Ka Nupepa Kuokoa, Volume III, Number 25, 18 June 1864 — Page 4
This text was transcribed by: | Nancy Pecota |
This work is dedicated to: | In Loving Memory of Mabel Pecota |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
Kumumanao.
He mea pono anei i keia Lahui ke mare me na Lahui e?
E KA NUPEPA KUOKOA E; ALOHA OE: - Ua loaa mai ia’u ka manawa kupono e halawai hou ai kaua, i kekahi mau minute kaawale nae o kou la hanau; i launa’ku a launa mai, ume aku a ume mai, me he mageneta la i kona iini nui i ke kui hao, e ake uo a hui kino; pela hoi au me oe, ma kahi olu o kou keena hana.
Nolaila, e oluolu mai ke kahu o ka Pepa, ka waha olelo o na kanaka Hawaii, oiai laua e olu pu ana i keia kau koiuiu, o ka noho ana kino pala wale, ma keia ao o na kulu waimaka.
A no kuu manao ana hoi e kakau iho i keia mau hua i mea hoowalea na mea ma, a na lakou nei ae hoi, nolaila, aohe no e ole ka hoohai ae i nei mea maikai, e kau kohaihai ae la maluna, me ka ninau ana, :He mea pono anei i keia Lahui ke mare me na Lahui e.”
O ke ano o ka huaolelo, “mare.” Oia ka hoohui ana i na mea elua i io haakahi, o ka mare ana no ia, no ka mea, penei ka Baibala, “E haalele aku ke kanaka i kona makuakane, a e pili aku ia me kana wahine, a e lilo laua i io hookahi,” wahi a ia Buke, a ina pela, alaila, he ano maoli keia o ka huaolelo, “mare.”
Aka hoi, o ka mare ana o na mea elua, ke kane ame ka wahine, imua o ke Kahuna mare, o ko laua hoohiki ana no ia mua o ke Akua Hemolele Loa, e malama kekahi i kekahi, i ke kau ai a me ke kau wi, i ka wa mai a me ka wa mai ole, a hiki wale aku i ka wa o ka make, a o ka make hookahi wale no ke kumu e hemo ai ko laua noho pili ana i ka ua me ka la, i ke anu a me ke koekoe, mai ka ala ae o ka berita mare.
Aka hoi, no ka loaa ana mai ia’u o kahi ho-a-a na Hene mai, e wela ai nei mea he ukiuki, nolaila, ua makaukau kuu peni e kakau iho i wahi huaolelo e kahea aku me ka leo nui, mai Hawaii o Keawe; a Kauai o Manokalanipo; i ka pono a me ka pono ole o ka mare ana o keia Lahui me na Lahui e; i ike mai ai o’u mau kaikuahine, a me na pokii hoi o kuu one hanau, i ka hana uso ole a Hene, kahi ili aiai o Maleka.
Aole no i papaia mai ka mare ana o kekahi me kekahi, a o ka lahui hoi me ka lahui, a o keaahi Aupuni hoi me kekahi Aupuni, iloko o ka Baibala, a iloko hoi o na buke kanawai kino, aole loa; aka, he oluolu ka Baibala pela, a o ka moekolohe ka mea ana i inaina ai, aole o kanamai ka a-a o ke ahi o kona ukiuki.
Pela hoi kanawai o ka aina no keia hewa hookahi, nolaila, he oi loa’ku ka pono o ka mare ana, mamua o ka aihue ana i ka hai.
A no kuu ike pono ana iho nei i ka hana a kekahi haole o ka lahui e, oiai na kukuna malamalama o ka la e aneane ai e uhi ae i kona olinoolino ma keia aoao o ka honua, a e ko mai ana ke anu o ke ahiahi, ua kono ia mai au e na makamaka puni mea hou, a e hoonauna iho i kuu maka peinsila, e hoolaha’ku i keia mau hua, “He mea pono anei i keia Lahui ke mare me na Lahui e?” I ike iho ai ka maka o keia Lahui, a me na Lahui e, he mea ka maina mawaho o ka berita mare, aole ia maloko o ka berita mare, oiai laua e ku ana imua o ke Akua Hemolele Loa, a imua hoi o ke Kahuna nana laua e mare mai.
Eia hou; ina ua papa ia mai ka mare ana o kekahi lahui me kekahi lahui, e aho na ka Pepa e hoike mai i kahi i papa ia, a no ka mea hoi, he hemahema au no keia ninau, ke ole he Rula a he Kumuhana hoi e loaa’i, no ka mea, penei ku Paulo i ko Hebera poe: “E mahalo ia ka mare ana no na mea a pau loa, aole koe kahi.” A ina pela, alaila, nohea mai ka hiki ole ana o keia lahui ke mare me na lahui e? Nohea hoi, aka, i kuu manao ana, he hiki no ke manao mai lakou e mare.
Penei hoi; o ka ili-ulaula kane, a me ka ili-keokeo wahine, akahi no hoi ka ike ole ia o ko laua mare ana, a o ka ili-keokeo kane, a me ka ili-ulaula wahine, pono no laua ke mare, ke kinikohu like laua a i elua, aka hoi, ina he pupuka ea, heaha la ia, he Moomeneku paha, wahi a ka Buke 1 o ka Akeukamai o na mea ike’a, i hiki ole ai ka mea kino ui ke nee aku, i ke alalai mau ia e ko iala pupuka haalele.
