Ka Nupepa Kuokoa, Volume III, Number 28, 9 July 1864 — Page 4

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

            Aia ma ka Helu 26, o ka Buke III, o ka 25 Iune, o kou la hanau i hala'e nei, ua ikeia mai nei ka manao hou o ka moo kahiko, o ke Deragona nui ulaula, oia hoi ke Gen. P. A. Kalalaoipunaakapanekuhihewa.  Nolaila, ua moewaa kau pane ana e kahi moopuna kuakahi a na hoewaa o Kahu-a, i ka mea a'u i hoolailai aku nei mamua ma ke kahua kaua o ke Kuokoa; a no ia ulelel ana'ku nei a'u, miki mai ne hoi kela me na maka i paapu i ke ke-a-e o Polohilani.  E miki e palu no hoi oe o kau panina mai.

            E na makamaka mai ka la puka i Haehae ma Hawaii, a ka welona a ka la i ka moleolu o Lehua.  E nana ae kakou ia Walaheeikio, kahi koa i pukaka'i a ku i keepali, me ka manao mai e hou i kana ihe a ku ma ke kahua o Buru Rana, eia nae ua hala, a nolaila, wikiwiki kahi waha i ke kahea i na hoa lawai-a ona, penei: "Auhea oukou e na lawai-a o ka la loa, me na keiki paeaea mamamo o ka lae o Kunounou, na keiki huki uhu hoi o ka lae o Kaena, ame na keiki luuloi o ka lae aa o Kaupo, e ala mai?"

            U hoi, puehu io no ka ai a ka mamamo i kahi Generala o Waipuehu, i okalakala kunahihi mai nei o ua o Mokupeu, pewaia'e ka ihu o ka poupounohoino, ana e wikiwiki ae nei i ka hopu i ka loli i ka i-a maka ole; a haha poele ia i naku mai nei, e pono e kapili ko mau maka i ka pipi o Ewa, i lele aku ia o na kukuna o ka la a Kapepeekauila a ia oe, a pa i ka maka pipi, a-a kela i ka wa pohu.

            A ke pane hou mai nei no kela no'u, no Kapepeekauila, penei: "He honu, a ke panapana hou mai nei na wahi hui, a ke okuku ae la kahi poo ma kahi kiowai e Kalihi, a poholalo hou iho no auanei kela malalo o ka uapo o Pakaka, e amu ai i na hunahuna okaoka a ka mu ma ka ilikai o Ainahou."

            Kaina no Molokai hoi ia honu, eia ae no ka i Kalihi kahi i hoea ae nei, kupanaha ko ike ana mai nei i Maui; he mea ike io ka hoi ka makaaniani ilipoopoo i ka nana mai i kahi e, pono io oe i kou makaaniani ilipoopoo o ke kuai ana, i mea nau e nana'e ai malalo ae o ka puka wai lemu o Kalihi, a malaila kou ike ana.  Ina pela ea, pono io ia ike ana ou, a o ka mea e puehu ae ana, pono ia oe ke ohi ae ia okaoka, i pumehana ai ka waha o ka hai keiki, a i manao oe e hoi hou mai e kaua, e naue mua ae oe i ko wahi koena berena i Pakaka, e aho ia, paa iho ka houpo lewalewa o ke poluea ana mai o ka holomuku, ka mau kela, alaila, hele i ke kaua e ua Generala nei.

            A eia hou no kahi ihu, ke auku ae nei no, o ka ilio pialu o Hamakua, a ke lewalewa mai nei ka lehelehe lalo, a meumeu hoi ka lehelehe luna, a penei na olelo: Ke puha hou mai ua wahi honu kua-ea-ea nei o ke kohola loa o Molokai, i ke ku ana'ku nei o ke kania-i i ka peku a ka hoki a ko Maui kini, nanai kela i ka pii i ka pali kiekie o Kalalau i ke-e,a paapu na maka i ka noe o Alakai, nukee ai ka nuku i ke anu o Hauailiki, i kuhihewa ai i ke olinolino o ka malamalama o ka la o ke kula o Kamaomao, i hoomau aku ka hana i ka nana, loaa ka mai he makole, lilo oe i pokii no Pele, a puke na wahi kuli, me he mea la ua loaa ka mai he hano, i ka pau pono ole o kau mau hopuna olelo, a kapalili hewa ka lau o ko alelo i ka mea ano ole.

            Auhea oe e ke kanaka i lolelua ka naau, a lauwili hoi oia ia ia iho, i pii wale ai no oe a ka puupanoa, ha'u ko waha i ka makani i ka mea io ole.  A piha ua opu ou e ko Maui kini, i peku mai ko hana, aohe wahi mea a ku iho i ka hoki makapaa, au i pii ae nei i ka pali o Kalalau i ke-e, a kahania ko lae i ka hao a ka makani.  Paapu io ko mau maka i ka popo kepau a'u a ko hoa i iliki aku nei, kapakahi ai ko waha i ka pehia ana'ku nei e ka hau o Kaala, mohio ko ihu i ka luu mau i ke kai me ou hoa luuloli o Kaupo, au hoi i hoohihi mai nei i kaula wena aku o ka liula i ke kai o Lehua.

