Ka Nupepa Kuokoa, Volume III, Number 44, 29 ʻOkakopa 1864 — Page 2

Ka Nupepa Kuokoa.

 

kai ana ma na wahi a pau o ka honua nei. A ina hoi pela ka manao o ko kakou mau Lahui ? ka hoano-e ana'e i ko kakou mau manao, i kumu e nui ai na hanauna o ko kakou Lahui nei ; i like ai me ke konane maikai o ka mahina, i loaa'i i ke Aupuni Hawaii nei ka pomaikai ma keia ola ana. Pela hoi ka hanauna hou e huli ae ai a nana'e i ka mahina konane aiai maikai iloko o kona Paretaiso mau, i mea nana e hooloihi mai ka malamalama o ko kakou ola ana. " Oiai o hookokoke ole ia mai na la a me na makahiki o keia noho ana."

Ke hooki nei au i keia kakau manao ana, e kakali aku ana o ka hoea hou mai o ka mahina konane aiai ma ke Komohana mai. Me ka mahalo no.
W. J. B. KEALIIKANAKAOLE.
Kulanakauhale o Honolulu, Oct. 17, 1864.

 

Ka Nupepa Kuokoa.
HONOLULU. OKATOBA 29, 1864

 

Me he mea la, aole i holo lea ka make ana o ka lahui Hawaii e like me ka makemake o ka Ahaolelo. Nolaila anei ko lakou hooholo ana i ka Bila Kanawai e ae ana i ke puhi rama ? Ina pela, e ko auanei paha ko lakou nei makemake, a ma keia hope e oi paha auanei ka hikiwawe o ka make ana o keia lahui kanaka. Ke eli ia nei e ka Ahaolelo Kaukanawai ka auwaha e pio ai ka lahui. Ma ka nana ana i ke ano o ka inu rama maloko o ka ohana, a me ka lahui, ua akaka he mea ino loa ia. Aole o makou manao e hoole i kekahi pono o ka rama. He pono ia iloko o ka oihana lapaau a me kekahi mau oihana e ae. Ua komo uuku nae ka rama iloko oia mau oihana, a ua komo nui ka rama iloko o ka puu o kanaka me he wai inu la. A ma ia ano ua lilo ka rama i mea pepehi kanaka iwaena o na lahui a pau, aka he pakela oi loa ia ano iwaena o keia lahui.

I kekahi manawa mamua, ua kapu ka hookomo ana mai o na wai ona mai na aina e mai. Ina hoomauia ke kanawai hookapu rama me ka hooko pono ia, i na ua ike kakou i keia mana no i na haole a me na kanaka kupa kekahi, he nui lakou a he poe hanohano kekahi, e noho pu ana me kakou i keia wa me ka oluolu a me ka ikaika o na kino. Aka, ua make e lakou i ka inu i na wai ona. Nui wale na kanaka ui ma keia pae aina i make me ka piha ole o ka hapapalua o ko lakou mau makahiki mamuli o keia kumu wale no, ua haule lakou iloko o ka auwaha a inu rama i eli ai.

He nui na kanaka naauao i hoike mai i ko lakou manao, he mea kue i ke ola kino ka inu ana i na wai ona. Olelo kekahi, o William kona inoa, " maloko o na Kulanakauhale nui, ua oi ka nui o na mai i loaa no ka inu rama mamua o na Mai mai na kumu e ae a pau. " Olelo o Paris. " O ke puhi rama ana, oia ke ino pookela loa i kau maluna o na kanaka ; a o ka inu rama hoi, oia ke kumu o ka hapalua a oi ae o na mai kuloko o na kino o kanaka. Olelo o Dawine, kekahi kanaka naauao, " i ka wa e laha ai na mai kuloko o kanaka no ka inu rama, o ka lilo iho la no ia o ua mau mai la i hooilina no ka ohana, a me na makua ka hooili ia a i na keiki me na moopuna a hiki i ke kualua me ke kuakolu. A ina e hoomau ia ke kumu o ka mai, oia hoi ka inu rama, o ke pio ka hope oia ohana." Wahi hoi a Frank, " he mea pono ke hoopau loa ia ka inu ana i na wai ona, no ka mea, ua lilo ia, ina e inu liuliu ia, i mea e maimai ai ke kino, he mea hoi e elemakule koke ai, a e make koke ai na kanaka. "

Ua akaka lea loa ma ka hoike a ka poe naauao o kela aina a me keia aina, a me na mea hoi o kakou i ike maka ai ma keia aina, ua akaka loa he mea ino wale ka rama ke inu ia e ka lehulehu.

