Ka Nupepa Kuokoa, Volume III, Number 27, 2 July 1864 — KA Moolelo Makahiki MUA O ka Papa o ka Ahahui Euanelio Hawaii. [ARTICLE]

KA Moolelo Makahiki MUA O ka Papa o ka Ahahui Euanelio Hawaii.

Ua hoomaka ia ka hana a ka Papa Hawaii ma ka !a 22 o lune 1863. Ua hoomau aku makou i ka hana ma ka hooikaika ana e hooholo lea i na mea a ka Ahahui Euanelio Hawaii i hooili mai ai maluna o makou. Ua hooponopono pinepine makou no kekahi mau ninau e pili ana i ka makou mau hana kupono'; he mau ninau uuku paha, he pilikia nae, a e pili ana hoi i na ano kupono o ka hana ana. A ina aole i liewa loa ka makou hana ana, e hoaponoia mai paha makma, no ka mea, aohe i hoomaopopo mua īa ke ala no makoai.

A ke manao lana nei makou, ua iawa, ma na mea a makou i hnna ai, na kumu e manap» lana ai knkou, e hola ana na hana ma keia hope aku ke mnliu ia mai ko makou hooikaika ana a lee Akua. A ke lana nei ko kakou manao e akaka ana ka naauao, a me ka pono o na hoololi i hooholoia ai e k'a Ahaihui Eiuanelio Hawaii iloko o lune o kela makahiki i kaahope ae nei. Hana Knloko. , Ua'hoi mai ke Kakauolelo mai Arnerika Huipuia mai, i ka la 7 o ianuari, a ua hoomaka koke no ia i kana hana. Ua makaikai iho nei no ,ia i na kihapai ano nui o keia pae moku, k®e nae o Hana. Na Loaa. JVa Loaa Kuloleo. . Eia na ioaa kuloko o keia makahiki:— ,No na Ekalesia Hawaii, $57.01 " ke Pai Palapala, 256.20 •" ka Hoonaauao, 92.18 li ka Waihona okoa, 729.41 " na A ina e, . 2434.76 " ka Huina <o na manawalea 3569.86 Ma lune, haawi mai la ka Ahahui Misionari Hawaii, 1918;60 Ka nui o na loaa kuloko, 5488 46 Ka Ēmi o na Loaa. Na loaa o ka Ahahui Misionari o Hawaii ma ka manawalea ia inai i ka M. H. 1861, $3224.66 No ka M. H. 1862, -2929.38 1863, 3764.49 Aohe like o ka nui o na manawalea i hookupuia ) keia makahiki e kō kakou mau ekalesia, no na hana a pau ī waihoia mai imua 0 knkdu, e like me ka mnnawalea ana i ka makahiki 1863 no na elele o na aina e wale no. Ke makemake nei makou e <hoomaopopo lea i keia emi ana o na loaa i keia makahiki 1 hala ae nei. Ke Kuim o ka Emi. Aole no ka ilihune o na kanaka keia, no ka mea, ke pii mau nei na loaa waiwai o keia pae aina. Aole hoi no ka hookaumahaia 0 na ekalesia, no ka mea, ua hookuu loa ia lakou mai ka hookupu ana i na dala eha, a elima paha tausani, no na kahu haole kahiko o lakou. I ka malama o lanuari ka hoomaka ana o ka Ahahui Misionari Amerika e kokua i na misionari, nolaila, no ka pokole o ka maoawa, aole paha i akaka lea ke ano o na hana a pau. Aka, e nana pono kakou no keia mea, o popilikia mai auanei kakou. Paipai no ka Manawalea ana. E pono ke kono aku i ko kakou mau Ekaesia i ka lakou hana, e hooikaika nui no na "Hana Kuloko," no ka mea, ia kakou wnle no ka holo ana oia mau hana. He pono i na ekalesia i hookuuia'e mai ka liauai ana i ko lakou mau knhu, e kokua nui i nuekalesia pilikia, a ilihune, e hooikaika nei i ka hanai iko lakou mau kahu. Pono no hoi ia lakou e haawi mai i na dala iloko o ko kakou waihona no ke Pai ana i na Palapala a me ke Ao ana i na Kula. Pono ©le ke manao keia mau Ekalesia lako loa, e haawi no i ka mea a lakou e manawalea mau ai no na misionari o na aina e, a oia wnle no ka lakou e hana ai. Aole loa he pono ke kokua ia lakou i ka malama ana i ko ko lakou mau kahunapule haole, ma ka lokomaikai o ka Ahahui Misionari o Amenka, ke kokua ole aku lakou i na Ekalesia nawaliwali, ame ka hapai ole ina hana eae o ko kakou Ziona. Ahe mea no hoi ia e umi 1 ke ela o na Ekalesia, ina lakou e hoi hope i ka palaualelo.