            I holo mai nei ko hana me ou hoewaa, kau oe i Kapua i ka auwaa panana ole, loaa ko mai he hokii, i ko koolua nou ka Oopukai, kela i-a wahalehe o kai, a ka mau mai hoi ka Ulae, piha welu ka opu o ua hoki la, i ano like ai me Hinaopuhalakoa; a na-u na ku'i i ka hu-ahu-a o ke kai o Kaiwi, nui ko lehelehe i ka haua e ka laau a Kekuaokalani ia Hoolehelehekii, ku ko kii i kai o Pakaka, hamo ana oe o ka puu noa ole.

            I pau pono ole hoi ko mau hopunaolelo i ke aha au i kakau mai nei? a kapalili hewa ka lau o ko alelo, i kapa mai nei oe ia'u he kuhihewa.  O kou kukulu manao ana, piha opala ka pepa ia mau olelo au; a ke kapa mai nei oe he lalau, a he ike ole, o ko'u ike ole ka ia; o ko'u hoike aku ia oe i kou hemahema, a waiho ae hoi i mua o ke akea,i ike mai ai ou mau hoa lawaia, e kau ia'e no hoi paha i ua makaaniani hou ou; ina ua ike oe i ko lalau.

            Oia nae paha? aole oe e ike i ka mea kokoke aku ana, aia i ka mea kaawale loa; ilaila ko makaaniani ilipoopoo e ike ai oe. Pela io no, aia a ka mea e uleule iho ana ma ka puka wai kahe o Kalihi, ilaila kou ike.  He ma'u ia, kahe pono ka wai o ko ihu a me ka wale o ko mau maka imua o ka lehulehu.

            Ke kiei hou mai nei no kahi poo, me ka olelo mai.  "He makehewa wale no ia'u ke hai hou aku i ka'u mea i hai ai imua o oukou, no ka mea hoi, hookahi olelo ana i ka poe naaupo, he me nuiia."

            E puunei, ua nele oe i ka manao ole, pela io no hoi paha kou pono ke olelo mai; ua nele.  Nolaila, e petupetu aku a koeko iho ia mau olelo au ma na wawae o Lahela, ka Lio kainepu o ke Kaona; aohe io oia olelo au, he aa wale no.

            Ke pane hou mai nei no.  "Ina paha he kanaka noonoo oe, i na ua hiki ke noonoo hoi aole hoi i oi aku ka huinahelu o na wahi kanaka o keia Lahui, mamua o ko Enelani, aka, ua hai aku wau ina e huiia ko Enelani, me ko Amerika, ane like ka nui me ka make iloko o ka A. D. 1863.  Ua oi aku anei ka nui o keia Lahui me ka nui o na kanaka o kela mau aina?"

            He mea noonoo io hoi ha ka hoki, i ka hananee paha o ke kuamoo i ke pai i ka pii i ka pali o Nuuanu, nui ai ka hokua i ka lawe i ka ukana a ko pali Koolau kini.  A no ka maopoopo anei ia oe i ka Lunahelu nana i helu ka nui o na kanaka Enelani, me ko Amerika, ko mea i hoohalike ai me kela mau heana make.  Hu ka aka i kahi kahu o Kahalaia, ia Oleloa.

            E na hoa, e nana'ku oukou ma ke kukulu manao mua a ua Generala nei, a e hoomaopopo iho, aole he wahi olelo iki no na wahi a pau keia make.  Nolaila hoi ke kumu o ko'u ninau ana, aka nae, ua uhiuhi lau mamane wale mai nei hoi kela, e imi wale no oe i mea e hemo ai ko ai e ko Maui kini; aohe e hemo, a e holo wale no oe e na hoki iloko o ke opuweuweu, a, aole e nalo i ka palalu mai o ko ihu.

            No ko maa no paha i ke kikoo i kou mau maka i ka laau, nolaila, ike iho, o oe no ke kikoo i kou maka, i ka mea a ke Akua i haawi mai ai i malamalama no ke kino, a maikai ia maka ou (akea maka ike,) kai no, no ka hemahema o kau kukulu manao ana, nolaila, i hoike ia'i imua o ke akea.

            Eia no hoi kekahi, i ko hele mau no ka paha me ko malo, i na hale wiliko o Maui, a makilo hoi i ko laila malakee, maa'i ko mau lehelehe i ke kamailio ana i na olelo uso ole, a manao koho wale iho no hoi oe, o Kekuhaupio oe, ke Generala o Kamehameha.  Kohu ole no hoi oe, aole he wai pekeke-'u iki ou ilaila, ua hilahila ka paha oe i ko inoa, e aho e poi ko poo i ka hokeo a holo pu aku me Pa-Pa-kea i ka nahelehele.  A ke papa mai nei ia'u "mai pane hou," ke hai aku nei au ia oe me ke kanalua ole, aole e pau ka'u pane ana ia oe, aka, ina ua maopopo ia oe, aole oe e lanakila ana, alaila, noho ae me kou hoka nui.

            E ka Lunahooponopono, o kou opu ahonui la, kuu ia'e i ke akea, i ike mai ai ka lehulehu mai Hawaii a hiki aku i Kauai, a kauaheahe aku ma Niihau.  Ke hoi nei au e hoolohe i ke kani hoene o ka leo o ka bele o Kaukeano i aluna ahiahi.  Me ke aloha no.  KAPEPEEKAUILA.

