Ka Nupepa Kuokoa, Volume III, Number 32, 6 ʻAukake 1864 — PEHEA KEIA, E J. W. H. KAUWAHI? [ARTICLE]

PEHEA KEIA, E J. W. H. KAUWAHI?

E ke Kuokoa : No ka mea, ma kou lielu 31 o ka pule i i hala iho nei, ua hookaka mai oe i na olelo e pili ana ia'u a me ko'u mau hoa, no komakou hoole ana i ka hoobii i koiia imua o ka Ahi Elele Kumukanawai, e pili ana i ka Pauku 3, o ke Kumukanawai hou, a ma ia hoakaka ana au. ua pakui hou iho oe me ke kapa niii ia u a me ko'u mau hoa koole hoololi, he poe oi aku o ke ino, a me ke kumakaia i na pono oka lehulehu Hawaii, ma ka hoolaha nupepa ana, a me ke kamailio ana. A no ka pili nui o keia mau olelo in'a ka Elele o Lahaina, a me kou pakui pu ana i kekahi olelo i hooholoia e lakou, i mea e hoike aku ai i ka lehulehu, a me ko Lahaina, i ka pono ole oka hana a ko lakou Elele; nolaila, e pono paha ia oe e lawe i keia olelo pane, i ike pu ia kau olelo a me ka'u oielo pu hoi, no na kumu o ko'u hoole ana i ka hoololi i noiia mai, e pakui ma ua pauku la. Aka, mamua iki o ko'u hoakaka ana i ke kumu o ko'u hoole ana, ke hai mua aku nei au, aole 100 wau e mihi aku imua o ka lahuikanaka, i ko'u hoole ana i kela hoololi; aole no hoi au e manao iki ona ia hana ana, ua ku e ia i ka Olelo Hooholo a ko Lahaina, i hoopukaia e oe ma kela apana olelo e piliana ia'u a me ko'u mau hoa hoole hoo.'oli. Eia nae ka'u ninau mua : No ke aha la i' ko ole ai ua Pauku hoololi Ia ? A no ke aha hoi i holo ole ai me kona hoololi nani a hemolele? No ka mea, ua lilo hoi ka hapanui o na Elele ma ka aoao apono i kela Pauku a me kona hooioli ? Aka, ke pane&ku nei au ia oe, aole ma ko makou hoole ana ka mnke ana o kela pauku, aka, ma ka hooleanao ka hapanui o na mana iloko o kela Aha ; oia hoi, ua hoole na'Lii, a ua hoole pu ka Moi; a nolnila.ina ua oi ioa aku ko makou ino a me ko makou kumakaia ana i ka pono o ka lehulehu ; alaila, o makou pu me na'Lii a me ka Moi ka i komo maloko olaila ; a ua lilo pu makou i poe ino loa, a ina e kap-.m makou na Elele hoole hoololi he poe naaupo,