Aka, eia ke kumu nui i hapaiia'i ka Bila puhi rama e keia Ahaolelo : Ke kumu waiwai ia, wahi a lakou. Ua paa ko lakou maka i ke dala. Me he bea la, he mea ole ka make o kanaka i ka rama, he mea ole ka ilihune o ka lehulehu, o ke dala nae ka mea nui me hea la he Akua ia i hoomana ia. Nolaila haalele ka loio i kona haawina, oia hoi ka imi ana i ka malu o ke kau like no na kanaka, a me ka wehewehe pono ana i na Kanawai o ka aina, a puni oia i ke dala inu rama. Nolaila hoopoina ke kumuao i kana oihana, a kuai lilo aku oia i ke ola a me ka pomaikai o ka poe opiopio o keia aina no na wahi dala wela o ke puhi rama. Nolaila hoowalaau waha ke kahunapule i kana oihana, a kokua pu oia e puhi a e hoolaha i ka rama, ka mea e make ai ka pono a e haunaele ai ka aina. E Babetiso ana anei ia Kahunapule i kona poe hoahanau iloko o ka rama no ka make. E hoololi ana anei oia i ka berita hemolele ana i lawe ai maluna ona iho ma kona ano Kahunapule a me kona elele mai ke Akua a i na kanaka ! a e hana hou ana anei oia i berita kuikahi me ka make ? E ke kumakaia, auhea la kou Lunaikehala ?

E ka hewa auhea la kou hilahila ana ? Mamuli o keia kumu hookahi, oia hoi ka waiwai, ua hoopoina ka Lunakanawai i kana oihana, ka hoomalu ana i na kanaka ma ka hooko ana i na kanawai o ka aina, a ke kokua pu nei oia e hana a e hoolaha i ka mea e haihai pinepine ai na kanawai, a e piha ai ka aina i ke ino, a e piha ai na hale paahao i na lawehala.

Aka, ke olelo nei ua poe solona ai waiu nei ; " aole ka e kuai ia ka rama maanei, e lawe ia i na aina e e kuai aku ai, a o ke dala wale no ka Hawaii nei e ohi. " E make pu paha auanei ka naauao me oukou ! no ko oukou ike ana anei i ka nele o na aina e i ka rama, nolaila anei manao oukou e lawe ilaila ka rama Hawaii e kuai aku ai ? Ua nele anei Amerika i ka rama a me Enelani, a oukou e manao nei e lawe ka rama Hawaii ilaila ? Ua like ia me ka hoihoi hou ana, o ka paakai i Waimea. Aka, malia paha ua manao ko kakou poe naauao e hali maauaua i ka rama a i waenakonu paha o Aferika, a i ka poe Hotenetota !

E puka pono ana anei ka rama Hawaii ma na aina e, me na lilo he nui maanei, no ka hana ana, no ka uku o na moku nana e hali, a me na dute ? Ae paha, aole maopopo.

Eia ka mea i akaka lea : ma ka Bila puhi rama e hooholoia nei e ka Ahaolelo, ke weheia ae nei ka puka a akea, e komo mai ai na ino he nui wale maluna o ka lahui kanaka Hawaii. I na e wehe loa ia ka puka e keia Bila, alaila, aole liuliu, na makahiki i koe, a e ike auanei kakou i na auhau kaumaha, ka ilihune, ka haunaele, ka mai a me ka make e hele okoa ana maluna o ka aina, a e popoi mai ana ia kakou me he kai koo nui la mai Hawaii o Keawe, a hiki aku i Kauai o Manokalanipo. Alaila, aloha ino ka lahui kanaka ! alaila e lawe ia ka nani o Hawaii a e haawiia i na malihini, no ka mea, ua hoowahawaha oia i kona pono iho. Alaila e piha ka aina i ka poe e ; no ka mea, ua kiola o Hawaii i ka hooilina o kona makua.

Alaila e ike ia ke aloha ole o ka poe nana e hapai nei ka Bila Puhi rama i keia lahui. Alaila, e popopo ka inoa o ka poe nana i hoolaha keia mea ino nui. A o ke kanaka nana i lawe ka aahu o ka inoa Kahunapule a kokua pu i keia ino nui, oia ka mea e hoowahawaha loa ia, a o kona inoa, e popo lua ole ana. Alaila hoi e ike ia ka naauao, a me ke aloha io i keia lahui, o ka hapa uuku nana i kue i ka Bila Puhi rama o ka Ahaolelo o ka makahiki 1864. A e mahalo pono ia ko lakou mau inoa.

