Ka Nupepa Kuokoa, Volume III, Number 30, 23 July 1864 — KA HANA ANA O KA AHAHUI ELELE. [ARTICLE]

Help Learn more about this Article Text

KA HANA ANA O KA AHAHUI ELELE.

Hale Ahaolelo. > lualai 15, 1864. 5 Halawai ka Aha ma ka hora 12. Pule ke Kahunapule a pau. Heluhelu ia ka moolelo, aponoia. K. C. Wale. Hoike mai oia aole i halawai ke Komite i kolioia no ka noonoo ana no ka ninau mana. Hope Peresidena, G. M. Ropikana. Hoi* ke mai oia o ka olelo hooholo a ka Elele o Kona Hema, ka inea imua o ka Aha. Hoopuka mai no hoi o ka Mea Hanohano G. M. Lopikann i kona manao a me ke kumu e koho kue ai i ka olelo hooholo a kn Luna Elele o Kona Hema, ine ka wehewehe ioihi mai no hoi i na kumu ma ke Kanawai, e nponoia'i oia i ke kue ana i ka oleio hooholo o ka Elele o Kona Hema Ninnuia ke noi a ka Luna Elele o Lahaina, J.W. H. Kauwahi, a ua hoole ia, hookahi ka oi o ka poe ma ka hoole. A i ka ninau .ina i na'Lii, ua apono na 'Lii i ke noi a ka Elele o Laliaina. A ua heluhelu mai ke Ka* kauolelo i ka ka Moi koho ana, penei : 11 Aole e hiki la'u (ma ka aoao o ka Noho Alii o Hawaii nei,) ke ae aku i keia olelo hooholo, no ka mea, ua loaa keia mana i ka Noho Alii o Hawaii nei, mamua'ku o ka hanaia ana o ke Kumukanawai o ka M. H. 1852." AnoInila ua hooie ia ka noi a ka Elele o Lahaina, oia ka hoopanee loa i ka noonoo ana no ka olelo hooholo a ka Elele o Kona Hema. Hoopaneeia ka hana a ka Poakahi, i ka hon 12 o ke awakea. j La 9. i Poakaiii, lulai 18, 1864. Haiawai ka Aha ma ka hora 12 M. Puleia e ke Kahunapule a pau ia, heluheluia mai ka mooleioo ka Poalima aaponoia. Mea Han. K. C. Wale. Hoike mai oia, j aoie i makaukau ke Komike i kohoia no ka ninau maua, no ka mea, aoie iakou i hala- i wai. Mea Hnn. C. R. Bishop. Olelo mai oia, I ua pono ke hoikeia ka oiaio iioko o na mea I a paii e hoolahaia ana. Oia hoi, ua pono j ole ka oleloin ana, ua hanaia ke Kumuka-j nawai o 1852 e Lee, li, a me Kauka, a ua ] hele aku kekahi manao ana i makemake ai e hoopololei. A hoike mai oia i ke ano o ke Kumuknnnwni o Ua M. H. 1840, a me ka hoololia ana hoi e like me ka hoakakaia ana eia mea ine ka hai mai no hoi, ua kohoia j 0 Lee e na Lunanuikaainana i ka M. H. 1851 1 Komisina, a o J. li hoi no ka Hale o na'Lii, a o G. P. Judd (Kauka) hoi ma ka aoao o ka Moi; na ia mau man i ekolu i hana i kekahi Olelo Hooholo Aelike, e hookohu ana i ka poo non.i na inoa i haiia ae la, i mau Ko- j misina nana e hooponopono, a e hoomakaukau i ke Kumukanawai o ka M. H. 1852, a makaukau. alaila, waihoia no imua o na Hale Ahnolelo Kau Kanawai, a na lakou no i liooponopono a hooli«lo loa. C. C. Harris Loio Aupuni. Olelo mai oia, ua hoolahaia no e like me na inea i ole)oia e na Luna o ka Ahahui, a oia wale no ka mea i manaoia pela loa e hoolaha ai. Hon. C. R. Bishop. Aka, ina e oleloia mai kekahi mau olelo oiaio ole, a o ka poe no e ike ana i ka oiaio ole oia mea i kam.ulioia, aole i keakea, malia paha auanei, e liloia i mea e alakai hewa ai i ka lehulehu. Mea Hen. R. C. Wale. Hai mai oia, ua oiaio !oa ka olelo a Mi Bishop. Haiia mai o ka mea imua o ka Hale, oia no ka Olelo Hooholo a ka Luna Elele o Kona Hema. Kimo Pelekane. Ku mai oia, me kekahi palapala loihi e hoike ana i ka manao o T. Meka kekahi Eiele o Honolulu nei, no ka olelo hooholo a ka Elele o Kona Hema. . Kanuka. Heluhelu mai oia, he olelo hoakaka no kona kulana imua o keia Ahaolelo Elele. a ine ke ano o kana e hana'ku ai. Wahi a kona manao, o ka manao o na Lunakanawai o ka Aha Kiekie, aole no e pili i mea e hilinuiia aku ai mamua ae o ka manao o ka poe e, a o ka hele a hilinai mamuli 0 ka lakou alakai ana, no na mea e pili ana 1 ke Kumukanawai, ua like no ia me ke kapae ana'ku i ko lakou mana, ma ko lakou ano ianakila, a me ko lakou ano kanaka. Aka, mahope iho o ka noonoo loihi ana, ua ' hooholo iho oia, aole he mana Kanāwai o ■ keia Ahaolelo Elele, aka, ma kona ano Elele, [e noho ana no ia ma kona noho, i hiki ai iaia |ke kiai i na pono o kona mau Makaainana;

