Ka Nupepa Kuokoa, Volume III, Number 30, 23 Iulai 1864 — Page 1

KA
NUPEPA KUOKOA
Ke Kilohana Pookela No Ka Lahui Hawaii.
BUKE III. HELU 30. HONOLULU, IULAI 23, 1864. NA HELU A PAU 139.

 

KA HANA ANA
— O KA —
AHAHUI ELELE.
HALE AHAOLELO. ] Iualai 15, 1864. ]

 

Halawai ka Aha ma ka hora 12. Pule ke Kahunapule a pau. Heluhelu ia ka moolelo, aponoia. R. C. Wale. Hoike mai oia aole i hala­wai ke Komite i kohoia no ka noonoo ana no ka ninau mana.

Hope Peresidena, G. M. Ropikana. Hoi­ke mai oia o ka olelo hooholo a ka Elele o Kona Hema, ka mea imua o ka Aha.

Hoopuka mai no hoi o ka Mea Hanohano G. M. Lopikana i kona manao a me ke ku­mu e koho kue ai i ka olelo hooholo a ka Luna Elele o Kona Hema, me ka wehewehe loihi mai no hoi i na kumu ma ke Kanawai, e aponoia'i oia i ke kue ana i ka olelo hoo­holo o ka Elele o Kona Hema.

Ninauia ke noi a ka Luna Elele o Lahai­na, J.W. H. Kauwahi, a ua hoole ia, hookahi ka oi o ka poe ma ka hoole. A i ka ninau ana i na'Lii, ua apono na 'Lii i ke noi a ka Elele o Lahaina. A ua heluhelu mai ke Ka­kauolelo i ka ka Moi koho ana, penei : " Aole e hiki Ia'u (ma ka aoao o ka Noho Alii o Hawaii nei,) ke ae aku i keia olelo hooholo, no ka mea, ua loaa keia mana i ka Noho Alii o Hawaii nei, mamua'ku o ka hanaia ana o ke Kumukanawai o ka M. H. 1852." Ano­laila ua hoole ia ka noi a ka Elele o Lahaina, oia ka hoopanee loa i ka noonoo ana no ka olelo hooholo a ka Elele o Kona Hema.

Hoopaneeia ka hana a ka Poakahi, i ka hora 12 o ke awakea.

LA 9.

POAKAHI, Iulai 18, 1864. Halawai ka Aha ma ka hora 12 M. Puleia e ke Kahunapule a pau ia, heluhe­luia mai ka moolelo o ka Poalima a aponoia. Mea Han, R. C. Wale. Hoike mai oia, aole i makaukau ke Komike i kohoia no ka ninau mana, no ka mea, aole lakou i hala­wai.

Mea Han. C. R. Bishop. Olelo mai oia, ua pono ke hoikeia ka oiaio iloko o na mea a pau e hoolahaia ana. Oia hoi, ua pono ole ka oleloia ana, ua hanaia ke Kumuka­nawai o 1852 e Lee, Ii, a me Kauka, a ua hele aku kekahi manao ana i makemake ai e hoopololei. A hoike mai oia i ke ano o ke Kumukanawai o ka M. H. 1840, a me ka hoololia ana hoi e like me ka hoakakaia ana oia mea ; me ka hai mai no hoi, ua kohoia o Lee e na Lunamakaainana i ka M. H. 1851 i Komisina, a o J. Ii hoi no ka Hale o na'Lii, a o G. P. Judd (Kauka) hoi ma ka aoao o ka Moi; na ia mau mana ekolu i hana i ke­kahi Olelo Hooholo Aelike, e hookohu ana i ka poe nona na inoa i haiia ae la, i mau Ko­misina nana e hooponopono, a e hoomakau­kau i ke Kumukanawai o ka M. H. 1852, a makaukau, alaila, waihoia no imua o na Ha­le Ahaolelo Kau Kanawai, a na lakou no i hooponopono a hooholo loa.

C. C. Harris Loio Aupuni. Olelo mai oia, ua hoolahaia no e like me na mea i ole­loia e na Luna o ka Ahahui, a oia wale no ka mea i manaoia pela loa e hoolaha ai.

