Ka Nupepa Kuokoa, Volume III, Number 50, 10 December 1864 — kumumanao. PEHEA LA'UANEI E NUI HOU MAI AI O HAWAII, NO KA MEA HOI, UA UUKU IA. [ARTICLE]
kumumanao. PEHEA LA'UANEI E NUI HOU MAI AI O HAWAII, NO KA MEA HOI, UA UUKU IA.
( Koena o ktla pule ) Ho poe haipule oiaio keia i kupaa ma ka pono a moe ma na kapuai o ko kakou Haku o lesu Kristo, me he maupukoaj la iioi i naueue ole i ke aili ia e ke kaij ko-o. Hele mai na hoomana he lehulehu wale, kai hele hoi a kipalale me na wahine he lehulehu, me na kapu wai, na huihiii kiu huihui akua, huihui lei, huihui laau kea, mamua'ku nei, a anoa iho nei nohoi, aohe wahi mea a neeu iki ae, aka, kupna no mamuli o ka pono a make aku la. Pomaikai wale ke kanaka kai kupaa i ka hoowalewale ia mai ; no ka mea hoi, a pau koua hoao ia mai, e loaa auanei ia ia ka lei o ke ola i olelo ia mai ai e ka Haku i noka poee aloha'ku ana ia ia. lakobo 1 : 12. .. Aka, hoihope no nae ka nui o Hawau,j i ka poe hoi i kakau ole ia ma keia pepa. ' A ina paha e loaa ana ia oe e Hawaii hookahi haneri kanaka haipule a keu, alaila', luku mai anei ke Akua ia oe a uuku > Kahaha, aole au e luku, ke ike l ia hookahi haneri kanaka pono ma Ha*vnii a puni." Wahi ana ia Aberahama, j oiai e noi ana ia no Sodoma, ame 6bmora, Adema, ā me Zeboima no hoi, ! aka, no Hawaihhoi keia ; aohe hoi āia inau Kulanakauhale ua hala e aku lft i ka make. A pehea la, ua hiki aku anei ka huina o na kanaka pono o Hawaii nei i ka hookahi haneri 1 He kanalua ko'u naau i ka hiki ana ihiila, no ka mea hoi, ina paha ua hiki, alaila, mahea la hoi auanei kahi e ike ia'i keia puhakahaka nui nana i moni iho nei i kn 330,000 kanaka, a koe wale iho no i 70,000 i keia manawa, nani ka emi ana, aole paha e hala na kauna makahiki i ' koe elima, a puehu ka hulu oke poo, a i ae he ohule pahukani ka nienie, i hamo ae ka hie, e nemo ana. Noiaila hoi, aole i emi iho keia Lahuikanaka, no ka ike ole ana i kfe Akua oiaio a o»e kona pono, a ina pela, alaila, no keaha la ka hoi ka uuku ana, a i 1,750 ! mau wahi kaau wale iho no ?He hoohalahala oiaio no ia, aka hoi, ua makaukau no nae au e ekemu aku mahope iho o ' ka pau ana'e o keia wehewehe ana ika Ihakina mua o keia haawina, & e ike no oukou i na kumu o ka uuku ana, a e oili loa'ku ai paha i ka nele loa ana, ma keial hopo aku.
4. Aole i emi iho keia Lnliuikanaka a liuku no na Kumulau hoolaha ofe, e hoopiha hou ai i ka Aina.
Aole paha i poopoo-pilau ka hapanui o na wahine Hawnii, e nele ai Ia hoi ka aina i na Kumulau hoolaha ole e hoopiha hou ai i ka Lahuikanaka a nui, aka hoi, he oluio maoli no paha, o ka hapanui oe o lakou kai anolike pelā, e noho poopoo-pilau ano, a e noho anu hoi mamuli o ke ano o ka hoki-wahine hanau keiki ole, a o kekahi hoi o lakou ia, aole loa akahi i anolike pela, i lohe mni oukou.
