Ka Nupepa Kuokoa, Volume III, Number 35, 27 ʻAukake 1864 — Page 2

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

kawai, ko Losinehama, ko Kahaunani, ko Murata, a me kekahi mau mau moolelo kaulana e ae, he mea no ia e olioli ai ka naau i ka ike ana i na mea i hana ia ma ia mau moolelo, a oia olioli, he waiwai no ia no heia hoolahaia ana o ka nupepa mawaena o keia lahui. A o ke ano o keia mau mea a pau i weheweheia aku nei, oia hoi ka waiwai o ka lahui, no ka hoolaha ana o ke kanaka i kona manao ma ka nupepa, a me ka hoonaauao ana o ua nupepa nei i ka lahui, a me ka ike lea ana i na mea hou o na ano a pau, ua ulu mai keia mau manao iloko o ka poe a pau i piha i ka naauao.

            Penei: Ina e hoolahaia ka nupepa mawaena i ka lahui, he hoailona ia o ka lahui naauao, no ka mea, pehea la e hiki ai ke hapai a hoolaha i ka nupepa mawaena o ka lahui naaupo? Ke hai aku nei au, aole loa no e hiki. no ka mea, aole lakou i ike i ka heluhelu, aole hoi maopopo ia lakou ke ano o ia mea. Nolaila, ke olelo nei au, he pono loa ke kapaia o Hawaii nei, he lahui naauao, a o na lahui e ae kahi i hoolahaiaʻi ka nupepa, ua helu puia lakou me na Aupuni naauao, pela ka mea i oleloia ma Inia, “Holo ka hana o ka naauao ma Inia.” Eia ma Inia na Misionari, na Kula, na uwea Telegarapa, na Alanui Kaamahu, a me na nupepa. Nolaila, ma keia mau mea i weheweheia aku nei, ke hooia aku nei au i ka waiwai nui o ka lahui, i ka hoolahaia ana o ka nupepa mawaena o lakou a pau.

            Me ka mahalo,

                        J.M. KEALOHA

Lahainaluna, Maui, Aug: 12, 1864.

            O na Luna a pau o ke Kuo koa ke kauokaia ‘ku nei e hooili koke mai i na dala a pau i ohiia e lakou, a e waiho nei hoi iloko o ko lakou lima. O na dala a pau o ka pepa, ua hala loa ka wa e uku ai, a he pono hoi ke hookaa kokeia mai ano.

MA LE KAUOHA A KA LUNAPAI.

 

Ka Nupepa Kuokoa.

HONOLULU. AUGATE 27, 1864.

            O ka olelo i olelo wale ia ua hookoia, o ka kahua kupaa o ke Aupuni o Hawaii ua hooneenee ia a ua kau iho iluna o ke kahua luli wale; o ka laa mau o ke Kumukanawai i haawiia e Ke Alii i hanauia mai ka po mai, e “Hoinainau mea a ipo ka nahele,” ua lilo he mea ole; o na pono ana i haawi ai iloko o ka lokomaikai nui o kona naau no kona mau Makaainana, ua laweia mai kekahi o lakou, a o ke Kumukanawai ana i haawi mai ai i kumu hooia no ua mau pono la ana i haawi loko maikai mai ai, ua hoololoia i mea ole, a e like me ka mea i oleloia no ka Ikaboda, no ka lilo ana o ka nani mai ka mamo aku a Isaraela, pela no e hiki ai ke oleloia no ke Kumukanawai o Iune 14 1852. Ua weheweheia mai kona ano, a ua haiia mai e ka poe akamai ma na oihana pili Kalaiaina, ua haawi ia mai ia Kumukanawai me ka hiki no ke lawe hou ia’ku, ua hanaia no pela, a oia iho lo no, ua hiki i kela kanaka a me keia kanaka ke noonoo iho no ka pono o ia mau mea.

