Ka Nupepa Kuokoa, Volume III, Number 24, 11 June 1864 — Page 1

KA NUPEPA KUOKOA

Ke Kilohana Pookela no ka Lahui Hawaii.

BUKE III. HELU 24. HONOLULU, IUNE 11, 1864. NA HELU A PAU 133.

"KA NUPEPA KUOKOA."

HOOPUKA MAU IA MA HONOLULU

I kela Poaono keia Poaono.

$2,00 no ka makahiki. ME KA HOOKAA MUA MAI.

NA OLELO HOOLAHA — aole i oi mamua o 10 laina no ka hoo- puka hookahi
ana, $1.00 ; alua komo ana, he $1.50 ; hoo- kahi malama, $2.00. E uku
mua ia mai ke dala o na olelo hoolaha a pau e hoounaia mai ana e pai.

KANIKAU — he hapalua dala ka uku no ka aoao hookahi o ka pepa leta, oia
hoi 4 keneta no ka lalani hookahi — penei: he 25 lalani. $1.00 ; 50
lalani, $2.00; a pela'ku.

KA UKU NO KA OLELO HOOLAHA — ka uku pepa, a me ka uku o ka Kanikau, e
haawiia no ma ka lima o na Luna o ke Kuokoa, a i oleia e hookomo mai no
ma ka leta, a hoouna mai i ka Luna Pai.

O NA UKU PEPA A PAU E HOOKAA MUA MAI NO — aole e kauia ka inoa o kekahi
haole a kanaka maoli paha, ma ka inoa o ka poe lawe pepa ke ole e hookaa
e mai mamua. E pono ke hiipoiia keia mau rula, no ka mea, he emi no ka
auhau no keia nupepa. H. M. WINI, (Luna Pai.)

KA "NUPEPA KUOKOA."

Is published in Honolulu

EVERY SATURDAY, $2 00 per annum...........in advance.

ADVERTISEMENTS not exceeding 10 lines, inserted once for $1 00; twice
for $1 50 ; and $2.00 for one month ; all advertise- ments must be paid
for in advance. KANIKAUS will he charged 1.00 per page, or 4 cts. a
line. PAYMENTS FOR ADVERTISEMENTS, Subscriptions or Kanikaus, may be
paid to any of the Agents of the Kuokoa, or may be enclosed in a letter
to the Publisher.

ALL SUBSCRIPTIONS must be PREPAID. No names, either of foreigners or
natives, will be inserted on the subscription list until paid for. This
rule must be strictly adhered to, on account of the low subscription
price.

H M. WHITNEY.

Publisher.

Volume I and II of the KUOKOA, bound, for sale, $3.50 each.

Persons having complete sets of the above, can have them exchanged for
bound volumes, by paying $2.00 each.

He kanikau no Kapunahele.

He kanikau keia nou e ka pua hoonani pua mae ole o ka nahele — e, O oe
ka uhane i he- le i ke kuluaumoe, i ka hapalua o ka po — e, O hanehane
ka uwe a ka wahine, e uwe ana i ka eha, ke maeele nei au a puni — e,
Puni- hei ka makua i ke aloha, kaumaha ke kane i ka minamina i ka hele o
ka hoapili o ke kino — e, Kuu wahine mai ka uka anuanu, hoa pakui anu o
ka po kapa ole ke moe oe, O oe ka ia e ka pua Hanare pua lahaole o
Hale-aloha i nalo aku nei — e, Nalo na maka huna i ke aouli, pau ka ike
ana i ka nui — e. O ka wai manoi wai hoonani o ke kino i po- niia i ke
ala oe, O oe ka ia e ka la hiki mai ma Hanakaulua, elua olua e alo nei i
ke anu

— e, Onei, o kuilua ka pihe i ke aumoe i ka wehena i ka pili o ke ao —
e, O ka mai nae oe o holoku i ka houpo a lawe lilo i ke ola

— e, O oe ka ia e ka pahukoa pahu-kilika e huila nei i ke kula oe, Kuu
hoa mai ka ai kau i ka laau ai haaheo a ka malihini e ke- na nei i ko
laila kupa oe, He kupa ka wahi- ne he kamaaina he kiai no ke one hanau
ke noho oe. E uwe helu mai kaikaina ole, alo- ha ino kuu hoapili o ka po
kane ole — e Kuu hoa mai na kai ewalu, mai ke ala lewa i ke kai a noho i
ka aina makamakaole — e, Kuu hoa mai ka pihe kanaka o ka uwapo, mai ka
ai haaheo i ke kino — e, Huli ke alo o ka uha- ne i Nuuanu, i ike i ka
ua a Kamakahala, ke kilihau mai la i na pali — e.

