HE HOA'LOHA NO HOI.
O keia alii no kekahi i komo iloko o keia huina hookahi. Hookahi pu kaupoohiwi e like me ka mea i haiia maluna, i haawiia'ku ia ia, a me 20 dala maoli.
4. NO KEKAHI WAHI KAIKAMAHINE UUKU.
Eia kona mau makana, he medala kala, (silver medal) i kakauia i na huaolelo ma kekahi aoao penei : " Makana na ka Peresidena o Amerika Huipuia i ke kaikamahine," a ma kekahi aoao, " no kana hana i mahaloia no kona hoopakele ana i ka make o ka haole Amerika ma Hivaoa, 14 o Ianuari 1864." Ua haawi pu ia mai no na ano lole he nui wale, me kekahi papale ooma, me na lole komo, ka lopi a me na kui.
5. NA MAKANA I NA MISIONARI MA FATUHI-
VA. He mau makana e ae no kekahi i haawiia i na Misionari o Fatuhiva ; hookahi mea nana la, hookahi ohenana, me na huaolelo no i kakauia maluna peneia : " Makana na ka Peresidena o Amerika Huipuia i na Misionari ma Fatuhiva, no ko lakou hana i mahaloia, ko lakou hoopakele ana i ka make o ka haole Amerika ma Hivaoa, 14 o Ianuari 1864, me na palapala aina elua, hookahi buke Hooholomoku."
Ua makana aku no hoi o Kauka (Dr Judd) elua mau panana moku. Ke mahalo aku nei makou i ka Peresidena o Amerika Huipuia, kekahi hoi o na kanaka kaulana o ka honua nei, me ia ko makou aloha pumehana, aole no hoi paha o makou wale no, o na hooholoholo no hoi paha kekahi o makou o na konane mahina, e lulu lima pu aku ia ia ma ka manao. He kumu nui no keia no Hawaii nei e kaena iho ai ia ia, a e hiipoi nui mai ai no hoi na Aupuni nui i ko kakou wahi Aupuni uuku.
Nu Hou Misionari.
Ka hoike o na makahiki elua no ka hana Misionari ma Ponape, o Mr. Kureke ke Kahu Misionari.
Aia ma Ronokiti kekahi Luakini ; he 40 kapuai ka laula, he 60 hoi ka loa ; a ua hoolaaia ia Luakini, me ka hele nui, e kani kuilua ana i na wa a pau, e kahea ana i na kanaka e hele mai e hoomana ia Iehova.
O na halawai i malama mau ia : oia na halawai Poakolu, halawai Mahina-hou. O ke kokua Mahina-hou no na makahiki elua, he $38.00. Bapetisoia he 26 mau kanaka makua, he 6 mau keiki.
Ma Iokala, he wahi mauna ia ; a malaila i kukuluia kekahi wahi Luakini maikai e na kamaaina, a ua hoolaaia i wahi e hoomana ai na kanaka i na Sabati, i na halawai Poakolu, a me na halawai Mahina-hou. Eia hoi kekahi, i na malama eono i hala ae, ua kokua mai no na hoahanau he mau popo kaulaaha. Ma ka malama ana i ka ahaaina a ka Haku, ua hoohui hou ia mai he mau hoahanau hou he 10.
Ma Tuliniera, ma ke Aupuni o Noka, ua kukuluia he wahi hale lewa wale no, elua manawa i ahaaina ia malaila, he 25 mau hoahanau hou i hoohui hou ia mai. Ma Palikira, ma ke aupuni o Iokoiki o kahi e halawai ai ; he hale ahaaina. O na'lii nui elua a me ko laua mau kanaka, ua huli mai lakou a haalele i na hoomana pegana a ua kiola i ka awa, a ua waiho mai lakou ia lakou iho malalo o ke ao ana a na Misionari. A ua hoomakaukauia e kukulu i Luakini.
He kanaka a me kana wahine no keia ekalesia aku no, ua hele ilaila i mau kumu ao no lakou, a ua holo no ka laua hana. Ke manaoia nei, e hookomo hou ia ana kekahi mau hooikaika he 14 ma ka ekalesia.