 

No ka Mare ana.

            E KA NUPEPA KUOKOA E; Aloha oe:—O ke kauna keia o ko'u kamailio ana no keia kumumanao, oiai hoi, ua ulumahiehie ka manao e kamailio aku i ka lehulehu no keia hana hanohano la o ka mare.  Ua ike a iho nei mamua, elua mau rula i puka no mahope iho o ka mare ana, a me kekahi mau mea pili pu me ia mau rula, no laila, ke waiho aku nei au i ka rula 3, a me ka 4.

            3. E noho paa, e noho pono oe e ke kane me kau puali, a hala ae ka huina o na la ola nei, pela no hoi ka wahine.  Mai noho hookamani ke kane i kana wahine.  Mai noho hookamani ke kane i kana wahine, aole hoi ka wahine i ke kane.  A i kaawale ke kane mai kana wahine aku no kekahi manawa, mai kapae iki oe e ka wahine me kekahi kanaka e aku, no ka mea, o ka mea ia e kekee ai ka manao, e kuhuluku ai, e hailepo ai, e makawelawela ai, e ooki puu ai me ke kanikani a me ka lipi, e ahele kaula ai ma ka puu, a nui wale aku; pela no hoi ke kane, mai ae aku i kana mea e kipa ae ma o, ke kaa wale ia mai kana wahine mai, aka, e imi a e hana na aoao elua i ka mea e oluolu like ai.

            E na hoa aloha a me na makamaka, a i komo kakou i ka noho kaulua ana ea, mai hana me ka hookamani e like la me kekahi wahine, o Lapuwale kona inoa, i ka hana hookamani ana i kana kane me ka lokoino maoli; a penei nae hoi ia wahi moolelo: Ia Lapuwale e moe pu ana me kana kane, ua waiho ia kona hiu ma kahi e, a o kona poo aia me ke kane ma ka uluna hookahi: a ia  laua e moe pu ana pela, ike ke kane i ka oni o ke poo, ninau aku la ia, "he aha ka mea oni o kou poo?"  A lohe ka wahine no keia ninau ake kane, wauwau ae la kona mau lima me ka olelo ana,"he maneo." A no ka oni mau no o kona poo, ninau hou no ke kane i ke kumu o ka mau loa o ka oni ana, a pane mai no hoi ka wahine e like no me kana pane mua.  A no ka haohao no hoi o ke kane no ka mau loa o keia oni ano e, nolaila hoi, huli ae la oia me ke kino holookoa o kana wahine, aia ka! he nahesa wela e pili mai ana malalo o kana wahine, a oia nahesa e pao mai ana malalo, ke kumu nana i hoomau i ka hoonioni pinepine ana i ke poo o kana wahine naau lokoino. Ma keia mea no, ua ike ia ka hookamani lokoino o keia wahine i kana kane, aole nae oia wahine wale, he lehulehu loa o lakou, ua ike pu no kakou i ke ano mau o ka wahine Hawaii.

            Ma kela wahi moolelo ae la, eia ka mea ao mai ia kakou i na kane, ka poe hoi e manao ana e hana pololei ana ma ka mare ana, mai lawe mai i ka wahine ano like me keia Lapuwale, a me na wahine hoi i ano like pu me ia ma keia ano, o alakaiia auanei kakou e kona mau aoao ino, a lilo hoi i poe lapuwale e kuewa ana ma ka aina, no ka mea hoi, he mana nui ko ka wahine e kauo ia oe ma kona mau aoao pahee, a ina he ano pono ole ka wahine, alaila, e lilo holookoa ana oe ma ko iala aoao, a he mea hiki hoi ia ia ke pulumi mai i kou mau manao a hoopio iho, me he kukui la i pio imua o ka makani nui.  "E ike ia kakou hookanaka, o kipa hewa ke aloha i ka ilio."

            4. E malama loa ke kane iaia iho na kana wahine mare, a pela no hoi ka wahine na kana kane mare; aole nae o ka malama no ka wa loaa wale no, a hiki mai i ke kau o ka nele, o ka haaleel no ia, a piikoi hou aku la ka manao i ka mea hou, aohe pono pela; e malama no i ka wa loaa me ka wa nele, i ka wa maikai a me ka pilikia, i ke kau wi me ke kau maona, a pela aku.  O ka haalele ana i keia ao a me na pono a pau o keia ola ana, a iho aku oe i ka hale lua o ka aoao mau o ka honua, alaila, o ka pau ka hoi ia o ka malama ana.  Olelo iho paha kekahi me ka ekemu ana, "aole pili keia ia'u, ua pili no ia i ke Kahunapule, no ka mea, oia ke kanaka i oleloia, e kane ana na ka wahine hookahi, e noho maemae ana, a kaawale no hoi i ka aoao pono ole; a owau nei la, he kane no wau na na wahine he lehulehu, a hiki hoi ia'u ke huipa aku i na wahine a lehulehu wale e like me ko'u manao, a he aha la ia?"