            Ma ka Poaono iho nei, i ka hora 3 o ka auina la, aia hoi, kukalaia mai la ke Kumukanawai hou a Kamehameha V., i haawi ai no kona Aupuni, ua pai aku no makou i ua Kumukanawai la, a ua ike no paha na kanaka a pau e heluhelu ana i keia pepa i ua mea la, aole no e hiki ia makou ke olelo ae he ano e loa kona, mai ke Kumukanawai i waihoia mai ai imua o na Elele, aka, ua ane like no. Eia nae o ka mea a ka hapanui o na Elele i hoopaa’i, oia hoi ka hoole i ka hookau ana i ka haawina waiwai no ka poe koho balota, ua hookomoia ma keia Kumukanawai hou, a me he mea la, e nele ana paha ka elua hapakolu o no kanaka i ka pono koho balota no ka Luna Makaainana ana e makemake ai; aka, ina ma ka hoao ana e hiki ana ka hoopomaikaiia keia lahui mamuli o ia haawina maikai (paha) o ua Kumukanawai hou nei a ua mau Kauwa nei a ka lehulehu, oia hoi o na Kuhina i haawi mai nei, oia iho la no. Aka, eia no ka ninau, e lilo ana anei keia Kumukanawai i mea paa loa? O-i-a paha.

            Aka nae hoi i ka nana ana’ku, me he la ke kumu alakai kai kukuluia, he alanui ua waele ia a malaelae, a ua hiki ke hoololiloli mau ia ke Kumukanawai e like me ka makemake, a i na manawa hoi a pau a na Kuhina e makemake ai, nolaila, me he mea la no aohe Kumukanawai mau o ko kakou noho ana ma keia hope aku. Hookahi mea maopopo, o na olelo e hauwawa wale ia ana mamua iho nei, no ka LOAA HOU MAI O NA PONO i na Makaainana ma keia Kumukanawai, he mea no ia na kela kanaka keia kanaka e maikaikai ai nona iho, e hoohalike i keia Kumukanawai me ko ka M. H. 1852, a e ikea auanei ke paewa nui -- oi paha na pono o keia mea mahope mai nei, oi paha na pono i loaa i na kanaka ma ke Kumukanawai o ka M. H. 1852? No na kanaka no e makaikai no lakou iho. I ka nana iho, ua loaa io no na pono hou i ka Moi ame ka Aha Kuhina, me ka hoomimino nui ia o ka pono o na Makaainana. O ke Kumukanawai o ka M. H. 1812, ua hanaia e Ka Moi, Na ’Lii, ame na Makaainana, na lakou i hooholo ia Kumukanawai; ma ke Kumukanawai o Augake la 20, 1864, ua hanaia no ia e ka Moi ame kona Aha Kuhina, nolaila, me he mea la mana kaokoa ko ka Moi i neia manawa, a he makehewa hoi ke kapaia he aupuni Kumukanawai. O ka hoao ana a na Kuhina e hoopau, ame ka hoopau maoli ana no i ke Kumukanawai o ka M. H. 1852, he hewa nui ia no lakou, a pela no a mau loa aku. A o ka poe e hooliliia ai ka ino o ia mau hana ana, maluna no ia o na Kuhina eha; a e kauia ko lakou mau inoa ma na aoao o ka Buke moolelo o Hawaii me na hua nui ma ko lakou ano kipi, ame ko lakou hoao ana e lawe aku i na pono o na Makaainana a lakou i noho kauwa mai ai.