a e noho ana no ia e kamailio, a e koho hoi e like me kona ike, a rne kona manao iho. Hope Par. G. M. Lopikana. Hai mai oia ina e hooholoia ka olelo hooholo e i ana aohe mana o keia Ahaolelo Hui, ke hooholo i kekahi mea, aka, e waihoaku nae i ka hooholo loa ana i ka Ahaolelo kau kanawai, alaila, ua like no ia me ka hoole i ke kuleana o na Makaainana ma ka hana Kumukanawai ana. Mea Han. R. C. Wale. Makemake oia e heluhelu hou ia ka olelo hooholo a ka Elele o Kona H., a ua heluhelu hou ia mai e ke Kakauolelo. Mea Han. Vari§:ny( Varine.) Ku mai oia me ka palapala a ka Elele o Honolulu ( T. Metcalf,) a hai mai no hoi i konn minamina no ke ola kuponoole o ua Elele Ia o Honolulu, e hiki ai la ia ia ke komo pu iloko o na hoopaapaa o keia la. Ua nana iho oia iua palapala la, a ua hoike mai no i olelo pane pokole no kekahi o na kumu i hoakakaia maloko o ua palapola !a, a hai mai no hoi i ka pili kino a ano kuamuamu loa o na olelo oloko oua palapala la. Ua hiki ole ia ia ke ike iho, i ka hiki i kekahi keonimana ke no« ho malia a kakau i kekahi palapala e like me keia ka piha 1 na olelo kue kino, a na ia olele pili kīno, i hooemi iho i ka ikaika o kana mau olelo. Mai kamailio oia a loihi ae, aka, ua inaka'u oia o konoiā mai paha aaanei oia e kamailio aku e like me na olelo o ka palapala, a lilo ia i kumu nona e kaumaha ai ma ia hope aku.

C. H. Judd. Pane inai oia, ua noho oia iloko o keia Keena me ka pane ole iloko o na la i kaahope ae o kaAhaolelo nei. A ao(e no oia i hoohoio iho iloko o kona manao 1 ka Mana o keia Ahaolelo Elele. Ina nae he oiaio, ua olelo ka Aha Kiekie o keia Aupuni, he mana no ko keia Aha Elele, alaila, aole no au e hana ana i kekahi mea e hoonele ana i ko'u poe iMakaainana nana i koho mai iko lakou mau pono. Aka. o kona manao no na olelo a Lopikana i hoike mai ai i kela 1» aku nei, ua kamailio oia ma ke ano Elele no Hamakua, aole ma ke ano Lunakanawai Kiekie. A ninau aku no hoi oia, ua hoike mai anei kekahi mau Lunakanawai e ae o ka Aha Kiekie, he mana leo keia Ahaolelo Elele, a ua pili hoi ike Kanawai.