Eia hoi kekahi mau haole keokeo, haole eleele, Pake, Manitia, Lalatoa, Nuuhiwa, e mare ana i na wahine Hawaii; nunui maoli keiki e ahu mai nei; pela o mea, a o mea ma hoi, a pela aku. Aka hoi, o na haole wahine, a me na Pake wahine, wahine likini, wahine negero, wahine Pukiki, a pela aku, ka ike ole ia o ko lakau mare ana. No keaha la? No keaha hoi? Heaha ke kumu? Heaha la, aole au i ike.
Aka hoi, no kuu ike paka ana i kekahi haole huhu ino loa, huhu kumu ole, huhu hala ole i ke kanaka Hawaii, nolaila, kanalua iki mai au i ka pono o ka mare ana o keia lahui me ka haole ma ia ano; e aho paha ka mare ana me na lahui pegana, i uua mai ia, a ua eki e holo ana e holo ai i kahi o kanaka Hawaii, (J. Kekela) aka me kuu lahui, aole paha, aole nae pili keia i na haole a palu loa, a me na lahui e aw o na aina e, no ka mea, ua oi aku ka maikai o kekahi poe mamua o kekahi poe, a ua oi loa aku hoi ka aaka o kekahi poe; ka inaina, a pela aku o kekahi poe i kekahi poe.
A penei ko’u ike maka ana i ka hana pono ole a kekahi haole, a na ia hana pono ole i alalai mai, ke kumu o ko’u kanalua iki ana no keia mea; anoai he ano maoli keia iloko oia lahui, no ka mea, penei ka olelo a kekahi haole ia Kamehameha Nui, ka hookalakupua nana i hoohui i keia Pae Moku i hookahi, malalo iho o ke alii hookahi, i ua Kamehameha Nui nei: “E, mai malama oe i na haole a paapu wale, he mea ino ka haole, he mea hoomakauliii i elua wale no au mau haole e malama i Hawaii nei, oia nei, a oia nei ae, (o Aikake a me Olohana) a o ka nui ea, mai malama oe, hoihoi aku no i ko lakou aina.” A oia iho la ka hoike pololei a keia haole la i ke kee o ka haole. E laa a, a laa ka pono ole o ka hana a ka haole, wahi hoi a nei haole.
Aka hoi, pono au ke kamailio ae i ka’u mea ike. Aia ma kahi kokoke i kuu keena hana, e noho ana kekahi haole me kana mau wahine, a oiai au e ku ana malaila me kekahi o ko’u mau hoa’loha, mamuli hoi o ke ano makamaka, no ka mea hoi, o ke ano makamaka, no ka mea hoi, o ke ano mau ia o keia lahui, he kipa aku a kipa mai, launa aku a launa mai, a ua maa ke kanaka Hawaii ma keia ano launa.
Ia wa no, poha mai la ka leo o ua haole nei, aole nae hoi au i manao he huhu keia o ua haole nei, aka, ma ka nana aku, a me kuu hoomaopopo maoli ana iho, he ano huhu maoli no, no ka mea hoi, ua hele na maka a ula i ka inaina, a o na lehelehe hoi kai hele a-a puka poho ole ka olelo maikai i ka ka mea o ka ukiuki. A penei paha la kekahi mau olelo a ua haole nei a’u i hooponopono hou ai: “Heaha kau maanei? Heaha kou kuleana maanei? E hele oe pela mai keia wahi aku, no ka mea, owau wale no ka mea mana maanei.”
Pane aku la au ia ia, “Ka! Ua maa no wau i ka hele pinepine ana ma keia wahi, a oiai hoi no Henery Conant keia hale, a ua launa oluolu pu au meia, a haipule pu no hei me ia i kekahi manawa; aole hana ino iki mai keia haole ia’u, aole loa, a he hoa’loha maikai keia no’u iloko o Iesu Kristo a hiki i keia la, aka hoi, a noa no, ke ike iho nei au i ko’u kipakuia ana mai keia kahua’e me ke kumu ole.”
Oioi loa aku la au a ku ma ka puka o ka hale o ua haole aaka nei, a ninau aku la ia ia, “Ea, e ka haole, heaha la ke kumu i huhu hala oie ai oe ia’u?” Pane mai la hoi ua haole nei, “Hele oe pela! hele loa oe pela!! Aole ou kuleana iki maanei owau wale no, no ka mea, ua lilo keia wahi ia’u, a owau wale no ka mea mmana!!”
Ku no hoi kauwahi i ka makamaka haole la, o ka ninau ia aku hoi keia i ka mea maikai i ke kumu o ka ukiuki, o ke kipaku wale mai no la no e kipaku ai, e hele oe pela, e hele oe pela.
A ke ninau aku nei hoi au i ka lahui holookoa; He pono anei ka hana ana a keia haole inaina kumu ole i ka nani o ka iliulaula? Ua pau loa paha oukou a pau i ka hoole mai i ka pono ole o keia lahui ke mare me na lahui e no keia kumu i haiia ae nei maluna; aole nae pela ko’u manao, no ka mea, he pono no keia lahui ke mare me na lahui e, aka hoi, o ka haole inaina no ke seku kahi aku, e like la me keia haole hana uso ole.
