Ka Nupepa Kuokoa, Volume III, Number 24, 11 June 1864 — Page 3
| This text was transcribed by: | Francene H Aarona |
| This work is dedicated to: | To all who were a part of all the nupepa |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
na mea i lohe ia mai nei, a in a hoi ua moku mai nei ke alanui kaamahu e holo
ana mai Pitabuga aku a hiki i ka Blue
Ridge, a mailaila ae a hiki i Rikemona.
O ka olelo keia a na nupepa o ka Akau.
Aka, o ka olelo a na nupepa o ka He-
ma, ua lanakila no ka Hema, ma na kaua
ana mai nei apau. Aia paha ka maopo-
po loa a hiki mai na mea hou o keia mau
la iho. Hookahi no mea oiaio nui, oia
hoi, a nui no ke koko, a me ke ola, i
hoomaunaunaia iloko o keia mau au ka-
ua mai nei.
Lohe ia mai nei, ua ku ia ka o Gen.
Lee, i ka pu.
Ma na Mokuaina Komohana, ke komo
nei na koa aupuni iloko o ka mokuaina o
Geogia, a ke hele aku nei lakou imua.
A, ma na olelo i ike ia iho nei iloko ona
nupepa o ka Akau, ua loaa no i na koa
aupuni na kulana maikai loa, a ua holo
ka ka hana a Gen. Sherman, a me Gen.
Thomas, ma ia wahi.
O ka mea nana i hoomaka mua ka
hoouka kaua ma ka la 4, 5, ame 6, oia no
ka ae ana ʻ ku o ko ka Akau mau puali
kaua ma ka aoaoa Hema o ka muliwai o
ka Rapahanoka, ame ka Rapidana me
ka hooweliweli aku hoi i ke kihi Akau o
ko Lee mau puali kaua. Ma ke kakahi-
aka o ka la 4, haalele o Lee i kona mau
pakaua e hoouka aku i ka puali kaua
Aupuni, mai kela kihi a keia kihi, a ua
hoomau no ke kaua ana mai ke kakahi-
aka a napoo wale ka la, me ka loaa ole o
ka pomaikai i kekahi aoao ame kekahi
aoao. Ma ka la elima ae hoi, hoouka
pau aku la o Grant i kona puali a pau
iluna o ko Lee mau koa, a emi hope aku
la o Lee he elua mile me ka hapa, i ka
napoo ana o ka la, hoomoeia ke kaua.
Ma ke kakahiaka o ka la eono, aia hoi,
hoouka holookoa mai la o Lee me kona
mau koa a pau iluna o ka puali kaua Au-
puni, e hoouka ana ma ke kihi Akau, ki-
hi Hema ame waena konu o ka puali koa
Aupuni, me ka hikiwawe nui, ame ka la-
nakila iki no hoi no ia wa koke, aka, i
ka hiki ana mai a ka po, aia hoi, aohe no
he pomaikai i loaa i kela ame keia aoao
kaua, aka, ua mau no laua ma ko laua
wahi i noho ai ma ke kakahiaka. Ma ke
kakahiaka o ka Poaono la 7 o Mei, aohe
no he hoouka kaua nui i hooukaia, aka,
ua imi na Generala o na aoao a elua ma
ko laua akamai, ame ka maalea, i loaa ʻ i
na kulana maikai loa, a pela wale no ia
la ilulaia ʻ i na poo wale ka la O ka
Lee mea i hookaika nui ai, oia no ka
makemake ana e komo mawaena o Gen.
Grant o ka Akau, ame kahi i waiho ai o
kana mau mea ai, ame kona lako kaua,
a ua hana ka ke Gen. o ka Akau, me he
mea la, he mea ole ia mea, a no ia mea,
ua unuhi mai o Gen. Grant i kekahi o
kona mau puali kaua, a ua hoouna aku e
hele a komo mai mawaena o Lee ame
Rikemona. O keiahanamaalea anaa
Gen. Grant, i oi ae mamua o ke akamai
ame ka maalea o na Generala mua o ka
puali o ka Patomaka, ua lilo no ia i mea
e hoomaka ʻ uka ʻ u aku anaiaLee,a no
ia mea, ua emi hope aku oia, a hoomaka
koke e kai aku a hiki i ka muliwai South
Ann River, mekahaalele iho i ka poe
make ame ka poe hoehaia o kona puali
--o ka hopena ia o ka hoouka mua
ana.
O kekahi mea nui i hanaia iloko o ke-
ia mau la kaua i hoikeia maluna, oia ka
hele mama ana mai o Gen. Burnside me
kona puali kaua he 30,000 ka nui, mai
ke kula mai o Manasa hiki i ke kahua
i hooukaia ʻ i ke kaua, iloko o ka la ame
ka po hookahi, a no ia mea kona komo
pu ana iloko o na la o ke kaua ana. Ilo-
ko o ia hoouka kaua ana ka make ana o
Gen. Wadsworth o New York (Nu Io-
ka,) a ma ka palapala hoike a Lee, ua
ikea iho ka eha mahunehune loa ana o
Gen. Longstreet.
Oiai e hanaia ana keia mau mea, aia
hoi, ua hiki ae la o Gen. Butela me kona
puali kaua nui ma ka muliwai James, a
a ua okiia iho la ke alanui hao e moe ana
mai Rikemona aku a hiki i Pitabuga, a
no ia mea, ua keakeaia o Biurigada ame
kona puali koa, aole e hiki ke kokua mai
ia Lee ; oiai hoi o Gen. Sigela ame Gen.