            O ke Kuhina o ko na aina e, oia ka makamua o ka poe Kuhina i hoao e uumi i ka pono o na kanaka Hawaii – ka poe nana i hookau iaia iluna o ka noho ana hanohano ana e noho nei, a o kona hope iho, oia no ka Loio Kuhina, ua hookele oia i ke panana o kona moku a kau pono iluna o ke aki. Aole makou e hoolilo ana ia makou iho i poe nana e kau i ka olelo hooholo maluna o ka Kumukanawai hou, aka, e hiki no i kela kanaka keia kanaka e noonoo nona iho, aia imua o lakou ua Kumukanawai la, a e makaikai no lakou no lakou iho. A e like no nae me ka loihi o ka noho mau ana o keia mau Kuhina e noho nei, maluna o ka aupuni, me a a-e mau maluna o na mea i ikeia he pono, a oiai lakou e noho ana ma ia oihana, e mau ana no ka lilo o ka lakou mau mea i hooholo ai i kanawai. He oiaio ua hanaia ua mau kanawai la mamuli o ka mana ame ka ikaika, a aole me ka huipu ana o na mana nui ekolu o ka aupuni, oia hoi ka Moi, na ’Lii, ame na Makaainana. Aia wale no ka hana ponoia o na Kumukanawai a huipu na mana ekolu. Aka, i keia wa nae la, ua hoi hou aku o Hawaii nei, a ke noho nei iloko o ke ano aupuni, e like me ka noho ana o keia aupuni iloko o ke au mai ka makahiki 1800, a hiki i ka makahiki 1840. Ua kaa oia mahope ae o ka pale o ka noho ana aupuni Kumukanawai akea, a ke ane mai nei oia e like me na aupuni Moi mana kaokoa.

            Eia ka ninau, nawai la i kukula ia Hawaii nei ma ia wahi? Na na Kuhina eha, (4,) a ua ane hiki ia makou ke kapa aku ia lakou he poe i imi e hookahuli i na kanawai maikai o keia aina. Aole loa e hiki ia lakou ka hoopuka mai i kekahi olelo mihi, nana e hoapono i ke kala ana aku ia lakou, no ka mea, ke ku nei lakou a me ka lakou hewa nui i hana’i me ke ku kilakila loa imua o keia Aupuni. Ua oleloia, he hewa ke Kumukukanawai o ka M. H. 1852, a ua hewa io no paha; aka, aole nae me na hewa elua e loaa mai ai ka pomaikai a me ka pono.

            E hiki ana paha i na Kuhina ke hookahuli i na kanawai, aka, aole nae e hiki ana i lakou ke kau i waihooluu ano e maluna o ka pono, no ka mea e ku mau ana ka pono iloko o na kau a pau, aole loa e hiki ke hookahuliia, a o ua pono la, ka mea nana e kikeke mai i na Lunaikehala o ua mau Kuhina la, i halo ai lakou a mihi mai no keia ino nui a lakou i hana’i i keia lahui.

E hoomanao la la la.

            Ua ike pinepine iho makou i ka hoopukaia o ka inoa o Ka Moi Aloha nui ia Kauikeaouli Kamehameha III., iloko o na la a na Elele i noho iho nei iloko o ka Ahakuka Kumukanawai i poha wale iho nei, no ia mea, hoolanaia mai ko makou manao e wehewehe iki aku i kekahi mau manao i lanawale mai iloko o makou, mamuli o ke alakai a me ke kono ana a ke aa aloha Alii maikai o ko makou puuwai, a eia no ua manao la:

            Me he mea la ua hiki mai ka wa kupono no ke kukulu ana i Kiahoomanao no Ka Moi maikai Kauikeaouli Kamehameha III., no ka mea, he Alii maikai oia, a, mamuli o kona lokomaikai hiwahiwa, a me kona naau aloha kanaka i loaa ai i na kanaka a pau o keia lahui na Kuleana aina, a ma kona lokomaikai a me kona naauao, i loaa ai i na kanaka o kona aina na pono like me ka maluhia o ka noho ana ma na mea o keia ola ana; a ina paha makou e hoomaka ana e helu papa’ku i kana mau hana maikai, me he mea la, e nui ana ka manawa e lilo ma ia hoonohonoho ano i kana mau hana maikai he lehulehu wale. He oiaio, ua haawi mai oia i kekahi Kumukanawai maikai no kona lahui, a me he mea la, ua haki ia Kiahoomanao, a ua wahi olohelohe wale iho no kona inoa i keia mau la, o kona Kiahoomanao wale no i koe, oia no ka waihona aloha iloko o na puuwai o na kanaka Hawaii a pau. Aka, i ko makou manao, e pono e imi kakou i Kiahoomanao i hiki ai ia kakou ke hanai i ko kakou mau maka i ka ike, ua maona ka waihona manao, no ka mea, ke mau’la no ka waiho ana o ke aloha nona iloko o ka naau o kela a me keia kanaka o keia lahui.