            Ke pane aku nei no hoi wai ia oe e ka mea e ekemu ana pela, no ka mea, ina pela kou manao, alaila, e kapa aku no wau ia oe me ke kanalua ole, he popoki kane huelo loihi oe o ka nahelehele, no ka mea, e popoki kane ana ia na na popoki wahine he lehulehu ma ka nahelehele, a i ole ia, he kao kane hoi, no ka mea, e kane ana ke kao kane hookahi na na kao wahine he lehulehu; a o kona pii ana maluna o na kao wahine he lehulehu, aole no oia e hilahila i na kao e ae he kinikini wale e nana mai ana ia ia a me kana mau ano hana hoi a pau, no ka mea, ua ano like a pau i ka naaupo.

            Aole pela ke ano o ke kanaka i hanaia'i he kiekie wale aku ke kanaka i ko na holoholona a me na manu o ka lewa, a o ke ano i loaa i na holoholona, aole ia na ke kanaka, nolaila, mai hoomahui ke kanaka e hana e like me na holoholona.

            Eia hoi, i na he pono ko ke kanaka pii ana maluna o kela wahine keia wahine, ua makehewa ke Kanawai o ke Akua e papa ana i ka moekolohe; aka, aole nae pela.  Ua makepono no, nolaila, mai manao ke kane Kahunapule ole, e hoopale ae i ke Kanawai o ke Akua, i kumu nana e manao ai e hana'ku e like me na holoholona, o loaa auanei oia e paio ana i ke Akua.

            E na hoa, e na makamaka, na kaikuaana hoi o ka pono, a me lakou la ae no hoi; e nana pu mai no kakou, o ka mare ana, he hana nui a hanohano hoi; nolaila, i mea e nani ai, e hana me ka akahele a me ka noonoo pono.  Aole e loaa ka ohana maikai ma ka honua nei, ke ole i malama pono ia ka mare ana; o ka ohana a mau ohana paha i malamaia ka noho mare ana, oia ka ohana maikai maoli; a ma kahi i noho ai ia ohana maluhia a maemae wale hoi, a hua nui hoi a me ka hoopomaikai ana i ka aina, kahi a ua ohana la i noho ai.  Ke manao nei hoi au, o kekahi kumu paha keia e hoemi iho nei i ka Lahui o kakou, aole puka nui mai na keiki i ka poe e mare mai nei, he uuku loa ke puka mai, he nui loa ka hele aku; he ma'u loa no hoi na Kaikamahine a Keawe la, kainoa paha o ka hui ana'e nei o kamalii o kua kauila o Puukapele, e loaa ana la hoi kahi keiki, he ole loa aku ka hoi ia, aohe wai mea a loaa iki.  Ua nui ae la keia.  Me ka mahalo.  E. K. WAHINEHUHU Wailuku, Maui.

 

Pane aku.

E KA NUPEPA KUOKOA E; ALOHA OE:—Ua walawala-ki mai nei o Iosia Naueikalai maloko o kana Epitesole, ua "puoho lele opeapea ka hanauna iho," ua nui wale o na olelo kikoho, i hoopuka ia eia maloko o kona kukulu manao ana, a me ka liki olelo Beritania kekahi—aka, aole o'u manao nui malaila, aka, eia wale no:—Ua hoohewahewa aku au i ka ninau eono, me kuu noi aku e hoouna mai i kope pololei, aka, ke maka ewaewa mai nei kela ia'u, me ka i mai, "aka nae, he mea no ka'u ia oe, no ka mea, ua nonoi mai oe ia'u e hoouna hou aku i kope pololei loa no ka ninau eono, a eia mai no ia:—"

I ka nana ana iho, aohe ua kope la—he mau olelo nahili wale no, liki no a liki, i mai hoi oe, "eia mai," auhea la hoi? o au mau olelo haole, hooio nae paha ea? mai manao oe, o au mau olelo ana ole; he kumu ia emi ai o ko'u manao, a me ko'u hoahewa ana'ku ia oe—he ole loa—ma ko'u noonoo maikai ana mai luna mai, he oiaio, ua hewa io no ko ninau? aole hoi e hihi, o ko hooio ano ole.

Ke olelo hou aku nei au ia oe, i na ua hilinai nui oe i ka pono o ko ninau, alaila, e hai mai oe i ka haina, a malaila e ikeia'i ka pili ana o ka haina i ko ninau, o keia na olelo i hana rula ia, aole e like me oe, ka olelo i na olelo pelapela—ua manao paha oe he malihini au ia Pualele, a me Opelua, a me Kaili, a me Makaihapalani—ma keia mau mea au i hai mai nei, ua maopopo ia', aole oe no Ohele i Waiakea—aka, no Kohala oe, a ke pee mai nei oe malalo o ka hookamani, no ka mea, o Pualele, a me Opelua, he mau pupule laua—o Kaili, he makahelei, o Makaihapalani, he ohule ia, nolaila, "e a-kahele ma ka olelo ana, mai wikiwiki e hoopuka'ku"—"O ka mea hele wikiwiki na wawae, e haule no oia—E ke hoa; mai hooakamai ma na ninau ano ole, a mai hooio olelo Beritania.