Conch o ke aupuni, ua pii ae la laua ma
ke awaawa o ke Senadoa, me he mea la
i ka nana ʻ ku e hele ana laua e oki i ke
alanui kaamahu e moe la mai Tenesi, a
hiki i Veregina ; a ina io e holopono ka
laua hana, a moku io mai ua alanui kaa-
mahu la, alaila, o ka moku no ia o Vere-
ginia a ku hookahi me ka hiki ole ke
launa aku me na Mokuaina e ae o ka
Hema.
Ma ka la 7,8, ame 9 o Mei, aohe no
he hoouka nui i hooukaia ; aka, e emi
malie aku ana no o Lee i ka Hema, me
ka hoouka liilii wale iho no. Ma ka la 10
o Mei, hiki o Lee ma kahi i kapaia o
Spottsylvania Court House, a hooikaika
iho la i kona kulana ma ia wahi, a hoo-
nohonoho iho la no hoi o Gen. Grant i
kona mau puali kaua, me ka makaukau e
hoouka nui aku ma ka hora elima o ke
ahiahi ; aka, ua hoonahili ia nae ke kaua
ana, e ko Gen. Lee, hoouka e ana mai i
e kihi akau o ko o ka puali kaua o Gen.
Granat, malalo o Gen. Hancock, (Hana-
koka. )
Aole o kanamai ka puahi o ka hoouka
ana mai a na koa o Lee ; aka, ua kue ia
aku no e ka puali Akau, me ka make nui
o na kipi. Ma ka hapalua o ka hora eono
o ke ahiahi, hoomaka aku na puali koa
pu kaa o Gen. Grant, e kipu aku i na
pakaua a me kahi a Lee i hoomoana ʻ i, a
nee holooka aku la ka puali o ka Akau
imua, a iloko o ia wa, aole o kanamai ka
nui o ka poe i make o na aoao a elua, a
i ka hiki ana mai o ka poeleele, aole no i
ikeia ka aoao i eehiaia e ka pomaikai.
Ma ka la 11 ae, ua waiho pu no na
aoao a elua, me ka kaua nui ole. Iwae-
na o ka po, loheia mai na mea hou o ka
puali Aupuni malalo o Gen. Seredena
(Sherian,) e hai mai ana, ua hiki ia pu-
ali ma kahi i kapaia o Beaver Dam (Biva
Dama ) mawaena o ke alanui hao o Go-
donavili, ame Hanover Court House, a
ua hana ino ia eia, he 10 mile o ua ala-
nui hao la, a ua pio hou mai he 300 o na
koa Aupuni i pio mua ʻ ku i na kipi, ame
na kaa lako kaua o na kipi, me kona komo
pono aela no hoi, mahope ponoi mai o
hoi ia i loaa i ka aoao Akau.
Iwaena o ka la 11, ua lilo ko Gen.
Grant manawa maka hoonohonoho ana
i kona mau koa, me ka hoomakaukau ʻ ku
no ka hoouka hou, a ua hoouka no hoi
ma ka hora 4 o ke kakahiaka o ka la 12
o Mei. Ua hoomakaia ke kaua make
kipu kuniahi ana, mai kela kihi a keia
kihi o ka puali kaua ; a pela no hoi ma
ka aoao o na kipi, no ka mea ua ho
omakaukau lakou ia mau wahi i wahi no
lakou e pee mai ai, a ma ia manawa, ua
hakaka ʻ ku he lima he lima, a aole no hoi
o kanamai o ka weliweli o ke kaua ana,
a o ka hopena o ia hoouka kaua ana, oia
no ke pio ana o na koa he 7,000, a iloko
o ia poe i pio ai ka hapanui o na koa o
ka puali koa kahiko o Gen.Stonewale
Jackson, ka Olali o ka Hema, iloko o ka
mahele koa malalo o Gen. Ned Johnson,
a ua pio pu no hoi oia, ame Gen. Stuart
(Situata.) Iloko o ia hoouka kaua ka
make ana o Gen. Sedgwick (Sedewiki.)
Ma keia mea, ua hiki mai na mea i lo-
noia mai e kakou, a aia i ka hora 12 o
ka la 12 o Mei, ia wa ka loheia ana mai
nei, ke huli nei ke kihi Akau o ka puali
koa o Lee, oia hoi ke kipi, e hoomoana
a ma ke alanui kaamahu e holo ana mai
Feradarikabuga a hiki i Rikemona. Ina
he oiaio ia mea, alaila, he pomaikai nui
kai loaa i ka aoao Aupuni.
KA NU HOU HOPE LOA !
Ma ka moku Daiana i ku mai ai i ka
Poaha nei, a me ka moku Onward i ku
mai nei i neihinei ua loaa mai ia makou
ka nu hou hope loa no ke Kahua kaua
mai, a penei no ke ano nui, ona mea i
hiki mai nei.
Ua emi aku la na kipi he 15 mile mai
kahi mua a lakou i noho mai nei, a ke
hoomau aku nei no na koa Aupuni mala-
lo o Grant i ke alualu ia lakou ; a ua ma-
naoia, ua ae aku o Lee ma ka aoao hema
o ke South Anu River.
Ua hoike aku o Lee ma kana hoike
oihana, he 20,000 ka nui o na koa o ko-
na aoao i poino iloko o keia mau la i
hoouka mai nei ; aka, ma ka olelo a kona
mau Alii Koa i pio mai nei, he 28,000
ka nui o ka poe i poino ma ka aoao o na
kipi, a pela no hoi ma ka aoao o ke au-
puni. Oiai nae hoi, ma kekahi olelo ia,
he 46,000 ka poino o ka Akau.