            A nolaila, e pono i ka lahui holookoa e ala like mai, a e haawi i puu dala no ke Kiahoomanao o ka Moi aloha nuiia Kalei-o-papa – e ala mai e na apana a pau, e kukulu ae i mau Ahahui, a e wehe i na palapala hookupu dala, i hiki ai ia kakou ke kuai aku i Kiahoomanao maikai no ua Lani aloha la. E hoike kakou ia lakou iho, he poe ike maopopo ana i na hana maikai a pau i hanaia mai ia kakou. No ka mea, aole paha kakou e hoolilo ana i ko kakou mau waimaka i mau waimaka hookamani wale iho no, ma ka hoole ana i keia hana maikai? No ka mea, ina kakou e alawa iki ae i hope, e ikea auanei ma ka la i haule ai ka Lani Kauikeaouli, oia ka la i haule kuhonuhonu ai o ka waimaka o Hawaii, ma ia manawa, ua ikea’ku ke kahakahaia o ke kaumaha a me ka u ana iluna o na papalina o na kanaka a pau o keia Aupuni – ua loheia na leo kanikau ma ka loa a me ka laula o ka aina – e uwe ana mai ka poe opiopio a hiki i ka poe kolopupu, ma ia la i hou ia’i o Hawaii i ka ihe o ke kaumaha nui, ua loheia ka wawalo ana o na leo uwe na awaawa uliuli lipolipo o keia aina, a me he mea la o ka honua kekahi i ne-i pu iloko o ia kanikau ana. A ina he aloha oiaio kai iloko o kou puuwai e Hawaii, alaila, e pono e ala mai aho, a e haawi mai i wahi dala e loaa’i i Kiahoomanao no ko kakou Moi nana i hoolako mai i na pono hiwahiwa, i na la o kona noho ana.

NA MEA HOU O HAWAII NEI.

            PAU AHI. – Ma ka Poakolu, iho nei o keia pule, oia ka la 24 o Augate nei, pau iho la i ke ahi ka hale Wiliko o Kauka ma, ma Makawao, Maui, (Union Plantation,) a ua pho lakou, he 7 a 8 paha tausani dala. Me lakou ko makou manao aloha minamina pu.

            KA MOI. – Ua hele aku ka Moi e kaapuni i keia mokupuni, ma ka la Poakolu iho nei o keia pule, a ua hele pu aku hoi kona mau ukali alii, ame ke alii Kiaaina o Hawaii, ke alii Kiaaina o Oahu ame kana Aliiwahine, ame ka Hon. C. Kapaakea, ame kekahi poe hanohano e ae.

            NO KA BALOTA ANA. – Ua ike iho makou ma kekahi palapala hoakaka Aupuni, i hoopukaia e ke Kuhina Kalaiaina, ua hookaawaleia ka la 29 o Sepatemaba, i la e balota ia ai na Lunamakaainana, a ma ka la 15 o Okatoba, e halawai ai ka Ahaolelo. A aia no hoi ma ia palapala ka olelo hoakaka no ka poe kupono ke lawe i ka balota, a me ka poe kupono e kohoia’i.

            NUNE KUMU OLE. – Ua puiwa makou a kahaha no hoi, i ka loheia ana mai e oleloia ana e lilo ana ka o G. M. Koha o Keawaula i Lunakanawai apana no Waialua ame Koolauloa, no ia mea, hele e makou e ninau i ke alii Kiaaina i Oahu, a ua hai mai oia he olelo wahahee loa kela olelo; nolaila, i mea e pale ai i ka hilinai kumu ole ana o ko makou mau makamaka o ia mau apana, nolaila, ke hai aku nei makou, aole loa he oiaio o ia olelo waleia ana. Mai noho e na makamaka a puni mamuli o keia nune kumu ole wale ia.