Ua manao au e palapala i keia Epikesole ma ka olelo Beritania, a e hoouna'kui ke Kuokoa, aka, he lehulehu wale o na mea heluhelu Nupepa i ike ole ia olelo—i na ua maopopo ia'u ko akamai i ka namu—aole nae au e papa'ku ana ia oe, i na he makemake kou ma ka olelo Beritania kaua e kamailio Nupepa'i; oia, huai ia'e i ke akea.

Aole i pau ko'u kamailio ana me oe, aia a pili iki a pili a aama na aoao, alaila,o ka pau ka hoi ia.  Aloha no.  S. L. MANUOKEKAI, Kapuukolo, Honolulu, Oahu, Iune 27, 1864.

 

Kahuna Hoomanamana Ia ma Wailupe.

E KA NUPEPA KUOKOA E: Aloha oe:—Ma ka la 18 o Iune nei, oia hoi ke ahiahi la hoomalolo, ma ia ahiahi i hiki mai ai o ua kahuna nei, o Kainiki (k) kona inoa, ame kekahi kanaka o Gulana (k) kona inoa.  A ma ia ahiahi no hoi au i ulele aku ai maluna o ko'u wahi lio, holo aku la wau ma ke alanui hele loa, aia hoi, e ku ana hookahi wahi hale i ke alanui, lohe aku la wau i ka nui o ka leoo keia kanaka, me he leola no ka O-o kani kua mauna, (he wahi malihini aku hoi au o ko'u hele ana,) aole hoi au i ike he nui na kanaka maloko o ua wahi hale nei, ua hele ka a piha kuliu na kuineki? Lohe leo mai la wau i ka leo o ke kahuli, he mau mea hou ka'u i ike aku nei.

A ma ka la 18 no i pii ia'i na mea a ua kahuna nei e hana'i, ka awa, ka maia, ke ko, a ma ia ahiahi no i hana'i ua kahuna nei, mama ia ka awa a wali, a ku i na kawa, hoka ia ka awa a pau, kahee ia iloko o na apu, eha, ku na apu aole e inu, aia a pau kana olelo ana no ka hoohiki, alaila inu.

Haina 1. Ke hoohiki aku nei ia oe e Paia e-a, i ka waha oe o ka Mano e-a, i ka waha oe o ka Puhi e-a, i ka waha oe o ka nalu nui e-a, i ka waha oe o ka ale nui e-a, i ka waha oe o ke koa nui e-a, pela oe ae mai e-a, alaila ae aku la o Paia, ae.

Haina 2. Ke hoohiki aku nei au ia oe e Kaina e-a, i ka waha oe o ka Mano e-a, i ka waha oe o ka Puhi e-a, i ka awaha oe o ka nalui nui e-a, i ka waha oe o ke koa nui e-a, pela oe ae mai ea, alaila ae aku la o Kaina, ae.

Haina 3. Ke hoohiki aku nei au ia oe e Kumuhonua e-a, i ka waha oe o ka Mano e-a, ilaila oe e hoho ai e-a, i ka waha oe o ka Puhi e-a, ilaila oe e noho ai e-a,i ka waha oe o ka nalu nui e-a, ilaila oe e noho ai e-a, i ka waha oe o ke koa nui e-a, ilaila oe e noho ai e-a, pela oe ae mai e-a, alaila ae aku la o Kumuhonua, ae.

Haina 4. Ke hoohiki aku nei au ia oe e Kealaiki e-a, i ka waha oe o ka Mano e-a, ilaila oe e noho ai e-a, i ka waha oe o ka Puhi e-a, ilaila oe e noho ai e-a, i ka waha oe o ka nalu nui e-a, ilaila oe e noho ai e-a, i ka waha oe o ke koa nui e-a, ilaila oe e noho ai e-a, pela oe ae mai e-a, alaila ae aku la o Kealaiki, ae.

Pau ae la keia olelo ana no ka hoohiki, pane mai la ua kahuna nei i kona manao, "Ae, ua waiwai oukou," o ka nui o ka waiwai na oukou.  E manao mai oukou i kau wahi mea na'u, e manao ka uanei?  O koiala puu ke olu i ka poke o ka Oio, "O keaha kau, o ka hua kau?" hopu iho oe i ka laau a Peleiholani ia palile, o ka i ala ia o ka hoonohonoho mai i na Akua ona, o ka oukou aku hoi ka puaa, ame ka awa, o ka hana ia koe i na puaa kumulau a oukou.

Hoomakaukau iho la ua kahuna nei e inu i ka awa.  Eia hoi he elima Akua o ua kahuna nei, eia ka inoa o na Akua: Akua Mano, akua Moo, akua Puhi, akua Pueo, akua Haole, oia he manu kana olelo.  I na e hoi mai ke akua manu a noho iluna ou o Kainiki nei, oia hoi he mea kupanaha kana ke hana mai; penei no ia: Popo iho la na lima a elua i ke alo o kona umauma, me kona liki me he hula la, peneia ka hana ana: E kuu hakaiki e! e kuu hu mai ka lani e!! peia oia e hana'i a kualima, me keia i kakau ia'i pela no oia e hana'i.

