Ka Nupepa Kuokoa, Volume III, Number 31, 30 July 1864 — Page 4
| This text was transcribed by: | Kahala Johnson |
| This work is dedicated to: | Hinaaināmeleonālani |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
MOOLELO KUAUHAU O KA HANAUNA O NA 'LII MAI KA PO MAI, A PUKA MAI I KA MOI KAMEHAMEHA V
E KA NUPEPA KUOKOA E; ALOHA OE:-E oluolu paha oe e hookomo iho i keia wahi ukana ma kahi kaawale o kou kino holookoa, i ike mai ai ko kaua mau hoa puni "Moolelo kahiko o ka hanauna o na ʻLii mai ka po mai, a puka ia Kamehameha V."
Auhea hoi oukou e ka poe noiau ma ka imi ana nei mea he "Kuauhau mai kahiko mai;" a me ka poe kahiko e noho ana ma ka Mokupuni o Hawaii o Palena, a me Maui o Kaulahea, a me Lanai o Mopua, a me Molokai o Olaʻi, a me Oahu o Manouli, a me Kauai o Manokea, a me Niihau o Mano-opu-paipai, nana hoi i hanau mai o Manokalanipo ke Alii o Kauai. O ke kupuna no nei o naʻLii mai ka po mai, a hiki mai i ko kakou Moi Aloha Lahui e noho nei.
Ua halawai aku nei ko oukou mau kiionohi me ka "Mookuauhau Alii a Kaulainamoku i hoopuka ia ma ka Nupepa Kuokoa ." A eia mai hoi kaʻu "Moolelo Kuauhau o ka hanauna o naʻLii mai ka po mai a puka i ka Moi Kamehameha V.," a na oukou ia e nana iho i ka mea i pololei, a me koʻu manao i ka mea i hoopuka mua ia ua pono paha, aole paha, a pela hoi keia, ua pono paha aole paha, aia me oukou koʻu manao lana.
PENEI KA HAINA
O Kahiko ke kane, o Kupulanakehau ka wahine, hanau aku ka laua keiki o Wakea:
Hoi ae hoi o Kukalaniehu noho ia Kahakauakoko; hanau o Papa ke keiki.
O Wakea ma laua o Papa na Kupuna o Hawaii nei; oia no hoi na Kupuna o naʻLii, na kane me na Wahine.
O Wakea kai noho aku ia Papa ka wahine; hanau o Hoohokukalani ke keiki.
Hoi ae hoi o Wakea noho ia Hoohokukalani ka wahine; hanau o Haloa ke keiki.
O Haloa kai noho aku ia Hinamanouluae ka wahine, hanau o Waia ke keiki.
Hoi ae hoi o Waia noho ia Huhune ka wahine; hanau o Hinanalo ke keiki
O Hinanalo kai noho aku ia Haunuu ka wahine; hanau o Nakehili ke keiki.
Hoi ae hoi o Nakehili a noho ia Haulani ka wahine; hanau o Wailoa ke keiki.
O Wailoa kai noho aku ia Hikawaopuaianea ka wahine; hanau o Kio ke keiki.
Hoi ae hoi o Kio a noho ia Kamole ka wahine; hanau o Ole ke keiki.
O Ole kai noho aku ia Hai ka wahine; hanau o Pupue ke keiki.
Hoi ae hoi o Pupue a noho ia Kamahele ka wahine; hanau o Manaku ke keiki.
O Manaku kai noho aku ia Hikohaale ka wahine; hanau o Kahiko ke keiki.
Hoi ae hoi o Kahiko a noho ia Kaea ka wahine; hanau o Luanuu ke keiki.
O Luanuu kai noho aku ia Waamaukele ka wahine; hanau o Kii ke keiki
Hoi ae hoi o Kii a noho ia Ulu ka wahine; hanau o Nanaulu ke keiki.
O Nanaulu kai noho aku ia Ulukou ka wahine; hanau o Nanamea ke keiki.
O hulu hoi kai noho aku ia Punui ka wahine; hanau o Nana, o Kapulani, o Nanaie na keiki.
Hoi ae hoi o Nanaie a noho ia Kahaumokukuleia ka wahine; hanau o Nanaikalani ke keiki.
O Nanaikalani kai noho aku ia Kekaulani ka wahine; hanau o Waikulani ke keiki.
Hoi ae o Waikulani a noho ia Kauilaianapa ka wahine; hanau o kuheleimoana ke keiki.
O Kuheleimoana kai noho aku ia Mapunaiiala ka wahine; hanau o Konohiki ke keiki.
Hoi ae hoi o Konohiki a noho ia Hikaululena ka wahine; hanau o Wawena ke keiki.
O Wawena kai noho aku ia Hinamahuna ka wahine; hanau o Akalana ke keiki.
Hoi ae hoi o Akalana a noho ia Hinakawea ka wahine; hanau o Mauimua, o Mauihope, o Mauikiikii, O Mauiakalana na keiki.
O Mauiakalana kai noho aku ia Hinaakealohaia ka wahine; hanau o Lanaamaoa ke keiki.
