Ka Nupepa Kuokoa, Volume III, Number 32, 6 ʻAukake 1864 — Page 1

ʻaoʻao PDF (1.54 MB)

KA
NUPEPA KUOKOA
Ke Kilohana Pookela no ka Lahui Hawaii.
BUKE III. HELU 32. HONOLULU, AUGATE 6, 1864. NA HELU A PAU 141.

 

KA HANA ANA
— O KA —
AHAHUI ELELE.
POAKOLU, Iulai 27, 1864.— LA 15.

 

Halawai ka Ahaolelo ma ka hora 11.

Pule a pau. Heluheluia ka moolelo a aponoia.

Nahaku. Hoopuka mai oia he hooponopono no ke ano o kona koho ana, a noi mai oia e hapai houia ka noonoo ana o ka pauku mua o ke Kumukanawai. Ninau mai o J. P. Green i kana mea i makemake ai e hapai, aole i kokua ia.

Hope Par. G. M. Lopikana. Hoike mai oia i ka mea e hiki ai ke kupono i ka rula, aka, e hiki no ke hapai hou ia.

G. P. Judd. Hoakaka mai i ke ano ana i ike ai no na olelo a ka Elele o Kaanapali. Hai mai ka Hope Paresidena o ka mea imua o ka Hale, oia no ka olelo hoololi a ka Luna o Hana.

J. W. H. Kauwahi. Ku mai oia, a e like no me kana hana mau mai kinohi mai, oia hoi ke kue i ka hoololi a ka Luna Elele o Hana, ame ka Elele o Hanalei, a makemake no oia e hooholoia no ka pauku e like me ka mea i waihoia mai imua o ka Hale. A manao oia, ua laula no ka hana ana a ka poe hoolaha nupepa. Ninau o J. P. Green, i ka Moi no kana noi ana mai e hai mai ke Kuhina Waiwai i ke ano o keia hoohaiki. Hoole ia, a ua kamailio mai no ka Elele o Lahaina, a noi mai no e hooholoia no e like me ka mea i waihoia mai, (Auwe oe e Lahaina.)

C. De Varigny. Ku mai oia a hoike mai he mau olelo hoakaka no ka pauku 3 o ke

Kumukanawai ke manaoia nei. Aohe no ona makemake e hoohaiki i ka lanakila o ke kamailio ana ma ke akea, ame ka manao hoi e keakea aku i ka poe hoolaha nupepa, a wehewehe loihi mai no hoi oia i ke ano o na kumu i hapaiia ai o keia pauku, ame ke ku ole no hoi o keia pauku i ke kue ana i ka pono o na kanaka a pau. O ko ke aupuni makemake e hoomalu i na kanaka a pau, ame ko lakou mau pono. No ka mea, he hiki no i ke kino o ke kanaka ke hopuia, a ke laweia paha ma ka oihana koa. Hai mai oia ua hoohaikiia no, a he palena no hoi no ka hoolaha akea ana i ka oihana paipalapala ma Enelani, Amerika Huipuia, a me Hawaii nei no hoi. A pela no hoi he palena no ma ke kamailio ana, no ka mea, ina no e olelo ino kekahi no kekahi, he hiki no ke hopuia, a pela no hoi, he palena no ma ia mea. Ku mai o Kanuka a kue i ka unuhiolelo ana a L. Makale, no kona unuhi mawaho ae o na olelo ponoi i hoopukaia e ke Kuhina Waiwai, a pau ia wahi hooponopono ana, alaila, hoomau aku no i kana kamailio ana. Hai mai oia, ina e hanaia ana kekahi kanawai e kue e ana i ka hoopuka ana o na kanaka no na hana a na Kuhina, alaila, e kue loa no ia ia mea a mau loa. Hoapono oia i na hana a ke aupuni Amerika no ka hoopau ana i ke pai ana o ka nupepa Wosld, no ka mea, o ke ola ka lakou mea e imi ana, a ua pono loa ko lakou hookapu ana i ka hoopoinoia mai o ko lakou leo. Ina paha e hiki io mai ana ka pilikia i ka noho ana Moi, e hiki ana anei i ka Moi ke hele mai e koi i ka poe Ahaolelo e kau i kanawai, i pau ai ia pilikia ? Aole no ona manao e hiki io mai ana ia pilikia, aka, aole nae e hiki i kekahi kanaka ke hoole ae, aole loa e hiki mai ana ia mea. A hai mai no hoi oia i ke ano pilikia, ina e hoomakaia mai ana kekahi nupepa e hooikaika ana mamuli o kekahi mau ano o ka noho aupuni ana, aole anei e pono i ka Moi ke kau i kekahi kanawai e kue ana ia mau hana ino ? Ina i hiki ke aeia ka Ahaolelo e hana a e hoano e no hoi i kekahi o na kanawai, no ke aha la i pono ole ai ke hoomamaia ke alanui, &c., &c.