MERE KAMALU.

Ki, Puna, Hawaii, Aper. 24, 1864.

Make Aloha.

I KE KUOKOA :— Ua make o Sara Napuu- naio, ma ka la 29 o Aperila, ua hoi
aku oia i ka aoao mau o ka honua. Nolaila, ke no- ho nei makou na keiki
me ke aloha mina- mina ia ia, ame ke kaumaha luuluu o ko makou manao;
nolaila ke kumu o ko'u hoo- ili ana aku ma ko kakou nupepa, ke oluolu oe
e ka Luna Hooponopono.

Nolaila, ke hai aku nei au i kona wahi moolelo uuku, mai ka wa i loaa'i
ia ia na keiki, a hiki wale i na la hope o kona mai ana ; he makuahine
malama pono loa oia ia makou i na keiki, i na mea e pono ai o ke kino,
ame ke ao mai mamuli o ka pono oiaio o ka Haku. He wahi luahine haipule
no oia, ua pule pu maua me ia i kekahi wa, ua paipai mai no hoi, a hiki
i na la hope o ko- na mai ana, aole i nele kona pule ana i ke Akua, ua
pule nui oia, me kona aloha nui i kana mau keiki, aole ia i makau iki i
ka make, e ake no ia e noho pu me ke Akua ma ka lani, a malaila e maha
mau ai.

No ka mea, ua hoomanawanui oia me ko- na wahi kino nawaliwali loa, me ka
eha nui no hoi ma kona kino a puni, ma na iwi ame ka io, ua kau mai na
mai he nui wale ma- luna ona; a ina hora hope, ua kulou iho oia e hiamoe
ma ka ilina mau o ko keia ao, a laweia'ku la kona uhane ma kela ao. Me
ke aloha no. S. PAPIOHULI.

Hanapepe, Kauai, Mei 6, 1864.

[ * E heluhelu kakou e na makamaka i keia wahi leta maluna'e nei, a e
ike iho au- anei kakou i ka oluolu mau o ka poe e make ana iloko o ka
Haku. LUNA HOOPONOPONO.]

Kumu manao.

" Heaha ka mea i oi aku ka mana ; o ka Pahikaua anei o ka Penisila paha
? "

E KA NUPEPA KUOKOA E; ALOHA OE :— Me ka lana oluolu o ka puuwai a ke
aloha, a me na kaomi pumehana hoolele hauli a ka ma- kemake e hoouna aku
i keia Episetore i ou la; a nau ia e paki haalele ae imua o na opuu
opiopio o keia lahui a pulelo aku i na ale hanupanupa o na moana nui o
ka honua nei; i ike mai ai na lahui hookalakupua i keia mea he pahikaua
a me ka penisila. No- laila. " Heaha la ka mea i oi aku ka mana ; o ka
pahikaua anei, o ka peni-sila paha?"

Ua ike nui oukou, aua hoomaopopo lea i ke ano ili o keia mau mea elua,
ka pahikaua a me ka peni-sila.

I ka nana aku i ka pahi-kaua ma ka lima o ka Alihikaua i kona hulali
ana, oiai oia e holo ana i o i-anei, iluna iho o ke kahua-kaua me ka
wiwo ole i kona poe enemi, e hou aku a e kaha iho me ka maka o ka
pahi-kaua a ke aloha ole, e oni kapalili ana iloko o ka puuwai ; a haule
iho la na miliona kanaka iloko o ka make mainoino; e uwe ala-la ana i na
ki-ki-ao a ka popilikia ilihia mai iluna o ke kino, e haluku ana hoi
iloko o ko lakou moanawai-koko, nolaila, hu ae ke aloha o ke kane i kana
wahine, na keiki, na makua, na makamaka a pau i ka i ka ike ole mai i
keia pilikia.

Pela anei ka peni-sila ; Aole, he wahi mea uuku ia a nawaliwali loa ma
ka lima o ke keiki naauao, nana i ulele iho i na olelo ae- like, a kakia
paa iwaena o na aoao elua, a me na kuikahi nui iwaena o na Aupuni nui
kaulana o ka honua nei, ka hoouna aku ka hoouna mai i na leta o kela ano
keia ano, ka hoolaha manao imua o ka lehulehu a puni ka honua nei, ma na
Buke, na Nupea, a Pe- pa e ae paha, a pela aku.