Pau ae la ka noho ana o keia poe akua, noho hou mai no he akua, o ka noho ana keia a hai olelo mai i ka poe o loko o ka hale, penei ka hai ana, "Ke olelo aku nei au ia oukou i keia po," a ke kakahiaka o ka Poalima, ia la oukou e hoomakaukau ai i na mea e make ai o ka la, ia kakahiaka hana ka upena, ame ka lau, hoa ka waa, liuliu, makaukau, ae ke kai, panee na waa i kahakai, holo na waa ma keia aoao a me kela aoao, kuu ka upena a pau, kuu hoi ka lau ma ka hikina ame ke komohana. Oia hele a hui na lau elua, ku na kanaka iluna o ka waa huki i ka lau, ia huki ana a kokoke, iho hou na kanaka ilalo e hapai ai i ka lau, ia hapai ana a kokoke i ka upena, alaila hoi, hopu na kanaka i ka laau a Peleiholani ia palile.  Aohe wahi mea a hoi mai o ka Oio, ka ia ku a ua kahuna nei i olelo ai.

A nolaila, auhea oukou e o'u mau makamaka e noho nei ma keia mau Mokupuni o Hawaii o Puakalani, Maui o Kuihimehena, Oahu o Peleiholani, Kauai o Haneoneo, e nana pu mai kakou i ka hana a na kahuna hoopunipuni, a kakou e puni wale aku nei i na pahele a Diabolo.  Auwe! auwe!! ka epa nui e, make aku ka puaa e a mai ana ke ahi.  P. L. IKEPONO HAKOIWAIOKANEKI.

 

Halawai Koho Elele ma Kau.

E KA NUPEPA KUOKOA E; ALOHA OE:—I ka la 9 o Iune, ua halawai na Makaainana o Kau, Hawaii, ma ka Halepule ma Waiohinu, e kukakuka pu no ka Olelo Hoolaha Alii, o ka la 5 o Mei, a eia iho malalonei na Olelo Hooholo a ua Aha la, i hooholoia me ke kamailio nui ia, a me ka lokahi o ka manao o ka poe a pau i akoakoa mai:

NO KA MEA, ua kahea mai ko kakou Moi i alohaia o Kamehameha V., ma kana Olelo Hoolaha Alii, i kona mau Makaainana, e koho lakou i mau Elele, e kuka pu me ia, no ka hoololi ana i ke Kumukanawai;

A NO KA MEA HOU, ua hilinainui loa makou maluna o ia Kumukanawai, me ka manao oia ka puuhonua e maluhia ai, a e mau ai ka pomaikai like iwaena o ke Alii, me na 'Lii a me na Makaainana o keia Aupuni; NOLAILA,

HOOHOLOIA, (1.) Ke hoike nei makou i ko makou manao, he mea hiki ole ke hoololiia ke Kumukanawai ma ke ano i hoikeia mai ma ka Olelo Hoolaha a ka Moi.  Ua akaka, a ua kuhikuhi maopopo loa ia hoi ke alanui e loaa ai na hoololi o ke Kumukanawai, ma ka Pauku 105 o ke Kumukanawai; aole hoi e ku ana i ke Kanawai a me ka maluhia o ko kakou noho ana, ke haaleleia kela alanui.

HOOHOLOIA, (2.) I mea e hoike ai makou i ko makou mahalo i ka Moi, nolaila, e koho no makou i Elele no keia Apana, i ka la 13 o Iune, e like me ka Olelo Hoolaha a ka Moi.

HOOHOLOIA (3.) Ke hoike maopopo nei makou na Makaainana o keia Apana i ko makou manao, he mana ole ko keia Aha Elele, e hoololi iki i ke Kumukawai o ko kakou aina, a ke ao mua aku nei no makou i ko makou Elele, e hoike aku oia i ka mano o na Makaainana nana ia i koho, he mana ole ka lakou e hoololi i ke Kumukanawai; aia wale no ia mana i ka Ahaolelo.  Na'u na KAKAUOLELO.  Kau, Hawaii, Iune 9, 1864.

 

No ke koho ana i na Elele.

Ke hai aku nei au i ke ano o ke koho ana i na Elele, e like me ka Olelo Hoolaha Alii a ko kakou Moi Kamehameha V.  Ua hoohamamaia ka pahu balota ma ka hora 8 o ke kakahiaka, a ua hele mai na mea i manaoia e na Makaainana, oia hoi o J. H. Heleluhe, a me J. P. Kauwalu, aia nae oia ma Waialua, Oahu.  Ua nui ka poe i hooikaika no J. P. Kauwalu, me ka hooho nui o na kanaka a pau e puka ana oia.  Hookahi no nae mea hooikaika i ko Mr. Heleluhe balota.  I ka hiki ana nae i ka hora 5 o ke ahiahi, ua weheia ka pahu, a i ka heluia ana hoi o na balota, eia ka ua puka ka mea i manao oleia e puka, oia hoi o J. H. Heleluhe, he 135 ona mau balota, a o J. P. Kauwalu, he 105.  A o J. H. Heleluhe ka mea i kohoia.  He inu ti hoi ma ia la na na keiki o Aloi poe.  Me ka mahalo.  M. KEKINO.  Kapoho, Puna, Hawaii, Iune 13, 1864.

 

Pulupulu!

A UA MAKAUKAU NO HOI AU E KUAI aku i ka pulupulu, penei:

PULUPULU i pau i ka waeia, 20 ken. no ka paona.