Hon. C. R. Bishop. Aka, ina e oleloia mai kekahi mau olelo oiaio ole, a o ka poe no e ike ana i ka oiaio ole oia mea i ka­mailioia, aole i keakea, malia paha auanei, e liloia i mea e alakai hewa ai i ka lehulehu. Mea Hen. R. C. Wale. Hai mai oia, ua oiaio loa ka olelo a Mi Bishop.

Haiia mai o ka mea imua o ka Hale, oia no ka Olelo Hooholo a ka Luna Elele o Ko­na Hema.

Kimo Pelekane. Ku mai oia, me kekahi palapala loihi e hoike ana i ka manao o T. Meka kekahi Elele o Honolulu nei, no ka olelo hooholo a ka Elele o Kona Hema.

Kanuka. Heluhelu mai oia, he olelo hoa­kaka no kona kulana imua o keia Ahaolelo Elele, a me ke ano o kana e hana'ku ai. Wahi a kona manao, o ka manao o na Lu­nakanawai o ka Aha Kiekie, aole no e pili i mea e hilinaiia aku ai mamua ae o ka ma­nao o ka poe e, a o ka hele a hilinai mamuli o ka lakou alakai ana, no na mea e pili ana i ke Kumukanawai, ua like no ia me ke ka­pae ana'ku i ko lakou mana, ma ko lakou ano lanakila, a me ko lakou ano kanaka. Aka, mahope iho o ka noonoo loihi ana, ua hooholo iho oia, aole he mana Kanawai o keia Ahaolelo Elele, aka, ma kona ano Elele, e noho ana no ia ma kona noho, i hiki ai iaia ke kiai i na pono o kona mau Makaainana ; a e noho ana no ia e kamailio, a e koho hoi e like me kona ike, a me kona manao iho. Hope Par. G. M. Lopikana. Hai mai oia ina e hooholoia ka olelo hooholo e i ana aohe mana o keia Ahaolelo Hui, ke hooholo i ke­kahi mea, aka, e waiho aku nae i ka hooholo loa ana i ka Ahaolelo kau kanawai, alaila, ua like no ia me ka hoole i ke kuleana o na Makaainana ma ka hana Kumukanawai ana. Mea Han. R. C. Wale. Makemake oia e heluhelu hou ia ka olelo hooholo a ka Elele o Kona H., a ua heluhelu hou ia mai e ke Kakauolelo.

Mea Han. Varigny ( Varine.) Ku mai oia me ka palapala a ka Elele o Honolulu ( T. Metcalf,) a hai mai no hoi i kona minamina no ke ola kupono ole o ua Elele la o Honolu­lu, e hiki ai la ia ia ke komo pu iloko o na hoopaapaa o keia la. Ua nana iho oia i ua palapala la, a ua hoike mai no i olelo pane pokole no kekahi o na kumu i hoakakaia maloko o ua palapala la, a hai mai no hoi i ka pili kino a ano kuamuamu loa o na olelo oloko o ua palapala la. Ua hiki ole ia ia ke ike iho, i ka hiki i kekahi keonimana ke no­ho malia a kakau i kekahi palapala e like me keia ka piha i na olelo kue kino, a na ia ole­le pili kino, i hooemi iho i ka ikaika o kana mau olelo. Mai kamailio oia a loihi ae, aka, ua maka'u oia o konoia mai paha auanei oia e kamailio aku e like me na olelo o ka pala­pala, a lilo ia i kumu nona e kaumaha ai ma ia hope aku.

C. H. Judd. Pane mai oia, ua noho oia iloko o keia Keena me ka pane ole iloko o na la i kaahope ae o ka Ahaolelo nei. A ao­le no oia i hooholo iho iloko o kona manao i ka Mana o keia Ahaolelo Elele. Ina nae he oiaio, ua olelo ka Aha Kiekie o keia Au­puni, he mana no ko keia Aha Elele, alaila, aole no au e hana ana i kekahi mea e hoo­nele ana i ko'u poe Makaainana nana i ko­ho mai i ko lakou mau pono. Aka, o kona manao no na olelo a Lopikana i hoike mai ai i kela la aku nei, ua kamailio oia ma ke ano Elele no Hamakua, aole ma ke ano Lu­nakanawai Kiekie. A ninau aku no hoi oia, ua hoike mai anei kekahi mau Lunakana­wai e ae o ka Aha Kiekie, he mana ko keia Ahaolelo Elele, a ua pili hoi i ke Kanawai. C. C. Harris. Noi mai oia e hoopololei aku o C. H. Judd, aole i olelo aku ka Loio Kuhina, ua hoopuka na Lunakanawai Kie­kie ma ko lakou ano noho Aha ana, aka, ua hoopuka lakou i ko lakou manao ma na wa­hi kaawale.