P. F. Koakanu. Kamailio loihi mai oia me ka pai no hoi i na Makaainana hanohano o ka apana o Koloa ame Puna Kauai ; a penei no kana mau olelo : " He mahalo no au i na olelo i hoopukaia e ke Kuhina Waiwai, a aole no au e hoahewa i kona manao ana e like me kana i hoike mai nei ; a pela no hoi paha ia e hana mai ai ia'u, oiai e hoike aku ana i ko'u kue loa i ka hooholoia ana o ka pauku 3 o ke Kumukanawai hou, me ke kokua i ka hoololi a ka Elele o Hana. I ko'u manao, ma kekahi ano, he lawe no ia i kekahi pono o ko'u poe nana i hoouna mai, oia hoi na Makaainana hanohano o Koloa ame Puna, mokupuni o Kauai — Aole au i hele mai ia nei e kumakaia i ko lakou mau pono, aka, i hele mai au ianei e kiai aku i na pono hou i oleloia mai e loaa ana ia lakou ; i ko'u manao aole keia he pono hou, aka, he lawe maoli keia i kekahi pono nui loa o na Makaainana hanohano o Koloa ame Puna, oia hoi ka pono o ke paipalapala ana, ame ka hoolaha manao ana ma ke akea, me ka ae hoi i ka hana i kekahi kanawai e keakea ana ia mea, me ka hoohaiki mai hoi i ko lakou mau pono e hoike a e kamailio aku i ko lakou manao ma ke akea me ke keakea ole ia. Aka, ina wau e hooholo i keia pauku alaila, ua like no ia me kuu ae ana e kaulawahaia na waha, a e uumiia hoi ko lakou manao, aole e hoolaha akea, mai ka loa ame ka laula o ka aina ; o ko'u makemake o ko lakou hookuuia e kamailio no na mea a pau me ka hoohaiki ole ia, ame ke keakea ole ia no hoi — ma ko lakou kamailio ana no ko lakou mau pono kino, ame ko lakou mau pono uhane ma ke ano aupuni, ano hoomana, ame ke ano o ka noho ana — he makemake loa wau e haawiia ia lakou ia mau pono e like me ka haawiia ana ia lakou ma ka pauku ekolu o ke Kumukanawai o ka M. H. 1852, aole loa o'u makemake e kauia kekahi kanawai, a e wehe i kekahi puka e hiki ai i kekahi Ahaolelo o ka manawa e hiki mai ana, ke kau i kanawai e keakea ana i ka pono paipalapala, ame ka pono kamailio akea ana o na Makaainana hanohano o Koloa ame Puna ; no ka mea, aole kakou he poe kaula e hiki ai ke ike e aku i olahonua, i ke ano o na mea e hanaia ana e na Ahaolelo e hiki mai ana, a nolaila ko'u makemake ana e pani i ka puka e hiki ai ia lakou ke hana i ka ino, ke manao iho lakou e hana pela.

" Eia hou no hoi, aole i keakeaia ka hoopiiia ana o na poe hoopuka nupepa ma na kanawai o ka aina e noho nei, aka, ua hiki no ia lakou ke hoopiiia no ka laibila ke ku ka lakou mau olelo i ka hewa, a ke hoolaha hoi lakou i kekahi manao hoino oiaio ole imua o ke akea no kekahi mea, a mau mea paha. A nolaila, aole au i ike i kekahi kumu pono iki e hiki ai ia'u ke ae aku e hookomoia iloko o ke Kumukanawai hou o keia Moi, kekahi kanawai e keakea ana i ka pono paipalapala, ame ka hoolaha akea ana o ke kanaka Hawaii i kona manao no na mea a pau e pili ana i keia ola ana.