A ke hoomanao iho nei au i ka haiolelo ana a kekahi hoa’loha o’u iloko o ka Luakini ma Waineo, i Lahaina, i ka A. D. 1861 i hala aku la no keia ninau no. “He mea pono anei i keia lahui ke mare me na lahui e, aole paha?” Owau no ka mea e ae ana, no ka mea, he pono no, he mea no hoi ia e mahuahua hou ai ka lahui, a me na kumu e ae a me na wehewehe no hoi e pili ana malaila, i kakau ole ia hoi ma keia pepa. A o kuu hoa’loha hoi, Mr. Paakaula, o Kona Hawaii, ka mua hoole ikaika, a kue maoli no hoi i ka pono o ka mare ana me na lahui o na aina e.
A no ka mea no hoi, he mea inaina, a he mea hoomauhala, a he hoomakaulii aina no hoi ka haole, wahi ana. A laa-a, a laa io no hoi la ka ike pono i ka inaina o ka haole; a ke aneane mai la au e hoohuliia ma ko i ala aoao, no ka mea, ua kumaka iho nei ka ike i ka maina o ka haole; aole ma ka aoao keia ike ana, aka, mainua pono no o ke alo. Aia nae hoi a ike hou ia ae kekahi haole huhu e like me keia nei la, alaila pau wau ia oe no moa. Aole paha i pono keia lahui ke mare me na lahui e, anoai paha o ke ano mau ia o na haole, a i na lahui e aku paha i koe, a i ole, aohe no he pono ke mare.
Ke kahea leo nui aku nei au ia oukou e na makamaka o’u mai Hawaii, a Kauai, (a koe aku hoi o Niihau no ka haole) na mea kaika mahine puukani mea opio wale la, e ao mai oukou i ka hoomoe ana me na lahui e, aole hoi ka hoomoe i ka haole aaka, e like la hoi me nei haole ae, o koekoe ia mai ka makuahunowai, kupuna, a me ko kunane, a hoi puolo waimaka ana i kuaaina; e nana aku no hoi ka pono a kahi haole ano oluolu, a e launa kamailio mai ana no hoi me ka oluolu, me kou kilokilo mua no hoi i kona mau ouli, a maopopo kona mau ano a pau ia oe, a ua kupono i kou manao ka hoomare aku, aluila pono; a i hana ino mai no hoi ia mahope, he nani ia ua ike mua oe i kona mau ouli oluolu, eia ka hoi he ino mai ana mahope. Pela no hoi i kahi Pake oluolu a me kuhi Laka oluolu no hoi, alaila, hoomoe aku ana i au kaikamahine.
He olelo wale ae no ka’u, aka, na oukou no e hoonuu ka waiwai a ka hunona, ke hoonuu. Aka ea, e makaala! E makaala!! E makaala ka pono, a mai noho a pupuahulu i ka mea hinuhinu a ka haole, o hoi puolo waimaka auanei i ke one hanau.
Ua o-ki au maanei, ke hoi nei ua ahiahi, no ka mea, ua kani kahi bele kula o makou. E aloha auanei oe a me kou Luna Hooponopono.
Z. P. Poliala.
Haleleta, Wailuku, Maui, Aper. 20, 1864.
No ka Lahuikanaka.
E ka Nupepa Kuokoa E; Aloha Oe: - Ia’u e moe mau ana ma kahi moe no ka nawaliwali maimai o ke kino, e hiolani loli ana i na po kawelewele loloa o ka Makalii, - A mawaena o ka M.H. 1862, oia o Meahoe, a hiki i ka M.H. 1863, oia hoi o Milu; ua lohe nui ia ka hauwawa imi kumu emi o ka lahuikanaka, a me ka mahuahua hou ana; a ke kawelewele loa mai nei no ia hauwawa leo, a loaa ka M.H. 1864, oia o Moakane.
1. Heaha na kumu i emi ai keia lahuikanaka?
2. A heaha hoi na kumu e mahuahua hoi ai ua lahui nei?
Me e no hoi ka uuku o keia mau wahi ninau, aka, he manomano nae ka paakiki; a paakiki no he mau ninau noloko mai o ka Ipu-kaele a Wakea ma laua o Papahanaumoku. O keia mau ninau no kai olelo nui ia e na hoa kakau manao Nupepa, na hoa hookahakaha hoi o ka ike. Ua lohe nui ia no hoi ka pa-e leo ma o a maanei o ka honuaholookoa, no ka ninau a me ka haina a na hoa, a oia no ia e pu-a-pu-a nei i keia wa a kakou e lohe nei.
Ma keia mau ninau no ka hookulike ana o ka poe naauao i ka o-o me ka manao e eli iho ma ka lepo i loaa ai ke kumu e ulu hou ai ka lahuikanaka. Ke imi nei kekahi poe no loko mai o na “Buke Ake Akamai,” a o kekahi poe hoi noloko mai o ke akamai i ao ia, a o kekahi poe hoi noloko mai o na Ipukuaaha hunakele a ka poe kakaolelo kahiko o Kawaii nei. Ke olelo nui nei na hoa, o ke kuko ka ke kumu i emi ai ka lahui. A ke olelo nui mai nei hoi kekahi, o “ka malama ole ke kumu i emi ai o keia lahui;” a o ka kekahi hoi, o “ka mare nui ana o na wahine Hawaii me na haole.” mA he nui wale o na kumu i oleloia.