C. H. Judd. Alaila, e manao anei makou, o na olelo hooholo a na Lunakanawai Kie­kie, Allen, Lopikana, a me Davis, he manao wale no no lakou, aole o ka lakou olelo hoo­holo ma ke ano Lunakanawai no ka Aha Kiekie.

C. C. Harris. Aole oe i ike pono i ke ano o ka'u i olelo aku nei, no ka mea, e noho ana o Allen ia wa iloko o ka Aha Kuhina, kahi ana i noho ai me ka hana, aole o ka Lunakanawai wale, aka, me ka pakui houia iho o ka hana ma kona ano hoa no ka Aha Kuhina me ka hoohiki kaawale, e hoike po­no i kona manao ; nolaila, e ike iho oe, ua papalua ke ano koikoi o na mea a pau ana i hoopuka ai. Aole o ka manao me ke ano kanaka iho o E. H. Allen, aka, o ka manao o ka Lunakanawai Kiekie o keia Aupuni, e noho ana ma kona ano hoa kuka no ka Moi Alii.

Mr. C. H. Judd. Makemake au e ninau aku i maopopo a i ike ai au.

C. C. Harris. Ke manao nei au, ua we­hewehe pono aku la wau.

Mr. C. H. Judd. Ae, aka, he mahemake nae au e ike maopopo a moakaka no hoi — i hiki ai ke waihoia'ku ia mea i ka manawa pau ole — e hoike mai ana, ua hoopuka mai na Lunakanawa o ka Aha Kiekie i ka olelo hooholo malalo o ke Kumukanawai, i ka ma­na kupono o keia Ahaolelo Elele, e hana'ku i na mea e manaoia nei e hana, e hiki ai ia makou ke hooili aku i ka hewa o keia hana iluna o na Lunakanawai Kiekie.

C. C. Harris. No ia ninau e pane aku no au e like me nei : Ua hoike mai no o Judge Davis i kona manao malalo o ke Kumukana­wai ponoi, e like me ke pauku 87 o ke Ku­mukanwai ; a na Lopikana no e pane mai nona iho.

Mea Han. G. M. Lopikana. I mea e pa­ne aku ai no ka ninau a ka Elele o Koolau (C. H. Judd,) ke olioli nei au i ka wehewehe aku, ma na mea e pili ana ia'u iho. Aole no e hiki i ka Aha Kiekie ke haawi mai i ko lakou manao ma keia ninau, no ka mea, aole no i lawe ia mai kekahi hihia e pili ana ia ninau imua o ka Aha Kiekie. Aka, e like nae hoi me kekahi o na haawina o ke Ku­mukanawai o 1852, ua hiki no i na Lunaka­nawai o ka Aha Kiekie ke noi ia mai e Ka Moi, a e na Ahaolelo Kau Kanawai paha e hoike aku i ko lakou manao no na ninau nui a pau e pili ana i ke Kumukanawai. E like hoi me na mea i hoakaka ia eia pauku, ua noi aku Ka Moi i ku'u hoa Lunakanawai R. G. Davis no ia ninau, ka mana o keia Ahaolelo Hui, e like me ka Ka Moi i olelo ai he mana. Ua lohe no oukou i ka olelo pane a ka Lunakanawai Davis, ua olelo mai no, he mana no. No na mea hoi e pili ana i ka manao o ka Lunakanawai Kiekie, ma na mea a'u i hiki ai ke ike iho, aole i mao­popo ia'u ke koiia ana'ku ona, e hoike mai i kona manao ma ke kakau ana ; aka, me ke ano wale no i hoakakaia ae nei iloko o keia Ahaolelo Hui, i kona noho ana e hoakaka iloko o ka Aha Kuhina, a ma ia noho ana, ua pili no iaia ka hoike ana i kona manao ma ia wahi, e like me kona hoike ana ma ke ano e ae. Oia no ka mea nana i hoopuka mua mai i ka manao, o ke kahea ana i Aha­olelo Elele ; Ka mea kupono i kona manao e hoololi ai i ke Kumukanawai. Ua olelo mua aku no au, owau no kekahi e noho ana iloko o ka Aha Kuhina, i ka wa i hoopuka ia mai ai o ia manao imua o na Kuhina.