" Ma kekahi ano o ko kakou noho aupuni ana, ua ane like kakou me Beretania Nui, ke aupuni i kaulana nui no ka oluolu o ka noho ana o na kanaka, ame ka nui no hoi o na pono maikai i loaa i kolaila makaainana, a ua lilo no ia aupuni he kumu alakai ma na hana maikai lehulehu wale, anolaila, ke ala nei ka ninau iloko o'u, he hoohaikiia anei kolaila poe ma ka hoolaha akea ana ma ke paipalapala, ame ke kamailio akea ana no hoi no ko lakou manao, ma na mea e pili ana i ka hooponopono aupuni ame na pono a pau o keia ola ana ? I ko'u manao, aole loa pela. No ka mea, nolaila no ke kanaka naauao i olelo ai, " O ka lanakila o ke paipalapala ame ka hoolaha akea ana i na manao, oia no na palekaua o ko na kanaka mau pono." A e like no hoi me ka lanakila ame ka hoohaiki ole ia o ke paipalapala ame ka hoolaha akea ana i ka manao ma ke aupuni o Beretania Nui, pela no ma Amerika Huipuia, ame kekahi mau aupuni naauao e ae ; a o ke aupuni wale no o Farani ka'u i lohe ai i ka hoohaikiia o ka hoolaha manao ma ke akea, oia wale no ke aupuni i hookaumaha nui i kona poe makaainana no keia mea. E nana kakou i kona moolelo, e ike iho no auanei kakou ua pinepine loa kona haunaele huliamahi ana. Kainoa paha o ka mea pono la ia kakou, o ka hapai ae i ke aupuni Hawaii a kaulike me ka hanohano ame ka naauao, me na aupuni naauao e ae o keia honua, ma ke kau ole ana i kekahi mea e hiki ai ke okomoia mai ma keia hope aku, kekahi mau kanawai e pili ana i ka hoohaiki mai i ko lakou mau pono paipalapala a hoolaha akea loa ana i ko lakou mau manao, me ka hiki ole ke hanaia kekahi kanawai e keakea ana ia pono nui o kakou na kanaka o keia lahui. He oiaio, ke holo mua nei na aupuni o ka honua ma ka lanakila, naauao, ame ka maikai o ka noho ana, a pehea, e hoi hou anei o Hawaii i hope ? E apono anei oia i kona kaulawahaia ? E ae anei oia e hoohaikiia ka leo o kona lahui, aole e ekemu akea, a e hoopuka hoi me ka hoohaiki ole ia ma na mea a pau e pili ana i keia ola ana ? O kuu ae ana e hoohaikiia ka pono hoolaha manao o na makaainana o Koloa ame Puna — ka poe nana wau i koho mai, ua like no ia me kuu ae ana e okiia kekahi wawae, a i ole ia, o kekahi lima paha o ua mau makaainana haku la o'u, nolaila, ua kue loa wau, a ua kokua wau me kuu puuwai a pau i ka olelo hoololi a ka Elele o Hana."

Kepoikai. Hai mai no oia, ua nui no na mea i oleloia, a ua pono no ke lawe mai ia mau olelo a paani ; a no ka mea, ua pau iho la no ka paani ana, nolaila, e pono no ke lawe mai ia pauku imua o ka hale, a hooholo aku.

W. T. Martin. Hai mai oia no ke ano waiwai ole o na olelo a ke Kuhina Waiwai, no ka mea, he hemahema ka unuhiia ana, a noi mai oia e hookomo i hoololi me ke apono no nae i ka pauku. Hoahewa oia i ke keakea ia o ke paipalapala ana.