Ma ke kalai olelo ana o kekahi hoa heihei o ka ike, oia no hoi o S. Kahaule, o Papaaen, Hamakualoa, Maui, e launa koke mai ana me ka nahele hihipaa o Oopuola, hoa kui lehua lei maile o ua aina kahawai lehulehu la. Ua kamailio nui mai oia me ke oni paa iho i ke kahua o kona kukulu manao aha, ma ke kumu i oleloia malalo iho; a ua hoakaka nui no oia ia kumu ma kekahi pepa i hala o kela mau malama aku nei. A o ke kumu nui o ka emi ana o keia lahui wahi ana, “O ka malama pono ole ia o ka olelo a ke Akua; o ka lilo nui o na kane, wahine, a me na keki i ka moekalohe, a me na lealea nui o keia ao; malaila no hoi i ili mai ai ka mai o-u kino maluna o keia lahui holookoa mai o a o.”
Ma ia olelo ana a kuu hoa pela, kapalili e wau me he ahi la ma kuu kua, kai ka hele a hahana. He oiaio, aka nae, ina io o ke kumu emi ia o keia lahui Hawaii, e aho paha e hooneenee loa ia ia kumu emi o ka lahui, no ka mea, he kumu hiki ole i ka lehulehu Hawaii mai o a o ke malama. A owai la na wahi kauna kanaka o Hawaii nei, i helu ia hoi ma ka papa o ka hoopono? A ehia la hoi ko lakou nui? Ke olelo nei au, aole e loaa iloko o ka lahui Hawaii, hookahi, elua paha. Aia hoi ma ka papa helu o ka ahewaia, ke waiho lalani mai nei na inoa o kela mea keia mea, a me kana hana i hana ai, a me kona aina; a o ka papa inoa o ka hoopono, aole ia i ike ia iloko o keia Keneturia. A ina e malama pono ia ka olelo a ke Akua me ka manao lokahi, a me kona mau kanawai pu no hoi, alaila, mahuahua nui, ka lahuikanaka. Pela io paha, aka nae, alia nae au e hoole aku me ka ahewa ia kumu, mamua ae o ko’u ohumuhumu pu ana me o’u poe hoike, no ka mea, aia iloko o ka olelo a ke Akua na kanawai awahia loa, ke ole nae e malama pono ia.
Manao wale kekahi poe naauao, noloko mai o ka olelo honua, a me kona mau kapu kekahi kumu emi o keia lahui, a ma ia kumu; alia wau e lele oni iho i ke keehi ana i ko’u mau kapuai ma ia kulana. E kali iki no wau.
Ke lawe hou mai nei au i na olelo a ko’u hoa lelekawa o Nailiilihaele, hoa pee ua Hamakualoa o ua Koolau la. “O ka lilo nui ana o keia lahuikanaka i ka hewa, a me ka malama ole ia o ka olelo a ke Akua, ke kumu i emi ai keia lahuikanaka.” Ke hoole aku nei au, Aole ia. No keaha hoi? E nana aku paha kakou i na kaua weliweli mawaena o ka M.H. 1782, a me ka M.H. 1816 hoi, i ka make ana o Kamehameha I, a me ke kaua ma Kuamoo, i ka M.H. 1820. Aia iloko oia mau makahiki i hala, na makahiki manomano nui wale o ka hewa, i like ole no hoi me keia; aihue no ia wa, penehi aku a pepehi mai, moekolohe, umi kamalii, powa, hao wale a pakaha wale, a me na ano haumia a pau oia wa. Ka! E oki oe, manomano, a manuunuu ua mea he hana hewa oia wa, a me na lealea pau ole ke heiuia’ku; aka, manomano hoi a manuunuu wale o ua mea he kanaka oia wa. A pehea hoi i keia wa o kakou e noho nei? Ua maopopo no ia kakou, aohe hewa nui o keia wa e like me ia, ua maluhia keia i ke Kanawai, a me e nae hoi kahaulehia ana o ka lahui Hawaii.
“No keaha la ke emi ana?” E ka mea ninau, mai ninau hoomahuakala oe, no ka mea, ua niaopopo, o ka olelo Uhane a me kona Kanawai Lani, o na kumu iho la no ia i emi ai keia lahui. Pela no ko’u manao, a o S.K. no ka hoike. “O ka mea hoohiki ino i ke Kanawai o ke Akua, e make ia.” Ke i mai la hoi olelo honua,
“I make i aha i0na-i-na,
I make i hoohiki ino i ke kanawai o ke
Oia no nae ke ma-ke-ma-ke.” [Akua,
E na hoa o na kaua weliweli o ka wa kahiko i olelo ia ae la maluna, aia iloko oia mau aukaua, ka manomano lehulehu loa o na kanaka i make, aka, aohe nae he olelo a ke Akua ia wa. He wa nui no o na kanaka, a he wa nui no hoi o ka hewa, aole nae i emi ka lahuikanaka; a i keia wa ka hoi, ke emi nui nei keia lahui no ka lilo i ka hana hewa wahi a kuu hoa.