Ma ia hope mai no, ma ka la 3 o Maraki, ua ikea iho ua hiki hou no ia mea imua o ka Aha Kuhina — Ua lohe no oukou i ka he­luhelu ia'na o ka Moolelo — a o ka Lunakana­wai Kiekie a me ka Loio Aupuni ma ia la, ua hoike mai laua i ka manao like, e like me ka'u i ike ai ma ka Moolelo o ka Aha Kuhina. Ua hoike no au ma ka'u mau ole­lo i ka Poalima iho nei, oiai he kanalua no ko'u ma ka hana ana ma keia ano, ua ma­kaukau au e olelo, a ke makaukau nei au e apono i ka manao ana, o na mana nui ekolu i akoakoa maanei, ina lakou i hoouna ponoia mai, (if properly represented) aia no ia la­kou ka mana e hoololi i ke Kumukanawai, a e hana paha i Kumukanawai hou. Ua ma­nao au mamua o ko'u hooki ana i ke kama­ilio i kela la'ku nei, e hoike aku i ike mao­popoia'i ko'u manao, ma ka olelo ana, oiai o na mea e pili ana ia'u iho ma ko'u ano kana­ka, e manao ana no au no'u iho ma ka maka o ke Kanawai, ua hookuuia mai au ma ka'u mea i ae ai e malama i ke Kumukanawai o ka 1852, i ka wa e hana hou ia'i ke Kumu­kanawai hou, a aponoia hoi e keia mau mana ekolu.

Ma ke noi ana mai a kekahi Elele, ua he­luhelu hou ia ka manao o ka Lunakanawai kokua elua o ka Aha Kiekie.

Ioane Ii. Hoopuka mai oia i kona manao mahalo no ko ke Akua lokomaikai i ka hoa­koakoa ana mai i nei poe ma keia keena. &c.

C. R. Bihopa. Ninau mai (mahope iho o ka wehewehe ana mai a kekahi mau olelo e pili ana i ka E. H. Allen mau mea i hana'i) oia i ka Loio Aupuni i ka mana o keia Aha­olelo Elele, e hoololi, e hoopau, a e hana hou i Kumukanawai hou.

Loio Aupuni. Hai mai oia, aole ona wa­hi kanalua iki no ka mana o keia Ahaolelo Elele, e like me kona ike iho i kona ola, pe­la no oia i ike iho ai i ka mana o neia Aha, a hoopuka mai no hoi i na olelo wehewehe e ku ana i ka hooia mai i ka pono o keia Aha Hui Elele e hana hou i Kumukanawni.

Gulika. Waiho mai oia he ekolu ninau.

1. Ina paha he Ahaolelo Hui Elele (Con­vention) me na Elele, o kekahi ua ao maoli ia mai (e na poe nana ia i koho) e hoole loa i ka hoololi ana i ke Kumukanawai, a o ke­kahi hoi, ua haawiia mai ka mana e hele wale mai no e kuka, a ua hooholoia he ma­na e hana'i i ke Kumukanawai hou, heaha la ka mea mana e keakea i ka hana ia o ke Kumukanawai hou i kela eono malama keia eono malama. ?

2. He kupono no anei ia Kamalo (Elele o Kona Akau) ke koho ma keia ninau ?

3. E aeia anei e kakauinoaia na inoa o na Luna ?

Loio Aupuni. Pane mai oia, o ke ano o na hana o keia Ahaolelo hui, ka mea nana e pane mai ka ninau mua a ka Elele o Ko­na Hema. O ka hewa wale no ke kupono i ka hoololiia. Aia la i hea ka Moi i hana lokomaikai e like me Kamehameha V ? Ua waiho mai oia i kona mana Alii i mea hoo­paapaaia. O ka mea i manaoia e hanaia'ku e keia Ahaolelo hui, oia no ke pani ana i ka Pauku 94, i hoohikiia'i kela Moi keia Moi e noho mai ana, mamua o kona hoolahaia ana i Moi, a me kona noho ana ma ka Noho Alii.