Hoi ae hoi o Lanaamaoa a noho ia Hinakapaukua ka wahine; hanau o Lanakuae ke keiki.
O Lanakuae kai noho aku ia Kahaukuhonua ka wahine; hanau o Lanakaoko ke keiki.
Hoi ae hoi o Lanakaoko a noho ia Kahiihokalani ka wahine; hanau o Heleipawa ke keiki.
O Heleipawa kai noho aku ia Kookookuka wahine; hanau o Hulumalailani ke keiki.
Hoi ae hoi o Hulumalailani a noho ia Kookookumaikalani ka wahine; hanau o Aikanaka ke keiki.
O Aikanaka kai noho aku ia Hinahanaiakamalama ka wahine; hanau o Puna, o Hema na keiki.
Hoi ae o Puna a noho ia Hainalu ka wahine; hanau o Ua ke keiki.
O Hema kai noho aku ia Ulamahahoa ka wahine; hanau o Kahai ke keiki.
Hoi ae hoi o Kahai a noho ia Koolaukahili ka wahine; hanau o Wahieloa ke keiki.
O Wahieloa kai noho aku ia Hinaulu ka wahine; hanu o Laka ke keiki.
Hoi ae hoi o Laka a noho ia Hinakeka ka wahine; hanau o Luanuu ke keiki.
O Luanuu kai noho aku ia Kapokuleiula ka wahine; hanau o Kamea kekeiki
Hoi ae hoi o Kamea a noho ia Popomaili ka wahine; hanau o Pohukaina ke keiki.
O Pohukaina kai noho aku ia Huahuakapolei ka wahine; hanau o Hua ke keiki.
Hoi ae hoi o Hua a noho ia Hikimoluolea ka wahine; hanau o Pau ke keiki.
O Pau kai noho aku ia Kapohakia ka wahine; hanau o Huanuikalalaila ke keiki.
Hoi ae hoi o Huanuikalalailai a noho ia Kapoea ka wahine; hanau o Paumakua ke keiki.
Hoi hou ae o Huanuikalalaila a noho ae ia Molehai ka wahine; hanau o Kuhelani ke keiki.
O Paumakua kai noho aku ia Manokalililani ka wahine; hanau o Haho ke keiki.
Hoi ae hoi o Haho a noho ia Kauilaanapa ka wahine; hanau o Palena ke keiki.
O Palena kai noho aku ia Hikawainui ka wahine; hanau o Hanalaanui ke keiki.
Hoi ae hoi o Hanalaanui a noho ia Mahuia ka wahine; hanau o Lanakawai ke keiki.
O Lanakawai kai noho aku ia Kalohialii ka wahine; hanau o Laau ke keiki.
Hoi ae hoi o Laau a noho ia Kukamolimolialoha ka wahine; hanau o Pili ke keiki.
O Pili kai noho aku ia Hinaauaku ka wahine; hanau o Koa ke keiki.
Hoi ae hoi o Koa a noho ia Hinaaumai ka wahine; hanau o Ole ke keiki.
O Ole kai noho aku ia Hinamailelii ka wahine; hanau o Kukahou ke keiki.
Hoi ae hoi o Kukahou a noho ia Hinakeuki ka wahine; hanau o Kaniuhi ke keiki.
O Kaniuhi kai noho aku ia Hiliamakani ka wahine; hanau o Kanipahu ke keiki.
Hoi ae hoi o Kanipahu a noho ia Alaikauakoko ka wahine; hanau o Kalapana ke keiki.
O Kalapana kai noho aku ia Makeamalamaihanae ka wahine; hanau o Kahaimoeleaikaaikupou ke keiki.
Hoi ae hoi o Kahaimeoleaikaaikupou a noho ia Kapohakauluhailaa ka wahine; hanau o Kalaunuiohua ke keiki.
O Kalaunuiohua kai noho aku ia Kaheka ka wahine; hanau o Kuaiwa ke keiki.
Hoi ae hoi o Kuaiwa a noho ia Kamuleilani ka wahine; hanau o Kahoukapu, a me Hukulani, a me Manauea na keiki.
O Kahoukapu kai noho aku ia Laakapu ka wahine; hanau o Kauholanuimahu ke keiki.
Hoi ae hoi o Kauholanuimahu a noho ia Neula ka wahine; hanau o Kiha ke keiki.
O Kiha kai noho aku ia Waoilea ka wahine; hanau o Liloa ke keiki.
Hoi ae hoi o Liloa a noho ia Pinea ka wahine; hanau o Hakau ke keiki.
Hoi iho o Liloa a noho ae ia Akahi ka wahine; hanau o Umi ke keiki.
Noho hou ae o Liloa ia Kulamea ka wahine; hanau o Kapunanahuanuiaumi, a me Nohoanaaumi; o ke kolu keia o kana mau wahine me na keiki eha.
O Umi nae kai lawe ae i na wahine elua nana, a iloko oia mau wahine i loaa mai ai na keiki elima.