Ua hoao mai nei na kipi ma Rikemo-
na, e hoopuni ia Gen. Butela ; aka, aole
nae lakou i lanakila, a aia no ua o Gen.
Butela ke noho la ma Cty Point, kahi ona
i lohe mua ia mai nei.
KANAKA IKAIKA.--Ua loaa mai ia makou
he palapala n L. Nohoikaohu, no Panau
Puna, Hawai,o ka la 27 o Aperila. A pe-
nei no kana poloai ana mai:
" O Hina ka inoa o keia kanaka ikaika, a
ke noho nei oia ma kahi hana pulu o J. C.
King, ma Panau. Ina e amo mai oia i kana
eke pulu maka, he 325 paona ke kaumaha.
He wahi loihi no hoi kahi e amo mai ai a
hiki i kahi e kau ai i ka paona, he eono mi-
le ka loihi, a he inoino no hoi kahi e amo,
mai ai. I ko ʻ u manao, e hiki no ia ia ke
amo he 400 paona a oi aku ma kahi kokoke
iki mai. Aole no i nui loa ke kino o ua Hi-
na nei, aka, o ka ikaika nae ka mea nui. E
hoike mai oukou i kekahi kanaka ikaika e
ae e like me Hina nei. Me ke aloha."
Na Palapala.
He Leta i na Makaainana
O KOOLAUPOKO
Aloha oukou e na Makaainana Hawaii o
Koolaupoko, Oahu--na keiki na kanaka ikaika
o na pali hauliuli o ka pali Koolau, mai na
kula manienie hanai holoholona o Waimana-
lo a hiki wale aku i na palena kahakai o
Kualoa ka aina ko ! Me oukou ka halialia o
ke aloha, e na keiki eleu o ke Koolau ! E
hoolohe iki mai oukou i na manao pokole i
kakauia malalo iho nei.
Ke hokokoke loa mai nei ka la nui no na
Makaainana Hawaii, mai Hawaii o Keawe,
a hiki i Kauai o Manokalanipo ! Mai ka
hoomaka mua ana o ke koho Lunamakaai-
nana ma keia pae aina a hiki wale i keia wa,
aohe la nui e ae nona kanaka Hawaii e like
me keia Poakahi ae, oia ka la 13 o Iune nei.
Ma ia la e lawe ana kela kanaka keia kanaka
i kona balota a e waiho ana iloko o ka pahu
balota, i mea e akaka ai na Elele Makaaina-
na no ka Ahakuka Kumukanawai. He ha-
na nui, a he hana eehia keia ; no ka mea,
ma na hana a ia poe Elele e akaka ʻ i ka pono
a me ka poino o ka lahui okoa o Hawaii !
Ina e koho oukou i ka poe hoopilimeai paha, a i ka
poe kolohe maoli paha, alaila, e poino ana
oukou, a e lilo aua nei oukou i poe pio e like
me ka noho ana o na Lahui Pegana ! No-
laila, e ala e Koolaupoko ! E ala !! E hoo-
kanaka ia oukou iho. E hana naauao, a e
hana pono, i mau ke ea o ko kakau aina, i
mau ka pono o na ʻ lii me na Makaainana Ha-
waii, i paa na hooilina maikai na ko oukou
poe keiki me ka oukou poe moopuna a hiki i
na hanauna mahope aku !
Ekolu no ano kanaka a makou i ike ai he
pono ole ke koho i Elele Makaainana : O ke
kanaka nawaliwali ano makau wale, aka-
hi. O ke kanaka hoopilimeaai, alua. A o
ke kanaka kolohe maoli, akolu. He hana
ano nui ka hana e waihoia ana ma ka lima
o na Elele a kakou ; nolaila aole pono i ka
poe hemahema, a i ka poe noonoo nawali-
wali. E hoao ana paha kekahi poe e alakai
hewa, a e hoowalewale a hoopunipuni i na
Elele a kakou ; nolaila aole pono i ka poe
hoopilimeaai.
Maloko o ia Ahakuka Kumukanawai, e
noonoo ia ana ko kakou Kumukanawai--oia
ke kahua o na Kanawai me na pono kino a
pau loa o keia lahui Hawaii; a ina ma ke
kolohe ana o ka poe kolohe e hookahuliia ʻ i
keia Kumukanawai, o ke poholo pu aku no
ia o na pono kino nui a pau o ko kakau la-
huikanaka ; nolaila, aole pono keia hana i ka
poe kolohe.
Ua lohe mai makou, e na makaainana o
Koolaupoko, i kekahi mau inoa e balota ia
iwaena o oukou, o W. Pinehasa kekahi. Ke
olelo nei makou, aole akaka kona pono ma
keia hana nui. Eia hoi, ua koho oukou ia
Pinehasa i Lunamakaainana a he pono oia
e kali, a hiki mai ke kau Ahaolelo, o kona
manawa ia e hoike mai ai i kona akamai, a
aohe pono e koho ia ia i Elele.
O W. Kapahukula, (hapahaole kepa kana-
ka,) keiki a Kivini, oia kekahi amakou
i lohe ai e hooikaika ana i kona balota. Ke
olelo nei makou, he kanaka pono ole oia no
keia hana ; no ka mea, ua maopopo kona ano
i ka hapanui o kanaka a pau o Hawaii nei,
a heaha la ia ? Ma na uapo o Honolulu nei
kona kihapai hana, a o kana hana hoi i maa,
oia no ke kepa kanaka. Aole i akaka kona
ano, a aole no hoi i ikeia kona ano hoopono
imua o ka lehulehu, a aole hoi oia i kaulana
no na hana ano nui a naauao. Mai noho
oukou a koho i ka malihini o ia ano.