E kala mai na poe naauao nana i hooholo i ka Bila Puhi rama i ko makou kue ana i ka lakou i manao ai he pono, aka, i mea e hala ole ai makou i keia lahui i ke Akua, a me ko makou Lunaikehala, nolaila, ua hiki ole ia makou ke kapae ae i ka hoike ana i ka lehulehu i ka poino nui e ilihia mai ana iluna o keia lahui, mamuli o ka hooholoia ana o keia Bila Puhi Waiona. A o ka makou leo hope e hoopuka'i me ka minamina, oia no o Aloha oe e Hawaii.

 

Olelo Lapuwale a na
WAHINE A ME NA KEIKI.

 

E KA NUPEPA KUOKOA E ; Aloha oe : — E oluolu paha oe e ke Kilohana Pookela o ka Lahui Hawaii e hookomo iho i keia wahi puolo, a nau hoi ia e lawe aku iaia mai Hawaii o Keawe, a ka welo ana a ka la i Lehua, i ike mai ai na keiki puni nu hou o kaua ma kela ame keia wahi o keia aupuni.

Ia'u e na ue hoolai ana ma ke Kaona o Honolulu, ia manawa, lohe aku la au i kekahi o na puukani, e olelo ana i keia olelo lapuwale, penei : " He aha la ia, he kulana paha, he opala paha, he paniki paha," ia manawa no, naue loa aku la au ma ka hale o Kelewa, e pili pu la me ka pa o Kaona, e olelo ana kekahi o na keiki uuku loa i na huaolelo e kau ae la maluna, a lohe hou au e olelo ana, " ua lepo oe," olelo aku hoi kekahi, " ua pilo kou waha." Ia wa, olelo aku la au ia lakou, " nawai oukou i ao i na olelo pelapela," i mai la lakou, " na ko makou makua no," i aku la au, " mai hana oukou i keia olelo lapuwale," i mai la lakou la, " owai kou hooilina, o iala paha," i aku la au, " o lapuwale," i hou mai la lakou ia'u, " o haole niho upepe," e noke haalele mai ana lakou la, he aha la ia, he uleulei paha ma ka olelo haole, he ihu ilalo ma ka olelo latina.

Auhea oukou e na makua mea keiki, he olelo maikai anei keia, i ko'u manao, he olelo lapuwale keia o ka i mai ua lepo oe, ua pilo kou waha. Owai ka mea makemake i keia olelo, o iala paha, owai la ? Nolaila, e waiho i keia olelo ino, a i kekahi poe paha he maikai keia olelo, a i ko'u manao, ua unuhiia keia olelo mailoko ae o ka olelo pake. Me ka mahalo.

Na WILLIAM.
Haliimaile, Oka. 23,1864.

 

KANANA KANIKAU.— Ua loaa mai nei ke kanana Kanikau ma ka Halekuai Buke Mr H. M. Wini, a ua makaukau e kuaiia'ku i ka poe e makemake ana ia mea.

 

NA MEA HOU O HAWAII NEI,

 

KA UNUHI OLELO A ANARU.— Ua holo ka hana o ke pai ana i keia Buke maikai. Ua paa he elua haneri me kanaono-kumaha (264) i ke pai ia, ua oi aku ia mamua o ka hapalua o ka buke. Ua manao ia he 500 aoao o ua buke nei, a e manao ia ana e puka ana ia iloko o ka malama o Feberuari e hiki mai ana, ke loaa ole kekahi pilikia e ae.

HALE PAIKII.— Ua makaukau o Mr Chase (Keiki,) ka mea nona ka Hale Paikii maluna ae o ka Halepai Kuokoa, ma ka aono hikina o ka Hale Leta, e pai i na kii o na ano a pau, me ka maikai, a me ke akamai ; ua loaa hou mai nei na mea paikii maikai no Kapalakiko mai, a nolaila, ua hiki ke pai ia na kii a like ka maikai me na kii i paiia ma na aina e. E hele mai oukou, oiai ka wa kupono e paiia i ko oukou mau kii.

HE LEO HOALOHALOHA.— Ma ka Poaha iho nei i ka hora 12, haawina mai ka Palapala Mene mene Hui a ka Emepera o Farani, i ka Moi Kamehameha V., a me ka Moiwahine Ema, ma ka lima o ke Komisina Farani Mons, Desnoyer. E hoike mai ana ka Emepera i kona minamina a aloha pu hoi, me ka Moi o keia Aupuni, no ka apo ia ana mai o kona mua ma ka Nohoalii, a kaikaina hoi, Kamehameha IV.

HALE KAMANA A HANA KAA.— I mea e ike ai ko makou poe makamaka, nolaila ke hai aku nei makou ua wehe ae nei o Auld ma, kekahi hale kamana hana kaa, makai o Aina hou, ma ke alo mai hoi o ka pa kuai Papa o Kamuela ma ka aoao ma ewa o ka Halehookolokolo ma Honolulu, a ua makaukau lakou e hana i na oihana a pau i pili i ke kamana ana, me ka eleu, a me ka maikai. Nolaila, e hele ae no na hoa ilaila, i pau ai ke kuhihewa.