PENEI KA HAINA
O Umi kai noho aku ia Kapukini ka wahine; hanau o Keliiokaloa, a o Kapukinia, a me Keawenuiaumi, oia na keiki me ia wahine.
Hoi ae hoi o Umi a noho ia Piikea ka wahine, no Maui iaʻLii o ke kaikuahine o Kihapiilani; hanau na ia wahine o Aihakoko, a me Kumalaenuiaumi. Oia na keiki mai loko ae o nei mau Alii.
O Keliiokaloa kai noho aku ia Makuahiopalaka ka wahine; hanau o Kukailani ke keiki.
Hoi ae hoi o Kukailani a noho ia kaohikiokalani ka wahine; hanau o Kaikilani he Alii wahine, a o Makakaualii aku na keiki.
O Makakaualii kai noho aku ia Kapukamole ka wahine; hanau o Iwikauikauai ke keiki.
Hoi ae hoi o Keawenuiaumi a noho ia Koihalawai ka wahine; hanau o Kanaloakuaana ke keiki.
O Kanaloakuaana kai noho aku ia Kaikilani ka wahine; hanau o keliiokalani, he wahine, a o Keakealani aku, a me Kalanioumi na keiki.
Hoi ae o Keakealani a noho iho i kona kaikuahine; hanau o Keakamahana ke keiki.
O Iwikauikauai kai noho aku ia Keakamahana ka wahine; hanau o Keakealani ke keiki.
Hoi ae hoi o Kanaloakapulehu a noho ia Keakamahana ka wahine; hanau o Keawe ke keiki.
O Kaneikauaiwilani kai noho aku ia Keakealani ka wahine; hanau o Kalanikauleleiaiwi ke keiki.
Hoi ae hoi o Keawe a noho ia Kalanikauleleiaiwi ka wahine; hanau o keeaumoku ke keiki.
O Keeaumoku kai noho aku ia Kamakaimoku ka wahine; hanu o Kalanikupuapaikalaninui ke keiki.
Hoi ae hoi o Kekela a noho ia Haae ka wahine; hanau o kekuiapoiwa ke keiki.
O Kalanikupupaikalaninui kai noho aku ia Kekuiapoiwa ka wahine; hanau o Kamehameha I ke keiki.
Hoi ae hoi o Kamehameha I, a noho ia Kaleikauikaalanea ka wahine; hanau o Kamehameha II, ke keiki.
Hoi ae hoi Kaleikauikaalaneo a noho aku me Kekuokalani; hanau o kauikeaouli Kamehameha III, ke keiki.
Eia hoi, o Kamehameha IV, a me Kamehameha V, ua puka ae laua mailoko mai o Kinau-lani-nui, ka mea i hoea mailoko mai o ko Kamehameha I, puhaka ponoi, nana hoi nei mau Lani e Noho nei; he mau Alii nei i puka mailoko ae o ka Laau Alii o ko Hawaii nei mau Pae Moku; he laau hoolaha ʻLii, mailoko mai o laila naʻLii mai ka po mai, a pili aku mahope o kahiko, ka makuakane o Wakea.
Auhea oukou e ka poe e heluhelu ana i nei Mookuauhau, e noonoo pu ae kakou i ke kumu e ulu ai o ka hanauna Alii, a lilo loaʻlu i ka wowo, i mea e mau ai ka hanauna Alii a hiki i ka hopena o ka kakou mau mamo.
Aole hoi no ka hanauna Alii wale ka mea a kakou e noonoo ai, no kakou pu a pau, no ka mea, ke ike nei kakou i ke emi ana o na alii a me na Makaainana pu aku no.
A no ka loaa ana i ko kakou Moi ka haohao ana i kona Lahuikanaka, nolaila, ke imi mai nei oia i ke kumu e ola ai o kona Lahui. No ka mea, e nana ae kakou i ka wa kahiko, oiai e noho ana o Mailikukahi, he Alii ma Oahu nei, nono na kanaka i oiʻku mamua o ka Menehune; aole e emi aku, ua pii mai ka hanauna o na ʻLii a me na kanaka ia manawa.
Iloko o nei Moolelo ka hoonohonoho ana o naʻLii Aupuni: O keia Alii o Mailikukahi, he Kupuna-kuakolu o Kukaniloko, he Kupuna-kuahiku hoi no Manokalanipo, a pela mai a hiki mai i nei wa: Oia ka ke Kupuna kanakolukumamalima, o Ka Moi Kamehameha V.
Nona ka Aha Kapu o Pupuikiwaialaamea, o ka Aha Kapu ia o ke Alii, he Aha ia mai ka po mai, o Nonohua ka Aha imua e kau ai, ke ala ia o ka hoailona Kapu o Kekahuna. No Kamehameha III, keia Aha-a hiki mai ia Kamehameha V. Eia hoi, o Ahaula, he Aha no ia no ke Alii, oia ka wa na Kukanaina ke Kupuna kualima o Kahiko Kupuna o Wakea, mai laila mai ia Aha, he hou mai nae ia, mai ke kanaka mai kinohi mai, mai laila mai keia Aha.