O Maakuia anei kekahi i manao e hana i
balota ? O ke kela loa aku ia o ke kanaka
pono ole no keia hana. He kanaka nawali-
wali, manao hinawenawe, ua kupono oia no
na hana manao ke kau Ahaolelo, aole pono
oia no na hana koikoi hohonu o ka Ahakuka
Kumukanawai. Ua lohe makou ua hana o
Maakuia i balota nona iwaena o makou nei,
aole paha oia e hiki ana. Ua makemake na
kanaka o Kona nei, i mau kanaka manaopaa,
a o Maakuia hoi, he kanaka loli wale paha,
pela io anei ? He kanaka manao oopa paha,
aole anei ? Aole paha makemake ka lehu-
lehu o Kona ia ia. Mai koho hoi ha oukou
ia ia.
Owai la ke kanaka kupono no Koolau-
poko ? Hookahi wale no mea a makou i lohe
ai,oia o C. H. Judd ( Kale a Kauka.) Ina
ae oia e lilo i kauwa Elele no oukou, e hopu
koke iho oukou ia ia i kanaka no oukou.
He Hawaii maoli oia. He kupa iwaena o
oukou. He makamaka no na Alii me na
Makaainana Hawaii. He kanaka ua ike ia
kona ano. Aole oia e kumakaia ana i ka
pono o ka lehulehu.
E na keiki kane o na aina pali hauliuli :
E ku ae oukou me he kanaka hookahi la i
keia Poakahi ae ! E lawe i ka balota a Kale
Kauka, o ko oukou pono ia ! I ikaika ka ma-
nao ! I lokahi pu ka hana ! Pela e paa ai ko
oukou mau pono. Pela hoi e e maikai ai ka
inoa o Koolaupoko !
Me ka Palikoolau ke aloha maikai o kona
kaikuaana. Kona-Oahu
O ke kanaka pakela loa o ka uhauha
ana, ame ka inu ana i na mea ino, ua like
no ia me ka wehe ana i ka maluhia o ka no-
no pono ana o ka poe maikai.
Nele Paha Auanei Kakou.
E ka Nupepa Kuokoa E ; Aloha oe :--Ma
kou Aoao Elua, Buke III., Helu 17, o ka la
23 o Aperila i hala aku neai, a ma ka hapa
mua o ka lalani elua, viz. :
" Nele paha auanei kakou." Ua hoolana
ia mai kakou e kamailio aku no kou manao
i hoakaka ʻ i malalo o ia poo olelo. Ina nae he
oiaio kau e hai mai nei e hooko io ana ke
Aupuni ia manao haopukapuka waiwai kale-
pe.
1. Aole ku i ka pono io maoli ke hookoia
ua manao la.
2. Aole ku i ke Kumukanawai a me na
Kanawai kanaka, a Akua hoi.
3. Aole ku i ka mole, a me ka Kilohana
manaoio Karistiano.
" Ua mau ke ea o ka aina i ka pono."
Nolaila, e ke Kilohana Pookela e ! ( Wahi
a kou poo.) i nui ke ao, e ikaika, a e koa
hoi ; e paipai, hoolana, a e hoeueu i na Loio
Noiau o na moopuna a Keawe, a Kama, a
Hina, a Kakuhihewa a me Manokalanipo,
me ka i ana, e nana mai, hoolohe, a e noo-
noo ihoko mua, ko waena, a me ko hope.
Ke ike nei makou ano me ka poaeae nae,
wahi a Paulo, aka, e ike aku ana kakou me
ka moakaka lea, i ka hopena o na mea e ka-
mailio mau ia nei, o ka nalo o keia Lahui, a
o ka lilo o ke Aupuni i ka poe malihini ma-
ka makona &c., &c.
Aole au a me makou e hooloihi loa i keia
kamailio ana ano, a i ninau ia mai, alaila, e
hoakaka aku no a pau loa i ka mea i loaa i
ke kanaka, a koe aku ka ke Akua i kona
mana.
Aia no, he manao kupono loa keia i keia
lahuikanaka holookoa a pau, e kuka pu me
na Lunamaakaainana a pau o lakou, oiai ke
kokoke mai nei ko lakou mau la.
He kupono hoi i na kana naauao a me
ka poe noonoo kuhohonu kuokoa a pau e huli
a e imi a e hoomaopopo. A he kupono hoi
i ke Aupuni holookoa, mai kona poo iluna, a
i kona mau manamana wawae ilalo.
Maluna ʻ e nei, ekolu a makou mea e hoike
ano, a peni no ia :
No ka Mua.--Peneia ka pono maoli, " e
aloha ia hai, e like me oe ia oe iho." Aole
pela keia, ke aloha nei keia i ka Pake Kini-
ki-u, a hana ino ia ia iho, hookahi wale no
mea i kauohaia mai, e hooi aku i ke aloha
oi ala iluna.
No Ka Lua.--Aole e manaoia ka pono o
ka ohana hookahi, &c. Kumukanawai Ha-
waii nei, a Akua hoi--Mai kuko oe, &c.
Aole pela keia, ke imi nei keia i ka pono o
kahi lahui okoa--a ke kuko aku nei hoi i ka
makepono o ka hoolimalima i ka Pake Kini-
ki-u,i mea nona, a no lakou la ae hoi e po-
keokeo ai na eke, pea ʻ e no, kau kihei hoi ana,
ia oe iho kau hapapa manu hulu ole.