C. C. Harris. Noi mai oia e hoopololei aku o C. H. Judd, aole i olelo aku ka Loio Kuhlna, ua hoopuka na Lunakanawai Kiekie ma ko la'kou ano noho Aha ana, aka, ua hoopuka lakou i ko lakou manao ma nawahi kaawale. C. H. Judd. Alaila, e manao anei inakou, o na olelo hooholo a na Lunakanawai Kiekie, Allen, Lopikana, a me Davis, he manao wale no no lakou, aole o ka lakou olelo hooholo ma ke ano Lunakanawai no ka Aha Kiekie. C. C. Harris. Aole oe i ike pono ike ano o lea'u i olelo aku nei, no ka mea, e noho ana o Allen ia wa iloko o ka Aha Kuhina, kahi ana i noho ai me ka hana, aole o ka Lunakanawai wale, aka, me ka pakui houia iho o ka hana ma kona ano hoa no ka Aha Kuhina me ka hoohiki kaawale, e hoike pono i kona manao ; nolaila, e ike iho oe, ua papalua ke ano koikoi o na mea a pau ana i hoopuka ai. Aole oka manao me ke ano kanaka iho o E. 11. Allen, aka, o ka manao o ka Lunakanawai Kiekie o keia Aupuni, e noho ana ma kona ano hoa kuka no ka Moi Alii. Mr. C. H. Judd. Makemake au e ninau aku i maopopo a i ike ai au. C. C. Harris. Ke manao nei au, ua wehewehe pono aku la wau.

Mr. C. H. Judd. Ae, aka, he mahemake nae au e ike maopopo a moakaka no hoi—i hiki ai ke waihoia'ku ia mea i ka manawa pau ole—e hoike mai ana, ua hoopuka' mai na Lunakanawa o ka Aha Kiekie i ka olelo hooholo malalo o ke Kumukanawai, i ka mana kupono o keia Ahaolelo Elele, e hana'ku i na mea e manaoia nei e hana, e hiki ai ia makou ke hooili aku i ka hewa o keia hana iluna o na Lunakanawai Kiekie. C. C. Harris. No ia ninau e pane aku no au e like me nei: Ua hoike mai no o Judge Davis i kona manao malalo o ke Kumukanawai ponoi, e like me ke pauku 87 o ke Ku mukanwai; a na Lopikana no e pane mai nona iho.' Mea Han. G. M. Lopikana. I mea e pane nku &i no ka ninau a ka Elele o Koolau (C. H. Judd,) ke olioli nei au i ka wehewehe aku, ma na mea e pili ana ia'u iho. Aole no e hiki i ka Aha Kiekie ke haawi mai i ko lakou manao ma keia ninau, no ka mea, aole no i lawe ia mai kekahi hihia e pili ana ia ninau imua o ka Aha Kiekie. Aka, e li-

ke nae hoi me kekahi o na haawina o ke Kumukanawai o 1852. ua niki no ilia Lunakanawai o ka Aha Kiekie ke noi ia mai e KaMoi, a e na Ahaolelo Kau Kanawai paha e hoike aku i ko lakou manao no na ninau nui a pau e pili ana i ke Kumukanawai. E like hoi me na mea i hoakaka ia eia pauku, ua noi aku Ka Moi i ku'u hoa Lunakanawai R. G. Davis no ia ninau, ka mana o keia Ahaolelo Hui, e like rne ka Ka Moi i olelo ai he inana. Ua lohe no oukou ika olelo pane a ka Lunakanawai Davis, ua olelo mai no, he mana no. No na mea hoi e pili ana i ka manao o ka Lunakanawai Kiekie, ma na mea a'u i hiki ai ke ike iho. aole i maopopo ia'u ke koiia ana'ku ona, e hoike mai i kona manao nia ke kakau ana ; aka, me ke ano wale no i hoakakaia ae nei iloko o keia Ahaolelo Hui, i kona noho ana e hoakaka iloko o ka Aha Kuhina, a ma la noho ana, ua pili no iaia ka hoike ana i kona manao ma ia wahi, e like me kona hoike nna ma ke ano e ae. Oia no ka inea nana i hoopuka mua mai i ka manao, o ke kahea ana i Ahaoleio Elele ; Ka mea kupono i kona manaoe hoololi ai i ke Kumukanawui. Ua olelo mua aku no au, owau no kekahi e noho ana iloko o ka Aha Kuhina, i ka wa i hoopuka ia mai ai o ia manao imua o na Kuhina.