E ike oukou a pau o ka hoonohonoho ana keia o naʻLii Aupuni, a me na mea kahiko. Ke i ae nei hoi kekahi poe, "ke emi aku nei ka hanauna o naʻLii a me na kanaka pu aku no" ina pela ka oiaio, o ka hoonalo ana i na mamo Alii a me na kanaka, alaila, ehia ka hoi mea aloha, o ke Aupuni a me naʻLii a me na Makaainana, ka mea a Kamehameha I, i nai ai no kana Mau Moopuna no ka mea, ke noho nei kakou i na Panalaau a Kamehameha I, mai Hawaii a Kauai; aka, ke i mai nei o Kamehameha I, "aia a pau aʻu mau hanauna elima, alaila pau i ka mai ia kuu pono i imi ai no aʻu mau Moopuna." Ke mahalo nei au no ia mau huaolelo, no ka mea, ke popoi mai nei na ale o ka moana Pakipika nei ma kona mau aoao, aole e hiki mai, ke hiolo mai nei hoi na Lani, ke koo aku nei oia me na welelau o na Pololu ma kona mau lima a pae, a hakuia i mau hua mele penei:
I nui ke aho o Kalaninuiawailualani
Lani maka o Haloa
No Haloakalani i noa iho nei
Aohe wahi kapu
Ua hoi o Kalani a Maui
Hoi no a ka pohu iki i Hauola
Hoi a na waieha a Mauoni i Kanaha
Wai Kalani ma ka hale i Kaopuaua
He hale kulaia kapu no Kalani
O Kalaninuiainoa Mokuhikaaala
Ai noa nui o Kalaniwaiakua ka inoa-e-o-e
O ke alii no keia nana e hele ka moku, a nana e ku ka aina, nana e kaa ka la, o ke alii no keia nana e kaa o Kahualoa.mai Hawaii o Palena, a Kauai o Manokea, ke kupuna o Manokalanipo. E ola ka Moi ke Alii, me na ʻLii ame ka poe Kiekie, ka poe hanohano a me na Lahuikanaka a pau.
Me ka mahalo no,
P.S. PAKELE
Kakanoni, Kipahulu, Maui, Iulai 18, 1864
OLELO AO I NA KUMUKULA
E NA KUMUKULA O NA KULA APANA MAI HAWAII A KAUAI
Aloha oukou: He wahi manao koʻu ia oukou e na hoa paaua o keia oihana, a e pono no hoi ia kakou ke nana pu mai i ka pono, a i ka pono ole paha o na mea aʻu e olelo aku ai ma keia hope.
No ka oihana kumuao, he oihana nui io maoli no ia, he oihana uuku nae o kahi uku, (wahi a ka nui o kakou a me ka poe e ae). Aole no i like loa keia oihana o ke aupuni, me kona mau oihana e ae; eia no iloko o keia oihana, ka hoomaka ana o ka naauao o ke aupuni, ke ola o ka hanauna hou a me ko lakou make. O ko lakou naaupo, o ke kumu no ia o ko lakou make, a o ko lakou naauao, o ko lakou ola no ia (e nana i na olelo akamai a Solomona).
O ka mea aʻu i makemake nui ai, o ka holo o ka naauao iloko o ka hanauna hou, a i ole e holo keia oihana ma ko kakou lima, heaha la ka pono a me ka hope? O ka pono paha, o ka haawi i keia oihana ma ka lima o na haole me na uku koikoi, a e hoopau i ko kakou noho kumu ana?
Malia ua ana, ua luhi paha kakou i ka hapai ana i keia oihana ea? Ina pela, ua pono io maoli paha ke waiho keia oihana nui ma ka lima o na haole wale no, a e noonoo pu mai kakou.
Ina ua makemake maoli oukou, e akamai maoli na hanauna a kakou, a o ko kakou lahui paha, ua pono ia kakou ke hoomanawanui i ka nalulu o ke poo i ke ao ana i na kamalii; i ka maka poniuniu, i ka luhi o ke kino, a pela aku.
O ka mea aʻu i makemake nui ai, oia no ke komo ana o ka makemake io iloko o ko kakou naau, e akamai maoli ka kakou poe haumana. Me he mea la, o ka kakou hana nui no ia e hoola ai i keia moku liu e hooiloilo ia nei; no ka mea, ma koʻu lohe pono ana, oia kekahi kumu o ka make ana o keia lahui. Ina pela, o kakou no kekahi poe nana e ka ka liu o ua moku liu nei; aole nae wau e olelo aku ana ano, no ka emi ana o keia lahui, no ka naaupo, o kakakii loa ana nei kaʻu olelo ana ia kakou.
Ua makemake wau e kamailio pu kakou i ke ano o ke ao ana, e hoomaka paha kakou ma ke ao ana i na kamalii, aole i loaa na hua, A E I O, a pela aku.
1. No na kamalii aole i loaa na hua. He nui ka poe Kumukula i hoowahawaha i na kamalii, aole i loaa na hua pakahi, palua, a pakolu, a paha hoi. Me ka olelo"nakulu ke poo i na kamalii liilii" i koʻu manao nalulu ke poo i na kamalii nunui, e aho na kamalii liilii, no ka mea, he hiki ke hoohuli ae i ka laau i ka wa opiopio, a ke aneane hiki ole ke hoohuli ae i ka wa e oo ana.