Hoike Kula ma Wailupe, Oahu.

E KA NUPEPA KUOKOA E; ALOHA OE:

            --E oluolu paha oe, a me kou Luna nana e Hooponopono i kou kino holookoa, e hookomo iho i keia wahi manao ma kahi kaawale o kou kino, i ike mai ai- na makamaka o kaua mai Hawaii nui o Keawe, a hiki aku i Niihau o Limaloa. Oia hoi keia. Makala 21 July nei, holo mai la o Kohn Low ke Kahukula e hoike ina Kula Aupuni mai Palolo a ko makou nei wahi. O Petero ke Kumukula o Palolo, o S. Kaili ke Kumukula o Wailupe nai; Aka nae, o ke Kula o Palolo ka makou i mahalo nui ma ia hoike ana, no ka mea, ua akamai lakou i ka heluhelu palapala, ua nunui ka leo, ua aka-hele no hoi, ua malamaia no hoi lakou ma ka Palapala aina, a me Helunaau, a me ka Pa-ko-li. Oia iho la no na palapala i hoikeia, aole nae i pau na palapala a na kumu i ao’i i ka laua mau Haumana ua hoopau e nae ke kahukula i ka hoike ana. Alaila, hai mai la oia i kona manao paipai, a me ka mahalo pu mai nohoi i ke kula o Palolo i ka makaukau i ka Heluhelu &c &c.

            Me ke aloha no,

                        L. W. H. M.

Wailupe, Oahu, July 21, 1864.

Manao ninau aku.

            IMUA O KE KUOKOA KE; ALOHA;--Ke waiho aku nei au imua ou keia wahi manao Pohihihi. No ka mea, ua ike no ai u ke ahonui a me ka hoomanawanui launa ole o ko kakou nupepa, nolaila, e oluolu ka Lunahooponopono e waiho koke ae i keia manao o ka makamaka ma kahi kaawale o ko kakou nupepa.

            Ma ka la 8 o Augate nei, ua hiki mai kekahi Ia he kule ko kona inoa. Nolaila nui ka hoopaapaa ana mawaena o ke Konohiki a me na Makaainana, ke olelo nei na Konohiki nana keia Ia ku; (akule) Ke olelo nei na Makaainana ua haawi mai ke Aupuni i kela Ia nana Makaainana. Nolaila, e hoike koke ae oe ma keakea i pau ke Pohihihi o kou wahi makamaka nei. He mau ia, ke hoi nei ko Ainapo puukani. Me ka mahalo no.

            A.H. KEAKA.

            Aleamai, Hilo, Hawaii, Aug. 15, 1864.

KA NU HOU!

            E like no me na mea i hoikeia’ku no na mea e pili ana i ke kahua kaua mamua o Rikemona, a me ka haiia mai hoi no ka hoomaka ana o na koa aupuni e houka aku i na kipi o Pitabuga, malaila no makou e hookuikui ai i na wahi hakina olelo nu i keia pule. He hiki ke oleloia ua hoomaka ae o Gen. Grant e oni, a ua anai pau ia’e ka huaolelo “hoomoana wale iho no,” mai ka puali koa aupuni ae. O ke kumu ka o ke kaua ole ame ka hana ole o ka puali o Gen. Grant iloko o Iulai iho nei, ua ikea iho no ka nenelu loa o ke alanui i ka maloohaha o ka lepo i ka la, ame ka nele i ka wai, no laila ka hiki ole o ka puali akau ke uilani ae. Aka, iawenakonu nae o ka malama o Iulai, haule maila ka ua, a ma ia mea i hooneeia’e ai ke alai nana e keakea ana i ka puali akau, a i ka hala ana’e oia mea, hoomaka koke o Gen. Grant i ka hoouka’ku ia Pitabuga ame Rikemona, e like me kana ano i manao ai e hoouka aku.