LA HANAU O KE KAMA ALII WAHINE O HAWAII.— Ma ka Poalua ae nei, ka la mua o Novemaba, oia ka La Hanau o ko Hawaii nei Kaikamahine Alii, ke Alii Ka Mea Kiekie Victoria Kaahumanu, ka mea nona ke Kanaenae o " Kona Kai Opua i ka Lai, o ka hinano ua malie, holo na waina awa a ke kehau &c." A no ia mea, e malama ana ka Ahahui Kaahumanu, i kekahi Ahaaina Hoomanao no ka La Hanau o ke Alii, a ke nonoi io nei makou i ka mea Nona ka mana e haawi mai, e hoohala wai ia mai ia anaina Ahaaina me ka hauoli, me ka lealea kupono. Ua hauoli pu makou i ka lohe ana mai i na Ahaaina, na lala la o ka hui ma Koloa Kauai.

KA AHA KIEKIE.— Ma keia pule ae nei, ua hoopuka mai Ka Mea Hanohano, Geo. M. Ropikana, i kana olelo hooholo no ka hihia waiwai o na poe mea ukana maluna o Ema Ruka, (i kona wa i ili ai,) kue i na ona oia moku ; oia hoi, ua hoopii na mea nana ke ko iluna o Ema Ruka, i ka wa oia moku i ili ai, me ke koi e hoihoiia mai ko lakou poino e na poe nona ka moku, no ka mea, ua ili ka moku mamuli o ka hemahema o ke Kapena, aole hoi mamuli o ka poino ili mai. Ua noonoo akahele ka Aha i na olelo hoike i hoopukaia imua ona, a mahope iho o ka noonoo ana me ka noiau ua hoopuka mai ka Aha i kona manao e apono ana i ka hoopii, a e hooholo ana, e uku aku na ona moku i na dala he eha tausani me ehiku haneri, ($4,700) a oi iki ae i ka poe hoopii, oia hoi ke kumukuai o ka waiwai o lakou (ka poe hoopii) i hoopoinoia. O ka hihia mua keia o keia ano i hanaia ma na Ahahookolokolo o keia Aupuni, a he manaolana hoi ko makou e lilo oia ka hope.

 

Kakauolelo o ka Aha Noonoo
KUMUKANAWAI.

 

I KA LUNA HOOPONOPONO O KE Kuokoa e ; Aloha oe :— Ma ka Poaono aku nei, iloko o ka Ahaolelo, ua hoopaapaaia ka uku o ke kakau moolelo. Ninau aku no ka Loio Aupuni ia Mr. Stanley no ia mea, a pane mai kela, aole no he hiki ia ia ke hana ka moolelo malalo o na dala he umi no ka la hookahi. Alaila, olelo hou aku ka Loio Aupuni penei : " Ua lohe mai nei oukou i ka olelo a ke Kakauolelo, a ke noho nei kekahi mea iloko nei, ua loaa hoi ia ia he umi dala no ka la hookahi, no ke kakau moolelo ana no ka nupepa Convention, a ke noi aku nei hoi oia i ko ka Hale e ae e hoopauia iho i kona uku."

No ka hewa loa o keia olelo a ka Loio Aupuni, nolaila, ua ku mai o Mi. Rhodes a kuhikuhi aku, aole pela ka oiaio, a nolaila, ua hoihoi hou ka Loio Aupuni i kana mau olelo. Ano la, owau hoi ka mea a ka Loio Aupuni i paweo mai nei, a nolaila, o kuhihewa auanei kekahi o na hoa Ahaolelo, ua imi au a loaa he $20 noloko mai o ka Waihona Aupuni no ka la hookahi, oiai ua koi aku au he umi dala wale no. E oluolu paha oe e pai i keia palapala a'u, no ka mea, he walea no au i ka hoopuka nupepa ana, a ke olelo aku nei au mamuli o kau ae ana mai e pai i ka moolelo o ka hana ana o ka Ahaolelo e kau nei, no na dala he $24 no ka pule hookahi, ke hai aku nei au, he pomaikai nui ia no ke Aupuni. Aole no au i apono i na manao o kau nupepa, aka, ina ua halouia keia mea ma ke ano dala, ua makepono loa a maikai hoi ka mea au i waiho aku ai imua o ka Aha.
Na'u na — LIONEL BROWNE.
Honolulu, Oka. 27, 1864.

 

KA NU HOU!