A i ko kakou ao ana i na kamalii aole i loaa na hua pakahi A E I O U, a pela aku, e hoonoho papa i na kamalii aole i loaa na hua, imua o kekahi Papa Eleele, a Papa Pohaku paha, a palapala, a nunui paha. O ka pono loa nae i koʻu manao, o ka Papa Eleele no ka mea, ua ike au, ua nui na Papa Eleele ma na Halekula.
Ina pela, e kakau iho oe e ke kumu i kekahi hua o na hua nui in a ka Papa Eleele, i ka P paha, a i k O paha, aia no i ka hua au e manao ai, alaila, e ninau pakahi aku ia lakou. Heahe keia hua? A na ka mea i loaa e hai mua mai; a in a aole i loaa i kekahi o lakou, nau no e hai aku. A e olelo aku ia lakou, e hoomaopopo loa kakou; a in a he papa pohaku ka lakou a me ka peni, e olelo ia lakou, e kakau oukou i keia hua a paa. Aia a ike oe, ua maopopo kela hua, alaila, kakau hou ua hua hou, he W paha; aole nae e pono ke kaku iho ia A E I, a hiki i ka W, no ka mea, ua paa naau e na inoa mamua o ko lakou hele ana mai i ke kula.
A ina i maopopo ia lakou na hua eha paha, a oi aku a emi mai paha, ua lawa no ia no ka la hookahi; aohe waiwai ke nui wale aku na hua me ka hoomaopopo ole i ke ano o na hua. Ina no ekolu hua no ka la hookahi, ua lawa no ia; a in a pela, ua pau loa na hua nui i ka hebedoma kula hookahi, a e pau paha na hua liilii i ka lua o ka hebedoma kula.
A pau na hua nui a me na hua liilii i ka loaa maopopo, alaila, ua kupono ia lakou ke noho imua o kekahi Palapala A nunui, a nau e ke kumu e ninau aku i kekah ihaumana i kekahi hua, aia no i kau hua e makemake ai a loaa ia hua, e ninau hou aku. Aia mahea kekahi hua like, pela e ninaninau ai a maopopo na hua.
2. Ka hookui ana i na hua. Ua pau ae nei na hua i ka maopopo; aka, aole paha i holo like na haumana a pau, ua paakiki loa paha kekahi poe, aka, no ka hookui ana i na hua ka mea a kakou e olelo nei. O ka poe i maopop na hua nui a me na hua liilii ke hookui i na hua; a o ka poe i maopopo ole ia mau hua, e noho no lakou ma ka Papa o na hua pa-ka-hi.
I ka hookui ana i na hua, e hookui no ma ka mea ano maopopo; o hookui i kekahi hua nui a me kekahi hua uuku, a he hua uuku paha me kekahi hua uuku, penei: Aa, Ae, &c, a pela hoi o Ka, Ke, &c, &c., a i ole ia, aa, ae, &c, a ka, ke, &c. Aole kupono, Kk, Ll, Mm, &.. a pela hoi o mm, ll, kk, aohe ano maopopo oia mau mea, nolaila, makehewa ka hookui ana ia mau hua; e akahele no nae ka hookui ana, aole pono ke hana molowa a kapulu paha. A makaala loa alaila pono keia hana. I ka hoomaka ana nae i ka hookui, ua pono no ke sepela pakahi i na hua, e like me keia. A, a, Aa, A, e, Ae, a pela aku a pau ia, alaila, e hoopau i ka sepela pakahi ana i na hua; e puana pololei mai no na haumana, Aa, Ae, &c. Ina e maopopo ai na hua paha, paono, a pela aku no, a penei: ha, na, hana, ha, no, hanohano, a pela aku no.
Pela hoi na hua pakolu, in a e maopopo na hua pakolu, e palima auanei, a pela aku, penei: A-ka, A-ka-hi, a pela aku no; e pono ke makaala loa ke kumu i ka hookui ana i na hua palua a pakolu hoi. Pela io no e loaa hikiwawe ai na hua paono, pahikum pawalu, a pela aku no.
A maopopo ka hookui ana i na hua, e hoomaka no ma ka heluhelu ana, alaila, oia ka mea a kakou e kamailio ai.
3. No ka heluhelu ana. I ka maopopo ana o na hua ma ka hookui ana, ua kupono na haumana ke heluhelu. E heluhelu akahele no, i maopopo pono ka puana ana i na hua, mai wikiwiki. Mai manao ka haumana, a o ke kumu paha o ka wikiwiki o ka heluhelu ana ka oi o ka maikai, aole pela.
O ka heluhelu maikai, oia ka hoike pono ana ma ka waha i ke ano o ka mea i kakau ia a i aiia paha e like me kona ano maoli. A ua lohe oluoluia hoi ka mea heluhelu maikai e na kanaka, no ka mea heluhelu maikai e na kanaka, no ka mea, ua pono kana leo a ua maopopo ke ano o ka mea i heluheluia.