Ma na noonoo ana a pau, ua hoomahuahuaia mai ke dno nui o keia mea, ano ia mea, ke noi aku nei makou i ka Ahahui Euanelio Hawaii, a me ka poe a pau e pule ana no ka Ekalesia o Kristo, e haliu mai.

No na Ekalesia Hawaii. Aohe no he mau mie& ano nui a makou e •hoike aku ai no na hana iwaena o kakou nei. No ka hooikaika nui ana mai o na Ahahui Ekaiesia o kela- mokupuni keia mokupuni, a no ka paipai ana o na Misionari o Amerika, ika hoomaka ana e kukulu i na Ekalesia, a me ka hoonoho ana i nakahuna, nolaila, ua emi mai ka makou hana ma ka oihana Papa. A eia hou no; no ka uuku o na dala i hoounaia mai i ko kakou waihona, inaimahina mua o keia makahiki, i hoolaa ia no keia hana, he mea hiki ole ia makou e pane pono aku īna leo i kahea mai ia makou no ke kokua ana. Ke kokua ana i na Ēkalesia, Aka, ua oluofu. inakou i ka ike ana'ku i na Ekalēsia hou, ua hoomnkaia me ka malama pono ana, ame ke akphele. Aole no he nui o ia mau Eka!esia, e makem;ike ana e kokuaia aku. Ona Ekalesia hou he «mikumamaiwa, a he iwakalua paha« kukuluaa ana ma Hawaii, ua anēane hiki i kela mea keia mea o lakou e malama i ko lakou kahu ponoi. Ona elima i hookumu ia iho nei ma Maui a me Molokai, a e ikai nēi k aa kahu Hawaii, he elua wale no 0 lakou i noi mai e kokua, o Kaupo, he $20» a o Koolau, he $10. Ao nā Ekale&ia eae malaila, elima palia, e manao lana ia nēi e kukulu ke hiki mai ka manawa kupono, kemanao nei makou e hiki ana ia lakou ke malama ia Jakou -iho e Like rae na mea e ae. Ma ka mokupuni o Oahu, o'ka Ekalesia ma Ewa wale no ka makou i kokua aku $50.00. Aole mea i noi ia mai, aole no hoi i haawiia akuino Kaui. Ka nuiona Kahu Ekalssia Hawau. Ua olioli makou i ka hoike aku i ka holo lea o ka hana e hoonohoia ai na kahuna Hawaii maluna ona Ekalesia kuokoa a puni keia pae moku. Aole no he mau kahuna i hookohuia, a i hoonohoia ma Hawaii, aka, i ka wa e'halawai ai ka Ahahui o ka mokupuni o Hawaii, e hookohu ia ana paha kekahi poe. Ua liooholo ka Ahnhui Lunakahiko ,o Maui a me Molokaa, e hookohv3, .a .eJhQpnoho Ika lua oko lakou mau kahu Ha.\vaii; nolaila, elua paha auanei kahu "Ekalesia malaila, hookahi ma Honuaula Maui, a hookahi ma Halawa Molokai. Ma ka mokupuni o Oahu, hookahi kahuna ma<ati i hookahuna kahikp ia, ua hoouohoia nm Waialua ; a o kekahi e noho hoao nei, mamuli paha e hoonoho ia ma Happla .; a o ke kolu, ua xl:Pokohuia iho nei, a ua hoonohoia iho nei hoi ma Waianae; a aole paha e liuliu, a e hoonoho īa, hookahi a elua paha kahu hou. Ma Jca mokupuni o Kauai, aole paha e emo •e ;{ittkulu koke ia i ekolu Ekalesia me ko lakou hmui kahu. Ma keia makahiki aku, ke manaolana nei makou, e hiki pahaia makou ke hoike aku, he mau Ekalesia i kukulu ia ma Lanai a me Niihau, a me ko laua mau kahu okoa. Ka holo mua o keia Hana. Ua makemake loa ia e holo imua ka hana, o ka hoonoho ana i na kahu Hawaii me ka hikiwawe, e like me ka ae ana mai o ke Akua, no ka mea, ina aole e makaala kakou ma >keia mea, e hoomakaia aiianei, ke makemakē4 ka noho palaleha, me na kahu Hawaii ole, a malalo nae ona kahu haole, i mea e pakele ai mai ka malama ana'ku i ko lakou mau kahuna pule. Eia ko makou manao, ina aole poe kupono loa e hoonoho paa ia i mau kahu, e hoonoho kokuaia kekahi poe, e like me ka hana ia ana ma kauwahi i keia manawa, me ka palapala ae aku ia lakou e haiolelo no kekahi manawa pokole, a na ka lehulehu e hanai. No ka Hoonaauao Ana. Kula Kahuna. Ma ka hooholo ana o keia Papa, ua hoomakaia kekahi Kula Kahuna, o Rev. W. P. Alekanedero ke kumu, ma Wailuku, Maui, iloko o ka malama o Sepatemaba i halanei.

