Ka Nupepa Kuokoa, Volume III, Number 47, 19 Nowemapa 1864 — Untitled [ARTICLE]

Ua oleloia, e hookahuliia ana na kula kamalii a kakou. Pela io no ka makemake a !.*ekahi poe. Mamuli oko lakou makemake e hookahuli i na pono Hawaii a pau, a e hoano okoa loa i ko kakou noho Aupuni ana, mamuii o ia makemake nui me he kuko la iloko o ka naau, ke ohumu nei lakou i kekahi lala nui o na oihana kuloko a kakou, oia hoi ko kakou oihana kula kamalii. Ake olelo nei lakou, ua inakehewa na kula Ha> waii. Ua poho ka! kaluhi, ka manawa a me ke dala i haawiia no na kula. He nui ka lilo o ke Aupuni, wahi a lakou no na kula, aole nae he pomaikai i loaa mai. Oiai e hoolalelale ia ana keia mau manao iwaena o kakou no na kula, a oiai e akoakoa ana ka Ahaolelo, ka mea nana e hoololi i na kula, ke hoololiia, he mea pono ia kakou e nana pono i ke ano o ko kakou oihana kula kamalii e waiho nei, aole hoi e wikiwiki i ka hoololi me ke akaka ole o ka pono o kona hope. Aole makou e olelo ann, ua kina ole na kula Hawaii. He mau hemahema no ik)ko o lakou. Aka, ina ua loaa kekahi mau hewa me na hemahema, he kumu anei ia no kakou e olelo ai ua hewa ka oihana kula a pau? Aole loa. Ake hoole paa nei makou, aole i poho ka lilo o ke Aupuni i na kula kamalii a kakou. Aole 1 makehewa ka luhi ma ke ao ana i nn keiki Hawaii ma ka olelo Hawaii! £ nana ina kanaka Hawaii o kakou e noho lawelawe nei iloko o na oihana naauao. Ua makehewa anei ke ao ia ana o ia poe no ia maa oihana ? E nmau ina Kahunapule a kakou, ma na aina e, a maanei no hoi! £ nana i na Loio Hawaii e hoopaapaa nei, ma na Ahahookolokolo! £ nana i na Lunakanawai Hawaii e wehewehe nei i na Kanawai ma na Apana a pau loa o keia Aupuni! £ nana ina Lunamakaainana a kakou e hoopaapaa ana me na kanaka o na aina e ma ka olelo Hawaii! £ nana i na Nupepa a me na buke a kakou o kela ano keia ano e hoolaha ia nei, a e heluheluia nei ma ka olelo Hawaii! E nana i keia Lahuikanaka opiopio e heluhelu nei i na palapala, a e kakaulima nei, a e komo nei iloko o na oihana naauao ma ka inoa o ko lakou olelo ponoi! O keia mau pono hanohano a naauao, aole anei oia ka hua o ko kakou oihana kula kamalii ? Aole anei i puka mai na kanaka Hawai e noho nei iloko o kela oihana, a me keia oihana, aole anei i puka mai lakou mai loko mai o na kula kamalii Hawaii ? Aua makehewa anei ka luhi, ua poho anei ka lilo no keia mau pono nui ? Ina he waiwai poho wale ka ike a me ka naauno, ina he opala ka noiau o kanaka Hawaii, alaila, ua makehewa io na kula Hawuii a kakou.

