Ka Nupepa Kuokoa, Volume III, Number 43, 22 ʻOkakopa 1864 — Ka Haimanao o ka Moi I ke Kau ana o ka Ahaolelo O ka Makahiki 1864. [ARTICLE]

Ka Haimanao o ka Moi I ke Kau ana o ka Ahaolelo O ka Makahiki 1864.

E 2*a 'Lii a jie wa Luna Makaainana : Ua kaumaha ka hoopa ana mai o ka lima o ke Akua maluna o kona lahuikanaka nei, mahope iho o ka haiawai hope ana o ka Ahakaukanawai. Ua laweia'ku Ko'u kaikaina i aloha nuiia mai keia Noho Aliiaku, A'u e noho nei, e lei, ma ko makou manao ana, ika Leialii mae ole ma kela ao. Ua hala e aku hoi Kana Makahinpo a ine Kona Hooilina i ka make, he mau malama wale no mamua aku ona, me ka hauoli o Ko'u Ohana, a he mea kupono ke manaoia uaolioli like keia lahui, no kona hapekikola ana iloko o ka Ekalesia, i keiki hapekiko na kela Alii Nui, a kaulana hoi e noho nei ma ka Noho Alii o Belekane. I Ko'u ike ana'ku la oukou he mau kanaka makaukau i ka hana, he poe aloha Alii hoi, ne poe i kuleana like ma ka pomaikai oiaio o ko kakou aina hanau, ke haawi oluolu aku nei Au ia oukou i ke aloha, i ko oukou akoakoa ana mai ma ka halawai mua ana o keia Ahaolelo Kaukanawai, i kahea ia'ku malalo o na haawina o ke Kumukanawai A'u i kauoha ai e hoolahaia ma ka la 20 o Augate i hala ae nei. Ua ike ia ka pono maloko mai o na kumu manno hoopaapaa i hoopukaia iloko o keia hale inala i hala hope ae nei. No ka manawa mua iloko o keia Aupuni, ua kukakuka nuiia ma ke akea na kahua i kukulu ia'i o ka Noho Alii, a me ka hoonohonohoia ana o na hana pili i ke Aupnni, a ua ike maopopo Ko'u mau kanaka ma ka paa ana o ke Aupuni Noho Alii, mnlaila e akaka ai ka mau ana'ku o ke kuokoa o ko Kakou Aupuni. I Ko'u kahea ana'ku ika Ahaolelo Noonoo Kumuknnawai, ua makemake nui Ko'u naau e hooliloia ka hoonoho ana o na hana Aupuni e kulike me ke ano, me ka noho inau ana e;like me na moolelo o keia lahui.

LTa hoololiia a ua pakuiia ke Kumukanawai i liaawiia e ka Moi Kamehameha 111., i ka makahiki 1852, a o kekahi mau olelo hoololi aohe i hooholoia e na Hale Ahaolelo. Nolaila, ua mau aku ka waiho hemahema ana ma kekahi raau ano nui oia palapaia, a kulike ole hoi nie ke ano o ko Kakou nohouna. O ka Noho Alii o ko Hawaii Aupuni nei no Kamehamehni 1., ma kona hanauna, a ma konn lanakiia i ke kaua, a o ka poe kuleana iiaila, aia iloko o kana mau mamo, O ke Kumukanawai o ka makahiki 1852, ma ka haawina kanaiwakumamaha, ua waiho wale ia ka hooilina o keia Aupuni e hoohiki a e hoohiki ole paha, aia i kona manao he pono, a ma ka haawina kanahakumamaiima, ua hookoeia ka mana i ka Moi, me ke kokua 0 ke Kuhina Nui, e lawelawe a e hooko i na hana Aupuni ana e makemake ai, me kona ui ole aku i ka Aha Kuhina a me ka Aha Kaukanawai. No keia mau haawina pohihihi, ua manao Au o Ka'u hana kupono i ke Aupuni o ka hoopau koke ae la pohihihi: Ua maopopo hoi la'u ke kulike o Ko'u manao no keia tnau haawina elua e like me ka ike o ka Moi mamua aku O'u. A pela no hoi ka manao ana o ka Moi Kamehameha 111., he mea hiki la'u ke hooia i keia ma na olelo hoike he lehulehu, ua maopopo hoi kona makemake ole e kau i kona inoa ma ia palapala, ina aole i akaka lea ke ano oiaio o Uela haawina kanahokumamalimo. No keia mau kumu, a e like me ka mana i haawiia mai la'u, ua kahea aku Au i Ahaolelo Noonoo Kumukanawai. O ka mana oia Ahaolelo, aohe e hilei ke kanalua ia; ua hoopuka aku hoi Ko'u Mua ma ka Noho Alii no keia mea, ma kana Olelo Alii, ma ka Ia 2 o Apenia, i ke kau Ahaolelo Kanawai o ka makahiki 1859. I ka akoakoa ana mai oia Ahaolelo Noonoo Kumukanawai, ua ikeia ka poe kue i Ko'u manaolana e hoomoakaka 1 na wahi pohihihi oia Kumukanawai. Ma* ka la 13 o Augate, ua hoopauia'ku ia Ahaolelo, a ua kauoha ae Au e hoolahaia ke Kumukanawai i hoakoakoaia mni oukou i keia la. O na wahi i hoololiia iloleo o keia Kumukanawai, o na mea ia i ike ia he pono iloko o na makahiki he umikumamalua i hala hope ae nei, a ua hooakeaia ka pukn no na hoololi e ike ia ana he kupono ma keia hope aku. A ke hoakaka hou nei Au ina ma keia hope aku e makemake ana Ko'u lahui, maloko mai o ko lakou poe i kohoia, c hui me lakou iloko o kekahi Ahaolelo Noonoo Kumukanowai, e like me ia i hoopauia iho nei, alaila, e hnlawai oluolu no A« me lakou. Aole Au i manao he mea hikī ole ke hoomaikai hou ae i keia Kumukanawai, aka, eia Ka'u e hoopuka aku, tia noonoo nui ia, n ua noonoo loihi ia na haaWina nui a me nu haaw|na liilii e a me Ko'u mau Ku-| hina, a ma na olelp o ka iwakaluaku-

