Ka Nupepa Kuokoa, Volume III, Number 27, 2 Iulai 1864 — No ka Ahaolele Elele. [ARTICLE]

No ka Ahaolele Elele.

He elima na la i koe mai keia la'ku, a e hiki mai no ka manawa i hoakakaia ma ka Olelo Hoolaha Alii no ka halawai ana o na Elele me na 'lii a me ka Moi, no ka nooneo ana i ka hoololi o ke Kumukanawai; a malia paha no ka noonoo i ka hoopau loa ana i keia Kumukanawai maikai e noho nei. Ga kohoia na Elele e hele aku ai e halawai me ka Moi, e like me kana nonoi Alii i kona mau makaainana, a ua maopopo no hoi o ka hapanui no o ka poe i kohoia.he poe no e hilinai nui ana mamuli o ka pomaikai o ka Moi a me kona moo Alii, a me ke Kumkanawai, a me ka pono no hoi o kona lahuikanaka, a he poe makemake io no hoi keia lahui.

O keia kau koho iho nei, he kau i oi ke koikoi mamua o na kau koho i knahope ae, no ka mea, o ke kumu hana nona keia halawai ana, a me keia koho ana, oia no ka noonoo nna no ka hoololio ke Kumukanawai — ke kahua a me ka iwikuamoo o na pono o ka Moi, na 'Lii,a me na Makaainana i kukuluia ai; no ka mea, ina aole ia mea, alaila, oka nele no ia i ka lima kuhikuhi nana e hoakaka mai i ka pono a me Un palena o kela ame keia o na Lala mana nui q ke Aupuni, oia hoi ka Moi, na 'Lii a me na Makaainana; a no ia mea, he kumuhana koikoi io ke kumuhana e waihoia mai ana imua o ka Ahaolelo Elele—a ma ia mea hoi i pomaikai ai keia Lahuikanaka i ke kohoia ana o ka hapanui o na Elele noloko mai o ka poe i hoaoia, a i iheia. no hoi ke aloha oiaio no ko Hawaii nei Aloi, kona moo 'lii, na 'Lii na Makaainana, a me kona Kumukanawai.

He oiaio o ke kohoia ana o na Elele ma ka mokupuni o Oahu, a me Hawaii, ua hele no ia me ka lanakila a me ka maikai, aohe i komo mai na Luna Aupuni e hooweliweli a e hooikaika no hoi no kekahi poe a lakou i makemake ai; aka, ua hookuuia na Makaainana e hana e like me ka lakou i makemake ai e hana aku; mai olioli makou i na pela la hoi ka hanaia ana ma na mokupuni o Kauai a me Maui. Eia ka auanei he okoa loa kolaila mau hana. E like me ka makou i hai ai ma ka pule i aui hope ae nei, noko makou lohe pinepine, a me ka loaa lehulehu ana mai o na leta mai na makamaka mai o makou e noho nei ma ia mau mokupuni, e hai mai ana i ka hele ana o ke Kianina o Maui a me ko Kauai, e hoohulihuli i na kanaka, aohe make koho i na haole, aia la i hea ko laua kuleana i hana ai i keia mea ? Oia ka ninau. Ke olelo nei hoi makou he hana pono ole loa keia a ua mau Kiaaina la, a ina hoi ua wehweli io na kanaka mamuli 0 na olelo a ua mau Kiaaina la, alaila, ua kupono loa ke koiia ana e makou i keia pule iho nei, e hoopiia ko laua kino no ke kue ana i ka Pauku 809 o ke Kanawai Kiviln. Aka, e hiki no nae paha i keia lahuikanaka ke kala loi<omaikai aku i ko laua mau hewa, ina laua e hoike lokomaikai mai me ka mi• hi io t a me ka hai mai no hoi, ua hana \aua ia mea mamuli o ka naaupo a me ka ike ole. Ua ik« no kakou ua hele aku Ka Moi i ke knnpuni ma na mokupuni dna a pau koe o Oahu nei, me kekahi o kona mau alii a me Mr. R. C. Wale, a ua haiolelo oia imua o kona mau makaainana, a ua ku no kana mau olelo a pau i ka mahaloia e kona poe kanaka aloha Alii, a pela ma na wahi a pau Ana 1 hiki ai. Aka, aole nae pela ka makou i lohe ai no Mr. Wale, ua haiia mai he mau olelo hoino loa kona i ke Kumukanawai a me na Hale Ahaolelo, i kona wa i knmailio ai imua ona Makaainana o Kauai. 1 ka hiki ana o Ka Moi i Lnhaina, kamailio no oia imua o kona mau Makaaioaoa ine ka mahalo nuiia no, aka, aole nae pela o Mr. Wale i ko makou lohe anai mai. He mau olelo kikoola wale no ka kana i kamailio ai ilaila r me ka hoahewa nui loa i ke Kumukanawai, me ke koi aku i nsi kanaka olaila e hoololi i ke Kumukanawai, i hiki ai ia lskou ke jnu a ke puhi i (ja rama. A i ka hiki ana q Ka Moi nia Hilo, ua Uamailio no oia imua p kona poe kanaka, me ka hahai i na mea ana i manao ai e pili ana i ka hoopomaikai i kona lahuiiennaka, a ua mahalo nui ia no kana mau olelo ana a pau. Aka, he okoa loa nae ka Mr. R. C. Wale, ke Kuhina o ko na Aina e. lia oleloia a ua haiia mai ia makou ma ka leo a ma na leta he lehulehu wale, o ka mea nui ka ima kana mau kamailio ana imua o ka lehulehu, oia no ka hoino i ke Kumukanawai i me ka Ahaolelo, ā me na Kahuna haiolā<r-ka poe oana i lawe mai i ka mala-