iC nana'ku i ka ohana hna nui a Mr. Paulo, Kaleikihi, o Waioli Kauai, he 16 keiki oia ohana ; pela paha, rolo paha, ke ole nae e hoonee hewa kuu lima i ke kakau aha i keia huina, a ua loaa mai no hoi he mau moopuna. Ao ka luaui ma|kuahine nana keia ohana keiki nui, oia Ino o Mrs. Puniai, Kaleikini, a i na pnha loaa ana na Kumulau hoolaha anolike me keia ka hanau nui ana mai o a o a puni ka aina, alaila e emi iho auanei a uuku ka Lahuikanaka ? līele ka pee-ka pee-u-e-u-e, ka emi iho.
Khinoa hoi o ka mea nui aku ia oka haoau lehulehu miii o na wahine, mamuii o ka maikai o na makuahme a me na innkuakane hoi, aole keia he mea na ka hoomaloka e kanalua'i, a o ke kanaka hoole mai i keia, he makapaa ia no Kalau, ke hookui nei e haha poele ai i ka lua hooleina moka, a i ike iho i ka hawahawa ana o na lima, i ae he makuni wela ka mahanahana.
. Eia hoi ; uu in no kekalvi kula hoonaauao a malama kino notioi no na kaikamahine Hnwaii ma Wailuku i ka A. D. 1837 i hala'e nei, o ua puka mai no hoi kekahi mau kaikamahine, he mau iwa puukani na na anemanu o Kauaweli, he mau makuahine kupono hoi pa Hnwaii, kai hele wale a ohi ka io o ka laau o Makawao, fie nani ia la he mohala ka pali o Kokomo, i noke mau ia hoi e na kulu wai liilii o ka lewa, a ke nnu hoi o ka po-a nohea lua kel& i ka ipoahi a ka makeuiake, i loa no a hui me na kaikunane Lahainaluna oia pupuu hookahi o ka noho aua inea malalo iho o ka leo koikoi o na kumu, loaa no ka huā, aohe mea e nele ai, no ka mea hoi, he lewa kiani kela no Wailuku luna, a he anemanu kauaheahe hoi keia no Lahainaluna, ua lai no laua, no ka mea lioi, ua maluhia like na kino
E nana'ku ia Mrs. N. Kekela (wahine) e noho mai Ia i ko Nuuhiwa pae aino e hoohelelei ana i ka hua maikai o ko laua mau puhaka malaila. A ua lohe au, aia ka me Rev. Emeaonā. Kekahi o ka laua ohana, a aia hoi ina ke kula ohana u Miss Organ ma Makiki kekahi. a me kekahi poe e ae no hoi i anolike pela ma H,awaii nei. ,
A o kekahi hoi o lakou ; e i ae no ke ahu tnai nei, e hoohanau ana paha aoie paha, a ke hoohuelo mai nei hoi kekahi poe ma ka Natina (National) me na wahi liilii i ka lima, i hoailona ia paha me keia mau wahi hua. " Laikini Hookamakama." A o kekahi poe hoi, uā Ikahoka i na mai ino. A pehea no la'uanei oe e nui hou ai, no ka mea hoi, ua noho ulaia ka hapanui o ko mau Kumulau e Hawaii. Oia nae hoi, he mele no la hoi ia na na kaikamahine p ka Netina i mele mau ai la t oiai e lohe ana i kekahi hapā, penei-a : Aia ku*u ki ki'i—no. I ka u-la-i kiM—a. # I ka hale hu-la hu kū'u—la. " O ka Netina wa-ka'a^—le. Aoie no hoi au i manao, o na makuahine wale no kai ano likepela iloko oia huikau hookahi ana i Kaeleawaa ma ke koiohe, aka, o na makuakane no hoi kekahi, ua puka mai kekahi poe mai Lahainaluna mai me ka inoa maikai, a o kekahi poe hoi o lakou ua Huaers, a ke noho nei kekahi poe o lakou m« ka manao ana i mau makuakane no ka Lahuikanaka ; a o kekahi hoi, aole loa i manao
like pela ; aia no e noho lealea ana, e noho uhauha ana, a e noho hookano ana hoi, a aia hoi kekahi poe ma ka inu rama, inu awa, mn ka uihue, a ma ka hoopunipuni, a ma ka lua pa-u no hoi nana e moni nei ia Hawaii i lea lua-kupapau, he moekolohe, a pela'lui. A pehea lio la uanei kakou e nui hou ai.
