Ka Nupepa Kuokoa, Volume III, Number 51, 17 December 1864 — Kumumanao. PEHEA LA'UANEI E NUI HOU MAI AI O HAWAII, NO KA MEA HOI, UA UUKU IA. [ARTICLE]

Kumumanao. PEHEA LA'UANEI E NUI HOU MAI AI O HAWAII, NO KA MEA HOI, UA UUKU IA.

(Koena o kela pule.)

Eia hoi; iloko o keia Kanawai hou i ae ia, ke- holo moku okoa mai nei na kaikamahine puusani maka palupalu, kupono hoi a'u i manao ai i mau makuahine no ku Lahui, inai kela kihi a mai keia la lioi o ka aina, a ku iho i llonolulu nei; a kuupau aku la hoi i ko lakou mau kiiio iho uo ke dala, mamuli o ka ae ia ana e keia Kanawai e hoemi ana i na ino i loaa ma ka Hookamakama ana. A ke hoomanao iho nei hoi au i ka olelo a ke-, kahi kaikamahine opio, a penei kana: " llo!o mai la au a hala ka lae o Kalaau, pau aku ia kuu manao ana i na pono a Tatina, aia hoi, imi ae la au i ka pono a kuu kaesaui, o ko'u ulakolako no ia, walti ana. Ku no hoi kauahi o ka olelo kalaea a ke kaikamahine Hawaii ano like me keia, aia ka hoi o ka mea nana i hanaa malohia ka aina. u Hele ka elemakule a moe i ke ala, hele ka luahine a moe i ke ala, a o ke keiki opio hoi a moe i ke ala," 0 ka mea aeku haalele aku la ka hoi ia me ke aloha ole,a kuhikuhi ae la i kahi pono palahu wale a kahi amoaio ona; he lako nona iho, aole loa, no ka mea hoi, aole i hala na la he nui mahope iho, hao ia naai la kahi mai ana e ke kaokao, aohe nao ai i ka papaa, a owai ka Holokahiki makemake mai ? o Wahananu nae paha ea, e aho ia, o ke kamau ka paha i hala ka la. A o ka hope o kana hana ana, he auwe. " Auwe kuu make! Auwe kuu make!! " A, liahai ka poino la i ka poe-he-wa, pilipaa hoi ka pomaikai i ka poe pono. Solomona 13:21. Auwe hoi oe i kou hope, i ka pau ana o kou io a ine kou kino. Solomona 5:11. fi ke kaokao) He lehulehu waleo na wahine kupono mai na kuaaina mai, a eia lākou a pau ua lawe i na Laikini, a e noho Hookamakama ana hoi, e kual ana i ko lakou mau kino iho no ke dala, a loaa mai kahi dala, manao al la ke ola, hala ka la, a i loohia mai hoi i ka mai palapu, a, haule aku la 1 kahi o ke Kauka e uwehe ia mai ai, a i na he mai, lapaau ia mai la no a ola, he le aku la no Hookamakama hou; o ka ke Kauka iho la no ia o ka lapaau, a me ka wehe ana hoi i kahi huna, kau no hoi ke alina ka maewaewa ia oe la e Hawaii;

ua holo mua no la hoi ke alina ka inaewaewa o oukou e na wahine i ke kau ia Polani, a i ke kau iho nei hoi o ke Kanawai Hookamakhma, ua wehe loaia ia m.ea, a ua kaulana hoi iloko o na Aupuni neauao keia hana au e Hawaii. A o ka hana iu ana o keia mea ino e Hawaii, o ku hoahu ana no hoi iu i ka puuwahie o ko ke Akua inaina, no ka niea hei, ua wawahi maoli ia kekahi pohaku kihi o kona Kahikolu Akua ana, a o ka hoopai o ka mea nona ka wawahi ana i kekahi pohaku o kona pa; he make no ka hope, no ka mea hoi, aohe he :nea hiki ke uku dala ia kekahi lihi iki o kona pono Akua, aka, aia wale no ma ka pono kina ole o ka mea e ae e hiki ai, no ka mea hoi, ua palapala ia penei: "O ka uku no ka hewa he make no ia, a o ka uhane lawehala hoi, oia ke make,'a o ka pono hoi a me ka make ana o lesu Kristo ma ke kea, Ka mea e hoola ia'i ka lawehala kue i ke Akua."