            I ka la 27 paha o Iulai iho nei, hele aku kekahi puali akau a a-e ma ke kapa akau o ka muliwai Jamesa, mauka iki iho o kahi i kapaia o Bamuda Haneri. No ka mikioi loa o keia a-e ana’ku a keia puali kaua aupuni, nolaila, ua hoopuiwa loa ia na kipi, a wahi a ka nu o ke telegarapa, “ua pioia he ekolu mahele koa hoolooka.” Aole kekahi hana maalea e like me keia i hanaia ma nei wa aku nei iloko o ka moolelo weliweli o keia au kaua, e like me keia hana ana mai nei a Gen. Grant. O keia muliwai Jamesa he elua tausani kapuai ka hohonu, me ka nele no hoi i na alahaka, aka, ua hana koke ia no nae kekahi alalana, oia hoi na waapa lehulehu wale i uhiia maluna iho me na papa. A no ka hikiwawe loa o keia hanaia ana o ke alalana, nolaila, ua loaa ole ka wa kupono i na kipi ke kue ikaika mai i ke komo ana’ku o na koa aupuni ma ka aoao akau o ua muliwai Jamesa nei. O keia a-e ana’ku a no koa aupuni ma ka aoao aku, ua hanaia imua ponoi o na maka o kekahi puali koa ikaika o ka hema.

            Ma ka ike ana iho ma na nupepa i hiki mai nei, o ka puali o Gen. Grant i kukuluia ma ka aoao akau o ka muliwai Jamesa, aia iloko o ko lakou lima na kulana imua ponoi o ka pa kaua Dalina, oia hoi, he ewalu mile mai Rikemona a hiki i Malavena Hila, (Malvern Hill,) kahi a Gen. Makalelana i hoouka ai i kana kaua hope iloko o ka makahiki 1862. O na aumoku kaua aupuni ka poe nana e pale nei i ko ka enemi komo na’ku iloko oia wahi. O ka nui o na pukuniahi aupuni i hoonohonohoia ma na wahi hiki ke hoopoino aku ia Papu Dalina he 100, aka, aia wale no nae a pio ia wahi, alaila, hiki i na aumoku aupuni ke komo ae mauka iho oia pa kaua. Ma ka nana iho i ka palapala aina, ke kahua kaua, he mea moakaka loa ka ike ana iho i ke kulana o ka poe koa a ka aoao aupuni. Aia kona kihi hema loa ke hoomoana nei ma kekahi wahi e pili loa ana i ke alanui kaamahu o Weledona, he hookahi mile ma ka hema aku o Pitabuga, a malaila aku ka moe ana a hiki i City Point, a hiki i Bamuda Haneri, ma ka aoao hema o ka muliwai Jamesa, a hiki ma Malavena Hila a me kahi mao mai o Papu Dalina. Ma ko makou nana ana iho, he kulana maikai loa ko Gen. Grant, i oi ae mamua o ko Gen. Lee, no ka mea, e like me ka makou i hai mua aku ai, he ekolu wahi ano nui a Lee e kiai ai i ka manawa hookahi, oia hoi o Rikemona, Papu Dalina ame Pitabuga. A ina e hoonawaliwaliia kekahi o keia mau kulana, alaila, he mea no ia e ilihia aku ai ka poino maluna o na kipi; no ka mea, ina e hiki ia Gen. Grant ke hoopio i kekahi oia mau wahi, alaila, e hiki auanei iaia ke kiola i kona ikaika holookoa iluna o kekahi o na wahi e koe aku, a ma ia mea e ikea iho ai ka hiki ke hoopio i kekahi oia mau wahi, alaila, e hiki auanei iaia ke kiola i kona ikaika holookoa iluna o kekahi o na wahi e koe aku, a ma ia mea e ikea iho ai ka hiki ke hoopioia o kahi e manaoia nei e hoopio aku. Ina e pio o Papu Dalina, alaila e pio pu auanei me ke alanui kaamahu, e hiki ai ke komo iloko o Rikemona, a iloko paha o Pitabuga i ka manawa hookahi. A nolaila, o ka lilo ana o kekahi oia mau wahi he mea hoopomaikai mai no ia, a ina e lilo kekahi oia mau wahi mailoko mai o ka lima o na kipi, he poino nui no ia no lakou, a o ka hopena oia pio ana, oia no ka lilo pio mai o kekahi, a o na kulanakauhale paha a i elua ia Gen. Grant. A eia no hoi kekahi wahi pomaikai nui i loaa i na koa aupuni, oia hoi ka paa ana ia lakou o na muliwai, a nolaila, ua hiki ia lakou ke kii aku i mea ai na lakou, a lawe mai ma na moku, a ma ia mea no hoi i hiki ai i na moku o ke aupuni, ke huipu mai iloko o ka wa e kaua ai. No ia mea, nolaila, ua pili me Gen. Grant ka pomaikai o ke kulana ame ka hamama o na muliwai, a aia wale no kona hiki ke hoohee a hooemi hope ia, aia a oi papalua ae na kipi mamua o na koa aupuni. A no ia mea, o ka nui o na koa o na kipi, iloko o ko makou manao, aole no pela. A no ia mea, o ka ninau no ka hoopio ana ia Rikemona, ua hoololi ia maila, a ke waiho nei iloko o ke akamai o na Alihikaua Nui, o ka aoao kipi ma ke pale ana’ku i na koa o ke aupuni. Aole no nae he makau ia no ke pio o na koa aupuni. No ka mea o na kapuai aina o a pau i pio mai ia Gen. Grant, i ka hele ana imua a ma ka aoao paha, e paa mau ana no ia iaia, a me he mea la o kekahi o na wahi ekolu a na kipi e kiai nei, e aneane naueue mai ana paha iloko o keia mau la mai, no ka mea, ua like ka hiki i na koa aupuni ka hoouka like i kekahi o na wahi ekolu a na kipi e kiai nei, oia hoi o Rokemona, Pitabuga ame Papu Dalina.