Nolaila, ia oukou e na opuu-rose o ka la- hui e noho hoolai ana ma na
awawa uliuli, a me o'u mau hoa holoholo i-o i-anei iuka i kahi e noho
ana, mai ka la puka i Haehae a ka welona aku o ka la i Lehua. Aloha
oukou.

KA PAHI-KAUA.— Aole paha he mea po- hihihi i ka hana i hanaia e ka pahi
kaua ma ka lima o ka Alihikaua, a me kona mau pu- ali-koa, ke nana aku
kakou i ka moolelo ka- ua o na Aupuni nui o na kau i hala, a me ke kaua
huli-amahi a ko Amerika i keia mau la e hoohalulu mai nei; heaha la ka
oukou i ike ai iloko oia mau moolelo, a i lohe mai ai hoi?

Eia ka! O ka hou aku o ka hou mai lele liilii na lala pili i ke kino;
aole manao iki ke kauwa i kona Haku, ka makamaka i kona hoalauna, ka
Alihi-kaua i kona hoa Gen., a kanalua iho la ka manao me ka i ana, e
uoki ka hou aku a me ka hou mai e haule ana iloko o ka make weliweli lua
ole, aoia mu- muku mai kekahi poe me ka mainoino i-o i-anei me ka uwe
nui i ka eha o ke kino.

Kahaha ka manao, me ka weliweli nui; palupalu hoi na io paahana a ke
aloha i kana hana o ka hookipa i ka hana puahi a ka pa- hi-kaua ma ka
lima o ka Alihi-kaua a me kona puali-koa. Me ka Liona i haehae iho i ka
io o na holoholona ma ka waoakua ; pe- la no hoi ka pahi-kaua i haehae
iho ai a oka- oka liilii na io paahana o ka hoalauna a po- ke haalele
iho i na iwi punahele a ke akua mana i kamana ai. Nolaila, he mana nui
ko ka pahi-kaua e kaili i ke ola o ke kanaka i lohe mai ai oukou e na
hoa.

Eia hou: O ka mana o ka pahi-kaua ka mea nana e malama nei i ka pono
Kuokoa o ke Aupuni, a me ke Ola o Ka Moi. Pela ko kakou ike ana i na koa
kiai o ko kakou Moi Ilihia Kamehameha V., ma keia Aupu- ni, a pela aku
no hoi ko kakou lohe i na Aupuni e ae, ua malama ia no me ka mana o ka
pahi-kaua; me he mea la ua hoole ke koa i kona ikaika kui aku kui mai, a
hookau aku i kona manao maluna o kana pahi-kaua e oaka ana ma kona
puhaka, i na wahi a pau, i ole ka pahi-kaua me kona mana ea; hiki anei i
ka ikaika wale iho no o ke koa ke kue aku i ka mea makemake e hookahuli
i ka maluhia o ke Aupuni, a me ke Ola o Ka Moi ? Ka ua mea hiki iho hoi
ia, heaha la ia, he Panuhunuhu paha he i-a kuehu ke-a.

Owai la o oukou ka i ike a lohe hoi i ka moolelo o ke Gen. Bonebate (ka
Liona mai ka waoakua mai,) ka Alihikaua kaulana a puni ka honua nei, ka
mea i hoopio iho i na Aupuni a pau o Europa. Ua kaikai hele aku anei oia
i kona mau miliona koa ma na mauna kiekie o Rusia a me na wahi e ae ana
i hoopio ai mamuli o ka ikaika wale iho no o ke kino o kona mau koa, a
kiola wale aku kela mea keia mea i kana pahi-kaua mai kona puhaka aku ?

Aole, e aho no ke koa e hoowahawaha ia ia iho, ke kiola aku oia i ka mea
nona ka mana e hiki ai ka hoolanakila ae maluna o ka o ka enemi, aka,
aole nae hoi pela i ike ia ma ia moolelo' ua hawele paa iho kela mea
keia mea i kana pahi-kaua ma kona puhaka i hoa pili no ke ao a me ka po
o na la pilikia i ke kaua. &c. &c.