o ku Moi kekahi, a me na'Lii •, a, aole loa e hiki ia'u ke ae aku ua oi io aku ko makou ino, kumakaia a me ka naaupo, me ka Moi a me na'Lii, mamua o ka naaupo o kekahio na Elele i apono i ka hoololi ana o ia Pauku : a ua oi ole aku hoi ke inoa me ke kumakaia 0 ka Moi a me makou no ko makou hoole like ana. No kou hoopili pu ana i ka Olelo Hooholo a'u i hoopuka'i i ko Lohaina, me kou manao paha, ua ku e au ia Olelo Hooholo, nolaila, r> nnnn nn nn hnnknkn mnnli nLrn in.no. i ke ano oinio, a me ka m inao maoli o ko Lahaina i pili i keia Pauku, mamuli o ua Olelo Hooholo la: " Hooholoia. E koho nokakou i mau Elele e like no me ka hoolaha nna, a i mea, a mau mea makaukau e hiki ai ke kokua i ka loaa ana o ia mau pono hou, i īe ka hoololi ole aku 1 na pono mamua i loaa ia kakou malalooke Kumukanawai a me na Kanawai o keia manawa e noho nei." I ka hoomaopopoana o ka Elele o Lahaina i ka manao o keia CJeJo HoohoJo, a me ka nana i ko lakou pono iloko o ka Pauku 3 0 ke Kumukanawai hou, ua maopopo i ka mnnao o ka Elele o Lahaina, o ka apono ana 1 ka Pauku 3 i waihoia mai, oia ka mea i manaoia e ko lakou Eleie, ua loaa ka pono hou ia lakou, ke hoole aku i ka pakui ana i ka hoololi, e like me ka makemake o ka hapanui o na Elele i hooholo ai. No ka mea, ma keia Pauku hou a'u a me ko'u mau hoa i kupaa'i ma ka hoole i ka hoololi ana, ua haawi aku makou i ka mana i ko Lahaina a me ka Lahui a pau e noho maluna o na waha e kamailio ana, amaluna hoi o ka poe e hoolaha nupepa ana ; aka, ma ka aoao hoololi i kela Pauku, ua hoole loa lakou, aole loa he mana iki o na makaainana, aole hoi o lakou makeniake e haawi i ka mana i na makaainana e hooponopono a e kau i na Kanawai i kela manawa keia manawa a lakou e manaoai he pono, ke hiki i ka manawa a »a makaainana e ike ai ua ku e loa i ko lakou pono a me ka pono o ke Auponi, na olelo waha a me na olelo i hoolahaia ma ka nupepa. Wo ka ike ana o ka Elele o Lahaina, aole ia pono i loaa mua ra kkou malalo o ke Kumukanawai, nolaila i hoole ai ka Elele o Lahaina a me kona mau hoa i ka hoololi i pakui ia mai. A no ka ike maopopo ana no hoi o ua mau Elele la, oia Pauku a me kona hoololi, (ina e hooholoia,) alaila, ua like no ia me ka Pauku 3, o ke Kumukanawai leahiko, a aole hoi he wahi pono i loaa mua malaila, (koe na pono i haiia ma ka hapa mua e like me ke Kumukanawai hou,) nolaila ka hoole ana la. I mea e maopopo ai i ka lehulehu ke kumu hoole a me ka oiaio o na mea i hanaia, nolaila, e pono e hoolaha aku ka Pauku o ke Kumukanawai hou, penei: u Pauku 3, E hiki no i na kanaka a pau ke olelo, a ke palapala, a ke hoolaha wale aku paba i ko lakou manao no na raea a pau, a na ke Kanawai wale no lakou e hooponopono." O keia ka Pauku o ke Kumukanawai, a ma keia aua me ko'u man hoa tne ka pakui ole mai i hooleli, a ua maopopo no hoi ia niakou aole i papaia na } kanaka. aole hoi i. hoonelēia ko lakou mau ma ka olelo ana, palapala ana, a pai pniapala ana, aole lakou e auhauia, lio ia mau mea, aole hoi e papaia. Aka f ina haoa lakou a hooulu i na olelo \vahahge, h^olaha

wahahee,a hoalapaha i na olelo kipi, i kupono ole i ka pono o ka lehuiehu, a me na mea ino loa, e hoonaakiuki ai i na kanaka e ku e i ko lakou Moi, a i ke Aupuni, rae ke kumu pono ole, oia ka makou i haawi ai i ka mana i na makaainana e papa a e hana i Kanawai e hoopololei ai i kk olelo ame ke pai palapala. No ka mea, aole loa o makou manao e hooi aku i ka mana o kekahi poe, a o ka poe paha a pau maluna o ka mana kau Kanawai o na makaainana. Ua makemake makou i na hana a pau ihanaia e na kanaka e noho malalo o ke kiai ana o ka mana kau Kanawai a na Makaainana, nolaila ko makou hoole loa i ka ae aku i ka hoololi i pakui ia mai mahope. A mamuli o ko'u ano he Elele no Lahaina, aole au i ae aku e hoonele i ka mana kau kanawai o na mahaainana o Lahaina, maiuna o ka olelo a me ke pai palapala, ka mana hoi i loaa oie ia iakou i keia mau makahiki he umikumamalua 1 hala aku nei. Aka,'ma na mea i hoopukaia mai e ka poe kokua hoololi a hoole hoi i ka mana kau Kanawai ona makaainana, ua oleloia mamuli paha, no ka huhu a me ka opuino paha o na lala o ke Aupuni, e like mekoFarani, alaila, ina e aeia keia Pauku o ke Kumukanawai hou, me ka hoololi ole ia, e hoopilikia loa ia auanei ke pai palapala ana. I ko'u manao, ina e olelo oiaio na kanaka a pau, a ina e hoolaha na nupepa i na mea oiaio a pololei, aole loa o'u manao iki e hiki i na makaainana ma ko lakou muna kau Kanawai e hoopilikia aku, a e keakea aku i ka pono o ka olelo a me ke pai palapaia. O ka mana kau Kanawai o ka Lahuikanaka, oia ka mana i oi loa mamua o na mea a pau, oia hoi ke ola a me ka maluhia o ka lehulehu, aole hoi e manaoia i kekahi manawa 'e hilinai ana a e hio ana ia mana mamuli o kekahi aoao wale no, aole mamuli o na hana a me na manao o ka Moi a nie na lala o ke 1 Aupuni, aole no hoi mamuli o kekahi kanaka hookahi ao ka lahui paha a pau. Aka, ua kuokoa loa ka mana kau Kanawai, aoleloa e hiki ke hanaia kekahi hana me ke kuleana ole oia mana e kiai a e hoomalu ia mau mea a pau.