No Ke Kolu.--O ka Mole, Kahua, Kilo-
hana, a me ka pohaku kihi paa i naue ole ai
keia mau wahi mokupuni liilii, a i keia la,
me ka manaolana ana e mau a i ka hopena,
a oia no kela mau hua gula nani e welo la
malalo iho o ke Kalaunu o ka Hae Alii, oia
hoi keia, " Ua mau ke ea o ka aina i ka po-
no." Aka, aole pela keia, no ka manao nui
wale ana no keia i ka puka o ka poe mahiai
hapa uuku, ke kii aku nei e lawe mai i keia
Lahui ane Kristiano, Hoomanakii, Pegana,
&c., alakai hou aku ai lakou i na pua a ko
Hawaii nei, e like me lakou, a pau pu lakou
i ka hoomanakii, a e haule iloko o ka pouli
o ia lahuikanaka ino.
He nui loa na olelo o ka Palapala Hemo-
lele no keia mea ; aka, aole paha au e hoike
ia mea, no ka mea, ua ike no kakou a pau.
Aole nae au e hoohaule i ka hoolana ana
i ka manao o ka poe a pau i lohe e noho
mai nei, i kekahi haiolelo maikai loa a ka
Moi aloha, a minamina ia i make aku nei.
[Na ke Akua e hoola i kona Uhane,] ma
ka Halepulepohaku o Kawaiahao, ana hoi i
olelo ai,--" O kekahi kumu pilikia nui o ke-
ia lahui Hawaii ana i ike ai, ma kona noo-
noo luaole, oia no ka lawe ia ana mai o na
Pake Kiniki-u mamua aku nei, &c." A ke
kii hou aku nei ka hoi kakou. Ua nui iho
la ko keia la.
Na Wailuku-Mua.
Lahaina, Maui, Aper. 30, 1864
Palapala no Waioli, Kauai.
Noloko ae o kekahi palapala no Waioli,
ua lawe makou i na olelo malalo ae nei.
Ma ka Poalima, oia ka la 27, ua hiki mai
ka Moi me kona huakai hele. I ka Poano
hora 11,u a akoakoa mai na haole me na ka-
naka maoli e hoolohe i ka olelo a Ka Moi,
me kekahi poe e i hele pu me ia. Na Ka
Moi ka olelo mua, a mahope iho olelo mai
Ka Mea Hanohano C. Kapaakea, Ka Mea
Kiekie Wm. C. Lunalilo, ame Ka Mea Ha-
nohano R. C. Wale.
He nui na mea oleloia, a eia kekahi :
Ua oleloia aole ka oluolu ka manao o ka Moi
i ke Kumukanawai, aole loa hoi oia e ae e
hoohiki ma ia mea ;--Aole hoi he pobo i ka
lehulahu e hopohopo no ka hoohuiia o ka
hoomana me ka Aupuni. Ua kamailioia
no hoi ke ano o na kula aupuni. He nui ka
ka lilo nona kula, $30,000, a he uku ka
ka pomaikai i loaa i ka lehulehu. I kula
hanai ka ka pono, a i kula ao i ka hana lima.
O ka hoopauia ana o ke Kanawai Mamala-
hoa ka kekahi mea i minamina ia, a he pono
ka ke hookau hou ia ua kanawai la.
Ua hoike mai Ka Mea Hanohano C. Ka-
paakea, no ka waihoia o naʻLii mawaho o
ka hooponopono Aupuni ana ma keia Ku-
mukanawai, a o ka hana ka ma keia hope,
oia ka ka hoohalike ana i ke Aupuni me ke
Aupuni Beritania ma ka hooponopono Au-
puni ana.
Hoike mai Ke Mea Hanohano R. C. Wa-
le i na manao mahalo kiekie loa i ke aka-
mai o Ka Moi, ame kona makemake i ka
pomaikai o kona lahuikanaka, a olelo mai
oia, ina ka e kupono ke ano maikai o ka le-
hulehu i ko lakou Moi, alaila ka e ae aku
lakou i mea e ko ai kona makemake. Ma-
kemake ka Ka Moi, wahi ana, i ka mana e
hoopai i ke ino, a e hoopomaikai i ka pono.
Mahope o ia halawai ana, haule koke iho
la ka ua, a no ka hiki ole o ka Huakai Alii
e hele makaikai i ka mala ko a Mr. Wale
ua holo koke lakou i Waimea ma ia ahiahi.
He wahi Nu hou.
E ka Nupepa Kuokoa E ; oe : He wahi
Nu hou kaʻu e waiho aku ia oe, a i na he
pono no ke waiho iloko o kou mau lalani, e
hiki no ia oe ke hana pela, a eia ua nu hou la.
Ua kakau kauoha ikaikaia ka Lunakana-
wai apana o keia Mokupuni e hooikaika loa
oia, i koho ole ia na haole i mau Elele, e he-
le ana i ke Kauoha a Ka Moi--
Penei no ke ano o ke kakau ana. "E
hooikaika loa oe ia oe iho, a me ka Luna-
makai, a me na Makai malalo iho o olua, i
ole e kohoia na haole i mau Elele no ka ha-
lawai Elele a Ka Moi i Kauoha mai nei ; no
ka mea, aole he ono na haole ke kohoia i
mau Elele, aka, o na kanaka maoli na mea
pono ke kohoia i mau Elele--Nolaila, he
pono ia oe e hana koke i balota nou iho, a e
lawe oe i kekahi kanaka maoli e ae me oe,
i na o Kuaka oia no ; a e keakea aku oe i ka
hana o na poe e kue nei i ka manao a Ka
Moi--E hoonoho aku oe i hope nou ma ke
kiai hana balota ana ma ka pahu balota ; a e
nana oe i kanaka noonoo i hiki iaia ke noho
ma ke kiai pahu balota, a e hana ia me ke
akamai loa, i ole e puka kekahi haole ma ka
hana balota ana."