Pela no hoi ka mana o ka pahi-kaua e hoomalu nei ia " Beritani Nui" ke
Aupuni aiwaiwa nui wale o ke kaulana ma ka honua nei a puni, nona ka hua
olelo laha ole i na Aupuni e ae, " aole e napoo ka la ma ke Aupuni o
Beritania," no ka mea, ua pulumi pauia na Aupuni a pau o ka honua nei me
ka mana weliweli o ka pahi-kaua, nolaila, ua nui loa kona mau panalaau
ma kela wahi keia wahi, a maluna iho o keia Aupuni ke kiai nei ka
pahi-kaua i ka eu, ke kalohe, ka hookalakupua, e makemake ana e hoopau i
ka maluhia o ke Aupuni, a me ke Ola o Ka Moi. &c.

Ua maopopo lea, he mana nui ko ka pahi -kaua e hoolanakila maluna o ke
ola o na ka- naka, a ma kona mana i paa ai ka maluhia o na Aupuni, a me
ka mea nona ka noho ana ma ka Nohoalii. Ina pela e huli i ka hao
mageneti o ko kakou noonoo ma ka lua.

2. Ka penikila. Heaha la na mea e akaka ai ka oi aku o ka mana o ka
penikila ? Ka hoonaauao ana e ike ai i ke kakau-lima, ka waiwai nui keia
i loaa ma ka lima o ke keiki naauao, nana i hooneenee aku i ka pa- ne
poo o na noho kiekie e lilo i kakauolelo a hoonoho ia ae hoi ma na
Oihana Aupuni, a i hiki ai hoi ke malama waiwai, ma ka oi- hana kalepa
waiwai.

Nolaila, ke ao nui nei na keiki opiopio ma ka nohea o keia lahui i keia
ike i hiki ai ia lakou ke hoouna leta o kela ano keia ano, a i kaula e
paa ai ke aloha wela iwaena o na mea elua, ka makua i ke keiki, ka
makama- ka i ka hoalauna, na'lii i kona mau makaai- nana, oiai hoi e
kaawale ana kekahi me ke- kahi ma kahi loihi aku, aka, ma ka mana o ka
penikila i hooulu ia ai ka naauao o ka lahui a nui loa.

Eia hoi: Ma ka mana o ka penikila i hi- ki ai ka hoolaha manao i o a
ianei, a penei ka Honua. Ua ike oukou i ka laha ana o o ko oukou manao
iloko o na nupepa i ku- kuluia iloko o keia Aupuni, malaila kakou i ike
pinepine ai i na olelo hoolaha he nui wa- le, a i hoonui iho ai hoi ka
maka i ka olioli i na '' Nu hou " o na kahuakaua e noke mai la i ka po a
me ke ao. Owai la ka mea o Hawaii o Keawe i kaikai hele, a kukala leo i
kana mau olelo hoolaha, a hoike "Nu Hou" o kela ano keia ano ma na kapa
kahakai o keia pae moku, e like la me ka nupepa Kuo- koa e welo haaheo
nei ma na kai ewalu o ke- ia mau Ailana i kela hebedoma keia hebedo- ma
? Aole, a he ole io no.

Eia hoi: Ma ka mana o ka penikila i ha- naia ai na hui-kahi nui iwaena o
na Aupuni nui. He kaula paa keia nana i nakinaki iho i na pomaikai
iwaena o na aoao elua, ane hiki ole i ka mana o ka pahikaua ke okioki, a
ke imi i mea e pau ai ka mana o ka peni- kila, a hoopau ae hoi i ka noho
kui-kahi ana, o na aoao elua i mea ole. E lilo e ka mana o ka pahikaua i
mea ole, e pau ae ka noho ana o na'lii ma ko lakou kulana kahiko i ke
auhulihia e mau no ka mana o ka penikila. Pela no ka mana o na olelo
aelike o kela ano keia ano i hanaia iwaena o na aoao elua me ka
penikila, e aho ka lilo aku o na wai- wai a pau o ke kanaka, a noho
ilihune oia, ke hookahuli oe i ka olelo aelike mawaena ou, ame kou hou —
a mahope e nahu mai auanei oia ia oe, me he ilio hae la, a o ka poino no
ia, loihi ka ihu i ka hukiia, kaohi i ka lae i kahi paa, i kau a mea he
mana o ka penikila.

Eia hou; ke hoolanakila nei ka mana o ka penikila maluna o na lahui a
pau. He mea kupanaha ka hoolanakila ana o keia wa- hi mea uuku a
nawaliwali loa maluna o na lahui a pau, maluna o na kanaka ikaika, na
kanaka hanohano o kela aina keia aina, na alii nui o ka honua, a hala
loa aku i na kei- ki hanau mua a ka hupo a me ka poe e no- ho ilihune
ana.

