Ka Nupepa Kuokoa, Volume III, Number 48, 26 Nowemapa 1864 — Pono kaulike ole. [ARTICLE]

Pono kaulike ole.

Nui kuu makemoke ia oukou e o'u mau hoa makaainana mai ka puka ana a ka la ma Kumukahi a ke komo ana a ka ♦ la ma Nihoa. He pono ia kakou ke nana pu mai i ka hanaia ana o ko kakou mau pono, a kukou e ake nui aku nei, e loaa mai na pono hf»u ia kakou, a kaulele wale iho hoi ka pono manuahi e like me ia e manao wale ia aku ai. Hookahi no mea nui a ka Ahaolelo e ha-ko-ko mau nei ; oia no ka Bila Puhi Rama i hoopukaia e kekahi o na Kuhina, «a manao hoi kekahi poe Lunamaknainana, he mea ino ka ae ana aku i ke Puhi rama. aka hoi, he mea maikai nae ia i kekahi poe. Nolaila, ua lokahi like loa ka elua hapakolu o na hoa o ka Hale Ahaolelo e wikiwiki akahule ole i ka hooholo !oa ana i ka Bila Puhi Hama. I ka weheia ana nae hoi o ke pani a hemo, alaila, o ke komo mai koe o ka poe e makemake ana e ohi i ka waiwai oia hana, heaha la auanei ka mea i koe ? Eia no ia, o ku ae aku i ka inu, no ka mea, aia a aeia aku ka inu akea ana o kanaka keia kanaka, alaila, oia ka waiwai o ka ae ana i ke puhi rama; a ina hoi aole e aeia ka inu ana, he mea makehewa wale no ka puhi rama ana. Ke ike mai nei kakou e na haku makaainana i ka weheia ana o na puka pani 0 ka Halepaahao o ke Diabolo. O ke puhi rama ame ka inu rama ana, be hoa launa ia no ka poe e makemake ana e hele huakai ma ka pouli mau loa. Eia nae keia, i ke koi ana o k'ekahi mau hoa makaainana e.ae aku i na kanaka Hawaii e inu akea i ka rama, ua hoole kekahi poe, me ka olelo aku, " Aole e pono ke ae aku i ka inu ana o ke kanaka Hawaii." Nolailo, eia ka'u malaila, ma ko'u manao hoohuakeeo, owau kekahi makaainana, ke ae aku nei no au ia oukou e hana i kanawai e ae aku i na kanaka e inu, e ninau mai paha auanei oukou me ka olelo iho, "Heaha la ke kumu kupono e ae aku ai ? He makehewa ia oukou ke aua, no ka mea, ua hemo ka puka o ke puhi rama." Eia kekahi, 1 na no oukou e manao ana, o ko oukou hoole ana i ka inu o na kanaka Hawaii, be mea ia e mahalo aku ai na makaainana ia oukou, alaila, ke olelo nei au, mai ko oukou la i hoomaka ai i ka oukou hana a hiki i ka wa e pau ai, aole makou e

manao ana, he Ahaolelo maikai keia, a o nn Lunamakaainnna, ooie )oa e liiki i kekahi o lakou ke oielo ae, uole au i ae, no ka mea, o ke ino oia kau Ahaolelo, maluna no ia o ouknu a pau mai o a o. Noluila, aia maluna o oukou e na kau-i wa mnkaainona a makou ko makou uki-! uki, no ko oukou kiola wale aku i ko makou mau pono ma o a maanei. Ke kuhikuhi pae-e nei oukou i ka pono o ke kannka Hawaii, me he inea la, ua mna makou i ke kamailio pu ana ine ke kii e ku la ma Pakaka. O kona wahi kahiko no ia i ku ai, mai ka manawa mai o Kamehameha 111., a hiki wale mai i keiu manawa a kakou e hookukokii nei. Nolaila, ke ike maka maoli aku nei no au i ka hannia ana o ka " Pono kaulike ole " mawaena o na makaainana ame ke aupuni, no ka mea, aia a nana aku kakou e na makaainana kuloko i na bila haawina e hoonohonohoia hei, ua oi pakela loa aku ka huawina ukana mamua o ka poe kupono, nana e ouamo ia ukana, no ka mea, ua emi mai la ka ke Kuhina Waiwai Bila Haawina malalo, a ua kikoo ka ai makahelei wale aku nei no hoi ka na Lunamakaainana mawaho. Nolaila, ua manao aii, ua ewaewa loa ka hana ana, a ua kupono loa ke manao mai knkou he " Pono kaulike ole " iano ke kānaka Hawaii. Owau no kekahi o na makaainnna o Honolulu nei, aole au ame makou a pau o keia apana i koho i na Lunamakaainana i mea e hele a e ae wale aku i ka hookiekie ana i ka uku kaulele mamua loa aku o ka moa kupono i na makaninana ko auamo ? Pehea keia 1 E pluolu ana anei. oukou e na Lunamakaainana o Honolulu nei, i na e kauia na auhau aupuni ame na dute o ka waiwai paa maluna o kela kanaka keia kanaka, a i koe ke koena o na ouhau, maluna iho o oukou ia mau auhau? Ke manao nei au, aole oukou e ae ana*, no ka mea, ua ike aku la oukou he mea kauinaha ia. Ua manao paha oukou, e hooko/no pu mai ana i na mokupuni o Maikonisia ame Pntuhiva iloko o keia