Eia hoi; ke hono mai nei oJ. P. Green opio, a me O. H. Gulick opio hoj, ma Makawao i Maui, a ma Waiohinu hoi i Kau Hawaii, (e kanu hou i mau pulupulu no Huwaii, pomaikai maoli ka aina ke holo pono ka laua hana ana, ka keia mau keiki hoi au e Hawaii; ai na e holo poino ka laua hana ana i ka pono a me ka pomaikai o ka Lahuikanaka Hawaiij ma keia hope aku, alaila, me laua auanei ka hoomanao mau ia ma ka puijwai o ka Luhui, ke kumu hoi i nui hob ai keia Lahuikanaka, a na makua o laua i hiipoi nui ai me ke aloha.
Alaila, e Hawaii nui o Keawe e, ala q holo aku i -Waiohinu i Kau, a o oe hoi i Maui o Kamalaiawalu, pii pololei aku no i Makawao, mai makau i ka h'ao kuehu mai a ka ua ukiukiu o Makawao, a hoololohe iho, ole, ku a eu, eia la he mau la iino. Pehea hoi ko Wailuku, ame ko 'Lahaina mau iwa ? E ko Oahu Kakuij hewa, a me ko Kauai o Manokalanipo, e I ala, liuliu ana ke o, hume kahimalo, kaI kua hoi kahi pa-u i ka hope, a hr>lo imul, no' ka mea hoi, aole paha i nUi na lai koe, a hiki mai ua mau mea ino Ia e hooneoneo ai i ka aina. Oia hoi keia, o ke Kanawai e ae ana i ka Hookamakaina, ua holo mua ia, o ke Kumukanawai hoi o ke Aupuni, ua ka- | huli ae nei, a he mea hou keia, o ke KaI nawai Puhi Rama, ua noa loa, a hookahi hoi mea i koe a hok> mai, nau ponoi iho no e Hawaii e inu ka rama ; n, oki Jia hana, <( ku ka apa ia Hawaii he moku nui," wahi aka olelo. Auwe he keu ke-
ia a na la ino, oia nae hoi, ua paipai mua ia mai no la hoi kakou e Solomona penei. E hoomanao oe i kou mea nana i hnna, i na la a pau o kou noho opiopio ana, oi hiki ole mai hoi na la ino, a hookokoke ole ia mai hoi na makahiki au e olelo ai, aohe o'u oluolu i keia mau mea, wahi ana. Kekahuna 12 : 1.
Nolaila hoi; mai kuihe a kanalua, aka, nana mau aku na maka imua ; i ka uiuiki mai o ka lama o ke ola, ina la ke ula wena mai la i ka pilipili ula o Makawao, ke hahi ia mai la hoi na kulu wai liilii 0 ka un ukiukiu, e kikiko'u ana hoi i ka laii kukui o Piiholo, a aia hoi i ka malu lehua o Waiohinu i Kau, ke peepeahi mai la ia oe e Hawaii, e holo aku iiaila. A ke lana hauoli nei ko'u puuwai; e nui hou ana keia Lahuikanaka ma o keia mau Kumulau hoolaha la, ke hiki pono nae ia ma keia hope aku, ke ole hoi ia e hookui ia me na alalai weliweli o keia kau i haiia'e nei maluna.