mamaha, ua maopopo loa ka hana a Ko u mau Hooilina Alii. Aole e hiki ia lakou ke noho ma ka Noho Alii, aia a hoohiki lakou i keia Kumukanawai.

O ke kaumaha naauauwa i loohia i ke 'Lii' Wahine Emma, ma ka make kupinai ana o kana keiki makahiapo a me kana kane, he kupono ke aloha nui ia oia. No kona lokomaikai e hui aku kona lahui »ne ia iloko o kona kanikau ana. He mea kupono la'u ka hoopuka aku ia oukou, ina aohe he mea maikai kona malama mau ia e ke Aupuni. Ke hoike aku nei hoi Au no ka noho ana oka Mea Kiekie Kekuanaoa. t)a loihi kona noho ana ma ka Oihana Aupuni. Ua pinepine kona loihi ana i na pilikia nui i kana noho Aupuni ana. Ua oo aua kaumaha kona mau maKahiki, aole anei e hiki ia kakou, e ka poe i pomaikai no kana hana ana ke malama mau ia oia e ke Aupuni. He oluolu loa ko kakou noho makamaka ana me na Aupuni e, a ua loaa pinepine mai la'u e noho nei na olelo kupono i ke aloha no na Poo mai o na Aupuni e noho kuikahi ana me kakou, me ko lakou hai mai hoi i ka manaolana e mau ka Noho Alii ana o Ko'u Ohana, a e paa loa ke kuokoa o keia lahuikanaka. Mahope mai oka makahiki 1562, ua hooko ia kekahi mau kuikahi hou me ka Moi o Holani, a me ka Moi o Belgiuma, a ua hooponopono ia he kuikahi me ke Alii Wahine o Sepania, a me ka Moi o italia, aole nae i kakau inoa ia keia mau kuikahi hope. Ua haawi ia i ka Mea Hanohano £. H. Allen, ka Lunakanawai Nui, kekahi hana nui i pili i ka pomaikai o ke AupunK a ua hoomana ia e A'u e holo i Wasinetona ma ke ano Elele Nui. Aole O'u manao kanalua e hooiknika ana oia e holo pomaikai ai na hana e waiho nei ma kona lima.

Ke hooikaika mau nei o Sir John Bowring ma Europa i na hana nui i waihoia'ku iaia ma kona ano Luna Nui o keia Aupnni. No kona maa ]oa i na hana Aupuni, a no kona hookipa maikai ia e na 'Lii o na Aupuni nui, ke lana nei Ko'u'manao e oi aku auanei na pono ana i imi ai a hiki i keia manawa. E oluolu paha oukou i ka nana ana i ka Palapala Hoike a ke Kuhina Waiwai. Ua pilikia ole ka Oihana Kalaiwaiwai e noho nei, aole kumu e aie hou ai ke Aupuni i ke dala e hookaa ai no ka lilo mau, a mamuli o ka hooikaika ana o Ko'u mau Luna Aupuni e lawa na loaa o ke Aupuni i na lilo, me ke kau ole ia o kekalii auhau hou. Eia hoi keia mea e lana ai ko kakou manao, o ka pii ana o ka nu( o kō kakou waiwai e hooiliia'ku i na aina e, me ka nui o ko lakou waiwai i hookomoia mai i ka aina nei.

Ua hookoia na Kanawai me ke kaulike loa maloko o keia mau makahiki elua e like me ka hana mau o na Ahahookolokolo o keia Aupuni, a ua noho malu ioa na kanaka i hanauia maanei a me ko na aina e, me ka hoopilikia ole ia ma ke ola, a me na pono a me ko lakou waiwai.