            O ka hele ana ae hoi o na koa kipi malalo o Gen. Breckenrdge, a komo iloko o ka mokuaina o Penesilevenia, ua lilo no i kumu e hoonaue ae ai, a e hooweliweli nui mai ai no hoi i kekahi o na kulanakauhale o ia aina. Ua oleloia, he 8000 ka nui o na kipi i komo ae ilaila. Oiai na kipi e lawe hoi ana i na mea i pio ai ia lakou, i ke komo mua ana mai nei a lakou, i ke komo mua ana mai nei a lakou iloko o ka mokuaina o Marilana, aia hoi, hahai pumehana loa ia e na koa Aupuni, a iloko o ia alualu ana a na koa Aupuni i ua poe kipi la, aia hoi, huli mai la na kipi, a kaua mai la i na koa Aupuni, me ka hoemi hope ia lakou me ka hee ana, a iloko oia hee ana, hoomau mai la no na kipi i ke alualu ana i na koa Aupuni, oiai lakou e emi mai ana i ka Akau, a pela no ka hoomau ana o na kipi i i ke alualu ana a komo loa lakou iloko o Penesilevenia, a pau ai ke kulanakauhale i ke puhiia i ke ahi, e like me ka makou i hai mua aku ai iloko iho nei o ka pule i kaahope ae; mahope iho nae hoi, o ia puhi ana i ke kulanakauhale, alaila, hoouka kaua hou iwaena o na kipi a me na koa Aupuni, a hee aku na kipi, a holo aku iloko o Vereginia, mauka iho o Hapa Fere ka a-e ana aku.