Nolaila hoi ; ke manao hoiookoa nei au, o kekahi kumu no pāha keia e hoemi ai i ka Lahuikanaka i ka nele ana, o ka noho lanakila loa ana o ka Hookamakama ma kekahi hapaiki o-ke Aupuni, a ma ke Aupuni okoa paha hoi, no ka mea hoi, he wa keia iloko o ka malamalama nui, a he wa hoi iloko o ka maluhia, he wa iloko o ka nāauao, a he wa hoi iloko 0 ka ike nui ana i ke Akua oiaio, a he wa hoi o ka ike paka ana, he mea ino loa ka hewa, he paliku pahee hoi e alalai ana 1 ko ke Akua ano poqo, a o ka wa pakela loa'ku ia a ka hana hewa, nana'ku i ka haiole a aehē 6 loaa ka laa.

Aka hoi, i-ninau ia mai nae au i ke kumu i etni o!e ai keia Lahui-kanaka mamua'ku o ka hiki ana mai o na Misionari, alaila, owau no hoi auanei kekahi e niele pu aku i ke kumu i emi ole ai kela Lahui-kanaka i ka wa ia Noa, mamua'ku 0 ka hiki ana mai o.ka hoopai weliweli a ke Akua he Kaiakahinalii. Wahi a lakou. " Heaha Ia ke kumu 1 emi ole ai keia Lahui-luinaka mamua'ku o ka hiki ana mai o na Misionari, no ka mea hoi he wa keu loa'ku ia a ka moekolohe, aohe inare ana oia manawa, aka, ke hoao nae ko ia kau? " Ke olelo nei uiV anoai ua hana paha lakou i keia mea me he mea huhu ole ia la, a me he mea la hoi aole ia he mea ino, a he mea hoi i hoowahawaha loa ia e ko Inkou mea nanu i hana, aka hoi, i ka wa a lakou i ike nui iho nei i ke Akua oiaio, a me kana pono, a ike pu hoi i ka jmea a lakou i manao ole ai mamua he | mea huhu ole ia ; a o ka pakeu loa'ku ia |a ka hanu, a ke hana nei no mai laila mai a hiki i keia la.

Aka, heaha la ku hop# o keia paio ana me ka ke Akua ? He hope no, aohe hope o kahi mea nui me ke kumu ole, aole hoi he kumu oia mea nui me ka hope ole. E npna'ku ika Lahui-'kanaka ika wa ia Noa, pupupu a ka launa ole mai, aole i kana mnmua'ku o ka hiki ana mai 0 ka hoopai weliweli a ke Akua, aka hoi, a hiki mai ka hope o ka lakou hana ana, pehoa la, pau loa iho la lakou a pau i ka make a o Noa hookahi wale no koe, a me kona ohana kai hoopakele ia i ka make, 1 ka hoopai weliweli hoi a ke Akua he kai nui. A pela ho hoi ka nana'ku i kekahi mau Kulanakauhale ma ke kihi hikina hema 0 SUima, ma ka aina o Kanaana, i ke kau ia Aberahama, ua pau lakou a pau i ka luku ia, a he loko kai make ia e waiho la a hiki i keia la. Kahehe aole anei 1 ko ka mea i olelo ia e Davida ke keiki a leBe, ke kupuna hoi o ko kakou Haku o lesuiCristo. " E auhulihia ka poe hewa ilalo i ka po, a me na Lahui-kanaka hoi i hoopoina ike Aku ?" Ua ko maoli no. A pela hoi ka loba, ke nana ku malaila. n E ulu anei ke akaakai ke ole ka lepo poho ? A me ka Papuro hoi ke ole ka wai ? A pela iho* la no ka hope o ka La-. hui-kanaka hoopoina i ke Akua loba 8: 11-13, e like la me oe e Hawaii.