Hope Per. Lopikana. Olelo mai oia no na mea e pili ana i ka ninau alua, e helu ana ia i ke koho ana a Kamalo, a hiki i ka wa e ao ano e ia mai ai oia e ka Ahaolelo hui. O ke kolu o na ninau, na ka Ahaolelo hui no e hooholo no ia mea. Na keia Aha­olelo no e hooholo nona iho no ke ano o ka hoololi ana, ua haawiia'ku ka wa pono e hooholo ai i olelo Aelike mawaena o na Ma­na Ekolu, he mea hoi i hiki ole ke hoopaaia, ke ae ole na Luna a pau.

Ma ia manawa, ua hooholoia, e kakauia na inoa o ka poe e koho ana ma keia Olelo hooholo.

Eia na inoa o ka poe i apono i ka olelo hooholo a ka Elele o Kona Hema, Messrs. Green, Gulika, D. H. Hikikoki, V. Kanuka ; Pareka, a me T. Metcalf (Meka). Eia hoi na inoa o ka poe hoole, Hanemo, Kauwahi, E.G. Hikikoke, Heleluhe, Kuaea, Kahale­aahu, Kamalo, Kahananui, Kipi, Kepoikai, Koakanu, W. P. Wood, W. Thomas Mar­tin, Myers, Nahaku, Lopikana, Ukeke, Wa­na, G. P. Judd. O G. P Judd, a me C. H. Judd, olelo mai laua, ina ua loaa ka Mana i na Lunakanawai o ka Aha Kiekie e hoo­holo, a ina ua hooholo iho lakou, he Mana no ko keia Ahaolelo Elele e hoololi i ke Kumu­kanawai, alaila, koho kue laua i ka Olelo Hooholo, aole o Kimo Pelekane i koho. Ua kue no na 'Lii a pau a me ka Moi, nolaila, ua hoole ia ka Olelo Hooholo.

Ma ia manawa, hoike mai ke Komite i kohoia e noonoo i na rula, a ua aponoia. Ua heluhelu paukuia, a hooholoia. Ua kauoha ia e pai. Hoopanee ka hana a ka la apopo hora 12.

LA 10. POALUA Iulai 19th, 1864.

Halawai ka Ahaolelo Elele ma ka hora 12.

Pule ke Kahuna Pule. Heluheluia ka Moolelo a aponoia.

Loio Aupuni. Hai mai oia, ua nawali­wali Ka Moi, a nolaila, aole e hiki mai ana, me ka hai mai no hoi i ko Ka Moi manaola­na e hanaia no na hana, me he la oia pu kekahi.

Mea Hon. R. C. Wale. Hai mai oia i kona minamina no ka hiki ole ke hoike mai i ka hoike a ke Komite i kohoia e noonoo no ka ninau mana, no ko lakou halawai ole ana me na hoa e ae o ke Komite.

Kanuka. Noi mai oia e hoopauia ke Komite, a e hoihoi mai no hoi na ka Ahao­lelo Hui e noonoo ka mea i waihoia'ku ia lakou. Kokuaia e R. C. Wale.

Green. Noi mai oia e koho hou ia i Ko­mite, no ka mea, mehe la aole makemake o na Komite e noonoo a e hana hoi i ka hana i waihoia'ku imua o lakou, a nolaila, e pono e hoopauia keia poe Komite, a e haawiia ka hana i ke Komite e.

Wood. Hai mai oia, aole no i hai aku ka Luna Hoomalu o ke Komite i ka wa e halawai ai, nolaila, makemake oia e hai akea mai ka Luna Hoomalu o ke Komite i ka wa e halawai ai, no ka mea, aole ona makemake e hoowahawaha i ka hana a Ka Moi i waiho ai nana e hana.

Hope Peresidena Lopikana. Manao oia, e pono i ke Komite ke hooholo no ia mea.

Kanuka. Manao oia e pono no i na hoa o ke Komite ke ninau i ka wa e halawai ai. Mamuli o ka wehewehe ana mai a ka Hope Peresidena Lopikana, ua hoihoi hou ia ke noi e hoopau i ke Komite.