E nana hou kakou; o ka luku nui o ka makahiki 1853 i oleloia, oia hoi ka mai Hebera, a ua olelo nuiia no hoi iloko oia luku nui ana, ke kumu ka i emi nui ai keia lahui. E olelo iki ae au owau wale no: Aole ia, “Auhea la?” He nani hoi ia ua ninau mai la oe, nolaila, ke hai aku nei au. Mai ka makahiki 1820 mai no a hiki mai i keia wa, no ka mea, o ka lukuia ana i ka mai Hebera o keia lahui, aole no ia he luku i oi ae mamua o ke kau Okuu o ka makahiki 1804. A eia uo hoi, aole no oia wale, e aui hou aku no kakou a nana i hope, ke waiho mai la na kaua weliweli i lanakila ai o Kamehameha I, oia o Hapuu, Mokuohai, Kepaniwai o lao, a me na kaua e ae; a he mau kini, mano, lehu na kanaka i make iloko oia mau kaua nui weliweli ana, aole nae i emi iho ka la huikanaka, mau no ka ulu.
Nolaila, o na kaua i hala, a me na akua kii ota wa, na heiau, a mea na kapu o lakou. Ua lanakila na kanaka, na ‘Lii, a ua puni na moku, aole i emi nui ka lahui kanaka, aole no hoi i ike ia ke au emi o ka lahui i ka wa e noho Aupuni ana kekahi ‘Lii oia wa; aka, i ka hiki ana mai o ka makahiki 1820, a mahope mai oia wa, a hiki i keia wa, Mai laila mai ke emi ana o keia lahuikanaka.
Aole no au e olelo ana me ko’u hilinai i ka noho ana o na Aupuni makua; oiai aole i like na kapu oia lahui me ko kuu one hanau, ke one hoi o na kupuna i luhi ai me na lima kakauha, a eha ai ka ili i ka oi o ka Ihe, a me ka Palolu.
Nolaila, ua maopopo, o ka olelo no a ke Akua ke ola ia o ka uhane, a o na kapu o ka olelo, a me kona mau kanawai, o na kumu iho la no ia o ka emi ana o keia lahui, ke ole nae e kuhihewa ka mea kalai olelo.
Imua o oukou e na hoa uhai a holo o nei mea he kakau, manao nupepa, a me ka poe ihu-pani o ka moana lipolipo hohonu o ka naauao, a me ka poe hoe-waa ikaika i kau ka hoe i Kaula, me na kahuna hai ola o na aoaa hoomana e noho ana malalo o ka malu o ke Aupuni Kuokoa, oia o Hawaiimokukelei – kawa nei, e hoopunana ana malalo o na eheu o ke Karaunu alii o Ka Moi Kamehameha V., mai kaumaha oukou me ka ahewa i ko oukou makamaka lolo nei, no ka mae; aole au i lawe mai i keia mau kumu me ka manao e ahewa’ku i ka pono uhane; aka, no ka ike no o ka mea kakau, me kona hoomaopopo ana, he kupono, nolaila, ua koho kanalua ole no oia ia mau kumu.
A no keia mea, ke kipaku aku nei au i ko’u mau peahi lima i mua o oukou, i ole e kamuilio nui i nei mea he emi no ka lahuikanaka, a he mahuahua hou ana.
O ke kumu o ka ulu o ka lahui ka mea i koe, aole ia i hoikeia ma keia opaka olelo ana. A oia kumu nae he kumu nui, kumu akea, kumu hohonu, he laula kona wehewehe ana. A oia kumu no hoi, aole ia iloko o ka mea e kalakalai nei, aole iloko o lakou la, a me lalou nei – “Aia la i hea?” Aia iloko o ka mea ia ia ka mana honua. Nolaila, mai kamailio kuawili wale i nei mea he imi kumu mahuahua no ka lahuikanaka. O ka mea, a mau mea paha e kamailio pinepine ana no ka lahuikanaka, alaila, e olelo no au a me lakou nei ia lakou la, penei: “He lealea kalakalai, he manumanu ka loaa.”
Maanei, ke hoopau nei au i ke kamailio ana no ka nawaliwali eha mai o ke kino, aole no i nauaho ka manao – Me ka mahalo.
J.W.P. Keolanui.
Kuhimana, Kapalama, Oahu. Apr. 28, 1864.