Nolaila, o ka hoololi i pakuaia mai, ua maopopo i ko makou manao, ua hookiekie loa ia ka olelo a me ke pai palapala maluna o ka mana kau Kanawai o na makaainana, a ua hoole loa ia ka rnana kau Kanawai o na makaainana, aole e hoomalu aku ia lakou, nolaila, aole makou i ae i ua hoololi la, penei kela hoololi:

" Aole loa e kaluia kekahi Kanawai e hoopilikia ana a e keakea ana i ka olelo a me ke Dai ūalapala." Ma keia mea, e maopopo ia oe, o ka hoole ana o keia hoololi i ka mana kau Kanawai o na makaainana o Lahaina a me na wahi a pau, oia ko makou hoole, no ka mea, aoleae iki aku keia hoololi i ka mana kau Kanawai 0 na makaainana e hana no, a e hoomaiu no, ke loaa ke kumu pono; aka, ua hoole loa ia na makaainana, a ina no e olelo a pai palapala, a hoohaunaele paha, alajla, o ka hope maikai auanei ka haunaele, a o ka hoomalu pono anei ka hookahe koko, me ka makemake ole o na makaainana ia mea ino ? A ina paha e lilo ana ka makou hoole ana 1 kela hoololi i mea e hilahila ai a e kau ai na kiko eleele maluna o makou, a me kamakou mau mamo, no ko makou hilinai mau ana, ame ka hiipoi ana i ka hemolele o ka mana kau Kanawai o na mal aainana ma keia mea, alaila, ke waihopnaku neime keia i ko makou mau kumn i hoole ai, i mea nana e hoomaemae aku i ua mau kiko la, a i mea e ike ai ka lehulehu, ua hoole makou malalo o na kumu i aponoia e ko makou Lunaikehala iho, me ka hio ole mamuli okohai kauo wale ana no kona pomaikai iho.

Ua hoike maopopoia ia nmkou ma na moolelo i hanaia iloko o keia Aupuni no ka manawa i hala, ua ike makou, he kumu pono no ko makou hoole loa ana.

Aka, ma ka la 28 iho nei, ua hoopukaia mai kekahi Pauku hou. a no ko makou ike ana, ua ano e ae ia i ko ka Pauku mua a me Ua hoololi a makou i hoole ai, a ua loaa he wahi pono e like me ko makou kumuhilinai, nolaila, ua apono aku au a me ko'u mau hoa i ua Pauku hou Ja, i pani hakahaka no kela Pauku, a ua apono hoi na Mana Ekoiu iloko o keia Aha; aka, ina no i hoikeia mai e like me ka Pauku a me kahoololi a makou i hoole mua'i, aole loa no makou e ae iki aku ia Pauku. Me keia mau kumu, ke waiho haahaa aku nei au i ka'u olelo pane, e like me ka ninau, penei: "Pehea keia eJ.W. H. Kauwahi?" Me ka mahalo. J. W. H. Kauwaiii. Honolulu, Aūgate 1,1864.