G. P. Judd. Hai mai oia, he mea kapu loa ke paipalapala. Ninau oia i na Kuhina, maka'u paha lakou o olelo inoia lakou, hoole mai ke Kuhina Waiwai. He maka'u anei lakou a he walania anei ko lakou no na mea i oleloia no lakou ? Owau no kekahi mea i hoino nuiia iloko o na nupepa ma ko'u ano aupuni ame ko'u ano kanaka no hoi. Ina e hoole mai ke Kuhina Waiwai, malia paha o kekuhi mau Kuhina e ae paha ka makau i ka hoikeikeia o ka lakou mau hana. O ke Kuhina Waiwai no Farani no ia, a oia aina no kai hoopilikia i ka pono paipalapala, a ninau no hoi oia no ka pono ke pani i ka waha o W. P. Ragsdale (Bila) ka mea nana e hoopuka nei i ka " Nupepa Kuokoa," pono anei ke pani i kona waha ma ka hoike ana i na olelo ame na hana pili i ke aupuni, e like me kana i ike ai. No ka mea, o ke ano nui no o keia hana, he mea e pani ai i ka waha o ka lehulehu. He Moi hou no keia, a he mau Kuhina hou, a he Kuhina kahiko i hana houia. He pepa aupuni no mamua iho nei, a ua hoino nui no ia. Limaikaika, aole ia Luna nupepa aupuni, i hoolei kona pono e hoolaha akea i kona manao, no ka mea, o ko ke kanaka pono no ia. Hai mai oia i ka hiki paha i ke aupuni ke hookapu i ka waha o na kanaka Hawaii, aka, aole e hiki i ka poe haole ke hoomanawanui ia mea, a e like ana lakou me he lua o pele la, ka aa malie malalo, a mahope poha ae, a hulihia ka poe nana i pani aku i ka waha o ka lehulehu.

C. De Varigny. Pane mai oia no kekahi mau ninau a Kauka G. P. Judd, a ma kona ano Pailata no keia Aupuni, i pono ai kona manao e nana aku i 50 makahiki mamua'ku nei. Pehea la, e pono anei ia kakou ke kali a hiki mai ka pilikia, alaila, hana i na mea e keakea ai ? Ke i mai nei no hoi oe, ke hiki nui mai nei na haole mai na aina e mai, a nolaila, i pono ai ke hoomakaukau i ola honua, a pane mai no hoi no na mea e pili ana no ka na kanaka olelo ana no Farani.

G. P. Judd. Pane iki aku no kekahi mau olelo a ke Kuhina Waiwai, no kona ninau ana no ke kumu o ka hoole ia ana o ka huaolelo mua o ia pauku, a hai mai no hoi oia, no ka makemake e alai i ka hiki ana mai o ka haunaele maanei, no ka mea, o ke kumu i haunaele ole ai, o ka noho oluolu ana.

Ioane Ii. Wehewehe mai oia i kona manao no na mea e pili ana i ka mea imua o ka hale.

J. P. Gerina. Pane mai no ka olelo hoololi a ka Elele o Hana, me ka hoike mai no hoi i kona manao i ke kuhihewa o ka Elele o Kau, hai mai oia he mea nui loa keia e hanaia nei imua o ka Aha i keia la. Wehewehe mai oia i na olelo naauao hohonu, a kike mai no hoi i na olelo a ke Kuhina Waiwai, a ua pili pono kana mau olelo a pau i ke kokua i ka pono o na makaainana O ke kumu o ka hoopauia ana o kekahi nupepa o Amerika Huipunia, malalo no o ke kanawai koa, a no kona kue ana no hoi i na pono like o ke Aupuui a me na makaainana. Ua kupaa oia mahope o ka pono pai palapala a me ka hoolaha akea ana o na kanaka Hawaii, aole ona makemake e hoohaikiia ko lakou mau pono. Aole no ona manao he pilikia iki kekahi o ka Moi ke hooholoia keia hoololi, no ka mea, ua aloha nui loa no na kanaka a me na haole, i ko kakou Moi. A ina no paha he pilikia, e hiki mai ana, heaha la ko kakou ikaika, oia no paha ka maluhia o ka noho ana, a me ka nawaliwali. Ina paha e manao mai na poe owaho e kii mai e hana ino ia kakou, me ke aha la kakou e keakea aku ai, nolaila, he makehewa ka makau wale i ola honua, &c., &c.