PULUPULU me ka anoano i wae oleia, 6 ken. no paona.  E lawe no au i ka welu lole a me ka pulupulu i uku no ke Kuokoa.  H. M. WINI.  100-2m  Luna Pai o ke Kuokoa.

 

HALE PAI KII.

MALUNA AE O KA KEENA PAI O KA "Nupepa Kuokoa," Emi ka uku no ke kii.  E paiia no ke kii iluna o ke ANIANI a me ka PEPA.  E hele mai e na makamaka e pai i ko oukou mau kii.  H. L. CHASE (Keiki.)  112-6m  Mea Pai Kii.

 

J. P. HUGHES.

MEA HANA NOHO LIO!  AIA MA KA HALE KUAI O KA MEA nona ka inoa maluna nei, he Noholio Pelekane a he Noholio Meleka, a me na Noholio Wahine, o na ano a pau, na Noho Paniolo Nu Hou, Na Hao Waha a me na Kepa o na ano a pau, Na Kaulawaha, a me na mea e pono ka lio, Na Ili Kauo o na ano a pau, Na Hao Keehi, Na Palaki Lio, Na Kahi Lio, Na Eke Ili, Na Huipa.

A me na mea e ae a pau loa e pili ana i na Lio a me na Kaaholo,a e kuai ana no ia mau mea, NO KE KUMUKUAI MAKEPONO LOA!

Aia no ke waiho mau nei malaila na Pela Manu.

O na Pela Pulu, na Peia Hulu a me Pela Uwaea.  E hanaia no e like me ka mea i kauohaia mai.

Ua hanaia no na Kaa Lealea me ka maikai loa, a me ka makepono hoi.

Ua hana hou ia na mea a pau e pili ana i ka'u oihana me ka maikai.

E malama pono ia no na mea a pau i kauohaia mai e pili ana i ka'u oihana.  E loaa no wau ia oukou ma Monikahaae, ma ke kihi o ke Alanui Hokele a me ka Alanui Papu.  J. P. HUGHES.  Honolulu, Sept. 17, 1862.  100-1y

 

LAAU LAPAAU!

AIA MA KAHI O

KAKELA ME KUKE

Ma Honolulu.

J. T. GOWER,—Makawao, Maui.

J. D. HAVEKOST,—Wailuku, Maui.

C. H. WETMORE,—Hilo, Hawaii.

J. W. SMITH,—Koloa, Kauai.

HE LAAU KAHIKO, A HE MAOPOPO

NO HOI.

Laau hoopau Naio me na Koe.

A DR. JAYNE.

HE NUI NA PILIKIA O KAMALII I KA Naio a me ke Koe, a pela hoi na kanaka makua.  O ka hope oia mau mea kolo, oia ka lolo.  Oia mau mea kolo hope oia ka lolo, a o ka make hoi i kekahi manawa, a nolaila mai ua mai e ae kekahi, e like me ka lepo pau, nalulu, pehu, @, a me na mai e ae.

O ka Laau no keia e pau ai ua mau mea ino nei.

Eia hoi kekahi.  O ka laau ku pono keia i ka poe pilikia i ka wela o ka houpo i ka ono ole i ka ai; i ka nawaliwali o ke kino; i ka mai pehu; i ka nalulu hoopailua; i ka pono ole o ka mai wahine, a me na mea like.

Penei no e inu ai i ka Laau hoopau Naio me na Koe;

Ina no kamalii, e hanai aku i hookahi hapakolu o ka @ ki, i ka manawa hookahi no ke keiki malalo iho o ka makahiki hoekahi.  Mai ka makahiki hookahi a hiki i na makahiki ekolu, elua hapakolu o ka puna ka pono.  Mailaila'e a i na makahiki eouo, hookahi no puna okoa ka pono, a mailaila aku a i ka wa kanaka makua, e hanai i elua, a i ekolu paha puna i ka wa hookahi.  I ka wa e inu ai, e hui i ka laau me ka pa ha o ka wai maoli.  Oia hoi, ina hookahi ka puna laau, alaila, e huiia me na puna wai maoli eha; a pela no e inu ai ma ke kakahiaka, awakea a me ke ahiahi.  Aka, i nui ka pilikia, alaila, pono no elima inu ana i ka la, penei; kakahiaka, kiekie ka la awakea auwi ka la ahiahi.

E inu mamua o ka ai ana, aole kokoke mahope iho.

 

Laau hoopaa Hi a Dr. Jayne,

JAYNE'S CARMINATIVE BALSAM.

He laau maikei a oluolu hoi keia no ka Ili, ka Nahu, Nalulu, Wela o ka Houpo, Haoa, Hoopailua wale, Luai, Luai moku, ono ole i ka ai.  Nahu me ka uwe no hoi o na keiki uuku, a me na mai like he uui.

Emo ole ka oluolu o ua mau mai nei i keia laau.

Penei e inu ai, i ka inu ana hookahi.  Ina he keiki akahi paha ona malama, a @ paha he umikumamalua paha kulu a hiki i ka iwakalua ka pono.

Ina he keika mai na malama eona a hiki i na malama ewalu, he hapalua puna ki ka pono.  Mai ka makahiki hookani a hiki i elua, e inu no ia i puna ki okoa.  Mai ka hiku a i he walu o ka makahiki, elua puna ka pono, a no kanaka makua, he puna nui ka e inu ia i ka manawa hookahi.