R. C. Wale. Hai mai oia, aia i kona li­ma kahi i paa ai o kekahi apana o ke Ku­mukanawai hou, i kapaia No ka hoakaka ana i na pono o na kanaka a pau. A noi mai no hoi e heluheluia mai ka mua a ka hope. No ka mea wahi ana, aia iloko olaila na ku­mu nui, i ane like me ko Betitania Kumu­kanawai i kapaia ka Magna Charter, a me ka Bill of Rights, ( No ka hoakaka ana i na pono o na kanaka a pau) i hooholoia e Ka Moi William, a me Mere ka palekaua o ko Beritania mau pono. A ua heluheluia ma ka olelo Hawaii, a me ka olelo Enelani. A ua wehewehe mai no hoi o Mr. Wale i keka­hi mau manao e pili ana i ua Kumukana­wai hou nei.

Loio Aupuni. Hai mai oia, he lehulehu na mahele o keia Kumukanawai hou. O ka mua o kahi e hoakaka ana i ka pono o na kanaka a pau. O ka lua, ke ano o ka hoo­nohonoho Aupuni ana &c &c.

Green. Ninau mai oia i ka Loio Aupuni e kamailio ana anei oe ma ke kauoha a Ka Moi, a i ole ia, ma kou ano iho no anei ?

Loio Aupuni. E kamailio ana au mamuli o ke kauoha a Ka Moi, a eia no ma ko'u li­ma ka palapala e hoike ana noia mea, a e heluhelu aku anei au i ua palapala la ?

Gulika. Makemake au e heluhelu mai ka Loio Aupuni i kona palapala mana.

Loio Aupuni. Ina makemake kekahi e imi kumu hakaka me a'u, e pono e imi mawaho ae o keia Keena. A heluhelu maila no hoi oia i ka leta a Ka Moi i hoouna mai ai iaia, e hoike mai ana i kona nawaliwali, a me ke kumu o kona hiki ole ana mai.

Green. Ninau mai oia, o ke aha la ka inoa e kapaia ana no keia Kumukanawai ?

Loio Aupuni. Hai mai oia, he poina ma­oli i ka poe pai palapala ka mea i komo ole ai ka inoa, oia hoi, " Olelo hoakaka no na pono o na kanaka a pau." O ka mea i ma­naoia, e kapaia ka inoa mahope iho o kona hooholoia ana. He Kumukanawai i hooku­muia e Ka Moi Kamehameha V.

Hooholoia, e heluhelu holookoa ia ka Ole­lo hoakaka no na pono o na kanaka a pau, ma ka olelo Hawaii a me ka olelo haole.

R. C. Wale. Noi ma oia, e hapaia ka pauku mua o ke Kumukanawai hou, a e he­luheluia a noonoo ia. Kokua ia.

Hikikoke. Noi mai oia, e heluheluia no ke Kumukanawai mai ka mua a ka hope.

Mons. Varigny. Hai mai oia, e noonoo mua ia, a ina e aponoia kekahi, alaila, ma­hope aku ka hooholo loa ana.

Green. Noi mai oia, e hoopaneeia ka ha­na a ka Poalima, i hiki ai ke waihoia mai ke Kumukanawai hou mai mua a hiki i ho­pe, imua o ka Ahaolelo Elele.

Varigny. Hai mai oia, ua makaukau no ka olelo haole ; aka, o ka olelo Hawaii aole i makaukau. Ua hooikaika loa no Ka Moi i ka unuhi ana, aole no nae i makaukau. E makaukau ana no paha iloko o na la elua a ekolu. Nolaila, ua hoopaneeia ka hana a hiki i ka Poalima hora 12.

 

OLELO HOAKAKA
— NO NA —
PONO E PILI I NA KANAKA A PAU,
— NO KE —
KUMUKANAWAI KAHIKO.
(E nana iho oukou i ke paewa nui.)

 

PAUKU 1. Ua hana mai ke Akua i na kanaka a pau e noho paa ole a e noho like hoi ; a ua haawi mai no hoi oia i mau pono e pili paa loa ia lakou ; oia hoi, o ke ola, o ka noho keakea kumu ole ia mai, a me na pono e loaa mai ai a e maluhia io ai ka waiwai.