O ka nui ona haumana, he umi i keia manawa. Ewalu o lakou no Lahainalunn mai. Elima no Oahu.eha no Maui, a hookahi no Hawaii. [Ja wae pono ia na t haumana no keia kula, no ka mea, ua manao ia he pono ole ka hookomo īloko o ke kula kahuna i ka poe kupono ole 1 ka oihana kahuna, o hooiliia mai auanei maluna o kakou kekahi mau kahu ekalesia makaukau ole. CJa ao

pono ia keia rrau haumana ma na mea e pili ana i ke Akua, ka Ekalesia, ka Mooolelo, ka Wehewehe ana, a me ka hai olelo ana. Ua makemake o Alekanedero e hoomau ka noho pu ana me ia ka nui o keia ona haumana i keia makahiki aku. O keia kula, ao-

le i nuiloa ka lilo,no ka mea, o ka hapa nui o na haumana, na lakou no i malama ia lakou iho. He mau kanaka opiopio eae no paha kekahi e pomaikai ana ina e ao ia malaih. O ka poe hooio ole ia lakou iho, o lakou ka poe kupono loa no ka Oihahana Kahuna Pule. A ke koi aku nei makou i na hoa e imi i keia poe, a na ka Papa no e kokua mai. Kula Kaikamahine. Ma ka malama o lulai i kaahope ae nei, ua hoomakaia ke Kula Hanai Kaikamahine ma ma Kau, malalo o ka malu o keia Papa Hawaii o O. H. Kulika ( Gulick) a me kana wahine na kumu, a i kokua īa no hoie ka Kauka Kulika wahine. He umikumamalua ka nui o na kaikanmhine. He umikumamakahi o lakou maluna o na makahiki he umikumamakolu. Ja ao ia lakou malaila ma na ano nui oka noho pono ana. Hookahi haumana ua hookuuia, aka, ua paa kokē ,no nae kona hakahaka. Ehaokeiamau kaikamahine no Oahu, eha no Hilo ame Puna, a eha no Kau. Eono o lakou he poe hpahanau,a ekolu i hookomoia mahope oko laua noho ana nla ke Kula. « Xj*tkn na Kaikamahine, Ua maikai no na mea e pili ana i kela kula, e ljke me ka mea i makemakeia, aka, aole lawa na haumana i manao.ia. He.oiaio no, aohe nui o na kaikamahine maoli, o 'ke ano a kakou i makemake ai, ma keia mau mokupuni; aka, he mea keia e paipai ana ia kakou e imi ikaaka iwaeoa o na kihapai a pau. A ke manaoio nei makou, e hiki rw i kekahi ipau apana eae ke hoouna mai ina kaikamahioe e iike me na apana i hoouna mai ai ī keia mau kaikamahine.