            O Gen. Samena hoi, ke haiia mai nei no, ke holo loa nei oia iloko ponoi o ka puuwai o ka mokuaina o Geogia, pela ka ike iho, no ka mea, ua hoopauia ae kekahi Generala akamai o ka Hema, oia o Gen. Johnston, no kona hoowalewale ana ia Gen. Samena, a komo loa iloko o Geogia, a me ka hiki ole hoi ia ia ke malama ia Atalanata, oia hoi ke kulanakauhale alii o ia mokuaina. Ma ia mokuaina ka nui loa o na nika. A ina e hooikaika mai o ia mokuaina me na koa he 100,000, alaila, he mea maopopo, e hiki ana ia ia ke hoouna aku i kekahi mau papa koa o kona puali, e hele aku e hoopoino i na waiwai o na kipi ma na wahi e pili ana i kona puali, a me he mea la, e pau loa ana na nika o ia wahi i ka hookuuia, mai ka noho kauwa kuapaa ana, a me ka hoopau aku no hoi i na wahi e loaa nui nei ka ai a na koa kipi, a me na lako kaua no hoi.

            I ka haliu ana’e i hope, a halo aku i na mea i hanaia mai nei iluna o ka papakonane o ke kaua, no na mea i hanaia iloko o na malama ekolu e hiki ana i Mei, ua maopopo lea, ua holomua maoli no ka pomaikai ma ka aoao Aupuni. No ka mea, ia wa, e ku ana ka puali koa nui o Gen. Lee, ma kahi e pili koke ana i Wasinetona, me ka hamama mau no hoi o na alanui kaamahu mawaena ona ame na moku, ame na wahi a pau o na mokuaina o ka Hema, a ia wa no hoi, e kii mai ana oia a hoouka mai. Aka, ano nae hoi la, ua ho-a ia aku nei oia iloko o Rikemona, a ua lilo oia ma ka aoao pale mai, a o kona puali kaua nui ia wa, ua miminoia iho, me ka ane hiki hou ole ke hooikaika ae ia wahi, a o kona mau alanui e launa ai me na mokuaina Hema, ua paa i ke keakeaia, oiai ke ane mai nei ka wi nui e ku imua ona, ame kona puali kaua.

            Ia manawa no hoi e paa ana iloko o na lima o ka puali kaua a Gen. Johnston na uwaea telegarapa ame na alanui kaamahu a pau o ka Hema, me ke kulana maikai no hoi o kona mau koa imua o Katanuga, me ka hooweliweli mai no hoi e komo iloko o Teensi, me ka hamama o na alanui kaamahu a pau e moe ana a hiki i na mokuaina Hema pili kowa. Aka, i keia manawa nae, ua emi aku oia a iloko o ka puuwai o ka Mokuaina o Geogia me ka hinawenawe o kona puali kaua, a me ka aneane maoli no hoi e lilo i mea ole, ua poinoia o Atalanata, a o na alanui kaamalu i hele a ane like me he maka upena la, ua pau i ka mokumokuia a naha liilii, a ua haalele iho la o Gen. Johnston i ua puali kaua la ona, me ka manao ma-ila no kona haulehia ia ana mai e na poino mai ka puali aupuni mai. O na hale hana pauda, a hana poka no hoi oia Mokuaina, aia iloko o na lima o ka puali aupuni, a o kona mau mala pulupulu a me na mala mea kanu e ae aia no ia iloko o ka lima o na koa kipi nui ua hoonohoia no ia ma Atalanata ame Rikemona, ke huli alo ia nei ua mau puali la me na puali kaua o ke aupuni, oiai hoi, iloko o na malama ekolu mamamua’ku nei, e kukilakila ana ua mau puali kipi la me ka poino ole, a me ka hiki ole no hoi ke hoomakau ia’ku. A nolaila, aole loa e hiki i kekahi kanaka ke nana ae i ka moolelo o na mea i hana ia mai nei iloko o keia mau mahina pokole ekolu, me ka hiki, ke olelo ae, aohe pomaikai i loaa mai i na puali kaua aupuni.