Oia na olelo o ka palapala i palapalaia i
ko makou Lunakanawai apana ; aole no hoi
i pau na olelo o na palapala la i ka hai ia
maanei, o ka mea nana i kakau kela palapa-
la, oia no ke Kiaaina o na Mokupuni o Maui,
Molokai a me Lanai--
Ua haawi ia mai ua palapala la e heluhe-
lu, a ua heluhelu wau a me kuu mau loa
hele, i na olelo a pau o ua palapala apiki la.
Aole anei o keia ka hoomaka ana e hoo-
kahuli i ko kakou Kumukanawai makamae,
kahi i ae ia na kanaka a pau, e koho aku ma
ka balota ana ( me ka hooweliweli ole ia, a
me ka kauoha ole ia mai e na Kiaaina a poe
e ae paha,) i na luna a lakou i makemake ai ?
I ka nana anaʻku, o ka hoomaka mua no
keia o ka hoolilo ana o na pono a pau o ka-
kou o na makaainana o Hawaii nei. Ina
he hikii na poe e noho ana ma na wahi kie-
kie o ko kakou Aupuni, e hoomakaukau, a
e hooweliweli, a kauoha kanawai aku i na
makaainana, i na mea a lakou e koho balota
ai, e like me na mea i haiia maluna, alaila,
he oiaio maoli no, o ka hoomaka lima ika-
ika no keia e lawe pio i na pono a pau loa o
kakou o na makaainana. Me ka mahalo i
na hoa oʻu. Kanakamaoli.
Wahine Pupule Make.--Ma ka la 6 iho
nei o kera malama, ua make kekahi wahine
pupule ma ka Halewai, ma Honolulu, aole
nae i ikeia kahi nona mai oia, ua hopuia oia
ma ka la 28 o Apetila, e hele wale ana me
ka ulala hele i ka po. Ua kakauia ka uhi ma
kona lima, a penei no ia : " Keoni Lai Kapa-
pale Naake." Ua pai makou i keia wahi mea,
no ka manao ana, he makamaka no koe ona
e ola nei.
Loi Kalo ame ke Kalo !
MA KA POAONO, IUNE EA 18 MA KA
hora 11 o ke awakea, ma KAWAIIKI, Kapalama, ma
kahi kokoke i ka hale noho o Jno. E. Barnard, e kuaila ana he
mau Loi Kalo lehulehu wale, me ka hapalua no o ke kalo e ulu
nei iloko e ua mau loi ia, a me ke kalo pu hoi o kekahi mau loi
e ae. H. W. Severance,
Mea Kuai Kudala.
Honolulu, Iune 10, 1864. 133-1t
OLELO HOOLAHA.
KA POE JURE KANAKA MAOLI NO KA
Aha Hookolokolo Kiekie ma Honolulu, Oahu, e hoomaka
ana i ka Poakahi, oia ka la 4 o Iulai, M. H. 1864.
W. N. Pualewa, S. Kanakaole,
Maeha, J. Maluaikoo,
J. Kahai, Alexr. Auld,
Alexr. Smith, Kapahukepau,
Kalaauala, Waihiualo,
Kahailone, Kauahoa,
Elemakule, S. Kumuhonua
Jesse Aimoo, Kealaloa,
E. H. Boyd, J. Komoikeehuehu,
Kaauamano, Keumi,
Hao Naone, Hama Naone,
G. Kamai, D. Lima,
JNO. E. BARNARD,
Kakauolelo o ka Aha Kiekie.
Honolulu, Iune 6, 1864 133-4t
OLELO HOOLAHA.
NO KA MEA, UA NOIIA MAI KA MEA
Hanohano G. M. Robertson kekahi Lunakanawai
o ka Aha Kiekie e WAHINEANA, no ka hookohu ia ia i luna
hooponopowaiwai o ULUOA (w,) no Honolulu, i make aku nei :
Nolaila,na hoikeia i na kanaka a pau loa,ke pili, o ka Poaono,
oia ka ia 25 o Iune, M. H. 1864, i ka hora 10 o kakahiaka, oia ka
la a me ka hora 1 olelolano ka hoolohe i ka oiaio o keia noi ana
mai, a me na mea hoole i hoikeia, aia ma ka Hale Hookolokolo
ma Honolulu, Oahu.
L. McCully,
Kakauolelo kokua o ka Aha Kiekie.
Honolulu, Iune 9, 1864. 133-2t
OLELO HOOLAHA.
NO KA MEA, UA NOIIA MAI KA MEA
Hanohano G. M. Robertson, ka Lunakanawai o ka
Aha Kiekie e HONUAIWA, noka hoolalo i na Palapala Kauo-
ha Haanui, no Kaneohe, Oahu, i make aku nei : Nolaila,
ua hoikeia i na kana a pau loa, ke pili, o ka Poalua, oia ka
21 o Iune, M. H. 1864, i ka hora 10 o kakahiaka, oia ka ia a me ka
hora i oleloia no ka hoolohe i ka oiaio o keia palapala kauoha,
a me na mea hole i hoikeia, aia ma ka Hale Hookolokolo ma
Honolulu, Oahu.