Ma Aru o ke aupuni Metalani hoi ia he Luakini nui, i aneane e makaukau me ka hale pele a me ke kea. O Uajai ka lua o na alii nui o kela aupuni, a me kona poe kanaka a pau, ua aneane no e pau loa i ka haalele i ka hoomanakii ; a ua hooponopono ae lakou e like me ka na Misionari. O ka nui o na mea e akoakoa ana ma ia hale halawai i na la Sabati, mai ka haneri a hiki aku i ka elua haneri. O na halawai mahina hou ua malamaia i na malama i hala ae.
Elua ohana mai keia ekalesia i hoonohoia ma Aru a me Oa. Malaila kekahi poe hooikaika he 40 ka nui i hookomoia i ka ahaaina hookahi.
Ma Takai Eu, he wahi e kokoke aku ana i Salona (Shaloing,) malaila hoi he hale ahaaina, ua hooliloia i wahi e haipule ai, a malaila i malamaia ai na hana hoomana, a i ka malama ana i ka ahaaina a ka Haku, ua batisoia he 24 mau hoahanau.
O na halawai e malamaia no ma ka la Sabati, a me na la e ae o ka hebedoma ; a elua mau mea maikai loa, no keia wahi no, ua like loa ka maikai me na kumu Hawaii.
O na wahi e ae hoi i hai ole ia'ku nei, aia no lakou e hoomau ana ma na hana pono.
Ua batisoia na mea mua i ka malama o Novemaba, makahiki 1860 ; o ka nui o na hoahanau i keia malama he 157. E 3 i make ; e 2 i waihoia mawaho o ka ekalesia hookahi i hoihoiia. O ka huina i koe iho he 154.
HUNAHUNA MEA HOU
O NA AINA E MAI.
He mau Ahaaina manawalea na na Koa.
Ua ala nui mai na kanaka o Nu Ioka e haawi i mau ahaaina no na koa wiwo ole o ka Akau, e like me ka lauahea ana ae o ka mai ahulau ma na wahi a pau o ke Aupuni ; a pela no na kanaka o Nu Ioka i hoolaha'e ai i ka manao hookahi. O na koa makau ole o Keremana, a o na puali koa o Katamuga, o lakou wale no na mea i koe. Ma ke komohana, he pokole ka manawa no ka hoomakaukau ana, aka, ua ikaika a lanakila ka hana. He mau tona palahu, moa, he mea ai i huipuia me ke ko, ohia, pai, a me na mea ono i laweia ma na kaa. E manao no na keiki o ka lole uliuli me ka olioli no ko lakou hoomanao ia ma ko lakou home. Ma Sana Lui, (St. Louis) ua hololea no na ahaaina Elima tausani koa, he poe i lanakila no ka puali koa umikumamaono, akahi no a hoi mai ke alualu ana ia Paraika (Price) a ua ai iho lakou i na pelehu, a me ia mea aku, ia mea aku ; a ua like pu ko lakou olioli me na keiki kula. O na mea ai i hoomakaukauia ma Nu Ioka, ka oi aku o ka nui, ua aneane ekolu a eha mokuahi i piha i ka palahu, ka moa, a me na mea e pono ai ka ai ana, a ua hoounaia aku i na puali koa o Kalani, a me Keridana. Ua hoouna e ia mamua na mea ai o Poo Hilitona (Hilton Head) ma Nubena (Newben) a me na kapakahakai. Aole no i hoopoinoia ka aumoku o Faraguta, ma ke Kaikuono o Mobile. E haawi aku no na luina a me na koa i ko lakou aloha i na kanaka no ka lakou mau makana.
Ke Kipi ma Kina.
Ua hai aku makou mamua aku nei, ma na mea i paiia ma na Nupepa o Enelani, no ka hoopio'ia ana o Nanekina (Nankin), ke kumu e pau ai o ke kipi ma Kina. Ma na mea i lohe hopeia mai nei, ke houluulu nei ka na kipi i ko lakou mau puali koa ma na wahi i kapaia o Nyang-wei, a me Kiang-ei. Hookahi o lakou puali malalo o Chau-Omang, i hooauhee aku i kekahi puali koa nui o ke Aupuni ma kekahi po, ma ka la 3 iho nei o Augate.