PAUKU 2. E hoomaluia na kanaka a pau i ko lakou hoomana ana ia Iehova, e like me ko lakou manao ; aole nae e hanaia ma­lalo iho o keia haawina maikai kekahi hana kolohe a me ke kue i ka maluhia a me ka pono o ke Aupuni.

PAUKU 3. E hiki no i na kanaka a pau ke olelo, a ke palapala, a ke hoike wale aku paha, i ko lakou manao no na mea a pau, a na ke Kanawai wale no lakou e hoopono­pono. Aole loa e kaulia kekahi Kanawai e hoopilikia ana, a e keakea ana paha i ka olelo, a me ke paipalapala.

PAUKU 4. E hiki no i na kanaka a pau ke akoakoa malie, me ka hoolako ole i na mea kaua, e kukakuka pu no ko lakou mau pono ; e ao aku i ko lakou Poeikohoia ; a e nonoi aku i ke Alii, a i ka Ahaolelo o ke Aupuni, e wehe i ko lakou mau pilikia.

PAUKU 5. O ka pono o ka palapala kuu kino, no na kanaka a pau ia ; aole hoi e la­weia aku ua pono nei. Aka, i ka manawa kipi, a kaua paha, i ka Moi wale no ka ma­na e weheia'i.

PAUKU 6. E mau loa no ka pono o ka hookolokolo jure ma na mea a pau i like me na mea i hookolokoloia pela, ma keia Au­puni, i ka wa i hala aku nei.

PAUKU 7. Aole no e hoopaiia kekahi ka­naka no ka hewa ofeni, ke hookolokolo ole ia mamua iloko o ka Ahahookolokolo kupono i kela hewa, a hooholoia ka olelo hoopai no ka hewa, e like me ke Kanawai.

PAUKU 8. Aole e hookolokoloia kekahi kanaka no kekahi karaima, a ofeni paha ke ole ka palapala hoopii kupono, e hoomao­popo lea ana i kona karaima, a i kona ofeni paha, (koe nae ka hoopii Limanui a me na ofeni kupono i ka hookolokoloia iloko o na Ahahookolokolo Hoomalu kulanakauhale, a me na Aha o na Lunakanawai apana, a me ka hoopai koke no ka hoohaunaele i na Aha­hookolokolo, a ma ka hookolokolo ana i kekahi kanaka no kona hewa, e ku no ia imua o na hoike no kona hewa, he alo no he alo ; e hiki hoi ia ia ke kii i na hoike kokua i kona aoao, a me na mea e maopopo ai ko­na pono ; a e hiki no hoi ia ia, a i kona ko­kua paha, ina pela kona manao, ke ninau i na hoike ana i lawe mai ai, a e ninau no hoi i na hoike o kela aoao, a me ka hai aku i na mea e maopopo ai ka pono o kona aono.

PAUKU 9. Ina ua hookolokolo e ia keka­hi kanaka no kekahi ofeni, a ua hoopaiia, a hoopukaia paha mamuli o ka palapala hoo­pii kupono, alaila, aole e hiki ke hookolo­kolo hou ia ia no ia hewa hookahi.

PAUKU 10. Ma ka hookolokolo ana no kekahi karaima, aole e koiia kekahi kanaka e hoike kue ia ia iho; aole hoi ia e hoonele ia i ke ola, a i ka malu, a i ka waiwai paha, ke ole i hana pono ia mamuli o ke Kanawai.

PAUKU 11. Aole no e noho kekahi i Lu­nakanawai, a i mea jure paha, e hookolo­kolo i kona hoahanau, ina o ka mea hoopii a hoopiiia paha ; aole hoi i ka mea i pili ia ia, a i kona hoahanau paha ma ke ano hui waiwai; a ina i hoahewaia, a hookuuia paha kekahi, me ke kue i keia olelo, alaila, pono no ke aeia e hookolokolo hou ia ia.

PAUKU 12. Aole loa e noho kauwa kua­paa kekahi kanaka malalo o kekahi ma ko Hawaii nei Pae Aina ; ina hoi e hiki mai kekahi kauwa kuapaa i keia Pae Aina, o ko­na kuapaa ole no ia, a o na mea lawe mai i ke kauwa kuapaa iloko o ke Aupuni o ka Moi, e nele no ia i na pono a pau o keia Aupuni ; aka hoi, aole no e hooleia ka noho kuapaa ana o kekahi, ke hoopaiia oia no ka hewa e like me ke Kanawai.