Ma ia hope mai no, ma ka la 3 o Maraki, ua iUea iho ua hiki hou no ia mea imua o ka Aha Kuhina—Ua lohe n*o oukou i ka heluheluia'na o ka Moolelo—a o ka Lunakanawai Kiekie a me ka Loio Aupuni ma ia la, ua hoike mai laua i ka manao like, e like me ka'u i ike ai ma ka Moolelo o ka Aha Kuhina. Va hoike no au ma ka'u maa olelo i ka Poalima iho nei, oiai he kanalua no ko'u ma ka hana -ana-ina keia ano, ua maknukau nu e olelo, a ke makaukau nei an e apono i ka mnnao ana, o na mana nuiekolu i akoakoa maanei, ina lakou i hoouna ponoia mai, (if properly represented) aia no ia lakou ka mana e hoololi i ke Kumukanawai, a e hana paha i Kumukanawai hou. Ua manao au mamua o ko'u hooki ana i ke kamailio i kela la'ku nei, e hoike aku i ike maopopoia'i ko'u manao, ma ka olelo ana, oiai o na mea e piliana ia'u iho ma ko'u ano kanaka, e manao ana no au no'u iho ma ka maka o ke Kanawai, ua hookuuia mai au ma ka'u mea i ae ai e malama i ke Kumukanawai o Ua 1852, i ka wa e hana hou ia'i ke Kumukanawai hou, a aponoia hoi e keia mau mana ekolu. Ma ke noi ana mai a kekahi Elele, ua heluhelu hou ia ka manaoo ka Lunakanawai kokua elua o ka Aha Kiekie. loane li. Hoopuka mai oia i kona manao mahalo no ko ke Akua lokomaikai i ka hoakoakoa ana mai i nei poe ma keia keena. &c. C. JR. Bihopa. Ninau mai (mahope iho 0 ka wehewehe ana mai a kekahi mau olelo e pili ana i ka Ē. H. Allen mau mea i hana'i) oia i ka Loio Aupuni i kamana o keia Ahaolelo Elele, e hoololi, e huopau, a e hana hou 1 Kumukanawai hou. Loio Aupuni. Hai mai oia, aole ona wahi kanalua iki no ka mana o keia Ahaolelo Elele, e like me kona ike iho i kona ola, pela no oia i ike iho ai i ka mana o neia Aha, a hoopuka mai no hoi i na olelo wehewehe e ku ana i ka hooia mai i ka pono o keia Aha Hui Elele e hana hou i Kumukanawni. Gulilca. Waiho mai oia he ekolu ninau. 1. Ina paha he Ahaolelo Hui Elele (Convention) me na Elele, o kekahi ua ao maoli ia mai (e na poe nana ia i koho) e hoole loa i ka hoololi ana i ke Kumukanawai, a o kekahi hoi, ua haawiia mai ka mana e hele wale mai no e kuka, a ua hooholoia he manae hana'i i ke Kumukanawai hou, heaha la ka mea mana e keakea i ka hana ia o ke Kumukanawai hou i kela eono malama keia eono malama. ? 2. He kupono no anei ia Kamalo (Elele 0 Kona Akau) ke koho ma keia ninau 1 3. E aeia anei e kakaumoaia na inoa o na Luna ? Loio Aupuni. Pane mai oia s o ke ano o na hana o keia Ahaolelo hui, ka mea nana e pane mai ka ninau raua a ka Elele o Kona Hema. O ka hewa wale no ke kupono 1 ka hoololiia. Aia la i hea ka Moi i hana lokomaikai e like me Kamehameha V ? Ua waiho mai oia i kona mana Aiii i mea hoopaapaaia. O ka mea i manaoia e hanaia'ku e keia Ahaolelo hui, oia no ke pani ana i ka Pauku 94, i hoohikiia'i kela Moi leeia Moi e noho mai ana, mamua o kona hoolahaia ana i Moi, a me kona noho ana ma ka Noho Alii. Hope Per. Lopikana. Olelo naai oia no na mea e pili ana i ka ninau aiua, e heiu ana ia i ke koho ana a Kamalo, a hiki i ka