He manao Hou.
Ua kuai kekahi poe hui o Labana i kekahi mau Eka aina hookahi haneri me kanaha, he mau mile mai ke kulanakauhale mai. Ua manao lakou e hoouhi i ke aniani a paa, i like ka oluolu o ke ea me ko ka pae moku Madeira, a me na mea kanu, a me na mea uliuli oia aina. E kukuluia i Hotele a me ona mau hale noho, a e kauia no ka uku kaumaha no ka poe e makemake ana e noho maloko o ke aniani.
He poe Lawaia Ako-ako-a.
E like me ka mea i hoikeia'ku e ke Aupuni Italia, o ka lawaia akoakoa, he kumu ia e kokua ai i ka poe ilihune. He 460 na waapa i lilo ma keia hana, a me na kanaka 4,000. E lilo ana i ka ai, i ka uku, a me na lako lawaia o na kanaka, 6,000,000 frances, ua like ia me na dala maoli 1,200,000 i ka makahiki hookahi, a e haawiia aku imua o na kanaka 6,000 i na ano hana a pau. E loaa mau ana 160 tona akoakoa i kela makahiki i keia makahiki.
He Tausani Miliona Dala uka kuala.
Ua ike iho makou maloko o na Nupepa o Enelani, a me Geremania, e haawiia mai no i ko kakou Aupuni na dala hookahi tausani miliona, me ka uku kuala mai na poe waiwai mai o Europa. Ke hai aku nei makou i ka poe e makemake ana e lohe i keia mea. I loko iho nei o Iulai, ua noi aku ka Luna o na Baneko o Geremania, ia Fesenedena (Pessenden) ke Kakauolelo o ka Waihona, e ae mai e haawi aku i na dala hookahi tausani miliona, me ka uku kuala pu.
Ke manao nei makou, ke mau nei no keia noi ana, a ua ike makou he kumu ia e pii ai ke kumukuai o na Palapala Aelike (bonds) ma na wahi kalepa o Geremania, ke ike ia ka poe nana i hana. Ma ka la 9 o Iulai iho nei, ua kuai ia ka aono hapahaneri o Amerika Huipuia, i ke 34 hapahaneri me Hamabuga (Hamburg), ma ka la 28 o Aug. I ka manawa i lohe mua ia ai o ka haawiia ana e ka poe kalepa olaila, ua kuaiia ka aono hapahaneri o Amerika Huipuia, i ke 35 hapahaneri. A mahope mai nei, ua lohe no makou, o na palapala ua pii ae ke kumukuai i na keneta he kanaha, a mahope koke iho no, ua pii i ke kanaha kumamalua hapa haneri.
O ke kohoia ana o ka Peresidena Linekona, ma ke kohoia ana e ka hapanui, he kumu ia e hoonui ia ai, a e hilinaiia ai no hoi ke kupaa o ko kakou Aupuni, oiai ke kuhikuhi nei na kipi ma ko lakou olelo naaupo ana no ka hopena o ke kaua.
No ka hui ana o ka Panalaau
o Beritania me Amerika
Akau.
Ua lohe ia mai nei, ke hana nei ka poe Panalaau o Beritania ma Amerika Akau ma ka hoolilo ana ia lakou iho a lilo i lahui hookahi. O keia ka mea nui i hanaia ma Kanada (Canada,) Nupounalani (New Foundland,) a ma Novekokia (Nova Scotia.) Ua kukala ia ae he Aha Elele mamua aku nei, a ua kohoia ae na elele no keia mau panalaau, a ua akoakoa ae lakou ma Moneteriala (Montreal.) A ua loihi no ko lakou kukakuka ana me ka paa o na puka, a hiki i ko lakou wa i hooholo ai i Kumu Kanawai hou no Amerika Huipuia hou. Aole nae i hoolahaia ae keia Kumu Kanawai i keia wa, aka hoi, ma ko makou lohe ua like loa no me ke Kumu Kanawai o Amerika Huipuia ; aole nae i oi ka mana o na mokuhui, maluna o ke Aupuni, ua oi ka mana o ke Aupuni. Aole nae lakou e koho ana i Peresidena, ma ka manao ana e kohoia ana i Kiaaina, na ka Noho-alii o Beritania e koho. E nana ia ana no keia Kumu Kanawai e na panalaau apau mamua o kona lilo ana i Kanawai. E kohoia ana no paha e na makaainana o kela panalaau keia panalaau.