malama iloko o keia Aupuni i kona manawa e noho ana malalo o na eheu lipolipo o ka pouli—ka poe hoi nana i kauo ia Hawaii nei mailoko ae o kon«t maka'lua hupo a hiki ike kiekiena hiwahiwa oka naauao, —a ma-1 muii hoi o ka lakou ao ana, a me ka lakou alakai ana i hiki ai, a i lilo ai keia Aupuni i hoa kaulike no na Aupuni naauao a pau o ka honua. la nei kakou iloko ona kau piiikia o ke Aupuni, i ka wa aohe R. C. Walk i ike ia ma Hawaii, —o hkou kai inu pu i ke kiaha awahia a ka pilihua i inu ia e ko kakou mau Alii, iloko o na la o iakau i komohia ai iloko o ka pilikia i imiia mai e waho, —ua hele kekahi mau luna o na Aupuni ikaika o ka honua e hooweliweli a e kaili wale aku i ko kakou nei aina nawaliwali, — he aina nawaliwali iluna ke alo, he mau wahi la uuku wale no kona hanauia ana mai, aka, ua hilinai nae ko kakou mau alii mamuli o ka pono, a ua mau kumu haiolelo la i lawe mai ai, aua hooliloia ia mea i puuhonua no lakou iloko oka wa pilikia, A owai la ka poe i kupaa mamuli o ke Aupuni opiopio a me kona Alii, mau alii a me kona mau lahuikanaka, me ke ake mau hoi e hookupaa i ke kuokoa ana o Hawaii ? E na kanaka Hawaii, e ninau oukou ia oukou iho Eia ke ku nei imua o oukou na hoike kiiakila, i hiki ole ke holoiia e ka manawa, he nui loa ia mau hoike, a e hiki paha ke hoopihaia kekahi buke holookoa ma ka wehewehe ana ia mau mea—ua kakauia ua mau kumu hoike Ia iloko o ka puuwai o na kanaka Hawaii oiaio a pau, no ka mea, o na hua i laweia mai eua poe haiola nei, ua hua mai ia i kona hua ohaha maikai, a ua kokolo ke aa o ka laau nona mai ua hua'la, aole loa e hiki i ka manawa ke huhuki hou mai ia mea,a ua hilinai no makou na ke Akua no e kokua ika pono. A iloko oko makou noonoo akahele ana, o ka mea e hoino ana i ka poe i hoaoia, a ike maopopo ia ko lakou makamoka oiaio ana no ka Moi,ame ko Hawaii nei lahui, e like me ka hoaoia, a me lea īke maopopo ia an.i oka makamaka oiaio ana o na kahuna haiola no ko Hawaii nei Moi, kona Mooalii, na'lii a me kona lahuikanakae like me ka Mr. R. C. Wale i olelo ai, ke oiaio ka makou i lohe mai nei, alaila, aole anei oia he enemi maopopo no ko Hawaii nei Moi, na'Lii a me kona lahuikanana ? Eia hou no, ke hoino nei ka o Mr. Wale i ke Kumukanawai ana no i hoohiki ai e malama, me ka makemake kae hoohioloia mea, pela makou i lohe ai. Ke olelo nei makou, ina he oiaio keia hoino a me keia makema-

ke o Mr. Wale e hoohiolo i ua Kumukanawai la ana i hooiiiki ai e malama, alaila, ua kipi maoli no oia i ka Moi, na'Lii a me ka Lahui Hawaii nei; a e hiiei mai pāha auanei ka manawa e pa-hu a e mokuhia i ke kihene a me ke koko o ka hoomanawanui i noho ai i keia mau hana ana, —e ala mai paha auanei na kanaka a pau, a e koi kumu aku, e hoopauia ka noho ana oka mea i hoike mai ma kana mau oleloa me kana mau hana, i kona enemi i keia Lahui, a no ia mea, kupono ole ke noho a lawelawe ma na Oihana oke Aupuni Hawaii. Olioli loa makou, ina he oiaio ka makou i lohe mai nei no Mr. R. C. Wale.