L. McCully,
Kakauolelo kokua o ka Aha Kiekie.
Honolulu, Iune 7, 1864. 133-2t
Pulupulu !
A UA MAKAUKAU NO HOI AU E KUAI
aku i ka pulupulu, penei :
Pulupulu i pau i ka waeia, 20 ken. no ka paona.ʻ
Pulupulu ma ka anoano i wae oleia, 6 ken. no paono.
E lawe no au i ka wela lole a me ka pulupulu i uku no ke
Kuokoa. H. H. Wini.
100-2m Luna Pai o ke Kuokoa.
LIONEL BROWNE,
LOIO O LADANA.
O KA MEA NONA KA INOA MALUNA, UA
makaukau e hana i na hihia a pau imua o na Aha
Hookolokolo o keia Aupuni. Aia kona Keena malunaʻe o ka
Halepai Polynesian.
Honolulu, Mei 24, 1864. 131-3m
MAKEMAKE IA !
KE KELEAWE ame KA HAO KAHIKO.
a e ukuia no ke kumukuai kiekie loa. E ninau no ma ka
Hale Hana Hao ma ULAKOHEO. 127-3m
OLELO HOOLAHA.
E IKE AUANEI NA KANAKA A PAU
ma keia Olelo Hoolaka. Ke hoolaha, ke hookapu nei au
i kuu mau aina i kapaia o
Waipunalei, Hilo, Hawaii.
Ina e loaa iaʻu, a i koʻu Luna paha, e hele ana kekahi kanaka
ma ke kula me ka loaa ole o ka palapala ae mai oʻu aku, alai-
la, e hopu ia no ia, a hooku ia e like me ke Kanawai. Ina e
loaa kekahi holoholona helehewa ma ua alua ia i oleloia malu-
luna, alaila, e uku no oia i $ 1.00 no ke poo hookahi.
THOMAS SPENCER.
Laupahoehoe, Aperila 20, 1864. 129-1m
LIO NALOWALE !
UA NALOWALE AKU MAI KOʻU
Halelio ma Honolulu, ma LIO PUAKEA, i kuniia
i ka hao K @. O ka mea nana e hoihoi mai i na
Lio la, e uku pono ia no ola.
C. PELELIKA PULUKA.
Honolulu, Mei 27, 1864. 131-3t
$15 MAKANA !
E NANA E KA POE A PAU !
UA AIHUEIA MAI KANEOHE
aku,ma ka la 15 o Aperila, 1861,he
Lio Kalakoa,
ua kunia P ma ke aha akau. E akula ka
uku makana i ka mea nana e hoihoi mai i ua Lio la, me ka hoo-
palia hoi o ka mea nana i aihue.
R. E. WAKEMANA.
P. S.--E pono i ka poe e noho ana ma na moku holo pili aina,
ke nana i na Lio e laweia ana ma na moku o lakou.
131-3t
OLELO HOOLAHA !
NO KA MEA, UA NOIIA MAI KA MEA
Hanohano G. M. Robertson, kekahi o na Lunaka-
nawai o ka Aha Kiekie, e W. L. MOEHONUA, no ka hoolalo i
na palapala kauoha o Hopuia, no Waikiki, Oahu, i make aku
nei : Nolaila, ua hoikeia i na kanaka a pau loa, ke pili, o ka
Poalua, oia ka la 14 o Iune. M. H. 1864, i ka hora 10 o kakahi-
aka, oia ka ia a me ka hora i oleloia no ka hoolohe i ka oiaio o
keia palapala kauoha, a me na mea hole i hoikeia, aia ma ka
Hale Hookolokolo ma Honolulu, Oahu.
L. McCULLY.
Kakauolelo kokua o ka Aha Kiekie.
Honolulu, Aperira 30, 1864. 129-2t
$20 00 MAKANA !
E HAAWIIA NO HE $20 I KA MEA NA-
na e hoike mai i ka mea a mau mea paha nana i AIHUE,
i ke kaulahao ame ka hao i paa ai o ke Kiaha Inu Wai, ma ke
Poo oka pali o Nuuanu, i hoopailaʻi lakou ma ke Kanawai.
GEO. H. LUCE
Luna Alanui o Oahu.
Honolulu, Mei 28, 1861 132-4t
OLELO HOOLAHA.
NO KA MEA, UA NOIIA MAI KA MEA
Hanohano G. M. Robertson, kekahi o na Lunaka-
nawai o ka Aha Kiekie, e IKOLE, no ka hookohu ia ia i Luna
Hooponopono Waiwai o Kauhi (k,) no--------, I
make aku nei : Nolaila, ua hoikeia i na kana a pau loa, ke
pili, o ka Poalua, oia ka la 21 o Iune, i ka hora 10 o kakahiaka,
oia ka la a me ka hora i oleloia no ka hoolohe i ka olelo o keia
noi ana mai, a me na mea hoole i hoikeia, aia ma ka Hale Hoo-
kolokolo ma Honolulu, Oahu.
L. McCULLY.
Kakauolelo kokua o ka Aha Kiekie.
Honolulu, Mei 28, 1864. 132-2t
OLELO HOOLAHA.