Aole nae i loaa inoa no keia lahui hou. Ua manaoia o Kanadia (Canadia) paha ka inoa.
KA OHANA O KE ALII O DANEMAKA.
Elua mau makahiki i hala ae nei. Aia hoi o ke Alii o Denemaka, he kanaka aole ana hana aupuni, a he kanaka naauao no hoi, a mahalo nuiia, aka hoi, aole ona aupuni, aole no hoi ona waiwai nui. Oiai i ka makahiki i hala ae nei, ua komohia oia iloko o ka hana menemene ole, a ua uwalu ia mai kekahi hapakolu o kona aupuni kahiko o ka ikaika o ka poe e kue mai ana.
Ua hui pu oia me na aupuni ikaika o Europa, ma ka mare ana o kona kaikuahine o Alekanedelina (Alexandrina, ua mareia me ke keiki Alii o Wale. A oia no hoi auanei ke Aili wahine o Enelani ma keia hope aku.
O kana keiki makahiapo o Keoki (George,) ka Moi o Helena (Greece.) Ua hoopalau kana kaikamahine elua o Dogamare (Dogmar,) me ke keiki Alii o Rusia. Eia hoi o kana keiki makahiapo oia hoi o Keoki ke Alii o Helene, ua hoopalau oia me Alekanederowana (Alexandrovana,) ke Alii wahine o Rusia. Ua maopopo loa ke kulana o ke aupuni Rusia. E manao ana e lawe ia Tureke ma Europa, ma ka hui ana aku me Helene. Ua manao no hoi e lilo ia ia ka mana ma kahi e komo ai iloko o ke kai Baletika me ka hui ana me Denemaka.
He mai Kupanaha.
E KA NUPEPA KUOKOA E ; ALOHA OE : E oluolu oe e hookomo iho ma kahi kaawale o kou mau kowa, ke oluolu ia e ka Lunahooponopono.
Aia ma Waiakolea, Puna, Hawaii, kekahi kanaka mai kupanaha, o Keohuhu kona inoa, he lolo, he nui no ka lolo e ike ia nei, a he oi aku no ke kupanaha o keia lolo, ua ulua mai keia a poepoe, o na lima aia i ka umauma, o na wawae aia i ka opu, i pono no ka hoi nei mea o ke kino i ke kaawale o na lala i haiia ae la maluna, na kekahi kanaka e e hoohuli iaia, aole e liuliu iho hea mai la no kela e hoohuli ae, molowa ke kanaka i ka hoohuli, hea mai kela "e kii mai oe e Kahue e hoohuli ia'u, e Kahue e !" eia ka Kahue "he molowa, i hookahi no hoi hoohuli o ka pono," hea aku ana he mea e, eia kana e hai mai o ka molowa no, no ia hoohuli ole ia, ua pala ka papakole. Me kekahi olelo henehene no a ka poe e ae, ina e hea mai kela e hoohuli, eia ka olelo a na keiki, "e hoohuli ka moku o ka wai uwaki keia. ua kokoke paha kakou iuka, ke kahea mai nei ke Kapena." Pela kekahi poe e pahenehene ai, me ke aloha ole.
Eia no kekahi mea kupanaha loa iaia o ka hana wai ana, hea mai la kela e hanawai au, alaila, hele aku kekahi kanaka e kikeke me kona lima ma ke kino o ua kanaka lolo nei, kikeke aku la ka lima a kahi i loaa ai ka hanawai, alaila kahe aku ka hanawai, i na e ikaika loa ke kikeke ana lele liilii ka hanawai, aole e nalo ka loaa o ka hanawai e kahea ae ana e hoomau iho i ke kikeke ana ma kahi e loaa ai ka hanawai.
O keia kanaka o Keohuhu i kona wa i loaa ole ai i keia mai, he ikaika i na hana o ke kino, a me na mea e ae.
J. M. KALAUONAONE. Kaimu, Puna. Hawaii, Feb. 15, 1864.