Ua mahi nui ia ka aina ma na mokupuni a pau, a ua kiki mai paha ka manawa kupono e noonoo ai no ka lawe ana mai iloko oke Aupuni i mau kanaka paahana mai na aina e. I ko'u noonoo ana he pono na ke Aupuni e hooponopono keia hana, a ina e haawi ia ka mea e holo ai o keia hana ma ka lima o ke Aupuni, alaila e hooko Uoke ia'ku keia hana. Okn hemahema oka poe mahiai, a o ka manao aloha i ko kakou lahui, ma ka malama ana a ma ka hoomahuahua ia kakou na kumu nui e koi mai ana e hoihoi ia keia hana malalo o ka malu o ke Aupuni. E waiho ia'ku imua o oukou kekahi kanawai i pili no keia kumumanao, me kekahi mau hoololi no ke kanawai e hoononoho ana ina haku ame na kauwa. Ua noonoo nui ko'u Aha Kuhina ame Au no kekahi kanawai kupono no ke ola o Ko'u mau kanaka, a no ka rnea e emi ai o ka mai iwaena o lakou. O keia pilikia he mea kaumaha nui ia o Ko'u naau, a nolaila ke noi aku nei Au e noonoo maikai oukou no keia mea, a ua lana Ko'u manao o ka oukou kanawai e hooholo ai no keia mea, he kumu ia e hoemi iho ai ika make a me ka mai iwaena o ka lahui.

E hoopuka ia'ku ana imua o oukou i keia kau Ahaolelo kekahi bila Kanawai e hoomalu ana i ka lapaau o kekahi poe wahahee e like me na kahuna aumakua, me na kahunst hoonoho makani, me na kahuna hoopiopio, a e olioli nui ana Ko'u naau ke |iooholo oukou i kekahi kanawai e hoopau ana i keia uhauha ia o ke ola o na kanaka, e keia poe hoopunipuni, a epa iho ua oi ko lakou ike mamua o na kanaka i ao ia ma.ia oihana. O na Kula Aupuni kekahi mea a oukou e noonoo nui mai ai, no ka mea, ma ko lakou hooponopono ia ana e noonoo like ia ke ola, a me ka noho pono o na haumana, e hke me ka malama ia o ko iakou makaukau i ka ilee. He mea kupono loa ke kukulu ia kekahi Hale Kula' Hoohana no ka poe opiopio e lalau wale ana a i hoolohe ole i ko lakou mau makua. E waiho ia'ku ana imua o oukou na manao a paa i pili no keia Hale. | E hoike aku ana na Hoa o ka Papa Hoonaauao i ko lakou manao no ka hoonoho ana o na hana iloko oia oihana i keia mnnawa. No ka noonoo ana i keia hana koikoi ua hilinai kuu manao e noonoo akahele aua oukon. JVIa ka pono a me ka pololei o

ko oukou hookumu ana i keia hana, pela e pomaikai ai ko kakou Auuikima keia hope aku. Ua kaumaha Ko'u manao i ka ike aku i ka laha a mahuahua o ka mai Hebera iloke oke Aupuni nei. Ua hiki mai ka manawa e lawelawe ai kakou e kinai, i pau keia mai ino o kakou aku. Na Kuu Kuhina Kalaiaina e hoike aku. Ina mea a pau e pili no keia mai, a nana hoie hoike aku ia oukou kekahi kanawai i manaoia e hoopau ana i keia mai weliwei» He mea pono ke hoololi ia ke kanawai * hooponopono ik§ kohoia ana ona Lun.-. Makaainnna i iike me keia Kumukanawa O keia a me kekahi mau hoololi eae o a kanawai i manaoia, e hoohalike me ke Ku inukanawai, na Ko'u mau Kuhina e wai l .* aku iinua o oukou. E NA 'Lll A ME NA LuNA MAKAAINANA : Ke hilinai nui nei Au maluna o ko oukoi manao ame ko oukou aloha ekokuama' iu'u ma Ko'u hooikaika ana ika pomaika 0 ko kakou Aupuni, a me Ko'u naau a pau ke nonoi aku nei Au i ka Mea Mana Loa « hoomaikai mai oia iloko o kona lokomaika 1 ka oukou hana, a Nana hoi e alakai i k. oukou noonoo ana i lilo ka oukou mau han>i mea e pono ai a e pomaikai ai Ko'u lahui kanaka. Mahope iho o ka pau ana o ka haiolelo a ka Moi, a i ka manawa hoi Ona i hoi ai, ua. hapai ka Hale i ke koho ana i na Luna o ka Hale Ahaolelo, a eia iho ko lakou mau inoa. mahope nei: Ka i\lea Kiekie M. Kekuanaoa ka Paresidena, ka Mea Hanohano S. N. Gastle Ho pe Paresidena, Richard H. Stanley Esq k»; Kakauolelo, William P. Kagsdale Esq k? 4 Maheleolelo, W. C. Parke ka Makai o ka* Hale, Joeseph Uma, ka Lawe Palapala.. Ma ia hope iho, ua hapaiia no kekahi mau hana nno liilii, a hoopaneeia ka hana.