C. Kapaakea. Kokua no kana mau olelo mamuli o ke Kuhina Waiwai, mahalo no oia i ka pauku 3, mai ka mua a hiki i hope. I mai oia, he pono anei ko Kauka hoino ia'na ma ka nupepa ? A hoike mai i kekahi mau olelo pili kino, a ano hupo no hoi, a hoopuka no hoi i kekahi mau olelo hoopilipili ano alii ole, a aole o makou makemake e hoohenehene aku ia ia, ma ke pai ana ia mau olelo ano ole, iloko o ko kakou nupepa, a i ko makou manao. He makemake ka paha kona e huna ia na hana ino ? i makemake ai oia e hoopaa a e punuku hoi i na waha o ka lehulehu, ina ka hoopaa ana i ke pai palapala a me ka hoolaha akea ana i na manao o lakou ? Ninau ia ka hooholo ana no ka hoololi a ka Elele o Hana, a ua hooholoia e na Elele he 16 ma ka ae, a he 7 ma ka hoole. O na'Lii he 2 ma ka ae, a he 13 ma ka hoole, a ma ka hoole ko ka Moi koho ana.

Ninauia no ka hooholo ana i ka heluhelu alua ana o ka pauku ekolu, a ua hooleia e na Elele, he 16 ma ka hoole, a he 7 ma ka hooholo, a ua hooleia.

R. C. Wale. Noi mai e heluhelu aluaia ka pauku 4 o ke Kumukanawai hou, a ua hooholoia.

Nahaku. Noi mai oia e hooholoia ia pauku. Kokua ia.

Kapaakea. Hookomo mai he hoololi " no ko lakou mau pono kino."

Kauka. Noi mai oia e hookomoia i mau huaolelo e ao aku i ka lakou Lunamakaainana. Ninau o Gerina no ke kumu a na Kuhina i wehe ai ia mau olelo.

C. C. Harris. Wehewehe mai oia i ke kumu i waihoia'i o ia mau huaolelo, a wehewehe mai no hoi i ke ano ole o ia mau olelo ke hookomoia iloko, ame ka wehewehe naauao mai no hoi i ka pono o kana mea i kokua ai, e like me ka hana mau a na Loio akamai.

V. Kanuka. Noi mai oia, e pono no i ka Loio Aupuni, ame ka poe e ae oiai e kamailio ana no kekahi mea, e hooki i ke kamailio ana no Amerika Huipuia ame ka mahalo no hoi ia aupuni, a pela aku. E pono paha e nana ae kakou ia Enelani, a wehewehe mai no hoi, a wehewehe loihi mai no hoi, ua manao mua no ia e koho ma ka apono i ka pauku hou, aka, mahope iho o ka hoopaapaa loihi ana, akahi no a maopopo ia ia he pono loa ke hooholoia ka hoololi i manao ia e ka Luna Elele o Honolulu. (Ku iki mai ka Loio Aupuni, a heluhelu mai i ka manao i hoopukaia e Mr. Burke i ka M. H. 1774 ma Bristol Beretania.) Manao no oia, ua pono no ke aoia, ame ka hele ana o kekahi kanaka mamuli o ke aoia mai, a apono loa no i ka manao hoololi o ka Elele o Honolulu (G. P. Judd.)

Heleluhi. Hai mai oia e pono no ke hooholo i ka pauku me ka hoololi ole ia, e like me ke noi a ka Elele o Honolulu. No ka mea, aole no ia i ike i ka pilikia o ka hookomo ana i ka hoololi, ame ke kapae ana, makemake no oia e hooholoia no ka pauku e like me ia i waihoia mai ai imua o keia aha.

Ioane Ii. Ku mai oia a wehewehe mai i kona manao no ka pauku hou, a makemake mai no oia e hoomauia no ka pauku kahiko e like me ke Kumukanawai kahiko, a ua papaia no ka hala mawaho o ka mea imua o ka Hale.

C. H. Judd. Noi mai oia e hoopanee ka halawai, a ua hoole ia.

G. P. Judd. Hoike mai oia i kona minamina i ka laweia o keia pono. O ke kolu keia o na pono o na kanaka i manaoia e lawe ma keia Kumukanawai hou, a nolaila, aole loa e hiki ia ia ke kau i kona lima no keia pauku, me ka hookomo ole i kona hoololi.

