Ka Nupepa Kuokoa, Volume III, Number 25, 18 June 1864 — No ka Lahui kanaka. [ARTICLE]

No ka Lahui kanaka.

E ka Nupepa Kuokoa e; Aloha oe :—la'u e moe mau aoa ma kahi moe no ka nawalimaimai o ke kino, e hiolani loli ana i na po kaweiewele loloa o ka Makalii.—A mawaena o ka M. H. 1862, ,oia o Meahoe, a hiki ika M. H. 1863, oia hoi o Milu; ua lohe nui ia ka hauwawa imi kumu emi o ka iahuikanaka, a me ka mahuahua hou ana ; a ke kawelewele loa mai nei no ia hauwawa leo, a loaa ka M. H. 1864, oia o Moakane. 1. Heaha na kumu i emi ai keia lahuikanaka ? 2. A heaha hoi na kumu e mahuahua hoi ai ua iahui nei ? Me e no hoi ka uuku o keia mau wahi ninau, aka, he manomano nae ka paakiki; a paakiki no he mau ninau noloko mai o ka Ipf;-kaele a Wakea ma laua o Papahanaumoku. O keia mau ninau no kai olelo nui ia e na hoa kakau manao Nupepa, na hoa hookahakaha hoi oka īke. Ua lohe nui ia no hoi ka pa-e leo ma o a maanei o ka honuaholookoa, no ka ninau a me ka haina a na hoa, a oia no ia e pu-a-pu-a nei i keia wa a kakou e lohe nei.

Ma keia mau hinau no ka hookulike ana o ka poe naauao i ka o-o me ka manao e eli iho ma ka lepo i loaa ai ke kumu e ulu hou ai ka lahuikanaka. Ke imi nei kekahi poe no loko mai o na w ßuke Ake Akamai," a o kekahi poe hoi noloko mai o ke akamai i ao -ia, a o kekhhi poe hoi noloko mai o na lpukuaaha hunakele a ka poe kakaolelo kahiko o Kawaii nei. Ke olelo nui nei na hoa, o ke kuko ka ke kumu i emi ai ka lahui. A ke olelo nui mai nei hoi kekahi, o u ka malama ole ke kumu i emi ai o keia lahui;" a o ka kekahi hoi, o M ka mare nui ana o na wahine Hawaii.me na haole." Ahe nui wale o na kumu i oleloia.