A inu ea, e hui me ka wai maoli uuku, (a like a like ka wai me ka laau,) a pela e inua ae ai.  Ekolu, elua elima paha inu ana i ka la hookahi, e like me ka nui o ka pilikia.

I akaka nae.  Ina he nuika wela, a ina ua komo kekahi ai pono ole iloko o ka opu, e aho e moni e mamua i mau Hu'ale Ola, a i ole, e inu i ahi paakai, a i wahi aila paha, i hemo e ka ino oloko, alaila e inu i keia Laau hoopaa @.

Ina e luai ka mea mai, mahope o ka inu ana i ka Laau, a pau a i ka luaiia, e hanai hou aku no e like me mamua: a pela no a pinepine, a oluolu hoi ko loko, a waiho malie no hoi ka Laau ma ka opu.

Aohe a makou mea e noi aku ai i ka lehulehu, Hookahi wale no o ke kauoha aku ia lakou e HOAO PONO i na

Laau Kunu a Kauka Jayne,

hoike aku ai i ke ola o na mea a pau i hoakakaia no kana mea aau.  Ua hoola, a e hiki ana no ke hoola i ka mai KUNU, NAHU, a me ke ANU, a me na mai e ae no hoi he mai wale; a o na mai HOKU @ i ola nui, na mai i ola ole i na laau e ae.  E aho e hoao oukou e ka poe i mai ia.

HE KUHA KOKO ANEI KOU?

HE KUNU ANEI KOU?

HE EHA ANEI KOU KANIA-I?

HE KUNU UMII ANEI KOU me ka NAE?

            AOLE ANEI HE KUNU OO OU?

            AOLE ANEI OU MAI KUNU?

            AOLE ANEI OU MAI NAENAE?

            AOLE ANEI OU EHA MA KA umauma?

            AOLE ANEI OU KUNU KALEA?

            AOLE ANEI OU HU MA KA iwiaoao?

            A ina ua loaa ia oe ia mau mai, alaila, e ike oe i ke ola i ka LAAU KUNU a Kauka Jayne.

 

NA MAI HOOPAILUA.

Mai o ke Ake!

Mai Nalulu a me ka mai Dyspepsia.

            (O ka nawaliwali o ka puu hoowali ai, iloko o ko kakou mau waihona ai.)

            He pono ke ai koke i ka laau a Huaale Ola a Kauka Jayne, he laau oluolu, a he olano hoi.  Aohe no he mai i nele ka makemake i na laau hoonaha; a mai nui no hoi ka poe e ola ana, me ka oluolu no hoi, ina e hoomaopopoia a e inu ia no hoi ua mau laau la.  Aole no e oluolu pono kekahi mea, oiai e inoino ana oloko o kona kino; a ua ulu nui ae no hoi ka mai, a i kekahi manawa ua make no, a ina e malama pono ia @ inu hoi i na Huaale Naha, alaila, oia no.  No ka hooiaio ia ana mai o keia mau mea, nolaila, ke hoolaha ia aku nei ka

Huaale Ola a Dr. Jayne.

            Me ka hiki ke hooia'ku i ka maikai, a na ka hoao ana i hoike maopopo mai i ka oi o ke ola o keia laau mamua o na laau e ae, a me ka maikai no hoi o ka inu ana, a me ke ola maoli no hoi.  A ina e inu ia ua hikiwawe loa ka hehee iloko o ka puu waiho ai.  Ma ka inu ana ma ka haawina liilii, he maikai loa no ka naha ana, a he oluolu no hoi, a me ka holoi pau i ke ino oloko o ka opu.

DISIPEPESIA.

            (Oia ka mai ono ole o ka ai i kekahi manawa, a me ka hoowali pono ole ia hoi o ka ai iloko o ka puu moni ai.)

            O keia Huaale Hoola a Kauka Jayne, he maikai loa no ka hooikaika ana ia mau oihana o ko kakou mau kino.  Ina ua oihi loa ka mai ana, alaila, e hikiwawe ke ola ke inu @

Huaale me ka Laau Hoomaemae Koko

a hoopau NAIO me na KOE,

A Kauka JAYNE,

e like me ka mea i kuhikuhi mawaho o ka wahi o ka laau.

NO NA MAI MA KE AKE,

MAI LENA,

MAI MA KA OPU HANAWAI,

NA MAI WELA,

KA HAALULU,

KA MAI O KA ILI,

KOKO INO,

MAI NALULU,

PAA O KA LEPO,

MAI KUNA,

MAI WAHINE

ame ka MAI HOOPAILUA.

            Ua maopopo loa ke OLA o keia mau HUJAALE.  A o ka mea wale no i koe i ka lehulehu o ka hoao pono ia mau hua.  A he maikai no hoi na laau a Kauka Jayne, no ka hoola ana i na mai

PUHA,

ALAALA,

KAOKAO,

PUUPUU,

PEHU,

KUNAKUNA,

Hanene, Lolo,

na mai wahine, a me na mai e ae, no ke KOKE a inoino mai no i kana LAAU HOOMAEMAE KOKO. @-1y