 

KAHI HOOMOANA O LEE.— Wahi a ka nupepa Herald o City Point, i kakauia i ka la 8 o Sept. e olelo ana : ua nui ka poe haalele, a me ka poe pio i hiki mai iloko o keia mau la elua, me ka olelo mai, ua nee aku o Lee mai Richmond aku a i Reamis Station, me ka manao paa e hooili mai i ko kaua. Ina he oiaio keia, alaila e hahana ana ke kaua.

NU IOKA. Sept. 22.— Wahi a ka nupepa Journal o ke kaua : " ua ike lea ia aia iloko o ka poli o ka lima o ka Alihikaua o ka Akau, ke ola o ka poe kipi. Aohe makou, e kamailio ana, no na lohe wawa wale mai ; aka he manao paa ma ke ano o kana mau mea e hana nei.

KA WAEA TEREGARAPA O KA MOANA.— Ua hai ia mai ua holo aku la o Cyrus W. Field maluna o ka moku o ka Moi wahine, i ke kaikuono o Irinty, e nana ai i wahi e pae aku ai ka waea Teregarapa. Aole no paha e liuliu, a kamailio hou ke ao kahiko, me ke ao hou, a e launa kahi me kahi, iloko o na minute pokole loa.

NA POE PIO O KA MOKU KEARSARGE.— I ka wa i paa ai ka moku Alabama, ua hooholo ae na Alii o ka Kearsage he poe paahao o Semmes ma (Kapena o ka Alabama) malalo o ke ano parola. O ka lakou mau poe mai i koe, ua lawe ia mai i ka Akau, a ua kaikai ia ko Semmes pakele ana, a lilo loa ai, aole i kukai ia. A ke hoopaa nei no makou, he pio ia no ke kaua, i uhaki i ka parola. O kona lilo pio ana ma ia ano, aole no hoi makou e koi aku ana i ke Aupuni Beritania, e ike mai iaia ma ia ano, aole no hoi e koi aku ana e hoihoi mai ia Semmes ma, iloko o ko Capt. Winslow mau lima. Aohe no hoi he kuleana o ke Aupuni Beritania, no keia mea mawaena o Semmes a me Capt. Winslow.

PHILADELPHIA, Sept. 21.— Ua hulihia kekahi o na kaa ahi holo loa o Penesalavania, i keia la ; a ua pau na kaa ukana i ke ahi ; eono kanaka i make ; a he umikumamakolu i eha mainoino loa.

KA LOKOMAIKAI O NA HOAHANAU BERITANIA.— Ka hooikaika ana o na hoahanau ma ia wahi, he lua ole, ma ka hoouna i ka pono Akua, ma Europa, a ma na aina pouli o ke kai. Ma na papa hoike a na Aha-hui he kanakolu, i hoike ia ma ka malama o Mei, ma Ladana, ka nui o na dala aia mau Ahahui i hoolilo ai no ia hana, he 1,110,470 paona, ua like ia me alima miliona dala, me ka hapa.

HE MAKANI IKAIKA MA NA MOKUPUNI FIJI.— Ma na nupepa o Mellbourne mai Calio mai ua ike ia iho, kekahi mau poino i ili mai maluna o kekahi moku " All Serene," a penei ka moolelo.

Ua holo aku ka moku Beritania All Serene mai Kapalakiko aku, a i Vanakouwa a mai laila aku i Sydney, Nuholani, i kona wa i piha ai i ka papa, a holo pololei aku me na poe e-e pakeke, me na sela he 38 ko lakou nui. I ko lakou wa i kaa pono ai mawaho o na mokupuni Fiji, kuia mai la ka moku, i kekahi makani ikaika loa, a huli koke ilalo, e ale ia, e na ale o ka moana uliuli, lipolipo, no ka piha loa o ka moku i ka papa, aole hiki ke hoolana ia.

Aka o ka mea menemene loa, he 20 oia poe i make, 13 poe i make koke i ka wa i huli ai ka moku. A o ka poe i koe mai ua noho lakou iluna o na papa laau, i na la he umi, a ua hana lakou i kahi kao, a iloko o na la he 15 i koe iho, ua hiki aku lakou i na moku puni Fiji. O ke kapena o Myer, ua make oia elua la mahope iho o ka huli ana o ka moku ; a o kona hapa maikai, a me ka laua keiki ua make laua iloko o ka moku. He 17 i ola loa, a hiki aku i Nuholani i ka la 2 o Iune, maluna o ka moku Retunah.

 

KA NU HOU HOPE LOA.