Ua kokuu ia no keia kula e ka Papa Misionari o Amerika, e like me ke kokuaia'oa oke kula KahunA, no ka hoonaauao ia lakou i mau kahu, misionari, a mau kumu, a me na mea kupono i mau wahine na lakou. 0 keia hooikaika ana, aole oka hoonaauao \yiije ana ia lakou aka, o ka hoolilo ana .ia la'kou i mau wahioe pono, a «ie ke ao ana 1 ka hana. Na Rula o k>e Kula. Ua ae ia na kaikamahine e komo mai, mai ka umikumamakahi a hiki i ka umikiimamalima ona makahiki. Mai kuhihewa kakou, ua kukuhua keia kula no ka mokupuni o Hawaii wale no, aka, no ka pae moku holookoa. E manao ia ana no nae, no Hawaii no ka hapanui. Aole no hoi e manao ia, aia a hoahannu ke kaikamnhine alaila hiki ke komo i keia kula, aka, e oe ia ana no ke kaikamahine i hoahanau ia mamua o ka inea i komo ole ī ka hoahanau. E hiki no i na kaikamahine ke lilo i poe haumana no ke kula, ke hoapono ia e ke kahu Ekalesia kahi a lakou i noho ai, a me ka ae ana o kekahi lala o ke Komi(e Hoonaauao o keia Papa, me ka ae pu ana o ke Kahu ( o k,e &u,la..

O ke ao ana, a me 'ka hanai ana, ua haawi wale ia i kela haumana keia haumana. E

hoomaopopo no nae na makua ponoi, na makua hanai paha, iaa e hiki ia lakou, maluna rio o lakou ka hodahu i na knikamahine, e like rae ka aa ikium-u e manao ai he pono, a makna no ho'i o lakou na lilo e ae. A e hoomaopopo no hoi na mea a pau e hoouna ana i ka lakou mau keiki i keia kula, ua lilo ka lakou mau keiki i mau keiki na na na kumu, a hiki aku i ko iakou \va e mare ai, a hiki paha i ka \va a na kumu i manao ai e hookuu ia lakou ; a ina e lawe ka makua, a kahu hanai paha/ i kekahi kaikamahine, me ka ae ole o na kumu, e uku mai no lakou i ke kula ana, a me ka hanai ana no ka wa i hala he $6.00 no ka hapaha, a he $24.00 no ka makahiki hookahi, a me ka uku mai no hoi i na lilo e ae. E hoomakaukau hou ia ana ka hale kula, e lawa ai no na haumana he iwakakumamalima. He wahi kupono loa kahi i kukulu ia ai keia hale kula, a he wahi oluolu no hoi o ka aina, a he mau kinnu noiau na kumu o keia kula. A he lana ko makou manao, e nur auanei na puie no keia kula. No na Buke. Aole i paiia iloko o keia makahiki, hookahi buke nui hou. 'Aole i ko na mea i hooholoia i kela mahina o lune. JVa Buke i Paiia i keia Makahiki. Ua paiia kekahi mau Mooleloo na Halawai Makahiki o lune 1863, mahope koke no o ia. manawa. A ua paiia no hoi kekahi mau hoolaha uuku hou,—elua Pepa Liiliī, a me ka " Olelo ao i na wahine Hawaii" na Anesona wahine. Iloko no boi o ka hapa mua o keia makahiki, ua pai hou ia 1,000 o ka " Hoike