Me ka mana o keia mea nawaliwali i mo- kumoku liilii ai na kaulahao a ke
aloha ole i kauia maluna o na kauwa kuapaa he 23,- 000,000 ma ke Aupuni
o Rusia, i ka ma- nawa i laha aku ai ka palapala aloha lahui a ka Moi
aloha Alexaneder, e hookuu aku i keia mau miliona kauwa, a e hoihoi mai
i ko lakou kulana kahiko, a ma ia wa pokole no, ua hookuuia; a pela no
hoi o A. Linekona ka Peresidena o Amerina Huipuia. Me ka mana o keia mea
he penikila, i kakau iho ai

oia i kona inoa hanohano a me kana olelo mana iloko o kekahi palapala e
hookuu wale aku i na kauwa kuapaa he 4,000,000, a ua hookuuia no ma ia
pokole, nolaila, ke noho nei lakou me ka pomaikai; a o na haku na- na
lakou i hoouna, ke noho wale la mawaho o ka laau a ke keiki kupa o
Hawaii nei oia o ke Kuaokalani.

Pela no keia Aupuni e ku hoolai nei iloko o keia moana kai i keia la. Ua
ike oukou e ka poe kahiko, a ua lohe nui ka poe opiopio, i ka lawe lilo
ia ana aku o ke ea o keia Au- puni e Lord George, kekahi kama-eu i au
hele mai ma na ale kuehu o keia moana, i ke kau o ka Moi aloha
Kamehameha III i ha- la i ka make ; he nui ka pilikia, uwe na 'lii, ka
papa wale iho no na makaainana, aole no he mea i koe, ua kau ka Hae
Beritania, ao- le hoi ka Hae Hawaii ma ia wahi. Nawai la i hoihoi mai ke
ea o keia Aupuni i kona one hanau, a hoohoka aku i ka manao o ua wahi
kanaka eu la ? Na ka mana o ka pahi- kaua anei, a me ka ikaika o na koa
o Ha- waii nei ? Aole, na ka mana o ka penikila, ke koa ikaika nana i
hoihoi mai. Ina i ole keia mea, pehea la auanei e na hoa ? Pe- hea hoi.

No ka mea hoi, me ka mana o ka peniki- la i puolo paa ia ai na olelo
mana a ka Moi Wahine Victoia, e hoihoi mai ana i ke ea o keia Aupuni me
maluhia, nolaila i ike aku ai kakou i ka welo haaheo ana o ka Hae Hawaii
ma na eheu o ka makani, a me ka malama ulumahiehieia o ka la i hoihoiia
mai ai i ka aina kupa, a me ka makani pahili pa- lua o na kai ewalu i
keia manawa.

Eia hou hoi; me ka mana o ka penikila i hoopauia ai ke kaua ana o kekahi
ma lahui kanaka i kekahi a me kekahi, a laha ae ka maluhia a me ka
pomaikai ma keia mau ai- na. He nui loa ka pilikia i keia mea he ka- ua,
aole o kanamai, ku ke ope, hana ka haa- we, kahe a muliwai na kulu
waimaka, i ka ike aku i ka makolukolu o ka poino.

E nana aku na maka i ko Amerika Hui- puia i keia mau la, a pehea ka lohe
ana mai? Pehea mai ka hoi kau, ua hala ka nani o na la maluhia, a ke
punohu nei ka uwahi o ka hoomainoino ia, kaniuhu hoi ka poe waiwai i ka
noke ana ole a ke ahi ma ka moana a ma ka aina i ko lakou waiwai, a pela
no i na kau i hala. E hiki anei ke hoopau koke i ka minute hookahi i ke
kaua, a laha aku ka maluhia, me ka pu, ka elau a me ka pahika- ua ? Aole
paha ea ? Me ke aha la e pau koke ai ? Ma ka penikila no, no ka mea,
oiai na alii no na aoao kue, e kaua aku ana a e kaua mai ana a nui ka
poino, a nolaila, kakau iho la laua e hoopau i ke kaua ana, a hoouna aku
la i ke kahua kaua i ka mana- wa i maalo aku iluna o kahi e a-a ana ka
inaina wela o na aoao elua, a ua pau koke iho la, o hoi aku la kela mea
keia mea i ko- na wahi. I. W. N. K.—

Lahaina, Maui, Mei 29, 1864.

He mau kanaka lele pali !