Oia mahunehune ma ka moana
E Ka Nupepa Kuokoa E; Aloha oe: - Ua hiki paha ia oe a me kou Lunahooponopono ke hoomanawanui e hookomo iho ma kekahi Kolamu o kou kino puipui holookoa, no kekahi pilikia poino i loaa ma ka moana penei: Holo a ku la kekahi mau waapa mai Niihau aku a Kauai, ma Hanalei no ke kalepa; aole nae hoi i loaa ka pilikia poino ma ia holo ana, no ka mea, he oluolu no ka makani ma ka moana, aka, ma kekahi pule ae, hoomakaukau lakou e hoi mai, oia hoi ka poaha, la 12 o Mei nei, aka, no ka mahuahua ana mai o ka makani, a ua kupono ole no hoi ka hoomau ana aku i ka holo, nolaila hoi, ua pae ae lakou ma Nualolo ia la, a noho malaila ia mau la; a ma ka poaono hoi oia hoi ka la 14, hoomaka lakou e hoi mai i Niihau nei, me ko lakou ike no nae i ka pono ole o ka hana a ka makani, aka, no ka manao paha o kaulana ole ke akamai o ke keiki Niihau ke hoi i ka la malie, nolaila, hooulu ai no hoi e holo, aka, i ka holo ana mai a hiki mawaena pono o ka moana lipolipo o Kaulakahi, popoi ia iho la kekahi waapa e ka ale, a hulihia iho la ka waha ilalo, a lana ae la ka auwae kahi uuku. A ike mai la hoi ka lua o ka waapa ua make keia waapa, kiola lakou i ka lakou mau ukana iloko a ke kai, a kii aku la e hoopakele i ke ola o ka poe i loohiaia e ka pilikia. O ka nui nae o ka poe maluna o ua waapa la i make ai, he 13, ke huipuia me kekahi wahi keiki uuku, a opiopio no hoi, iluna no ke alo, aole i huli, aka, he mea menemene nae i ko’u ma, nao ka lohe ana no keia poino.
Ke manao paa nei hoi au, ina aole ka lua o ka waapa, a oia waapa wale no ka waapa i hoi mai mai Kauai mai, a pela la hoi keia loohia ana e ka poino, ina paha ua pau loa lakou i ke ale ia e ka opu o ka moana, a owai la o lakou e pakele mai i ahai lono, nana hoi e hai mai ia makou no keia make ana? Ke manao nei au aole. Eia no hoi; ina no aohe mea nana i hoopakele i ko lakou mau ola, alaila, ina paha ua haku iho makou i ka manao kuhihewa, “aia no i Kauai kahi i noho ai;” aka, ma ka holo ana mai hoi o kekahi poe mai Kauai mai, a lohe ia mai nae ia lakou, “aole e kala i hoi mai ai.” A heaha la ka mea e loaa ia makou ia wa? Eia wale no; o ka olelo ua make, me ka loaa ia makou o ia wahi i-a he alamihi.
Eia hoi; no kuu manao he mau makamaka ko lakou ma Kauai, a me na wahi e ae o keia mau mokupuni, a pahaohao paha lakou, me ko lakou ninau iho, “owai la keia poe Niihau i poino, a ua pakele i ka lua o ka waapa?” Nolaila hoi, ke hai pakahi aku nei ko oukou makamaka i na inoa pakahi o lakou a pau, a eia no ia: Kaaukuu, Kalana, Kepuoiki, Kawala, Kaika, Mahuiki, Puni, Kaikuahine, he poe kane lakou; a o Kaniupoloula, o Kamakahuilama, o Puuiki, he poe wahine ia, a o kahi keiki uuku no hoi, a me kekahi kanaka o Limaiole kona inoa; a oia iho la hoi na inoa pakahi ma ka waapa i make ai. Eia hoi na inoa o ka poe maluna o ka waapa nana i hoopakele ia lakou i ka make: O Moopuna, Kamalikehakeno, Kaoku, Kaneiolouma, Kehau, Kalauakaino, he poe kane lakou; a o Kewa, a me Niihau, he mau wahine laua. A o ka huina nae o ko lakou nui a pau he 22. A no keia pakele ana ae hoi o keia poe mai ka make ae, nolaila, ua hoomanao iho au i kekahi wahi olelo kahiko penei: “Pomaikai ke ola na ke Akua, mai ku no ko aka-iki ia’u.”
O ka waapa nae i make ai, a me na ukana a lakou a pau, ua pau aku no ia i ka lilo i ka hohonu o ka moana, a koe mai no nae ke ola, a me na wahi mea e pili ana i ka ili; a ua hoomanawanui no ke Akua ia lakou a pae ma ka aoao hikina o Niihau nei, ma kahi i kapaia o Kii.
O keia poe nae, no ka aoao Katorika kekahi poe, a no ka aoao Hoole Pope hoi kekahi poe. Mai hopu nae keia poe i ka laau a Kekuaokalani, ia “Hoolehelehekii.” a me kuu wahi makuahunowai hoi ia “Laumihi,” ka ua mea hoi he holo i ka wa makani nui, o aha ia no la hoi ke noho a malie, ku ae no la hoi hoi mai ana. O ko kanaka mau iho la no ia he hooio, me ka manao i kaulana ai ka inoa no ke akamai i ka hookele. I ku no hoi ke akamai i ka hapa makani, aka, ina e oi ae ka ino o ka makani mamua o kou akamai, alaila, ke manao nei au, aohe e hiki i kou akamai ke hoolanakila ia oe iho. “E hoonani ia ke Akua ma na lani kiekie loa, a he malu hoi ma ka honua, a he aloha no i kanaka.” Me ke aloha no.
P.R. Holiohana.
Kihalanui, Niihau, Mei 21, 1864.
HALE PAI KII.