Hope Peresidena, G. M. Lopikana. Hai mai oia i kona manao no keia hoololi, me he mea la nae iloko o kona manao, ua kuhihewa ka Elele o Honolulu, i hoopuka ai i kona hoololi. A iloko no o na makahihi i hala, ua lilo no ia mau huaolelo i mea ano ole, a aole no hoi i hanaia ia mea ma Beritania, a ma na wahi e ae, a aole no hoi e hiki ke kuhikuhi aku ka Elele o Waimea, i kahi i hanaia ai o kekahi mea like hookahi ma Beritania. Aole loa ona hoapono iki i ka hookomo ana i ka olelo hoololi a ka Elele o Honolulu. Manao oia ma ka hooponopono ana i ke kau Kanawai, aohe kupono ke hookomo ia na huaolelo ano ole, no ka mea, e lilo auanei ia i mea e ala mai ai ka hoopaapaa a me ka hoohewahewa. A hoakaka mai no hoi oia i ke ano o ka olelo a Mr. Burke ma Bristol, Enelani. (Eia ka ninau, ua kohoia anei o Mr. Burke, mahope iho o ka hoopuka ana i ka manao hoole i ka mana ao o na makaainana ? I ko makou manao, aole.)

V. Kanuka. Mahalo no oia i na olelo a ka Elele o Hamakua, no ka moakaka, a me ka maopopo, i oi ae mamua o ko ka Loio Aupuni, nolaila, e pono maoli ke lilo oia ka waha olelo, aole o ka Loio Aupuni. Aka, aia no ia mea i ko ka Moi manao, ua olelo mai no oia, aole ona makemake e haawi wale i ka pono o na makaainana nana ia i koho mai. Kokua no oia mamuli o ka hoololi a ka Elele o Honolulu.

A ma ke noi a D. H. Hikikoke, ua hoopaneeia ka Aha a ka la apopo, hora 12.

POAHA, Iulai 28, 1864.— LA 16.

Halawai ka Ahaolelo ma ka hora 11.

Pule a pau. Heluheluia ka moolelo a aponoia me ka hoololi a ka Loio Aupuni.

Hai mai ka Hope Par. Lopikana o ka mea imua o ka Hale, oia no ka hoololi a ka Elele o Honolulu. E hookomoia na huaolelo ' a e ao aku i ko lakou Poeikohoia.' Hapaiia ka hana.

V, Kanuka. Wehewehe mai oia i na olelo e apono ana i ka hoololi a ka Elele o Honolulu, ame kona hai mai no hoi, ke ao nei no ko Beretania poe makaainana i ko lakou mau Lunamakaainana, a heluhelu mai no hoi i kekahi moolelo e apono ana ia mea. Aohe ona makemake e haawi wale i na pono o na Makaainana.

Hon. G. M. Lopikana. Wehewehe mai oia i ke ano o kana kamailio ana e like me kana i olelo ai i nehinei, ame kona hooia mai no hoi i ka maopopo ma kona ike i na rula o na Aha kau Kanawai o Enelani, a aole no ona kanalua iki i na olelo ame kana no hoi i ike ai he pono. Olelo mai oia, aole na Luna i kohoia no na Aha kau Kanawai o Enelani i poe kii e koho wale no, aka, ua hoounaia lakou e imi i ka pono o ke aupuni mai o a o, a wehewehe maikai mai no hoi oia i ke ano o ka hana ana ma Enelani, ame Amerika Huipuia.