He nui loa ka hemahema o na kamalii ma ka heluhelu ana, a pela no hoi paha kekahi poe o kakou. I ka heluhelu ana, he holo wikiwiki ka leo i kekahi lalani, a i ole ia, i kekahi mau huaolelo paha, a ku, a ike he hewa, a hoomaha iki, a hoi hope, a heluhelu hou me ka wikiwiki, a hewa hou, a hoi hou no a nana, alaila, hoi hou i hope, a hoomaha hou, a pela mau aku no, a e pau kauna a oi aku.
A o kekahi poe, manao no lakou i ka heluhelu ana ma ka waha wale no, in a he hewa ke kapa ana'ku i kekahi huaolelo, aole manao i ke ano e ana o ka olelo, a i ke ano ole paha, holo wale aku no a pau ka paukum me he lio huhewa la; nolaila, pono ke heluhelu akahele, a maopopo ka puana o kela huaolelo keia huaolelo, alaila, e akahele i pololei, aole hina, aole hoi hope, hele mua no me ka maikai.
O ka leo kekahi hemahema nui o kekahi poe ma ka heluhelu ana; holo wale ka leo ma ka waha ma ke ano hookahi no, aole e pii iluna, aole iho ilalo; a like hoi ka ikaika o ka leo ma na huaolelo a pau, he pono ole ke lohe, a he maopopo ole ke ano.
E pono no e pii ma kahi e pii ai, a e iho ma kahi e iho ai, a e ikaika ka leo ma kahi e ikaika ai, e like me ke kamailio maoli. O ka leo o kekahi poe, ua ikaika a kalakala; o kekahi poe, ua nawaliwali, o ka maopopo ole ma ka puana ana, ua huikau, ua wikiwiki hoi a namunamu.
Ma ke kiko kekahi hewa. Ua maopopo ole i kekahi poe na ano o na kiko ma ka heluhelu ana, heluhelu wale aku no, e ake o ka pau mai o ka hopunaolelo, a hiki aku la i ke koma, a kiko koma paha, me ke ano paupauaho a me ka maopopo ole no; no ka mea, ua hoololi ia ka leo e like me ke ano o na kiko; a oia ka mea e pololei ai ka heluhelu ana, no ka mea, e nana pono i ke ao kiko.
A nolaila, i ka heluhelu ana, mai wikiwiki, mai hoi hope, mai kuawili, mai heluhelu me ka leo hookahi wale no, a e malama hoi i na kiko me ka hoomaopopo loa i ka puana ana, i akaka'i i ka poe i lohe.
O oukou hoi e na kumu kekahi, e makaala loa oukou ma keia mea, i maopopo pono ai i ka oukou poe haumana ke ano o ka mea a lakou i heluhelu ai, a i akamai maoli ai hoi lakou; aneane hiki ole i ka mea heluhelu hawawa ke noonoo pono ma ke ano o kana mea i heluhelu ai. A pele no hoi e hiki pono ole ai ia lakou ke noonoo pono ma na Helu, Helunaau, Helukakau, a me ka Huinahelu paha, no ka hawawa maoli i ka heluhelu, nolaila, pono ke hooikaika i ke ao ana i na haumana ma keia hana.
4. No ka Helu. He ano lehulehu no na buke Helu, Helukamalii, Helunaau, Helukakau, Huinahelu, Hoailonahelu, Anahuinakolu, a Anaaina paha.
He nui no ka hemahema o kekahi poe ma ka helu, aole akamai a maopop hoi kekahi mau kumu oia hemahema, o ka hoomaopopo pono ole o na haumana; a o kekahi kumu, o ke kapulu o ke ao ana o na Kumukula. Aole no e hiki i na haumana ke hoomaopopo ma ka helu, ke ole e ae pono ia e kana kumu. O ke ao ana a kekahi poe kumu, he kikokikoi wale aku no, manao wale no kekahi mau kumukula ma ko lakou uku, oia wale no ke kumu nui o ke ao kikokikoi ana a kekahi mau kumu, i ike aku ai paha ke Kahukula i ka hala loa imua o ka helu, a mahalo iho la no ka hala loa imua.
Manao nui no hoi lakou ma ka la hoike wale no, nolaila, haawi pakahi aku i na ninau helu i kela haumana keia haumana, no ka mea, na lakou iho no e hoike ka lakou poe haumana; a pau ka la hoike, na pau ia pilikia, a ua hala ia luuluu (wahi a lakou). Ua pau keia kamailio ana, mahope kamailio hou kakou no keia mea. Owau no me ka mahalo.
LIHAU ANUENUE
PULUPULU!
A UA MAKAUKAU NO HOI AU E KUAI
aku i ka pulupulu, penei:
PULUPULU i pau i ka waeia, 20 ken. no ka paona.
PULUPULU me ka anoano i wae oleia, 6 ken. no paona.
E lawe no au i ka welu lole a me ka pulupulu i uku no ke Kuokoa.