 

Ma ka Poaha iho nei, ua ku mai ka moku o Flying Dart, ame ka moku Smyrniote, mai Kapalakiko mai ; aohe no he mau mea nui, ka nui no nae ka haalele ana o Jeff Davisa, a me kona mau Kuhina ia Rikemona, a ua lele aku, mai loko aku, o ka punana o na koa kipi, a me he mea la, ina e lele ka moa makua, opili na keiki. Ua hiki aku oia ma Macona, i Georgia, a ua haiolelo malaila, a holo loa aku e hui me ka puali koa o Hood, ke Kenela i nuku iho nei ia Sheremena.

NU IOKA, Sept. 29,— Ua oleloia mai ua holo aku o Davisa i Georgia, e keakea ai i ka hoihoi hou ana aku a Stephens a me Broson, ia. mokuaina i ke aupuni Amerika ; aka aohe nae he makemake o na kanaka i kana, no ko lakou uluhua i ka loihi o ka noho ana, malalo o ka lei pipi o ka poe kipi. Ke hoao la no hoi oia i ko Hood poe koa, e ikaika aku i ke kaua ana, aka no go (aohe hele.)

DETROIT, Sept. 23.— O Canada luna ua hoopuka ae ka hope Kiaaina, i ka olelo kauoha, e olelo ana e komo na kanaka o ka Hema a pau loa, i holo aku ilaila, iloko o ka malama o Augate i hala aku nei, e komo iloko o ka oihana koa o Beritania, a i na aole lakou e hooko ia mea, e hoopaahao ia no lakou, a hana i ka hana oolea. O ka poe a pau e makemake ana e loaa hoi kahi e maha ai malaila, eia ka o lakou kekahi poe nana e kokua i ka ikaika o ke Aupuni Reritania. Kupanaha!

 

Na Palapala.

 

He Ala Pakui i ka
AUWAE O KONA HEMA, HAWAII.

 

E KA NUPEPA KUOKOA E ; ame kou Luna Hooponopono ? Aloha olua :— Me ko olua mau naau ahonui ame ka hoomanawanui e lawe aku i keia wahi ukana, i ike mai ai na hoa hoinainau manao o kaua e noho mai la i ka lai malino a Ehu, oia keia e kau ae la maluna, " He Ala Pakui i ka auwae o Kona Hema, Hawaii."

No kuu ike ana i ka lakou olelo pane ma kou kino holookoa o ka la 8 o Okatoba, Helu 41, e olelo ana, " Na Makaainana o Kona Hema, Hawaii, ia J. A, Nahaku ole wale." Nolaila, e ike mai e na hoa e akahele oukou o kamumu na auwae o oukou i ka pala o ke kala ka i-a hiu oi, " E akahele ka hana i Waiolono, e hoopono ka noho i ka uka o Piiholo."

Ke olelo mai nei oukou e o'u hoa, ua walania ko oukou naau, ua huhu, ua nonohua, a ua manawahua i ka'u mau olelo. I ke ao o oukou e na hoa la i ke kikoi ma ka olelo ana, pa na auwae o oukou i ka ala la ? I ka hoopapa ana mai kekahi o na makaainana a pau loa o Kona Hema, Hawaii, mai na elemakule a kamalii, ike oukou i ka Paako-kea o Kohala la, e kole auanei na waha o oukou, hoopapa mai la na makaainana elemakule, hi koke iho la, hoopapa mai la na makaainana kamalii uwewale iho la, hoopapa mai la na makaainana kuapuu, a naenae iho la, ke nae la ka hoi e nae ai i ka ua mea o ke kikoi.

Ke olelo mai nei oukou o Hipa wau, kupono ia inoa ia oukou, o ka ohana hipa oukou a (O. H. Kulika,) a ke nohoia ua ohana hipa nei i ka lae-a o Keei, ke lohe io nei au i ka leo alala o ua pu-a hipa nei o Kona Hema, Hawaii, i ka pulu ana aku nei paha i ka ua Nanua o kuu aina. E aho io no e Hipa ! Hipa !! Huro !!!

Ke olelo ma nei oukou e ko Kona Hema, Hawaii, ua oi aku ko oukou ike mamua o ko'u, no ka mea, he mau tausani ka nui o ko oukou mau maka, a elua wale no o'u, he lehulehu ka nui o ko oukou mau opu, a hookahi wale no o'u ? Oi io no ko oukou ike a hanini ma ka nihomole, o oukou ae la no la hoi ka oi e ko Kona Hema, Hawaii, i ke aha la hoi ka mea i hele ole mai ai o oukou a pau e alala like iloko o ka Ahaolelo kuka ? A i ke aha la hoi ka mea o oukou i koho ai ia O. H. Kulika i Elele no oukou ? No ka mea elua no ona mau maka, pela no hoi ko J. A. Nahaku nei, a hookahi no hoi ona opu, a pela no hoi ko J. A. Nahaku nei, no ka mea, wahi a oukou, aia a tausani maka, a lehulehu na opu, alaila, oia ka ka oi o ka ike a me ka naauao luaole, oia nae paha, ua poaloia na maka o oukou, a ua kuaiia na opu o oukou, a iloko o ka pakeke o ke kuka kahi i waiho ai iaia i hele mai nei i ka Ahaolelo kuka, a no ka lehulehu o na opu a me na maka i loaa iaia, o kona mea ia i oi ai a like me ka " Manu Gula Aeto ?" A i ole ia, o na maka ka paha o ke Namu a me ke Nawao, a o na opu ka paha o Kahuhupaolaau kai lona iaia, i ike ai oukou a koho ai iaia i ka mea maka tausani a opu lehulehu.