C. C. Harris. Hai mai oia, o ka imihala ana a ke Kahunapule ia ia iloko o keia keena, ua like no me ka Imihala a ka wahine, no ka mea aole e hiki ia ia ke hoopai aku, a wehewehe hohonu mai no hoi no na olelo a ka Mea Kaulana Edmund Burke, a kue no kona manao i ka hoololi a ka Elele o Honolulu. Hai mai oia i ka Mr. Burke ame ka D. Webster mau olelo, i apono i ke kue ana ia mea. Hai mai oia, ina e hiki ke kuhikuhi ponoia aku ma ka hoopaapaa maikai ana, alaila, e ae mai no auanei ka Moi ia mea. Aka, aole pono e hele mai ianei e hoole kumu ole ai. A ina no e hiki aku i ka pauku 7 o ke Kumukanawai no na mea e pili ana i ka hookolokolo kiule ana, ina no e makemake na Elele e hoomau e like me ka pauku mua o ke Kumukanawai kahiko, e ae ana no ka Moi, no ka mea, aole pili o ia mea i ka pono alii o ka Moi ; ame ka olelo mai no hoi no na olelo hooweliweli a kekahi Elele i hoopuka'i iloko o keia keena e pili ana i ka hooweliweli aku i ka Moi. Aole e hanaia ke Kumukanawai no ka pono o ka ilikeokeo, ame ke kanaka maoli, a ina e hanaia he pono kela ano ame keia ano kanaka, alaila, e haawiia ka pono no ke kanaka Hawaii. Me he mea la i hele mai no kekahi poe iloko o ka manao paakiki ame ka hoopaa ma ka ino.

J. I. Dowsett. Hai mai oia i kona manao e kokua mamuli o ka olelo hoololi, aole ona makemake e hoopauia ka pono o na makaainana, e ao mai i ko lakou mau Luna, no ka mea, o lakou no na haku, a ua pono no ia lakou ke ao mai, aia no i ka manao o na poe a lakou i koho ai ka lawe aku i ka lakou mau mea i aoia aku ai.

Ioane Ii. Ku mai a kamailio mai no ke kuhihewa ona i na mea imua o ka hale, aole ka ia i ike i ka hoololi o ka pauku 4, i waihoia mai imua o ka Aha, a ua kamaili mai ma na mea pili ole i ka Aha. A ua kamailio ia mai ka ia he pupule ma ka la mamua ae. Nolaila, e ka Moi, ua alakai hewa ia kuu Moi, no ka mea, ua puni kou mau pae aina i ke Akua — aole i ae mai ke Akua i keia Kumukanawai a me keia hana.

Hooponopono mai ka Hope Peresidena, no na rula o ka Hale, a olelo mai, makemake oia e malamaia ka rula.

Kauka G. P. Judd. Noi mai e kamailio o Ioane Ii, iloko o keia Aha, kokuaia e Kanuka. He hoopii no ia no ka Luna Hoomalu.

Hai mai ka Hope Peresidena, aole oia e ae aku e uhakiia na rula, no ka mea, ua hoonohoia oia malaila e na Elele, i mea nana e hooko i na rula, a aole loa oia e ae ana e uhakiia na rula. Makemake no oia e kamailio mai na'Lii a me na Elele, ma na mea nae imua o ka Hale. A hoopaapaa iki a a ma ia mahope, kamailio hou mai no o ua o Ioane Ii, kamailio hou mai no, e hoahewa loa oia i na Kuhina, makemake oia e hookaawale i kana Moi, ua hala ole loa oia.

G. P. Ukeke. Noi mai e noho o Ioane Ii ilalo, aohe pono o ka hana kamalii, nolaila, aole pono o ka huhu wikiwiki.

Ka Moi. Wehewehe mai oia i ka mea imua o ka Hale, a hai mai no hoi, aole o ka hewa o na Kuhina ka mea imua o ka hale, aka, o ka olelo hoololi a ka Elele o Honolulu, a o keia mea, ua pili wale no i na Elele, aohe kuleana o na'Lii a me A'u ma ia mea, ua pili wale no ia lakou ia mea. A nolaila, ina aole e hookoia na rula, alaila, aole no e maluhia ka kakou hana. Maikai no ka manao o ka Moi Aliiolani.

C. H. Judd. Hai mai no oia o na olelo a ka Loio Aupuni, ua pili no ia i ka hoino mai i ka poe Elele e koho ana i keia hoololi, no ka mea, ua koho oia ma na mea a pau, e like me ka pono i kona noonoo maikai ana, aole i hele mai e kue i ka Moi, aole e paakiki ma ka ino.