! A he oiaio maoli no hoi, aole i emi iho kfeia Lahuikanaka a uuki/ no ka uuku 0 ka aina, a no kahi ole noho iho ai na kikala o ka Hawaii, a e hiolani iho |ai na poo, a e hana'ku, a e mahiai paha, no. ka mea hoi, ua oleloia ma ke Kalaiai--1 na; penei: " O ke kanaka e hooikaika nui ana ma ka hana, he ohana hooikaika he ohano mafto&i o!e hoi." A i na peia, o ka hooikaika mau ana i ka hana ka mea e ikaika'i kekahi ohana, a e maimai oie ai hoi, alaila, he kumu no ia e hoomahuahua hou ai i ka Lahui. Aole no hoi i etni iho keia ka, no ke aoole ia, a no ke kiimu ole paha nana e ao, a no ha palapala ole paha, a ho ka hale ole hoi kekahi e ao ai, aole loa, aole hoi i emi iho no ka ike ole ana i ke Akua oiaio a me kana pono; a no na Ku'mukula hoolaha ōle hoi paha, e hoolaha ole hoi paha, e hoopiha hou ai i ka airj& me kanaka, aole loa no, i lohe maikai mai oukou e o'u mau makamaka, aka hoi ? o keia rrau mea a pau loa, he mau mea wale no ia e hoomahuahua hou ana ia oe e Hawaii ; a like paha ka paapu me
jke one o kahakai ka pupupu, a me na | Hoku hoi o ka lani ka pau ole i ka he!lu ia.
A no kau hana ole ana ine keia mau mea a pau loa ea, aole no oe e nui hou ana, no ka mea hoi, he honkano, a he hookuli, aka hoi, ke hai aku nei nae au ia oe. E kokolo mai auanei ka Deragona e iniki i ko ihu, a papaa kahi, a i ko mau onohi hoi, a maka-paa. a i ka a-i hoi a alaala, a i ka opu hoi, i na he Kumulau r poopoopilau, a i ike lea iho oe 1 ka honi hoomau ana i ka ihu oleo ka piiikea, no kau hana ana pela he haaheo. A pehea no la auanei oe e hiki ai i ka Huinaheiu o ka mahuahua ana ?
Aole e htki, aka, e oia mau ana no ōe pela a hiki aku paha i ka nele loa ana, aole au i īke, aka, aia wale no ia mea i ke Akua ; no ka mea hoi, oia wale no ka mea ike i ke kumu a me ka) hope o na mea a pau, ka hikimua hoi nve ka ukali, mai keia la'ku a i ka la pau ole.
A i na paha o ia ana iiie keia maU' liiea a pau : kona mea ei 'nui hou ai, alaila, mahea la hoi auahei kahi e ikeia'i keia mimilo nui nana e moni okoa riei i ka Lahuikanaka, a koe iki ? Mahea hoi, ma Honōlulu paha ea, niahea la ? * * * ## # #
hoi, e nana iki ; kakou i kekah} . toau puka.e |ioemi ai i keia Lahui, malalo o, ka mahēle alua o keia Haawina, a ao|e nae au e, kamailio aku nna me hc mea la hoi qa pii keia Mahele elua mai ka manawa ia Mr. Kapenia Tuke inai- a iloko o na makahiki' i halā iho nei, aole, aka fiōi, e kamailio wiwo ole aku ana au i k* emi paha o ka Lahuikanaka i keia mau la'ku, e Hiki mai ana, a me he la hoi, aia paha ilaila, ke kohu pono ana o keia Mahele Alua. E uuku ana keia Lahuikahaka. A nolaila hoi, e haawi mai oukou i ko oukou mau "pejieiab ia'u, a e hoolohe ihe i ha mea e uiiku ai- e like rne ka v Man^ohjii, ( I. O ke Kanawai i hooho|oia, e hoemi ana i na'inp'e loaa ma ka Hookamakama ana. _ : : .. _ ; O ka ae ana'ku i keia Kanajwai Hou e hoemi anai i na ina i loaa; ma ka Hookamakaima ana o ka hooko pono ana no hoi ia i na mea a pau i hafid ia nialalo o ia a oika Lahui, a 6 ke Aupuni paha hoi i kakau inoa ma ka ili 6'ia Kanawai, ua lilo hoi ia i Kanawai paa no ke Aupuiii, a o ke kanaka a mau kanaka paha hoi i ku e i ke Kanawai, e nanahu mai auanei na eha o ua Kanawai la i ko» na nui kino. Nolaila hoi; o ka hana ana, a me ka hooko pono ana hoi mamuli o na kuhikuhi a me ke ao ana a ke Kanawai, o ka hope no hoi ia o kē Kana wai. A o ka wehe ia ana hoi o kei Kunawai au e Hawaii a hamania, o ka wehe ana no hoi ia i na ino, na hoi he lehulehu wale, no ka mea hoi, ua hamama ka ipuka e komo mai ai ia poe. A o ko hooko pono ana hoi i keia Kanawai e Hawaii, " E hoemi ana i na ino i loaa ma ka Hoekamakama ana." O ka hoonele ana no hoi ia i na pono a pau o ka Hoomana Uhane ana.i hiki mai i keia Aupuni, a me ka hookahuli ioa ana hoi i Hekahi o na Kanawai o ka pono io maoli a lehova ko kakou Akua, ana hoi i haawai mai ai ma ka mauna o Sinai, ma ka lima o Mose, e i ana, "Mai moekolohe oe." A o ka heluhelu ana i ko Kanawai Aupuni e Hawaii, penei no ia: « E moekolohe no oe e Hawaii. E noho hookamakama no oe e Hawaii. E noho manuahi no oe e Hawaii. E noho kukaeauli no hoi oeē Hawaii. E noho mare ole oe e Hawaii. E haalele kane a h&alele wahine hoi oe e Hawaii. E haalele keiki oe e Hawaii. E haalele kukahi, a! kualua, a kuakolu paha hoi oe e Hawai\" a pela'ku no. A o ka hana āna Hoi a me ka hooko pono ana hoi mamuli o keia mau mea a pau, o ka hope no ia o keia Kanawai Hookamakama au e Hawaii i kakau inoa'i, aohe hope e ae, a o ka
mea hoole mai i keia, ua lalau paha oe no ka ik-e nle, a ina paha h»i no ka maka ea, alaila, no keaha la ka hoi ka ike ole ana i na wahine i hoailona ia me keia mau hua, »He wahine Laikini ?"" He kokua hewa, a he kanaka hoopilimea'i hoi marhuli o ke Aupuni, kakanaka hoole mai i keia mau mea a pau a'u i hai aku nei, aole ia he mau hope pili pono i keia Kap&wai Hookamakama.
A ke ninau hou aku nei 110 hoi au ia o€t e Hawaii. Nohea mai la na .pniapu loaa wale? No keiia J<anavvai no. Aia wai la hni ka ihu hou ? I keia Kanawai no. Aia Wai la hoi ka huihui ka&kao e mai la i ka omole aniani a Kauka I keia; Kanawui no. la wai la h,oi na makaulaula, na ~makapaa # na a-i palahuki, na vVawae pobd ? I keia Kanawai nō. 1 la wai la hol ka Welie ana i kahi huna o Ma-ma, a l®Qa'e mele a ka poe kahiko; . . 4 ' Hamama pono ka 0 Haen& i kamakan|» Kiiholqi pono i na .kuenifikarpali o Makana. Ina pie puu 0 Kaiwikui iluna, : '
oni kelTe alelo o Limahuli i ka makanl. Ke*ke pouo ka \vulia 0 Ma-kia i ke aa lewalewa, Mimino ka ihu oke puhi ikā maiani, 1 Hemo ke kileO o Kaaumaka 1 ka wāi,"