PAUKU 13. E kapu no kela kanaka keia kanaka ma kona kino, a me kona hale, a me kana mau palapala, a me kona waiwai ; aole e hopuia, aole hoi e huliia, me ke kumu ole ; aole hoi e hoopukaia ka palapala kena ke maopopo ole ke kumu pono ma ka hoohuoi, a ma ka hoohiki paha, o ka mea nana i hoo­pii ; a e hoakakaia, iloko o ua palapala nei, kahi e huliia a me na kanaka, a mea e ae paha e hopuia.

PAUKU 14. Ke hoomalu nei ke Alii i kona Aupuni no ka pono o na kanaka a pau malalo ona ; e hoomaluia hoi ke ola, ame ka waiwai, a me ka pomaikai o kona poe kanaka a pau ; aole hoi e imiia ka pono, a me ka hanohano, a me ka waiwai o ka mea hookahi a o ka ohana hookahi paha, a o ka poe ano hookahi paha o kona poe kanaka ; a nolaila, i ke kau ana i na Kanawai no keia lahuikanaka, e manao nui ia ka maluhia a me ka pomaikai, a me ka pono o ka Moi, a me na 'Lii, a me na Luna, a me na Maka­ainana no hoi.

PAUKU 15. Pono no ke hoomalu pono ia kela kanaka keia kanaka ma na mea maikai o kona ola, a o kona waiwai, a o kona kea­kea kumu oleia'i paha, e like me na Kana­wai paa ; a no ia mea, e pono no ia ia ke kokua i ke kauwahi hapa kupono o kona waiwai, i mea e mau ai ua maluhia nei, a i ole ia, o kana hana ponoi, ke pono ; aka, aole loa e hiki ke laweia ke kauwahi lihi iki o ka waiwai o kekahi kanaka, aole hoi e haa­wiia i mea e pono ai ke Aupuni me kona ae ole, a i ole ia, me ka ae ole o ka Moi, a me na 'Lii, a me ka Poeikohoia e na Makaai­nana ; a ina e laweia i kekahi manawa ka waiwai o kekahi kanaka no ka pilikia o ke Aupuni, e loaa no ia ia ka uku kupono no ua waiwai nei.

PAUKU 16. Aole loa e kaulia kekahi au­hau, a o kekahi dute paha, aole hoi e unuhi ikiia'e kekahi dala noloko mai o ka waiho­na dala Aupuni, me ka ae ole o na Hale elua o ka Ahaolelo o ke Aupuni ; aka hoi, e hoomakaukau ka Ahaolelo ma ka bila Kalai­waiwai makahiki, i dala e pono ai ke Au­puni ke hiki i ka wa kaua huli moana, a kaua kuloko paha, a na ke Kuhina Waiwai e hoike nui imua o ka Ahaolelo no na dala i lilo malaila.

PAUKU 17. Aole no e kaulia kekahi Ka­nawai i mea e hoopili ai i kekahi hana i hala mamua, ua hewa ia a he hookaumaha wale.

PAUKU 18. E noho no na mea ano koa malalo iho o na Kanawai o ka Aina ; aole loa e hoonohoia kekahi koa ma kekahi hale i ka wa malu me ko ka mea hale ae ole ; aole hoi i ka wa kaua me ke kue i ke Kana­wai a ka Ahaolelo e kau ai no ia mea.

PAUKU 19. E koho no na kanaka a pau ma na mea a ke Kanawai i haawi ai ma ka balota.

PAUKU 20. Aole no e hopuia kekahi mea koho ma na la koho, oiai kona noho ana ma ia hana koho ; a pela hoi i kona hele ana mai, a i kona hoi ana aku mai kahi o ke ko­ho ana, aole ia e hopuia, koe nae ke kipi, ka feloni, a me ka hoohaunaele.

PAUKU 21. Aole e koiia kekahi mea ko­ho e noho ana ma ka hana koa i ka la koho a hiki ole ia ia ke koho ; ke ole ia he wa ka­ua, a he wa pilikia paha o ke Aupuni.