H.M. WINI
Luna Pai o ke Kuokoa
HALE PAI KII
MALUNA AE O KA KEENA PAI O KA
"NUPEPA KUOKOA"
Eia ka uku no ke kii. E paiia no ke kii iluna o ke ANIANI a me ka PEPA. E hele mai e na makamaka e pai i ko oukou mau kii.
J. P. HUGHES
MEA HANA NOHO LIO!
AIA MA KAHALE KUAI O KA MEA nona ka inoa maluna nei, he Noholio Pelekane a he Noholio Meleka, a me na Noholio Wahine, o na ano a pau, na Noho Paniolo Nu Hou. Na Hao Waha a me na Kepa o na ano a pau, Na Kaulawaha a me na mea e pono ka lio, Na Ili Kauo o na ano a pau, Na Hao Keehi, Na Palaki Lio, Na Kahi Lio, Na Eke ili, Na Huipa.
A me na mea e ae a pau loa e pili ana i na Lio a me na Kaaholo a e kuai ana no ia mau mea,
NO KE KUMUKUAI MAKEPONO LOA!
Aia no ke waiho mau nei malaila na Pela Manu
O na Pela Pulu, Pela Hulu, a me Pela Uwaea. E hanaia no e like me ka mea i kauohaia mai
Ua hanaia no na Kaa Lealea me ka maikai loa, a me ka makepono hoi
Ua hana no ia na mea a pau e pili ana i ka'u oihana me ka maikai
E malama pono ia no na mea a pau i kauohaia mai e pili ana i ka'u oihana. E loaa no wau ia oukou ma Monikahaae, ma ke kihi o ke Alanui Hokele a me ke Alanii Papu
J.P. HUGHES
Honolulu, Sept. 17, 1862
LAAU LAPAAU!
AIA MA KAHI O KAKELA ME KUKE
MA HONOLULU
J.T. Gower-Makawao, Maui
J.D. Havekost-Wailuku, Maui
C.H. Wetmore-Hilo, Hawaii
J.W. Smith-Koloa, Kauai
HE LAAU KAHIKO, A HE MAOPOPO NO HOI
LAAU HOOPAU NAIO ME NA KOE
A DR. JAYNE
HE NUI NA PILIKIA O KAMALII I KA Naio a me ke Koe, a pela hoi na kanaka makua. O ka hope oia mau kolo, oia ka lolo. Oia mau mea kolo hope oia ka lolo, a o ka make hoi i kekahi manawa, a nolaila mai na mai e ne kekahi, e like me ka lepo paa, naiulu, pehu, ukake, a me na mae e ae.
O ka laau no keia e pau ai ua mau mea ino nei.
Eia hoi kekahi. O ka laau ku pono keia i ka poe pilikia i ka wela o ka houpo; i ka ono ole i ka ai; i ka nawaliwali o ke kino i ka mai pehu; i ka nalulu hoopailua; i ka pono ole o ka mai wahine; a me na mea like.
Penei no e inu ai i ka laau hoopau naio me na koe:
Ina no kamalii, e hanai aku i hookahi hapakolu o ka pana ki, i ka manawa hookahi no ke keiki malalo iho o ka makahiki hookahi. Mai ka makahiki hookahi a hiki i na makahiki ekolu, elua hapakolu o ka puna ka pono. Malaila a i na makahiki eono, hookahi no puna okoa ka pono, a malaila aku a i ka wa kanaka makua, e hanai i elua, a i ekolu paha puna i ka wa hookahi. I ka wa e inu ai, e hui i ka laau me ka pa ha o ka wai maoli. Oia hoi, in a hookahi ka puna laau, alaila, e huiia me na puna wai maoli eha; a pela no e inu ai ma ke kakahiaka awakea a me ke ahiahi. Aka, i nui ka pilikia, alaila, pono no elima inu ana i ka la, penei; kakahiaka, kiekie ka la, awakea, auwi ka la, ahiahi.
E inu mamua o ka ai ana, aole kokoke mahope iho.
LAAU HOOPAA HI A DR. JAYNE,
JAYNES CARMINATIVE BALSAM
He laau maikei a oluolu hoi keia no ka hi, ka Nahu, Nalulu. Wela ka Houpo, Haoa, hoopailua wale, Luai, Luai moku, ono ole i ka ai. Nahu me ka awe no hoi o na keiki uuku, a me na mai like he nui.
Emo ole ka oluolu o ua mau mai nei i keia laau
Penei e inu ai, i ka inu ana hookahi. in a he keiki akahi paha on a malama, a elua paha he umikumamalua paha kulu a hiki i ka iwakalua ka pono
Ina he keiki mai na malama eono a hiki i na malama ewalu, he hapalua puna ki ka pono. Mai ka makahiki hookahi a hiki i elua, e inu no ia i puna ki okoa. Mai ka hiku a i ka walu o ka makahiki, elua puna ka pono, a no kanaka maku, he puna nui ka e inu ia i ka manawa hookahi.