v Ma ke kalai olelo ana o kekahi hoa heihei o ka ike. oia no hoi o S. Kahaule, o Papaaea, Hamakualoa, Maui, e launa koke mai ana nie ka nahele hihipaa o Oopuola, hoa kui lehua lei maile o ua aina kahnwai lehulehu la. Ua kamailio nui mai oia me ke oni paa iho i ke kahua o kona kukulu manao a'na, ma ke kumu i oleloia malalo iho; a ua hoakaka nui no oia ia kumu ma kekahi pepa i hala o kela mau malama aku nei. A o ke kumu nui o ka emi ana o keia lahui wahi ana, u O ka malama pono oie ia o ka olelo a kē Akua ; o ka lilo nui o na kane, wahine, a me na keki i ka moekalohe, a me na lealea nui o keia ao ; malaila no hoi i ili mai ai ka mai o~u kino maluna o keia lahui holookoa mai o a o." Ma ia olelo ana a kuu hoa pela, kapalili e wau me he ahi la raa kuu kua,- kai ka hele a hahana. He oiaio, aka nae, ina io o ke kumu emi īa o keia lahui Hawaii, e aho paha e hooneenee loa ia ia kumu emi o.ka lahui, no ka aiea, he kumu hiki ole i ka lehulehu Hawaii mai o a o ke malama. A owai la na wahi kauna kanaka o Hawaii nei, i helu ia hoi ma ka papa o ka hoopono ? A ehia la hoi Uo lakou nui ? Ke olelo nei au, aole e loaa iloko o ka lahui Hawaii, hookahi, elua paha. Aia hoi ma ka papa helu o ka ahewaia, ke waiho lalani maijaetfi|a inoa o kela mea keia mea, a kana hana i hana ai, a me kona aina a o ka papa inoa o ; ka hooia i ike ia iloko o. keia' fdiSeturia. A &maUma pono ia ka oleloa ke Akua me ka manao lokahi, a me kona mau kanawai pu no hoi, alaila, mahuahua nui.ka lahuikanaka. Pela io paha, aka nae, alia nae au e hoole aku me ka ahewa ia kumu, mamua ae o ko'u ohumuhumu pu ana me o'u poe hoike, no ka mea, aia iloko o Jca olelo a ke Akua na Uanawai awahia loa, ke ole nae e malama pono ia. Manao wale kekahi poe naauao, noloko mai o ka olelo honua, a me kona mau kapu kekahi kumu emi o keia lahui, a ma ia kumu; alia wau e lele oni iho i ke keehi ana i ko'u mau kapuai ma ia kulana. E kali iki no wau. Ke lawe hou mai nei au i na olelo a ko'u hoa lelekawa o Nailhlihaele, hoa pee ua Hamakualoa o ua Koolau la» " O ka lilo nui ana o keia lahuikanaka i ka hewa, a me ka malama ole īa o ka olelo a ke Akua, ke kumu i emi ai keia lahuikanaka." Ke hoole aku nei au, Aole ia. No keaha hoi ? E nana aku paha kakou i na kaua weliweli mawaena o ka M. H. 1782, a ine ka M. H.1816 hoi, i ka make ana o Kamehameha 1, a me ke kaua ma Kuamoo, i ka M. H. 1820. Aia iloko oia mau inakahiki i hala, na makahiki I manomano nui wale o ka hewa, i hke ole no hoi me keia ; aihue no ia» wa, pepehi aku a pepehi mai, moekolohe, umi kamalii, powa, hao wale a pakaha waie, a me na ano haūmia a pau oia wa. Ka! E oki oe, manomano, a manuunuu ua mea he hana hewa oia wa, a me na lealea pau ole ke heiuia'ku; aka, manomano hoi a manuunuu wale o ua mea he kanaka oia wa. A pehea hoi i keia wa o

kakou e «ohp nei ? Ua maopopo .no ia. ka(:ou, aohe Hēwa nui o keia wa e like me ia, ua maluhia keia i ke. Kanawai,, a me e nae hoi kahaulehia ana o ka lahui Ha*vaii. "No ke aha la ke emi ana ?" Ēka liiea ninau, mai ninau hoomahuakala oe, no kat mea, ua maopopo, o ka olelo Uhane a me kona Kanawai Lani, o na kumu iho la no ia i emi ai keia lahui. Pela no ko'u manao, a OS. K. no ka hoike. *'0 ka mea hoohiki ino i ke Kanawai o ke Akua, e make ia." Ke i mai la hoi ka olelo honua, M I make i aha i-na-i-na, i make i hoohiki ino i ke kanawai o ke Oia no nae ke ina-ke-ma-ke." [Akua, E na hoa o na kaua weliweli o ka wa kahiko i oleio ia ae la maluna, aia īloko oia mau aukaua, ka manomano lehulehu loa o na kanaka i make, aka, aohe nae he olelo a ke Akua ia wa. He wa nui no ona kanaka, a he wa nui no hoi o ka hewa, aole nae 1 emi ka lahuikanaka ; a i keia wa ka hoi, ke emi nui nei keia lahui no ka liio i ka hana hewa wahi a kuu hoa.