!wae ao ano eia mai ai oia eka Ahaolelo | hui. Oke kolu ona ninau, na ka Ahaolelo hui no e hooholo no ia mea. Na keia Ahāolelo no e hooholo nona iho no ke ano o ka hoololi ana, ua haawiia'ku ka wa pono e hooholo ai i olelo Aelike mawaena o na Mana Ekolu, he mea hoi i hiki ole ke hoopaaia, ke ae ole na Luna a pau. Ma ia manawa, ua hooholoia, e kakauia na inoa o ka poe e koho ana ma keia Olelo hooholo. Eia na inoa oka poe i apono ika olelo hooholo a ka Elele o Kona Hema, Messrs. Green, Gulika, D. H. Hikikoki, V. Kanuka,' Pareka, ame T. Metcalf (Meka). Eia hoi |na inoa o ka poe hoole, Hanemo, Kauwahi, !E. G. Hikikoke, Heleluhe, Kuaea, Knhaleaahu, Kamalo, Kahananui, Kipi, Kepoikai, | Koakanu, W. P. Wood, W. Thomas Mar!tin, Myers, Nuhaku, Lopikana. Ukeke, Wa- | na, O. P. Judd. OG. P Judd, ameC. H. j Judd, olelo mai laua, ina ua loaa ka Mana | i na Lunakanawai o ka Aha Kiekie e hooi holo, a ina ua hooholo iho lakou, he Mana no I ko keia Ahaolelo Elele e hooloh i ke Kumukanawai, alaila, koho kue laua i ka Oielo j Hooholo, aole o Kinio Pelekane i koho. Ua | kue no na 'Lii a pau a me ka Moi, nolaila, jua hoole ia ka Olelo Hooholo. [ Ma ia manawa, hoike mai ke Komite i i kohoia e noonoo i na rula, a ua aponoia. Ua heluhelu pauleuia, a hooholoia. Ua lmuoha ia e pai. Hoopanee ka hana aka la apopo hora 12. La 10. i Poalua lulai 19th, 1864. 1 Halawai ka Ahaolelo Elele ma ka horn 12. Pule ke Kahunn Pule. Heluheiuia ka i'Moolelo a aponoia.