E KA NUPEPA KUOKOA E ; Aloha oe:— Ua loaa mai ka wa kupono e kamailio pu
kaua, no ka loaa ana mai o kahi ukana, a nau ia e hookomo iho ma kahi
kaa-wale o kou kino holo okoa, a nolaila, me oe no ka mahalo ia, a me
makou no ka iini puuwai, a e ola kou inoa ma o ke akua la.

Ma anei kakou e ike ai, i ke kumu o keia mau kanaka lele pali ma ka po
poaha iho nei oia ka la 21 o Aperila; o ke kumu o keia le- le ana, i ua
ahiahi la no, hele aku la no ma- kou mai Kalalau aku a hiki ma Pahakuao,
a iho aku la makou i ua pali nei, kahi a ua mau kanaka nei i lele ai; o
keia iho ana o makou i ua pali nei, i iho i ke kamokoi ia, a hiki ilalo,
noho makou i ka mokoi a poeleele, hoomakaukau makou no ka hoi, a pii e
aku ia no lakou la, elua mau wahi keiki mamua, o Alii mamua, o Kaala aku
mahope ona, a o Samuela aku mahope aku o laua la, aia no wau a me A.
Mulihele ke noho nei ma ke kumu o ka pali, a ke pii la hoi laua la ma-
mua, ia pii ana aku nae la, ka haule mai la no ia o Alii, nona hoi ka
haule, puiwa e hoi i o Kaala o ka haule pu aku la no ia o laua ia make
hookahi, " o ka la manu paha ia o Kamalama ke lole-lua nei ka make i ka
wa hookahi," o ka haule aku la no ia a lalo, o ka make aku la no ia,
make loa kekahi a ma hope pohala hou ae ana, ua puka nae ke poo eha ka
uha, a me ka lehelehe-luna, ma ka nana iho he mea e ka manaonao; o Alii
hoi haki ka lima; o ke kuapoi o ke kuli, unu ia mai la iluna.

A nolaila, me he mea la e ao mai ana ka pali ia makou. O ke aloha no kou
e ua hoa aloha nei, e moe ae keia ua hala ka wa moe.

Na K. Paulo. Apopo, Kalalau, Kauai, Aper. 21, 1864.

Ke Aniani Kilohi o Hawaii.

E KA NUPEPA KUOKOA E ; Aloha oe:— He- aha ka mea e ole ai e kuka
pinepine ai na mamo a Wakea ma laua o Papa, no lakou iho, i ka aui
ana'e, ka halo ana iho, ke kilo- hi ana iho ; ua emi — ua uuku iki ke
koena o nei hanauna. He pono ! He pono loa ia ! O ke ala like o na
pulapula a Kameha- meha Nui i hoohui ai malalo iho o ka Ma- malahoa, " E
hele ka elemakule a moe i ke ala * * *. " Haiaoia ke kanaka, " E aloha i
ka hoalauna e like meia ia ia iho."

A, ano la, ke kau nei ke ao naulu a ka na- lu poipu mai Kahiki mai,
kaikoo loa : oia hoi, ke ike nei kakou i ka naue ana o ka ha- nauna
Hawaii, (o kakou no ia,) ma ka inoa e nalowale ai. A ke pii nei hoi na
lahui e, ma ke alapii o ka mahuahua mau. Ehia la o na makahiki mai ka
hoomaopopo ia ana o ka nui o na kanaka o na moku o kakou nei, e
Vanekouva, (ka makamaka oiaio o Hawaii nei,)— a hiki i keia makahiki ? I
nalo koke aku nei ekolu haneri me kanakolu tausani a oi aku, a emi mai
paha. Ehia la hoi o na makahiki i hala ae mai ka la i noho mua ai ka
haole ma ka lepo o Hawaii nei, a hiki i ka la a'u e kakau nei i keia
palapala, i ma- huahua mau ae ai lakou a i ka nui loa ? He elua mea a
kakou e ike nei: a malaila iho e kakau manao ai. O ka emi ana ka mua, a
o ka nui ana ae ka lua.

He molaelae wale na haina o na ninau maluna, na opio o Halehoomalamalama
e hai ae; ka uuku iki o ia mau makahiki, na 'Lii me na Hu — i ka alawa
ana'e e lelehu mai ana lakou nei. He pono e nalowale loa ia kowa.