A ke olelo hou mai nei oukou, i ka mea paha akahi a komo ae ia kulana, hookohukohu iho la, aia ka paha a komo i ka Ahaolelo, alaila, hoopuka i ka manao iloko o ka nupepa e pane aku no ka pane ia mai, keu mai nei ka hoi ke akamai luaole o Kona H., ua hoi aku nei ka pahu o Wahanaku i Kumukula no Kona Hema, akahi ka hoi au a ike i ka oi kelakela mai nei o ua Keei nei i keia wa, ke kuhi nei au o Kekukahiko wale no ka moopuna a Kaneiahuea i koe, he lehulehu loa ka oukou, haele nui ae e mahi i ka mala a ka Haku o kakou, oia o Kuahewa, a i wela mai ke awakea ae, hoi nui ae no a kahi waa o ke kupunanakane o oukou o (Kaneiahuea) a hoehoe like iho no e like me kana hoe ana.

Ke olelo mai nei oukou, " O ka hoohiki ana auanei o ko makou Elele e kupaa mamuli o ke Kumukanawai o ka M. H. 1852, oia ka mea au i kapa mai ai ia makou ua alakai hewaia e makou, a ua hoohiki ma ke ano kohu ole ?" Haina, ae, e ao aku au ia oukou, o na Elele i kohoia e na makaainana, na ka Moi wale no i hana a i noonoo, a i kauoha i na makaainana e koho i mau Elele no lakou. E nana ma ka Olelo Alii, o ka la elima o Mei, a o ka Elele a oukou, ua hana, ua hooko, a ua hoohiki e like me ka hana a na Lunamakaainana ka poe i hooholoia, a i kauohaia e na Mana Nui Ekolu o ke Aupuni Hawaii, e nana ma ke pookumu o ke Kanawai Kivila, penei ka olelo :

" Hooholoia e ke Alii, a me na 'Lii a me ka Poeikohoia e na Makaainana i akoakoa iloko o ka Ahaolelo kau Kanawai." Alaila, e nana oukou ma ka Pauku 779 o ua Kanawai la, a e ike oukou, o ka poe i hooholoia a i kauohaia e na Mana Nui Ekolu, o lakou ka poe i oleloia ma ua pauku la e hoohiki, aole ka poe i kohoia e na makaainana mamuli o ke kauoha a ka Mana hookahi wale no, a ma ia mea e lawe mai ai ia mea i ipukukui no ko oukou lunaikehala, a e lawe pu mai i ka olelo mihi a oukou i haawi mai ai na'u i olelo mihi na oukou, a e kala koke no au ia oukou.

Momomoe nui iho na umauma ilalo, a hapai ae i na auwae a leha aku na maka iluna, a nonoi aku ma ka inoa o Allah-hu-akbar, a i ole oukou e hana pela, ke hooki nei au i kuu ao ana ia oukou, a me kuu pane ana'ku ia oukou. No ka mea, ua ike io iho nei au, a ke maopopo io nei ia'u i keia wa, ua ku io na waha o oukou i ka nuku o ke a-u ka i-a nuku oi, a ua pa io na auwae o oukou i ka ala. No ka mea, ua hoohiki iho nei ka Lunamakaainana o oukou i ke Kumukanawai a makou i makemake ai, a oukou hoi i kapa mai ai ia makou he hoopilimeaai, ua hooko mai oukou i ko'u makemake, ike oukou, poha na lae o oukou, a na ka Luna Hoomalu o ka Hale i hoohiki, aole na ka Lunakanawai apana o Kau, a ua ko loa wau o kakou.

Ke makemake nei au e hoopuka koke mai oukou i ka oukou olelo mihi ma ke Kuokoa, a i ole ia, ina hoi ua hilahila oukou, e palapala mai no ia'u a e kala aku no au, a i ole hoi oukou e holo mihi mai, alaila, e hoka mau oukou i na kau a pau.
Me ka mahalo,
J. A. NAKAKU.
Honolulu, Oahu, Oka. 27, 1864.