i noikenoke ai ike o-li-ōli? i lieiā Kanawai no, no ka mea hoi, ua ike nui ia e ka lehulehu mai o a o, ka Hele pinepihē .ai'«V o na wahine Laikini i, kalii o ke Kauka e wehe wale ai i kahi huha ,i par pa loa ia e_ na ludaio, ke. nana'kii ma Qi(iana Kahuna 18: A mamuii hoi'o keia Kanawa» hou, ua noa ia mea he we« he ana i kahi huna ona wahine. A6a ole.lo ia hoi, o ke kanaka e hana ana i kekahi <> keia mau mea i inainja ia, e o-ki ial»kou v mui kaainu'ku, pela ka Baibala. Oihana Kahuna l8: k 29. ,
Auvv«! dloha ino kajltou e Hawaii, i ko ului nna'ku nei i rta kaikamahihe opio, na makuahinei Kumtilau hoi, na kup.Mna waihine pahn, na moopuna wahlne hoi, a ku i kahi o ke lOauka, momuli o ke Kanawai '('no ka "meā lioi, ina e hoopupu ihb keliahi wahine Laikini, oii pilikia okoa ia, pa'a i ka Halewai.) / A me ke aniani hoonui kela e hele ai i o a ia nei., : Kahaha li " Ku-ka laihi a ka ua holio, hoalahi lua i k& maka āniami o ke Ka^ka." • Aohe nao mai i ke ahuwale,) ō kahi kinaii mākamae lo& ia ma ke kanawai o n& ludaio, he mea ikaaka ia na keia kahawai a o kana mea hoi i lealea'i, ka ke AKua hoi ia i aka (ile ai, a e hoopai mai kelā me ka lia. o konj waha, owai.la ka piea hiki e hoonana ? E paiia ma leremia 4 i 4 hapa hope. A puka mai> kou ukiuki e like me ke ahi, a-a hoi, aohe mea hiki ke hoopio, no ka hewa o ka. oukou haiia atia.. Aia la, u& pau paha kakou i ka haoleleia mai e ke no ka 'niea hoi, ua hewa ka kbkou hariāana v , a 'ma-paha e pau eihk kakou i ka hāalele ia māi e ke Akuh no ka hewa o ka kakou liana ana, alaila, nui hou anei ( keia Lahuikānaka ? Ke ninau hou aku nei au: Nohea mai na keiki kamehai i loaa ma ka naoekploana 7 Na keia Kanawaino. Nohea mai hoi na haalele kane na haalele wahine e noke nei i ke kuhea ma ka Nupipa Ku? okoal Na keia Kanawai no. Nohea mai la hoi na mai he nui wale e moe nei ma ka Halemāi Moiwahine? Na kfcia Kanawai no. A nohea mai lā keia Halemai ? I kuu manao ana, no keia Kanawai no, aia no malaila kahi e lapaau ia ai na wahine hookamakama a pau i ke ola, haule aku no i ka hookamakama, na wahine hoi i hoailona ia ma ka lae. " He wahine Laikini." Aia la, kumakena ua pomaikai o Hawaii noloko mai o keia Kanawai e hoemi ana i na ino i lōaa ma ka hookamakaana. I ku'u manao, aole paha i ku like ka inoa Kanawai me ke ano maoli o ke Kanawai, a ina pahā penei-a. He Kanawai e hoomahuahua ona i na pilikia i loaā mai ma ka hookamakama ana, alaila, e aho paha ia," aka hoi, e wiki nae i oe ka Nupepa Kuokoa i ka hoolaha'e i I
keia mea, i hooponopono koke ia mai ai kalii hemuhema iki o keia Kanawai e na Lunamakaainnna hanohuno o keia kau. A mai kuhi mai nae oukou e na hoa he hookiekie keia, a he makemake e kalai olelo wale iho no, nole loa, aka, he ike maoli iho no i ke kohu like ole o ka inoa Kanawai me ke ano maoli o na mea a'pau i hana ia ma ua Kanawai hou nei, au e Haawi i kakau inoa'i. (Joleipau.)