2. O ke Kanawai e ae ana i ke Puhi Hama. Ua hooholo ia keia Kanawai aohe mea i koe, nka nae, o ka hooko pono ana i ka mea i hooholo ia o ka hana no ia i ktie, no ka mea hf»i, aohe waiwai iki o ke Kaiiawai ano like me keia ke ku kohana wale iho no me ka hoohana ole ia ana e na puuwai nke nui i ka waiwai, inamuli hoi o ka ike a me ka manao ia nua e ke Aupuni he mau hale pnpaa nona iho, aole hoi e piha ua inau hale papaa nei ke hoopupu mui na Kalepa, a nol<nla hoi, o ka ae ia ana a me ka hana ia ana a me ka hooko pono ana no hoi, o ka mea no ia e kaulike ai naaoaoekoiu, oia hoi ke* ia. v O ka ae ia ana e ke Aupuni, a me ka hana ia anu hoi e na Kalepa, a o ka hooko ann hoi, o ka Makainnana hana.no ia o ka inu aku, no ka mea hoi, pehea ia auanei e kohu ai ka ke Aupuni ae ana'ku, ke ole hoi e hana ia e na Kalepa, a pehea la auanei hoi e aahu ai na Kalepa me ke dala, ke ole e inu ia e na Makaainana ? A nolaila hoi, akolu mau mea kuleana okoa iloko o keia Kanawai hou, a i ka nana'ku hoi i l?eia mau meaano kino, me he la ekolu, a hookahi no ia, hookahi no helehelena, a hookahi no hoi ano.

No ka mea hoi; heuha la ke Aupuni' Eia no kona ano. O ka hui pu ana o na M«ikaainana a pau loa ma kekahi aina, o na 'Lii hoi ne na kanaka, a e hana pu ae i na mea a pau e pono ai ko lakou noho ana, o ke Aupuni no ia, no ka mea hoi, 0 na 'Lii o. kekahi hapa no ia o ke Aupuhi, a o na Kalepa puhi rama hoi, o kekahi hapa no ia o na Makaainana, a o ka huipu ana hoi o keia mau mea a pau, o ke Aupuni no ia. A heaha la ka mea i koe ? Ua ike no oukou i ko'u manao e pili ana no keia mea ma ka Nupepa a kakou, Helu 45 a me 46 o ka Buke 111 o ka la 5 a me ka la o Novemaba iho nei, ika hope pili pono i keia Kanawai hou. O ka inu ana no ia e na Makaainuna. Aka hoi, mamua'ku nei oka hooholo ia ana o ua Kanawai hou nei, lana iki no kuu wahi manao, no ka mea hoi, ua alalai ia mai makou na Makaainana liawaii make Kanawai i ka inu nui ana i ka rama, a o na Makaainana haole wale no ka |i lanakila nui mulaila, aka hoi, mahope |mai o laila, lohe ihp la au e hoopuka ana ka mea Kaulana Hon. J. W. H. Kauahi 1 kekahi Bila Kanawai hoohainu rama i na Makaainana Hawaii, i mea ka e kaulike ai ka Haawii me ka Haole ma ke kiaha hookahi.

A i keia mau la iho nei, halawai au me kekahi makamaka ,o'u me D. Nuuhiwa, he Lunamaknainana no ka Apana o Hunalei Kauai. A ninau aku la au ia ia, " Pehea ka Bila Kanawai hoohainu rama i na kannka Hawaii? " Pane mai kela; " Ua make, ua make iho nei hoi ua Bila Kanawai la i keia mau la'ku nei." " A pehen, ehia poe o oukou i kokua nui ma ua Biīa !a," wahi hoi a'u ? Pane mai kela, (< He umi paha a keu, a o na hapanui o na 'Lii a me na Lunamakaainana, ma ka aoao kue wale no; a iloko hoi o ka hoopuka ia ana o ua Bila Kanawai nei, he ekolu wale no mea uana i kokua nui, a i knmaailio nui no hoi, e hoomaka ana mai ka hora 9, a hiki i ka hora 4 o ke ahiahi." Wahi ana.