H. I. Wana. Kokua no i ka hoololi me ka wehewehe naauao mai i ke kumu o ke koho ana.

J. P. Green. Hai mai oia no ke kumu ole o ko C. C. Harris hoohenehene ana i ka inoa Kahunapule. Me ka olelo mai, he maka'u wale ka ke Kahunapule, aohe i hoopuka i ko'u inoa, J. P. Green ; aka, ua lawe mai i ko'u inoa i inoa oihana, a'u e noho nei he hoa haahaa, a hai mai no hoi he makehewa loa i ka Loio Aupuni ke ku mai iloko o keia hale, me ka i mai, aohe ma ke olelo hoohenehene, no ka mea, oia ka pakeu loa ma ia mea.

6. P. Judd. Ninaninau mai oia i ke ano o ko ka Loio Aupuni hoopuka ana mai i na olelo e pili ana i ka hooweliweli i ka Moi, a hai mai no hoi oia, aole ona manao e hooweliweli aku i ka Moi, he oleloa no, a hoopuka mai no hoi oia i na olelo ana i hoopuka ai i nehinei. A hai mai no oia, he makemake no oia e mau no ka pono i na makaainana e ao aku i ko lakou Poeikohoia.

C. C. Harris. Ku mai oia, a ku pu mai no hoi o Kanuka, he makemake oia e pane aku i na olelo pili kino a ka Loio Aupuni, a ua noho hou no o Kanuka ilalo, a kamailio mai no ka Loio Aupuni. A kamailio mai oia no na olelo e pili ana i ka olelo hoino pili kino. Olelo mai oia, aohe ona manao he kumu kekahi no ka olelo hoino pili kino, ua nui no ka poe i manao pela mamuli o ka'u olelo ana a pau, ua hoino ia lakou, a ua loaa mai ko lakou mau inoa.

G. B. Ukeke. Keakeaia, a ua olelo mai oia, ua kue i ka rula keia kamailio ana no ka lakou mau mea, aole ka mea imua o ka Aha. A ua hoomau no ka Loio Aupuni i ke kamailio, ku mai o Mr. Martin ame Mr. Koakanu, a kue loa mai i ka hoopaapaa wale iho iwaena o na Elele haole, ame ka Loio Aupuni. A hoomau aku no ka Loio Aupuni i ke kamailio.

V. Kanuka. Wehewehe mai oia no kekahi mau olelo hauhili a ka Loio Aupuni, a ua ike no oia i kona ano Keonimana, aole no ona makemake i ka Loio Aupuni e ao mai ia ia ma na mea e pili ana ma kona ano maikai.

S. Hanemo. Ku mai no oia a e like no me kona ano mau, hoapono no i ka na Kuhina i makemake ai, a mahalo no i ka pauku 4 o ke Kumukanawai hou, mai ka mua a ka hope, a wehewehe mai i na olelo e ku ana i ke apono ia mea.

J. W. H. Kauwahi. Ku mai no ia, a e like no me kona ano mau, kokua no mamuli o ka olelo a na Kuhina, a apono no i ka pauku 4 o ke Kumukanawai hou, mai ka mua a ka hope, a ua kue no hoi i ka hoololi a ka Elele o Honolulu. Hai mai no i ke kumu o ke kue ana i ka hoololi, a me ke apano ana i ka pauku 4. (E nana oukou e na makaainana o Lahaina, ke haawi hou nei no ua Elele akamai nei a oukou i ko oukou mau pono e ao aku i ko oukou Poeikohoia. I hoouna mai anei oukou ia ia e lawe i ko oukou mau pono ? Ina pela, aloha oe e ka Lai o Lele, ke uwe nei makou no oukou e na makaainana o Lahaina.

K. C. Wale. Aole ona manao e ae aku i kona manao maikai e alakaiia e hai, a e aoia mai no hoi, aohe ona manao he mea kupono ia mea, mahalo mai oia i ka Elele o Waimea, a noi mai e ninau.

G. B. Ukeke. Aohe ona ike i ke kumu e kapae ae ai ia huolelo, he makemake no oia, e hoomau ia no ka pauku e like me kona ano, aole ona manao i ka olelo a ka Elele o Lahaina, e kuhikuhi ana i ka naauao o na aina e. He naauao no ko Hawaii nei, noloila, pono no ke hoomau i keia huaolelo ao.

Hon. C. H. Bihopa. Hai mai oia,aole no oia i ike i ke ano nui o keia huaolelo, a nolaila, aohe no oia e koho ma kekahi aoao, a me kekahi aoao.