MALUNA AE O KA KEENA PAI O KA
“Nupepa Kuokoa,”
Emi ka uku no ke lii. E paiia no ke kii iluna o ke
ANIANI a me ka PEPA.
E hele mai e ua makamaka e pai i ko oukou mau kii.
H. L. CHASE (Keiki.)
112-6m Mea Pai Kii.
J.P.HUGHES.
MEA HANA
NOHO LIO!
AIA MA KA HALE KUAI O KA MEA nona ka inoa maluna nei, he Noholio Pelekane a he Noholio Meleka, a me na Noholio Wahine, o na ano a pau, na Noho Paniolo Nu Hou.
Na Hao Waha a me na Kepa o na ano a pau,
Na Kaniawaha, a me na mea e pono ka lio,
Na Ili Kauo o na ano a pau,
Na Hao Keehi,
Na Palaki Lio,
Na Kahi Lio,
Na Eke Ili,
Na Huipa.
A me na mea e ae a pau loa o pili ana i na Lio a me na Kaaholo, a e kuai ana no ia mau mea,
NO KE KUMUKUAI MAKEPONO LOA!
Aia no ke waiho mau nei malaila na Peia Mauu.
O na Pela Pulu, na Pela Hulu a me Pela Uwaea. E hanaia no e like me ka mea i kanohaia mai.
Ua hanaia no na Kaa Lealea me ka maikai loa, a me ka makepono hoi.
Ua hana hou ia na mea a pau e pili ana i ka’u oihana me ka maikai.
E malama pono ia no na mea a pau i kauohaia mai e pili ana i ka’u oihana. E loaa no wau ia oukou ma Monikahaae, ma ke kihi o ke Alanui Hokele a me ke Alanui Papu.
J. P. HUGHES.
Honolulu, Sept. 17, 1862. 100-1y
LAAU LAPAAU!
AIA MA KAHI O
KAKELA ME KUKU
Ma Honolulu.
J. T. GOWER, - Makawao, Maui.
J. D. HAVEKOST. – Wailuku, Maui.
C. H. WETMORE, - Hilo, Hawaii.
J. W. SMITH, - Koloa, Kauai.
HE LAAU KAHIKO, A HE MAOPOPO
NO HOI.
Laau hoopau Naio me na Koe.
A DR. JAYNE.
HE NUI NA PILIKIA O KAMALII I KA Nalo a me ke Koe, a pela hoi na kanaka makua. O ka hope oia mau mea kolo, oia ka lolo. Oia mau mea kolo hope oia ka lolo, a o ka make hoi i kekahi manawa, a nolaila mai ua mai e ae kekahi, e like me ka lepo paa, ualulu, pehu, uleule, a me na mai e ae.
O ka Laau no keia e pau ai ua mau mea ino nei.
Kia hoi kekahi. O ka laau ku pono keia i ka poe pilikia i ka weia o ka houpo: i ka ono ole i ka ai; i ka uawaliwali o ke kino; i ka mai pehu; i ka malulu hoopailua; i ka pono ole o ka mai wahine, a me na mea like.
Penei no e inu ai i ku Laau hoopau Naio me na Koe:
Ina no kamalii, e hanai aku i hookahi hapakoke o ka puna ki, i ka manawa hookahi no ke keiki malalo iho e ka makahiki hoekahi. Mai ka makahiki hookahi a hiki i na makahiki eko@, elua hapakolu o ka puna ka pono, a mailaila aku a i ka wa kanaka makua, e hanai i elua, a i ekolu paha puna i ka wa hookahi. I ka wa e inu ai, e hui i ka laau me ka pa ha o ka wai maoli. Oia hoi, ina hookahi ka puna laau, alaila, e haiia me na puna wai maoli ehai a peia no e inu ai ma ke kakahiaka, awakea a me ke ahiahi. Aka, i nui ka pilikia, alaila, pono no elima inu ana i ka la, penei; kakahiaka, kiekie ka la, awakea, auwi ka la, ahiahi.
E inu mamua o ka ai ana, aoie kokoke mahope iho.
Laau hoopaa Hi a Dr. Jayne,
JAYNE’S CARMINATIVE BALSAM.
He lanu maikei a oluolo hoi keia no ka Ai, ka Nahu, Naiuha, Weia o ka Houpo, Haoa, Hoopailua wale, Luai, Luai moku, ono olo i ka ai, Nahu me ka uwe no hoi o na keiki uuku, a me na mai like he uui.
Emo ole ka oluolu o ua mau mai nei i keia laau.
Penei e inu ai, i ka inu ana hookahi. Ina he keiki akahi paha ona malama, a @ua paha he unikumamalia paha keia a hiki i ka iwakalua ka pono.
Ina he keiki mai na mahama eouo a hiki i na malama ewalu, he hapalua puna ki ka pono. Mai ka makehiki houkani a hiki i elua, e inu no ia i puna ki okoa. Mai ka hiku a i ka walu o ka makahiki, elua puna ka pono, a no kanaka makua, he puna nui ka e inu ia i ka manawa hookahi.
A inu ea, e hui me ka wai maoli uuku, (a like a like ka wai me ka laau,) a pela e inu ae ai. Ekolu, eha elima paha inu ana i ka la hookahi, e like me ka nui o ka pilikia.