ika Oiaio o ka Palupala Hemolele," i hooponopono hoi/ ia e i?ev. W. P« Alekanedero. A ua paiia no hoi, he mau Buke Himeni ma ka olelo o Apaiana. Ka huina houluulu o na aoao a pau i paiia i keia makahiki, he 295,188. I ka malama iho nei o lanuari, ua hoomakaia kekahi Nupepa Mahina no ka Pono Hoomana, —oia hoi ka Hokuloa—malalo o ka hooponopono ana o Rev. H. H. Pareka (Parker) a me Kauka L. H. Kulika (Gulick) Ua kokoke 2,500 i lawe ia ; a ua kuaiia'ku no ka hapaha ika makahiki, —he wahi kumukuai- e hoihoi ana i ka alua hapakolu wale no oke kumulilo. Ua makemakeia no keia nupepa, a he auwai maikai loa no hoi e hookahe ai ina nuhou ona ekalesia, ame nn mnnao a pau o ka pono hoomana. He pani keia nupepa fio ka hakahaka o na Pepa Liilii i paiia ina makahiki i hala. He mea kupono loa keia no ka hooko ana i na manao hou o kela lune. Aka, he mea no e noonoo ai, ina he pono ke hoomau aku i ka haawi ana i keia nupepa no ka uku malalo iho o ke kumu lilo; a ina aohe pono ia kakou ke hoopuka pinepine ia ia. iVa Buke no Amerika mai. I keia makahiki iho nei ua loaa mai ia makou, mai ka Hale PaiPalapala o ka Ahahui Hpolaha PalHpala o Nu foka, ke Kumumua Hou i unuhiia e Rev. E. Bona (Bond); ame ka Lira Kamalii, i hoomakaukau ia e Rev. G. B. Roela (Rowell); ame ka Moolelo Ekalesia , i kakau mua ia e Rev. J. S. Kerina (Green), a i hooponopono ia a ua hoomahuihua ia ae no hoi e Binamu makun, a i pai hou ia itio nei no hoi i keia makahiki.

Ua paiia keia ma» mea ma ke ano . nani maoli, a he mau buke maikai, a waiwai no hoi keia, i huiia me ka kakou mau mea hoonaauao. Ua loaa mai ke Kumamua, a me ka Lira r ma-'kft 'lo'komaikai o Kev. £. J3ona* no kona haawi e ana i ka hapa nui o ka uku no ke pai ana ; a ua oluolu ' loa makou i ka olelo aku, ua hoihoiia kona poho ma ke kuai ana'ku i na buke, a aia a pau na buke i ke kuai ia, e aneane ana e hoihoi ia mai na lilo & pau «ia mau feuke. Ca haawi wa\e ia mai ka Moolelo Ekalesia e ko Atherika Ahahui Hoolaha Palapala ma Nu loka. Na Bul e e Hou ia ana. E pai hou ana makou i ka Ninau Hoike, i kakauia e Binamu makua, —o ke kolu keia 0 ke pai ana. A ke pai hou nei o Mr. H. M. Wini (Whitney) i ka Himeni Hoolea, i hoaponopono hon ia, me ka 'hooma'huahua ia a me ka hoomaikai loa ia e Rev. L. Laiana (Lyons),—ua kokoke pau i ke pai ia. Na Buke i Hoolaha ia. Ma ka makahiki i hala ae nei, ua hoopukaia mai ko kakou Halepai Palapala aku he 9,473 buke a keu, o kela ano keia ano. Ma ka helu aoao, he 3,493,192 aoao a keu. Ko makou lilo ma na Palapaia, he $3291.91; a o keia, he $1353.22, ma «a Baibala. A o ka makou i loaa mai oo na paiapala i hoopukaia aku i keia makahiki, he $733.65. Ina 1 pau ia na aie i ka hookaa ' ia, e koe mai ana paha hookahi tausani dala no ko kakou Oihana Pai Paiapala. A e pau koke ana keia mau dala i keia hapa makahiki. No na Baibala. Aneane eiwa hanen Baibala i hoolaha ia i keio makahiki; aona Kauoha Hou ano haole, hookahi tausaui elifl?a hanen. Ua nui loa ka ana, no ka emi loa o ke kumukuai—he hapalua no ka Baibala, a he hapaha nQ ke Kauoha Hou. Ua hooemi ia no ka lokomaikai o ka Ahahui Baibala o Amerika. Ua koe ma ko makou lima 1600 Baibala, a me elua tausani ewalu haneri o na Kauoha Hou ano haole. A eia no hoi hookahi tausani ekolu paha haneri Kauoha Hou i pai kahiko ia, o ka olelo Hawaii wale no. Ua humuhumu hou ia keia mau Kauoha Hou me ka pepa ma waho, a ke manao nei makou, e kuai aku ma ke kuai hapawalu. A ua koe no hoi he ekolu haneri Kauoha Kahiko, no ke pai ana i ka makahiki 1833 ; a ua hooholo ia e kuai aku ma ke kuai hapaha. Pela e loaa ai.i na kanaka ka Palapafa Hemolele a pau no na hapawalu ekolu. Aole kumu ma keia hope aku, e nele ai kekahi kanaka i ka ole- i lo a ke Akua. E hooikaika kakou, i kuaiia keia mea e na ohana hale a pau o Hawaii nei Ma keia mau pule aku, e hoomakaukau' ana inakou i mau Baibala Ohana, a me ka Papa Ohana, a me kekahi mau kii, tna ke kumukuai 92.00 a hiki aku i ka $5.00. He mea hou keia ma ko kakou mau Palapala Hemolele ; a he mea no hoi paha e makemake loa īa ai na Baibala. Ua oluolu loa ka Ahahui Baibala Ameri-