A inu ea, e hui me ka wai maoli nuku, (e like a like ka wae me ka laau) a pela e inua ae ai. Ekolu, eha, elima paha inu ana i ka la hookahi, e like me ka nui o ka pilikia.
I akaaka nae. Ina he nui ka wela, a in a na komo kekahi ai pono ole iloko o ka opu, e aho e moni e mamua i mau Haule Olea a i ole, e inu i wahi paakai, a i wahi aila paha, i hemo e ka mea ino oloko, alaila e inu i keia laaua hoopaa hi.
Ina e luai ka mea mai, mahope o ka inu ana i ka Laau, a pau a i ka luaiia, e hanai hou aku no e like me mamua, a pela no a pinepine, a oluolu hoi ko loko, a waiho malie no hoi ka laau ma ka opu.
Aohe a makou mea e noi aku ai i ka lehulehu, hookahi wale no o ke kauoha aku ia lakou e Hoao Pono i na
LAAN KUNU A KAUKA JAYNE
Hoike aku ai i ke ola o na mea a pau i hoakakaia no kana mua anu. Ua hoola, a e hiki ana no ke hoola i ka mai.
KUNU, NAHU, A ME KE ANU
a me na mai e ae no hoi he nui wale, a o na mai Hokii no hoi i ola nui, na mai i ola ole i na laau e ae. Ka aho e komo oukou e ka poe i mai ia
HE KUHA KOKO ANEI KOU?
HE KUNU ANEI KOU?
HE EHA ANEI KOU KANIA-I?
HE KUNU UMII ANEI KOU ME KA NAE?
AOLE ANEI HE KUNU OO OU?
AOLE ANEI OU MAI KUNU?
AOLE ANEI OU MAI NAENAE?
AOLE ANEI OU EHA MA KA UMAUMA?
AOLE ANEI OU KUNU KALEA?
AOLE ANEI OU AU MA KA IWIAOAO?
A in a ua loaa ia oe ia mau mai, alaila, e ike oe i ke ola i ka laau kunu a kauka Jayne
NA MAI HOOPAILUA
MAI O KE AKE!
MAI NALULU A ME KA MAI DYSPEPSIA
(O ka nawaliwali o ka puu hoowaili ai iloko o ko kakou mau waihona ai)
He pono ke ai koke i ka laau a Huaaole Ola a Kauka Jayne, he laau oluolu, a he ola no hoi. Aohe no he mai i nele ke makemake i na laau hoohanu; a mai nui no hoi ka poe e ola ana me ka oluolu no hoi, lua e hoomaopopoia a e inu i no hoi ua mai laau la. Aole no e oluolu pono kekhi mea, oiai e hoolilo ana oloko o kona kino; a ua ulu nui ae no oi ka mai, a i kekahi manawa ua make no, a in a e malama pono ia a e inu hoi i na Huaale Nahu, alaila, ola no. No ka hoolaio ia ana mai keia mau mea, nolaila, ke hoolaha ia aku nei
HUAALE OLA A DR. JAYNE
Me ka hiki ke hooia aku i ka maikai, a na ka hoao ana i hoomaopopo mai i ka oi o ke ola o keia laau mamua o na laau e ae, a me ka maikai no hoi o ka inu ana, a me ola maoli ao hoi. A in a no e inu ana ia laau, aole no hoi mau mua i hookapauia oia ka ai ana a me ka loa ana. Aole e ino ke waiho loihi, no ka mea, ua hanaia no a maikai loa. A ina e inu ia ua hikiwawe loa ka hehee iloko o ka puu waiho ai. Ma ka inu on a mea ka haawina liiliil, he maikai loa no ka naha ana, a he oluolu nohoi, a me ka holoi pau i ke ino oloko o ka opu
DISIPEPESIA
(Oia ka mai ono oia o ka ai i kekahi manawa, a me ka hoowali pono ole ia hoi o ka ai iloko o ka puu moni ai)
O keia Huaale Hoola a Kauka Jayne, he maikai loa no ka hooikaika ana ia mau oihana o ko kakou mau kino. Ina ua loihi loa ka mai ana, alaila, e hikiwawe ke ola ke inu puia ka
HUAALE ME KA LAAU HOOMAEMAE KOKO
a hoopau Naio me na Koke
A KAUKA JAYNE
e like me ka mea i kuhikuhia mawaho o ka wahi o ka laau
NO NA MAI MA KE AKE
MAI LENA
MAI KA OPU HANAWAI
NA MAI WELA
KA HAALULU
KA MAI O KA ILI
KOKO INO
MAI NALULU
PAA O KA LEPO
MAI KUNA
MAI WAHINE
A ME HE MAI HOOPAILUA
Ua maopopo loa ke Ola o keia mau Huaale. A o ka mea wale no i koe i ka lehulehu o ka hoao pono ia mau hua. A he maikai no hoi na laau a Kauka Jayne no ka hooko ana i na mai
PUHA
ALAALA
KAOKAO
PUUPUU
PEHU
KUNAKUNA
HANENE, LOLO
na mai wahine a me na mai e ae, no ke Koko a inoino mai au i kana
LAAU HOOMAEMAE KOKO
96-1y