 

Kahuna Hoonohonoho Akua.

 

E KA NUPEPA KUOKOA E ; ALOHA OE :—

Ma ke ahiahi o ka auina la oka Poakahi, oia ka la 10 o Okatoba, ia'u e noho ana ma ko'u wahi home nei, e hooluolu ana au i ko'u kino ; aia hoi, lohe aku la au i ka leo o na kane, a me na wahine e hooho nui ana, " E ! nu hou maoli hoi ha !!" Palua a pakolu ka hana ana pela, a aneane pono ole ko'u moe ana, ninau aku la au, " Heaha keia ?" Pane mai la lakou, " Heaha mai ka hoi kau, eia iho ka nu hou i keia po a ike iho oe," i aku la au, "Owai ?" Pane hou mai la lakou, " O Iesu, a keia po hanaia ka hula." Ninau hou aku la au, " Pehea ke ano o Iesu, a me kana mau hana ?" Olelo mai lakou, " Aole makou i ikemaka aku, aka, oia ka ke Akua e noho ana iluna o Kalaaualoha, a i ka po nei, hana ia o Mrs. Nakia, (ka wahine ia a Kahula,) i keia la iho nei, kalua ka puaa, ka moa, a nonoi aku la i mau dala ekolu ($3.00) i uku no ka hana ana, oia ka na kahuna kanaka, a keia po hana ia Kahula, o ka Iesu mai ia e hana ai." I aku la au, " Aole hoi he mai o Nakia, iaia ka hoi e hana ai," i mai lakou, " E hana e hoi i ka wahine mamua, a mahope aku hoi ke kane."

Ia manawa, hoomakaukau iho la au i ko'u wahi lio e hele ilaila, i pau ai kuhihewa ia Lanai. Ia makou i puka aku ai malaila, (o ka hora ehiku ia,) aole nae ua kahuna nei, ua hele i kauhale e aku ; a i ka hora ewalu, hoi mai ana o ua o Kalaaualoha me ua makani nei e noho ana iluna ona, oia o Iesu alua, e noho ana no hoi ua kanaka mai nei, ka wahine, ke kaikamahine, ka hunona, ame makou hoi a nui wale ; e kali ana i ike i ke ano o kana mau hana, i ka pono a me ka pono ole. Ninau iho la ua kahuna nei, " Auhea ka mai ?'' " Eia no hoi la," wahi a ka wahine, " U ! heaha la ia, he opala paha," pau kauna o ka hana ana pela. A pane hou mai la kela, " E hoomaka paha ka hana ?" Pane aku ke kahu mai, " Aia no paha ia ia oe," wahi a ka lehulehu, " Ae, e hana." Alaila, kukuluia ae la o Nakia iluna, mawaena pono o ke anaina me ke ano hilahila, no ka mea, mai kona wa opiopio a luahine, akahi no a hanaia oia pela ; alaila, pule aku la ua kahuna nei, penei, " E ka makua ma ka lani, e Iehova, e ike mai ia'u i kau keiki, eia ka mai, e lawe i kona mau eha a pau, Amene."

Ia wa koke no, olelo ae la ua kahuna nei i na mea a pau oloko o ka hale, " I keia po a ao, o ke ola no ia o iala, heaha la kela mai ia'u, he opala paha, aole au e hana i ka mai, i kahi e no ia e noho mai ai, ia oe au e hana ai, he ola ana ka ia ia." I ae la ua kahuna nei, e heluhelu kekahi ma ka Baibala, Zalatia 6 : 8, a pau ka heluhelu ana a K. Kauleinamoku, wehewehe mai la ua kahuna nei i ke ano oia pauku, e like me ka poe e haiolelo ana. A ninau ae la i ka wahine, " Pehea oe ?" I aku keia, " Ke iho lua iho nei, o ka akau no o ka hema," ae, e nana ma Halelu 1 : 1 — 4, wehewehe hou ia no, e ane like me mamua. Ia manawa, hamama ae la ka waha o ua kahuna nei, hehi iho la ka wawae akau iluna o ka moena, hamama hou ka waha, hehi hoi ka wawae hema. Pau kauna o ka hamama ana, ua like ia me elua kauna o ka hehi ana, he ane oopa paha i ka nana aku, no ka mea, ua aneane elua hora ke ku ana iloko o ia wa. Kena hou no kela e heluhelu ma Isaia 3 : 4, a no ka pono ole o kana mea i manao ai ma ia pauku iloko o ka K. Kauleinamoku heluhelu ana, no ka mea, ua heluheluia e like me na mea i kakauia ma ka Baibala.

Aka, na kekahi no o kona poe hoahele i heluhelu ano e i ua pauku nei, penei ka he-