aupuni, a e auhau pu ia me ia mau mokupuni i na auhau like loa, i niea e mama like ai na mukaainann mai o a o. Ua nui kuu olioli ame kuu makemake i na Lunamakoainana o keia kau Ahaolelo, no kuu ike ana iho ma ka Papa Hoike inoa o na Lunamakaainana, n o ka hapanui o nn Lunamakaainana he mau kanaka Hawaii wale" no, he poe i : hanauia e ka makuakane Hawaii a maIkuahine Hawaii, a ua hanauia hoi kekahi |e na makuahine Hawaii ame na makuakane haole, a he mau koko Hawaii no ia ma ka nana aku. Nolaila, ulu mai la ko'u hauoli ku waho, me ka manao; nui iho iloko, e loaa ana ka pomaikai ano mama i na makaainana, no ka mea, ua uuku na haole, a ua nui na kanaka Hawaii i komo i ka Ahaolelo, ua manaowale no hoi ou, ua komo pu aku no ia manao like imua o ka noonoo maikai ana o ka Moi lokomnikai, ka mea nana i hoopuka i ka olelo hoolana me ka olelomai, (( Ua makemake oia, e haawi hōu aku i mau pono hou no kona mau makaainana, o na pono nae i loaa ole mai mamua aku nei." Aole nae oia ka mauemake o ka Ahaolelo, ua makemake paha lakou ma ka hookiekie wnle aku no i ka uku o na Luna Aupuni haole, ame nā Kuhina Aupuni, i kau iho ai ka auhau maluna o na makaainana, hoi luuluu kela i ke one o Hanakahi. Ua mnnao no hoi au, o ka hui pu ana la hoi o ka Hale o na makaainana ine ka Hale o na 'Lii, he mea no ia e kuko ai na Lunamakaainana iloko o ko iakou noonoo iho, me ka ninau ana ? Ina auanei e hoopii mai na Kuhina ame na 'Lii i ka uku o na Luna-Aupuni haole iluna, eia hoi auanei ka kakou, o ka hoemi iho ilalo, aole ka ! eia ka a olelo mai lakou la e hookiekie ae, alaila, haawi hou aku hoi oukou i ka palua aia kiekie, ame he mea la na ia poe Kuhina ame na 'Lii

oukou i koho aku e hele i ka Ahaolelo, i hoopilimeaai wule aku ai oukou mahope o lako'u. O makou o na makaaiuana holookoa mai Hawaii a Kauni, ka poe nanu i ae'ku iu oukou e hele, a e hana a kuka pu me na 'Lii ame na Kuhina i ko makou mau pono, me ke kumukuai ole aku i ko makou pomaikai me he kumakaia ana la. Aole au e manao ana, e oi pakeia loa ona kn maikai o keia knu Ahaolelo niamua o na kau Ahaolelo mainua aku nei, no ka mea, ine kuu noonoo akahele ana, a hopohopo kanalua ole ia. O na kau Ahaolelo i hnla, ua hana noia me ka hoopupu e aua i kona mau palapu i ole ai e paholehole kona kino, a o keia kau Alaaolelo hoi, ua lealeu keia e lelekawa ina na wahi kiekie wale aku, i mea paha e mahaloia mai ai e na Kuhina. No ka mea, i ka wa kahiko, ua oleloia o Kahekili ke alii lenlea i ka lelekawa, a he mea lealea lon na kona naau ka lele ma na wahi kiekie o na pali a pau o keia aupuni. Nolaila, ehia la o na Lunamakaainana o Honolulu nei e noonoo akahele ana i ka pono o na makaainana, hookahi wale no anei ? Aole paha ? I hea iho la ka hoi kekahi poe kahi i noho ai ? Ua olelo ia mai no, .i Honolulu nei no ka kahi » haha papai ai, wahi a ka poe kahiko, " Haha poeie ka papai o Honolulu he ino." £ kala ka haha poele he hana i ka po, a o na hana a pau o ka po, he paeleele wnle no. Ē huli hou ae kakou a nana i ka " Pono kaulike ole," e nana i ka hoonohonohoia ana o ka uku makahiki o na Luna Aupuni kanaka Huwaii mai Hawaii a Kauai. E kaulikeia ana anei e like me ka uku kiekie loa o na Kuhina a me na Luna.haoie i aeia ? Ke manao maopopo nei au, aole e hanaia ana pela; no ka inea, o ke kiekie wale aku o ka uku o na Luna haole, oia ka mea e hoemiia mai oi ka uku o na kanaka Hawaii mnlalo loa. He keu keia o ke kau Ahaolelo naaa i haawi ino i ke dala o ke aupuni, a ke pii mahuahua hou aku nei paha ka aie o ke aupuni mamua. Ona palapala ae puhi rama e aeia ana aole i pakela aku ke dala e loaa mai ana ma ia mau hana mamua aku o na lilo e haawiia nei. Eia hoi kekahi, he mau dala ua hookomoia mai iloko o ka bila haawina i kei« manawa, aole i maopopo ka-nui o ko dala e paa pono mai ai ia mau dala. Nelaila, o ka auhau kuimamao wale aku paha i na makaainana me ke ano kaumaha nae, ka mea e lawa pono ai na lilo o ke aupuni o keia palua makahiki.

Nolaila, ke ike nei kakou i na hana o keia kau Ahaole'o. mai kuliihewa oukou e o'u mau hoa makaainana, na na 'Lii i hookaumaha mai ia kakou, aole, na na kauwa no a kakou i ae aku ai e hele mai e malama i ko kakou mau pono, nolaila, me oukou e na makaainana ko'u aloha kaniuhu. W. N. Pualewa. Honoluiu, Nov. 22,1864.