ka c hoomnkaukau i mnu Papa Pai Uwila, e pai i 13aiba)n Olmna Hawaii. Ua kokoke pau ka hnnn hooponopono ana a ke KomiU' ika Baibala, nolaila, e holo koke ana o Rev. ) E. VV. Knlaka iNu loka, i Luna Hoopono- ! pono no ka hoomakaukau ana ina Pnpa Pai j Uwila. Aohe paha e pau koke ana keia ha- j na nui iloko o na makahiki elua. Na Buke i manao ia e Pai. Ke lana nei ko makou manao, aia a keia ! makahiki ae, e hoolaha ia ana he buke no na Kahu Eknlesia ;he buke Kamalii; he Buke Moolelo ; he Alemanaka, a he Ai o ka la i hui ia. Ake hna nei no hoi ko makou manlio, e hoomakaukau ia ana no hoi he mau buke e wehewehe ana ika Palapa- J la Hemolele ; he buke hoike i ke ano o kela hua keia hua olelo okn Baibala; he Buke Kaao Hemolele ; a he Buke Moolelo no ka laha ana o ka malamalama ma na Pae aina o ka Moanu Pakipika. Na liula oke kuai Buke ana. No ka ike ana i ka nui o ka hemahema o ka kakou Oihana Buke, no ka nele i na kanawai paa, nolaila*. ua hooholo ra keia mau mea e ka Papa Hawaii. "1. O ka kakou mau buke ponoi, a me na mea i haawi ia mai ia kakou inai na Aha* hui Hoolaha Palapala,a Baibala o Amenka, ua hooholo ia e kuai aku no i nn kanaka ku* pono, ma ke kumukuai a ka Papa e manao ai he pono, no kela buke a no keia buke, koe nae na kokua a keia Papa, a me na buke i manao ia e haawi aku me ka nianuwalea wale aku. 14 2. O ke kumukuai o ka kakou mau buke ke kuai nui la, he 20 hapa haneri ke eini mai malalo o na kumukuai liilii i kau mua ia, a e hooponopono ia nna paha ma keia | hope aku. | "3. Ina paha e makemake ana kekahi kaltfl3f, n o kekahi mea eae paha, ina buke i manatvalea ole ia aku e keia Papa ; ina Baibala, Kauoha Hou, a mau buke e ae paha,— i mea e haawi waJe aku ai. alaila, he pono ia ia ke hoike mai i keaa Papa, a e mnkana wale ia aku no e like ine ka mea kupono i ka mana© © ka Pa^a." | (Jkole i pau.)