A he mea e ka nui o ko'u olioli i ka loheana ua make ua Bila Kanawai hoohainu rama nei i ka Hawaii, a ina pela, alaila e Hawaii e, e hoomanao oe i kou mea nana i hana, a e hoalohaloha'ku hoi ia ia no kona lokomaikai nui inai ia kakou, ma ka hoano-e ana, a hoololi ana hoi i ka manao o na'Lii e kue i keia mea ino. Aka hoi, ke weiiweli nei nae au, nawai la auanei e inu e pau ai ka Rama i Puhi ia maanei ? I kuu manao ana, na Hawaii ho e inu, aole au i manao na na Holokahiki a me na haole mai hoi o na aina e e inu i pau ai, a na ia kiimu no i

koi moi ia'u e uuku ana o Hawaii nei ma | keia hope ak\», anoai o ka houmaka ana j keia, a e mahuahua'ku ana paha ma keia! hope aku. ! 3. O ka hanau nui ole o na makuahi-l ne, a me ka mahuahua mau hoi o na ina-i ke. ! Ma kuu heiuhelu ana i ka palapala' Hoike a ka Peresidena o ka Papa Hoo-1 nanuao iioko o ua makahiki eiua i hala'ej nei, A. D. 1862 ine 1863, ua oi na ma-j ke 2,015, imua o na hanau. j Penei. O ka nui o na mnke iloko o ka mukahiki 1,86*2 he 2,426, huipu me 2,657 o ka mnkahiki 1863, loaa mai 5,083. A o ka nui lioi o na hanau iloko o ka makahiki 1862 he 1474, hui pu m6 1594 oka makahiki 1863, loaa mai 3068, hoolawe i keia huina noloko mai o ka liuina o na nwke 5,083, koe aku 2,015 kn oi o'na make imua o na hanau. Aia Ja, ke ike mai la no kakou i ka hanau nui ole o na makuahine o kakou, aka hoi, o ka opu ia o ka honua e moni okoa nei a ke-ke i na heana muke au e Ilawaii, aohe i mni e ua anh, a ua piha hoi kuu opu.

A ke ninau uku nei au. Auhea na makuahine o Hawaii ? Ai ole na mukuaiiine, nuhea hoi ka lakou mau kaikamahine ? Ai ole na kaiknmahine, auhea hoi na moopuna 1 Kahaha ! Ei ae no.hoi paha ke ahu mai nei, u e hanuu ana no hoi kekahi poe, a o kekahi poe hoi, ua makau i ka luahine koke, a pepehi iho la i ka lakou mau keiki iloko no o ka opu, a o ke knmu iho la no ia la e ukuuku ai oe e Hawaii, o ka hanau ole, a me ka h&na koMie hoi o na makuahine ma o keia mau, kumu la. (1) O ka hanau nui ole o na makua-; hine o Hawaii. 2 Oka ulu mau no hoi 0 ka make i kela makahiki i keia makahiki, aohe makahiki i ike ia ma ka Palapala Hoike hapaha a na Kahukula mai Hawaii a hiki loa'ku i Niihau, ua oi na hanau, a ua emi hoi na make, he ole loa no, aka o ka make no ka nui, a o ka hanau ka ole. Nolaiia hoi, i nele mai ka wai o na kuahiwi, o ka maloo no hoi ka hope, a nakaka ka āina, pela no hoi keia; maloo mai ke kumu wai e loaa'i neia rr)ea he kanaka, a o ka nele ka hope oia Lahuiknnake. He oiaio maoli noia, no ka mea hoi, i ka nana ana'ku ia oe e Hawaii, o ka make ka nui, a ua piha mau hoi na la o ka makahiki i ke olopihe ana. Nolaila hoi, ke manao maopopo nei au, e emi io ana no keia Lahui-kanaka, aohe mea e nele ai, ke makaikai pono ia keia mau kumu n'u i hai aku nei. A ke hai aku nei au ia oukou, e emi ana no, a ke waiho aku nei hoi au i keia palapala me oukou, a na oukou ia e nana mai i ka oiaio o keia mau hoike ana a me ka ole. A maanei hoi, ke haawi nku nei au i ko'u aioha i ka Lunaiinoponopono a me kona hope, i ka hoolaha ana'ku 1 keia Kumumanao loihi. . LTa oki kuu peni inaanei a ke hoi nei ka malihini o Wailupe, roe ke aloha no nae. Z. P. PoLIALA. Wailupe, Oahu, Dek. 8,1864. * Kiekie a kaulana, t Ua hala ka nani mai ke kaikamahine Hawaii aku, II He hua pilau.