Eia hoi ka manao o kekahi poe; e hoopau toa, a e kukulu ia i mau kula Enelani no na kamalii a kakou. Eia ko makou manao mun no ia manao : Aola loa hiki. Aole loa e hiki ke ao ia na kamalii Hawaii a pau ma ka olelo Enelani e lilo ai lakou i poe akamāi maloko o ia olelo. A ina e hoao ia kela manao, eia wale no ka hope, e naaupo ana ka hapa nui o na keiki Hawaii. He hapa uuku wale no ka poe e loaa ana ia lakou ka naauao. Maloko o na kula hanai wale no e hiki ai ke ao pono i na keiki i ka oleio Enelani. Ina e kukuluia na kula hanai 8 puni ka aina e lawa pono ai na kamalii, aole o kana mai o ka lilo o ke Aūpuni no ia taea. He mea hiki ole i ke Aupuni ke hana peia no ka nui o ka lilo. Aka, ina paha he mea hiki no i ke Aupuni ke kukula i na kula hanai a lawa pono na keiki a pau o keia lahui, alaila, eia ka lua o ko makou manao pane i ka poe nona ka manao e haalele i ka olelo Hawaii.a ma ka olelo Enelani wale no e ao ia'i na keiki Hawaii: Eia, he han& pono ia kakou ke kiola i ka olelo Hawaii, ka olelo a na kupuna. Aole o makou manao e hoowahawaha i ka olelo Enelani. He olelo kamahao loa ia. A o ka puka ia e komo ai ke kanaka iloko o ka oaauao nui. O ka mea i ike leā i ka olelo Enelani, ua loaa ia ia ka pomaikai nui loa. lua he makemake ko kekahi poe keiki a kakou e ao ina ia olelo a akamai, he mea pono no ia. He mea maikai i ko makou manao ke hiki e, a ao pono ia na keiki a pau ma ka olelo Enelani. Eia nae ka mea a makou e koi nei, a he paa loa ko makou manao ma ia mea, oia hoi keia : Aole pano ke hoopau ia ke ao ana i iia. kamalii ma ha oleh Hawaii. O Hawaii no ka poe Hawaii! Lahui Hawnii! Aina Hawaii! Aupuni Hawaii! Olelo Hawaii ! Ua kiola anei na Aupuni e o ka honua i ko lakou mau olelo, a npo ma ka olelo o kekahi ainn e ? Aole anei i paa o Oeiemania i kana olelo ? Aole anei i hoopaa o Farani i kana ? Aole anei i hoopaa o Bepania i kana ? No ko lakou ike i j(Q maikai o ka olelo Enelani, ua hoowahawaho anei lakou i ko lakou mauolelo ponoi,

aaomako ka Enelani wale no ? Aole loa. E ao no na keiki Hawaii i na olelo o ko na aina e, mai hoopoino nae i ka olelo o ko lakou aina iho. Ku pono ka olelo Hawaii no ko kakou Lahui, no ka mea, he lahui Hawaii ia. E like me ko oukou aiōha ina oihana Hawaii, a me ka aina me ke Aupuni Hawaii, pela oukou e aloha ai i ka olelo kupa o ka aina! | Ke hoohalahala nei kekahi poe, me ka i ana he olelo haiki ka Olelo Hawaii. Aole ka e pau pono iloko o laila na manao e pili ana i na mea naaūao i komo iloko o na olelo ona lahui eo ka honua. Eia ka makou e t pane nei malaiia. He olelo opiopio loa ka olelo o keia aina. He kanaha wale no ona mau makahiki. Aole oia i hiki ike oo loa ana ae. Ika wa naaupo ona lahui a pau, ua haiki no ko lakou mau olelo. A e like me ka ulu ana o ka lahui kanaka iloko o ka naauao, pela e ulu ai ka lakou olelo. E like me ka pii ana o ko kakou lahui, e like me ka mahuahua ana ae o na kanaka naauao, pela auanei e ulu ai ka olelo Hawaii, pela e palahalaha ae ai kona mau ano, a e mahuahua ae ai na palapala i paiia iloko o ia olelo. Oia ka manao hoohalahala a kekahi poe e hapai nei no ka haiki o ka olelo, he kurnu ka ia e hoopau ai i ke aoia ana o ia olelo, he kumu hoohalahala naaupo loa ia. Ua haiki like na olelo a pau i ka wa naaupo ona lahui nana ka olelo. Aika wa e ulu ai ka ike, o ka ulu pu no ia me ka olelo.

Ma ka olelo Hawaii wale no e hiki ai ke ao pono ia ka hapanui o na makaainana o keia aina; nolaila, aole pono ke hoopauia na kula kamalii Hawali. He waiwai kamahao loa ka ike no ke kanaka. Oke ola ka pomaikai pookela loa no ke kanaka, a o ke kookoolua nae oke ola, oia ka ike. Heaha ka pomaikai o ke ola ke ole ka ike ? Heaha ka pono o ka lahui kanaka naaupo? Pehea e ola ai ka lahui ke noho lakou iloko o ka pouli ? Heaha ka waiwai o ke aupuni i na makaainana hupo ? Ke nana nei ka maka o na Makaainana i ka Poe Hanohano e hooponopono nei ina kanawai oka aina. He poe kiai lakou i ka poho o ka Lehulehu. Pehea la lakou i keia pono nui o na makaainana ? He lana ko makou manao e kipi pono ana, a e malama maikai ana lakou i keia pono nui o na kanaka kupa o ka aina, oia hoi ka oihana kula kamalii Hawaii. O ka naauao iloko o ka olelo Hawaii. oia ke Kilohana Pookela o ka Lahui Hawaii.