UA HOOPII MAI O KA HOLOKU (k,) KUE
i kana wahine mare ia KAULEI, no Kona, Hawai, ma-
mua, e hooki i ko laua mare ana, no ka haalele wale ana nona
makahiki ekolu o Kuulei, i kana kane. E hanaia keia hoopii
imua o ka Mea Hanohano R.G. Davis, kekahi Lunakana-
wai o ka Aha Kiekie, maka la 30 o Iane, i ka hora 10 o ka-
kahiaka, aia ma ka Hale Hookolokolo ma Honolulu, Oahu.
G. W. BROWN.
Kakauolello kokua o ka Aha Kiekie.
Honolulu, Mei 27,1864. 132-2t
OLELO HOOLAHA.
E IKE OUKOU NA KANAKA A PAU,
na keia Olelo Hoolaha, o makou o ka poe nona na loaa
i kakauia malalo, ke hookapu aku nei makou i ko makou
aina hoolimalima, a me kekula i lilo ia makou ma ka hoolima-
lima ana, e waiho nei ma Kaluaolohe. Aole e hele kekahi ka-
naka a mau kanaka paha i ke kula i ka wahie, me ka uku ole i
ka luna mamua, ua kapu na mea a pau, ka pohaku a me na
mea ulu e ae, ka Lio, Bipi, a me kekahi mau holoholona a ae,
aole e kukulu i ka Lio ma ko makou kula, eia na mea i koe, a
ka lio hoopaa kaula maloko o na hora he 24, e hopuia kela mea
keia mea e kue ana i na mea i halia ae la maluna. E lilo keia
i olelo paa maluna o ko makou aina, mai kona ia e hoopakalaʻi
ma ka nupepa Kuokoa. Ua koho makou la J. W. K. KAAIR,
i Luna nana e hooponopono ko makou aina hoolimalima, a me
ke kula. O makou no me ke aloha.
Kahue, Kekai, Hulu, Opu, K. Kale (w,)
Kaluaolohe, Waikiki-waena, Oahu, Iune 1,1 864. 132-2t
OLELO__PAPA !
KE HOOMALU AKU NEI AU
i ke Kula a me ke Kuahiwi, O Honouliuli, mai
o a o ; ma Ewa, Oahu, ina e makemake keka-
hi mea, a mau mea paha, e hele make Kula a me ke
Kuahiwi, i ka Lio, Bipi, a me na mea e ae ; eia ka lakou, e he-
le aku i ka poe i haila na inoa malalo nei, i lohe lakou, a aka
ai e lakou. Eia na poe nei :
M. C. MAUNAKEA, ma Honouliuli-kai
KAMAKI MUOLO MIKI, ma Lihue.
AIKAKE MONTGOMERY, ma Puuloa.
O ke kumu o keia papa ana, eia no, aohe oʻu makemake e
hoopu-a-a-ia na holoholona i walea a e noho mau ana ma keia
mau Kula, o aea auanei lakou.
E hoopaiiaʻna ka poe e hoolohe ole ana i kela.
Ua pili kela Olelo Papa i na kanaka ponoi o ka aina, a me na
poe o kahi e kekahi.
J. L. DOWSETT, ( Kiko Pelekana.)
OLELO HOOLAHA.
AUHEA OUKOU E NA HAOLE MEA
Halekuai, a me na Pake, na kanaka maoli, ke papa
aku nei au, mai noho oukou a hoale, a hookipa paha
ia ia ma ke ano hewa, a ma kekahi kumu e ae paha, i
kaʻu wahine mare, ia
KALIKO.
no ka mea, ua haalele kumu ole mai aia iaʻu, a o ka mea a mau
mea paha e hoale ana ia ia, maluna ona ko oukou paha, a aole
loa wau e hookaa ana ia ale. KIMO (Paka)
Kapamoo, Honolulu, Iune 7, 1864. 132-2t
MAKEMAKE IA ! MAKEMAKE IA !
Ka Loli ! Ka Loli !! Ka Loli !!!
KE MAKEMAKE NEI KA
mea nona ka inoa malalo nei, e kuai
aku i na LOLI o na ana a pau, ke nanai kupono, ole hoi
ka LOLI mai ka aha loiha ka loa a hiki i ka alima, a mao no
hoi i me ke kaniai pono ia a maioo maikai, a penei ka hana ana
e pono ai : K ho-o i ke kai maoli o ka mana iloko o ipehea, a
i elua paila ana, a e hoopoha uuku no na ke koa o ka LOLI, i
hookahi paka iniha-mai oki o hoopaha hoi mamua o ka opu
o ka Loli, aohe pono ke hoopuka ia ka naau ; a pau ia mau
mea i ka hanaia alaila, kaulai a maioo maikai. A ina e ha-
naia pela, e uku no au : Eono Keneta (6) no ka paona
LOLI hookahi, a ma no hoi e nunui loa ke kino e ka LOLI,
alaila, nui ae no ka uku. Penei ke kuai ana : Ina elima iniha,
ka loa o ka Loli, Eono keneta no ka paona ; a ina eono iniha.
Ehiku keneta no ka paona ; a ina ewalu iniha. Eiwa ke-
neta no ka paona hookahi, a pela aku.
Eia Kekahi :__He makemake no wau e kuai i ka LALA
MANO ame ka PEPEIAO LAAU. A nolaila, e na makamaka,
e lawe ae oukou i ka Loli, Lala Mano, ame ka Popoi-
ne Laau, ma koʻu Halekuai, ma ke Alanui Nuuanu, makai
iho o ka Halekuai o AKK, a mamua mai hoi o ka Hale Paloa o
na kanaka Hawaii, oia o Haleola. Me ka mahalo.
AKUWAI,--Moo Kalepa.
Honolulu, Aperila 22, 1864. 12@-3m