E nana hou kakou ; o ka luku nui o ka makahiki 1853 i oleloia, oia hoi ka mai Heberai, a ua olelo nuiia no hoi iloko oia luku nui ana, ke kumu ka i emi nui ai keia lahui. E olelo iki ae au owau waie no : Aole ia. "Auhea la ?" He nani hoi ia ua ninau mai Ia oe, nolaiia, ke hai aku nei au. Mai ka makahiki 1820 mai no a hiki mai i keia wa, no ka mea, o ka iukuia ana i ka mai Hebera o keia lahui, aole no ia he luku i oi ae mamua o ke kau OLuu o ka makahiki 1804. A eia uo hoi, aole no oia wale, e aui hou aku no kakou a nana i hope, ke waiho mai la na kaua weliweli ilanakila ai o Kamehameha!, oia o Hapuu, Mokuohai, Kepaniwai o lao, a me na kaua e ae; a he mau kini, mano, lehu na kanaka i make iloko oia mau kaua nui weliweii ana, aole nae i emi iho ka la huikanaka, mau no ka ulu.

Nolaila, o na kaua i hala, a me na akua kii ota wa, na heiau, a mea na kapu o lakou. CJa lanakila na kanaka, na 'Lii, aua puni na moku, aole i emi nui ka lahui kana* ka, aole no hoi i ike ia ke au emi o ka lahui i ka wa e noho Aupuni ana kekahi 'Lii oia wa ; aka, i ka hiki ana mai o ka makahiki 1820. a mahope mai oia wa, a hiki ī keia wa, Mai laila mai ke eini ana o keia lahuikanaka. , Aole no au e olelo ana me ko'u hilinai i ka noho ana o na Aupuni makua ; oiai aple i like na kapu oia lahui me ko kuu one hanau, ke one hoi o na kupuna i luhi ai me na lima kakauha, a eha ai ka īli i ka oi oka Ihe, a me ka Pololu. Nolaila, ua maopopo, oka olelo no ake Akua ke ola ia o ka uhane, a o na kapu o ka olelo, a me kona mau kanawai, o na kumu iho la no ia oka emi ana o keia lahui, ke ole nae e kuhihewa ka mea kalai olelo. Imua o oukou e na hoa uhai a holo o nei mea he kakau manao nupepa, a me ka poe ihu-pani o ka moana lipolipo hohonu o ka naauao, a me ka poe hoe-waa ikaika i kauka hoe i Kaula, me na kahuna haiolao naaoaa hoomana e noho ana malalo o ka malu o ke Aupuni Kuokoa,oia o Hawaiimokukelei—kawa nei, e hoopunana ana malalo o na eheu o ke Karaunu alii o Ka Moi Kamehameha V., mai kaumaha oukou me ka ahewa i ko oukou makamaka 1010 nei, no ka mae; aole au i lawe mai i keia mau kumu me ka manao e ahewa'ku i ka pono uhane ; aka, no ka ike no o ka mea kakau, me kona hoomaopopo ana, he kupono, nolaila, ua koho kanalua ole no oia ia mau kumu. A no keia mea, ke kipaku aku nei au i ko'u mau peahi lima i mua o oukou, i ole e kamuilio nui i nei mea he emi no ka lahuikanaka, a he mahuahua hou ana. O ke kuinu o ka ulu o ka lahui ka mea i koe, aole ia i hoikeia ma keia opaka olelo ana. A oia kumu nae he kumu nui, kumu akea, kumu hohonu, he laula kona wehewehe ana. A oia kumu no hoi, aole ia iloko o ka mea e kalakalai nei, aole iloko olakou la, ame lal#ou nei— u Aia la i hea ? " Aia iloko oka mea ia īa ka mana honua. Nolaila, mai kamailio kuawili wale i nei mea he imi kumu mahuahua no ka lahuikanaka. Oka naea, a mau mea paha e kamailio pinepine ana no ka iahuikanaka, alaila, e olelo no au ame lakou nei ia lakou la, penei: "He lealea kalakalai, he manumanu ka loaa," Maanei, ke hoopau nei au i ke kamailio ana no ka nawaliwah eha mai o ke kino, aole no i pauaho ka manao—Me ka mahalo. J. W. P. Keolanui. Kuhimana, Kapalama, Oahu. Apr. 28,1864.