I akaka nae. Ina he nui ka wela, a ina ua komo kekahi ai pono ole iloko o ka opu, e aho e moni e mamua i mau Hu'ale Ola, a i ole, e inu i wahi paakai, a i wahi aila paha, i hemo e ka mea ino oloko, alaila e inu i keia Laau hoopaa hi.
Ina e luai ka mea mai, mahope o ka inu ana i ka Laau, a pau a i ka luaiia, e hanai hou aku no e like me mamua; a pela no a pinepine, a oluolu hoi ko loko, a waho malie no hoi ka laau ma ka opu.
Aohe a makou mea e noi aku ai i ka lehulehu, hookahi wale no o ke kauoha aku ia lakou e HOAO PONO i na
LAAU KUNU O KAUKA JAYNE
hoike aku ai i ka ola o na mea a pau i hoakakaia no kana mua laau. Ua hoola, a e hiki ana no ke hoola i ka mai ia.
KUNU, NAHU, a me ke ANU,
a me na mai e ae no hoi he nui wale; a o na mai HOKII no i ola nui, na mai i ola ole i na laau e ae. E aho e hoao oukou o ka poe i mai ia.
KUNU, NAHU, a me ke ANU,
a me na mai e ae no hoi he nei wale: a e na mai HOKII noho i ola nui, ua mai i ola ole i na laau e ae. E aho hoao oukou e ka poe i mai ia.
HE KUHA KOKO ANEI KOU?
HE KUNU ANEI KOU?
HE EHA ANEI KOU KANIA-I?
HE KUNU UMII ANEI KOU me ka NAE?
AOLE ANEI HE KUNU OO OU?
AOLE ANEI OU MAI KUNU?
AOLE ANEI OU MAI NAENAE?
AOLE ANEI OU EHA MA KA umauma?
AOLE ANEI OU KUNU KALEA?
AOLE ANEI OU HU MA KA iwiaoao?
A ina ua loaa ia oe ia mau mai, alaila, e like oe i ke eia i ka LAAU KUNU a Kauka Jayne.
NA MAI HOOPAILUA.
Mai o ke Ake.
Mai Nalulu a me ka mai Dyspepsia.
(O ka nawaliwali o ka puu hoowali ai, iloko o ko kakou mau waihona ai.)
He pono ke ai koke i ka laau a Huaale Ola a Kauka Jayne, he laau oluolu, a he ola no hoi. Aohe no he mai i nele ke makemake i na laau hoonaha; a mai nui no hoi ka poe e ola ana, me ka oluolu no hoi, ina e hoomaopopoia, a e inu ia no hoi ua mau laau la. Aole no e oluolu pono kekahi mea oiai e inoino ana oloko o kona kino; a ua ulu nui ae no hoi ka mai, a i kekahi manawa ua make no, a ina e malama pono ia a e inu hoi i na Huaale Naha, alaila, oia no. No ka hooiaio ia ana mai o keia mau mea, nolaila, ke hoolaha ia aku nei ka
HUAALE OLA A DR. JAYNE.
Me ka hiki ke hooia'ku i ka maikai, a na ka hoao ana i hoike maopopo mai i ka oi o ke ola keia laau mamua o na laau e ae, a me ka maikai no hoi o ka inu ana, a me ke ola maoli no hoi. A ina no e inu ana ia laau, aole no he mau mea i hookapuia, oia ka ai ana a me ka inu ana. Aole e ino ke waiho loihi, no ka mea, ua hana ia no a maikai loa. A ina e inu ia ua hikiwawe loa ka hehee iloko o ka puu waiho ai. Ma ka inu ana ma ka haawina liilii, he maikai loa no ka naha ana, a he oluolu no hoi, a me ka holoi pau i ke ino oloko o ka opu.
DISIPEPESIA.
(Oia ka mai ono ole o ka ai i kekahi manawa, a me ka hoowalipono ole ia hoi o ka ai iloko o ka puu moni ai.)
O keia Huaale Hoola a Kauka Jayne, he maikai loa no ka hooikaika ana ia mau oihana o ko kakou mau kino. Ina ua loihi loa ka mai ana, alaila, e hikiwawe ke ola ke inu puia ka
Huaale me ka Laau Hoomaemae Koko
a hoopau NAIO me na KOE, A Kauka JAYNE,
Like me ka mea i kuhikuhiia mawaho o ka wahi o ka laau.
NO NA MAI MA KE AKE,
MAI LENA,
MAI MA KA OPU HANAWAI,
NA MAI WELA,
KA HAALULU,
KA MAI O KA ILI,
KOKO INO,
MAI NALULU,
PAA O KA LEPO,
MAI KUNA,
MAI WAHINE,
ame ka MAI HOOPAILUA.
Ua maopopo loa ke OLA o keia mau HUAALE. A o ka mea wale no i koe i ka lehulehu o ka hoao pono ia mau hua. A he maikai no hoi na laau o Kauka Jayne, no ka hoola ana i na mai
PUHA,
ALAALA,
KAOKAO,
PUUPUU,
PEHU,
KUNAKUNA,
Hanene, Lolo,
na mai wahine, a me na mai e ae, no ke KOKO a inoino ma kana
LAAU HOOMAEMAE KOKO