Loio Aupuni. Hai mai oia, ua nawaliwali Ka Moi, a nolaila, aole e hiki mai ana, me ka hai mai no hoi i ko Ka Moi manaolana e hanaia no na, hana, me he la oia pu kekahi. Mea Hon. R. C. Wale. Hai mai oia i kona minamina no ka hiki ole ke hoike mai i ka hoike a ke Komite i kohoia e noonoo no ka ninau mana, no kolakou halawai ole ana me na hoa e ae o ke Komite. Kanuka. Noi mai oia e hoopauia ke Komite, a e hoihoi mai no hoi na ka Ahaolelo Hui e noonoo ka mea i waihoia'ku ia lakou. Kokuaia e K. C. Wale. Green. Nqi mai oia e koho hou ia i Komite, no ka mea, mehe la aole makemake o na Komile e noonoo a e hana hoi i ka hana i waihoh'ku imua o lakou, a nolaila, e pono e hoopauia keia poe Komite, a e haawiia ka hana i ke Komite e. Wood. Hai mai oia, aole no i hai aku ka Luna Hoomalu o ke Komite i ka wa e halawai ai, nolaila, makemake oia e hai akea mai ka Luna Hoomalu o ke Komite i kn wa e halawai ai, no ka mea,aole ona makemake e hoowahawaha i ka hana a Ka Moi i waiho ai nana e hana. Hope Peresidena Lopi kana. Manao oia, e pono i ke Komite ke hooholo no ia inea. Kanuka. Manao oia e pono no i na hoa o ke Komite ke ninau t ka wa e halawai ai. Mamuli o ka wehewehe ana n«ai a ka Hope Peresidena Lopikana, ua hoihoi hou ia ke noi e hoopau i ke Komite. R. C. Wale. Hai mai oia, aia i kona lima kahi i paa ai o kekahi apana o ke Kumukanawai hou.ikapaia No ka hoakaka ana i na pono o na kanaka a pau. A noi mai no hoi e heluheluia mai ka mua a ka hope. No ka mea wahi ana, aia iloko olaila na kumu nui, i ane like me ko Betitania Kumukanawai i kapaia ka Magna Charter, a me ka Bill of Rights, ( No ka hoakaka ana i na pono o na kanaka a pau) i hooholoia e Ka Moi William, a me Mere ka palekaua o ko Beritania mau pono. A ua heluheluia ma ka olelo Hawaii, a me ka olelo Enelani. A ua wehewehe mai no hoi o Mr. Wale i kekahi mau manao e pili ana i ua Kumukanawai hou nei. Loio Aupuni. Hai mai oia, he lehulehu na mahele o keia Kumukanawai hou. O ka mua o kahi e hoakaka ana i ka pono o na kanaka a pau. O ka lua, ke ano o ka hoonohonoho Aupuni ana &c &c. Green. Ninau mai oia i ka Loio Aupuni e kamailio ana anei oe ma ke kauoha a Ka Moi, a i ole ia, ma kaa ano iho.no anei ? Loio Aupuni. E kamailio ana au mamuli o ke kauoha a Ka Moi, a eia no ma ko'u lima ka palapala e hoike ana noia mea, a e heluheiu aku anei au i ua palapala la ? Gulika. Makemake au e heluhelu mai ka Loio Aupuni i kona palapala mana. Loio Aupuni. Ina makemake kekahi e imi kumu hakaka me a'u, e pono e imi ma-

waho ae o leeia Keena. A heluhelu mnila no hoi oia i ka leta a Ka Moi i hoouna mai ai iaia, e hoike mai ana i kona nawaliwali. a me ke kumu o kona hikiole ana mai. Grcen. Nmau mai oia. oke aha Ia ka inoa e kapaia ana no keia Kumukanawai ? Loio Aupuni. Hai mai oia, he poina maoli i ka poe pai palapala ka mea i komo ole ai ka inoa, oia hoi, 4< Olelo hoakaka no na pono ona kanaka a pau." Oka mea i manaoia, e kapaia ka inoa mahope iho o kona hooholoia ona. He Kumukanawai i hookumuia e Ka Moi Kamehameha V. Hooholoia, e heluhelu holookoa if. ka OleIo houkaka no na pono o na kanaka a pau, ma ka olelo Hawaii a me ka olelo haole. H. C. Wale. Noi ma oia, e hapaia ka pauku mua o ke Kumukanawai hou, a e heluheluia a noonoo ia. Kokua ia. Hikikoke. 'Noi mai oia, e heluheluia no ke Kumuknnawai mai ka mua a ka hope. Mons. Varigny. Hai mai oia, e noonoo mua in, a ina e aponoia kekahi, alaila, mahope aku ka hooholo loa ann. Green. Noi mai oia, e hoopaneeia ka hana a ka Poalima, i hiki ai ke waihoia mai ke Kumukanawai hou mai mua a hiki i hope, imua o ka Ahaolelo Elele. Varigny. Hai mai oia, ua makaukau no ka olelo haole; aka, o ka olelo Hawaii aole i nmkaukau. Ua hooikaika loa no Ka Moi i ka unuhi ana, aole no nae i makaukau. E makaukau ana no paha iloko o na la elua a ekolu. Nolaila, ua hoopaneeia ka hana n hiki i ka Poalima hora 12.