A, a no ka mea hoi, ina e ku ana ke ka- naka imua o ke aniani kilohi
maikai, e hoo- maopopo auanei ia i kona hiona, i ka puu, i kee; a
haalele aku ia i ke aniani, poina ko- ke iho la kona helehelena. Ua
hoomaopopo no kakou, elua mau mea i kokua ilaila, o ka mea kino moakaka,
(ke aniani,) a me ka mea kino paapu, (ka heu,) ka mea i hoihoiia mai na
kukuna malamalama, no ia i ku akaka'i kou helehelena iloko o ke aniani
kilohi.

A, a ina e hoao ana oe e holoi a pau i ka heu o kou aniani kilohi, ma
kona hapalua li- ke, e hoomaopopo lea no ia, aole e ikeia ko- na ano ma
ka hapalua o ke aniani i pau ia kona heu.

A no ia mea, ke ku akaka nei ke aniani kilohi no Hawaii nei, oia hoi ka
pono Kari- sitiano.

Ke ole nae au e noonoo kuhihewa iloko o nei mau la loloa, a me na po
pokopoko o ka Makalii, a ka Honua e naue nei ma kona ala hele iho. Ma na
aupuni nui i loaa ka naauao o keia ao wale iho no, aole no i kao- hi
pono ia me kona mau iini a pau, pela no na kanawai hoomalu kino, aole no
i kaohiia ko loko ilaila, ua like no ia me ka aniani ua pau ka heu.

E hiki anei i na kanawai oolea ke hoopau i na ino o keia honua ? E hiki
io no anei ia mau kanawai ke hooulu i ka lahuikanaka ?

Pela ka manao o kekahi aupuni nui i ka wa kahiko. I ko lakou hoopau ana
i ka ma- luhia o ka pono Karisitiano, a haalele i ka malama ana i ka la
Sadati. Ua poina anei ia kakou ko laila hana ino ia wa ? Ua poina anei
ia kakou ka hooakua ia mai o ka noonoo malaila, i ka wa i kinaiia'i ke
Sabati, ke kukala ana o ka make, he hiamoe mau loa no.

Ke alii ana mai o ka weliweli, a me ka pepehiia a make na tausani a me
na umi tau- sani ma kela aina maikai loa o na Karisiti- ano, i kona wa i
hoolei aku ai ka hoomana ana i kona Akua ?

Pehea hoi o Sepania, a me Italia i keia manawa ? He hapa loa ko laila
ike i ka Bai- bala. A ua kaulana loa i na hana haumia, a ua paapu i na
powa a me na hana ino e ae. A pela no hoi na Paniolo ma Amerika waena, a
me Amerika Hema.

Aia la mahea ka noho maluhia ana, ka la- ko a me ka pomaikai io ? Ka nui
a me kona mahuahua mau ana ? Aia no ma na aina i mahuahua ka ike i ka
olelo a ke Akua, aia ma Amerika Huipuia, ma Beritania, a me Geremania.

Pela no e lana nei ka manao o ka mea nana e hoopuka nei i keia manao no
ka la- huikanaka. A ke hoohalike nei oia i na ka- nawai me ke aniani i
paa ole kekahi aoao i ka heu. A o ka pono Karisitiano no ka heu, ka mea
i hoihoiia mai ke kukuna malama- lama. A ma ka hui pu ana o keia mau mea
elua, e puka mai ai ka waiwai nui.

A, he pono nae ia kakou ka manaolana ana i keia wa, e noonoo pono ana ko
kakou

poe Mahaloia, i na kanawai kupono e hoou- lu ai i ka lahui. Malama paha,
o ko lakou mea ia i hiki ilaila — e hoola i ka lahui. E hookauia mai ana
paha i mau kanawai gula. Ke mahalo aku nei au i o'u hoa Kumuao o kuu
aina hanau o Maui o Kama, i ka hoo- hui ana i ko lakou halawai kuka ma
na mea e pili ana i ke ola o ka lahui — kai kokua nui ma na mea a ko'u
uhane i makamae ai. He pono na lakou ia hana oiaio, no ka mea, a pela no
hoi ka mea mau i ko Maui Hikina (East Maui.) He oioi, aole nae i kuikahi
pu ko'u manao me ko lakou, ma kahi o na huaolelo hakaka no ka rama e
apono ana ke puhiia ma Hawaii nei.

E noi ana au ia lakou, e hoihoi i ko la- kou manao no ia mea — Ke i mai
nei hoi ia'u, he haole no ka aina puniole komohana, " Aole pono e ae ia
e puhi ka rama ma Ha- waii nei ; he mea ino, ina e puhiia ka rama, nui
ka haunaele — kue aku kue mai — aloha ole — pupule — ilihue — make wale,
no ka mea, aole paha e loaa ana ka hapalua o na kana- ka nana i inu
pakiko me ke kupono ma Ha- waii nei; a ina pela, e lilo e paha i ka make
ka hapanui — pupule — pooeha * * * Heaha ka pono ? He pono no e
hookaheia ka Mola- keke o na Hale puhi ko i ka muliwai. Ge- remania kona
aina hanau. A nawai hoi ke kulike o kana mea i hoike mai ai i ke ino o
ka rama, me ka'u i ike ai ma kekahi buke hoakaka no ka rama.

" Ua ninauia na kanaka kuai rama ma kekahi mau aina o Sekotia mamua ;
hookahi tausani, hookahi haneri kanahakumamakahi lakou ; a o ka nui o
lakou, ua lilo i poo ili- hune loa. Aole i loaa ke ola no ko lakou kino
ma ke kuai ana ia mea ino; o ka ili- hune kai loaa. He nui wale ko lakou
poe i lilo i poe ona, a pela no na keiki a kekahi poe o lakou.

Ma kekahi mau aina o Amerika Huipuia, ua ninau ia kekahi poe kuai rama —
No keia mau makahiki he kanaha i hala aku nei, a ma na aina he kanaha
hoi ka ninau ana. Eia ka i haina mai i ka poe i ninau aku, he 1318
kanaha i kuai rama ma ia mau aina, he 1078 ko lakou poe i lilo i poe
ilihune ; a he 323 ko lakou mau mea i lilo i poe ona, he nui loa hoi na
keiki a lakou i lilo loa i poe ona rama. Oia, hookahi hapaha o la- kou a
pau i lilo loa i poe ona. Ekolu hapa- ha a keu ko lakou poe i lili i poe
ilihune loa." Ina pela, e waiwai anei keia lahui i ka rama ? E nui anei
na kanaka ilaila ? He pono e kinai loaia keia ahi mamua o ka a ana ae.—

He manaolana ko'u, i na e hookoia na mea i kuhikuhiia'i e ka poe e manao
nui ana e ola keia lahui ma ko kakou nupepa. E hoomahuahua houia ka
hanauna Hawaii, aka, aia ma ka Ahaolelo ka lana o ko'u ma- nao, no ka
mea, he nui ka poe i kanuia'i ke aloha lahui o ka poe e komo ana i ka
Aha- olelo, a aia ma ia mau Hale Ahaolelo e lilo ai na mea i manao i
Kanawai ma ke kau inoa mai o ka Moi me ke Kuhina Nui.

Maanei e pono e hooholo kokeia e ka Aha- olelo na mea i manao nuiia e
ola ka lahui mahope o ko lakou kuka ana.

E hoomauia ka hoomana ana o kela ka- naka keia kanaka ma ka hoomana
Karistia- no ana i koho ai. Me ke kokua ole o ke Aupuni i kekahi aoao
hoomana, e like me ko kakou Kumukanawai, he pono ia hoomau pela, no ka
mea, ua hana muaia ke kanaka me ka loaa ia ia o ka mana e koho ae i ka
mea e makemake ai.

E hanaia, a hooponopono kokeia ke Ka- nawai no na makua me na keiki; ame
na mea e pili ana ilaila, he mea nui keia.

No ka mea, ina maikai na keiki, e ola hou o Hawaii nei ma o lakou la.

E hoomakaukau kokeia ke Kanawai hoo- kaawale ohana — me na huikau a pau,
ua manaoia no ia mau huikau i puka nui mai ai ke kaokao, ka nahesa nui
nana e ale nei i na opiopio o Hawaii nei.

E hoomakaukau kokeia i Kanawai no ka oihana lapaau mai, i aoia na mea e
make- make ana ia hana — He mea nui keia, ko ka mea, ua nui na kahuna
lapaau naaupo, a no ia mea paha i make koke ai ka poe mai.

E hoonoho kokeia na luna hooko kupono, ano pono, minamina i ka lahui,
aole ka poe mikiwaha a hoopuhauhau. Ua nui keia, a malama paha o halawai
hou aku. Me ke aloha no. E. H. PAULO.

Kealaakapo, Koolau, Kauai, Mei 28, 1864.

O ka manao maikai, ua like no ia me kekahi opuu pua rose nani imua o ka
mea nana e milimili ana.