Ka Nupepa Kuokoa, Volume III, Number 23, 4 June 1864 — Untitled [ARTICLE]

He oiaio, ke hookokoke mai nei ka la e kohe» ai na Elele Makaainana, oia hoi ka Pouknhi nlua o lune, la 13, a mn ia mea, e hiki koke mai ana 10 kakou nei ka wa a kakou e hoounn aku ai i poe nana e hilo ke kaula, a nana e kaawe i ko kakau ola iho, ma ka hoouna ana'ku i ka poe naaupo i Elele no kakou o hui ai me ke Alii, a me na 'Lii iloko o ka Ahaolelo Kuka Elele e hiki mai ana» a i ele ia, e hoouna kakou ina pahi oi lua nana e oki aku ke kipuka e hookokoke nei e npo iho i ko kakou ola, ma ka hoouna ana'ku i ka poe naauao ; ka poe i hoaoia, a i ikeiaj ko lakou nloha oiaio i ko Hawaii nei Ohana' Alii, kona mau alii, a ine kona Lahuikanaka, ka poe hoi e makemake ole ana e lilo o Hawaii a Kamehameha Nui i hoohui ai me leona lima kakauha, i Panalaau no kekahi o na Aupuni e o ka honua nei, aka, e makemake kupaa ana mamuli o ka mau o ke Kuokoa anu o Hawnii nei, a me ka welo emi ole ana o kona hae hiehie rna na eheu oka makani. No ka mea hoi, ke nee io mai nei ka manawa o kakou e kau ai i kuahu, ke koho kak.ou i ka poe naaupo, a poe hoopilimeani wnle hoi i poe Elele na kakou, a no ka mea lioi, o makou no kekahi wahaolelo o ka lehulehu, nolaila, ua hiki ole ia makou ke ka-u-a i ka pane leo ana no ia mea nui koikoi.

Oko lmknu noho ana mai ka wa mai i puka ni oka Olelo Hoolaha Alii e kauoha mai ana ia kukou e hoouna aku i mnu Elele, me he mea la iloko oka moeuhane, no ka mea, ua nu kakou iloko o ka moana lipolipo o ke pahaohao nna no na mea e manaoia'na e hana mai i ko kakou mau pono Kwila, me ko kakou mau pono hoomana. Oke kumu o keia pahaohao kqpopo ana o ka lehulehu, a me ke kuihe kanalua ana, he kumu iono, a oia kumu, oia no ka huna ia ona mea e manaoia ana e hoololi, malalo paha o ke poi. No ia mea, ke nakele nei, a ke nakulu hi-o-o nei ka manao o ka lahuikanaka, a o ko lakou mau pono, ke paa nei no ma ko lakou mau lima, aka, he maunu nae kai hookuuia mai, a ina e ai ka lehulehu, alaila o ke oki no ia, a o ka hoi hou no ia o Hawaii e noho iloko o ka luameki ona i kauoia mai ai. "Pehea la e ai ai ka lehulehu i ka manu ?" wahi,a ka mea ninau. Penei no eaiai ka lehule|iu i ka maunu, ma ke koho ana i ka poe naaupo, ka poe e pahee ana na alelo i ke kamailio rpe ka ike ole i na Kumukanawai a me na Kanawai, aole o Hawaii wale nei, aka, 0 ko na ainae. He oiaio, ua nui ko makou ike ana i ka poe hooakam&i e kainailio haanui ana a huahun ka waha, me ke kaena ana, a me ka hii n pai no hoi ia lakou iho, i makpmakeia mai e na kanaka, a ke auwe io neimakou me ke kamuhu kuhohonu. o puni auanei kekahi poe mamuli o pahee o keia poe e hoopoioheke nei i ko iakou akamai ole wale, JfCe 01010 nei kekahi poe kuhihewa. " aole pono ke koho ia mea ma, he poe waiwai, he poe haole, a he poe e makemake ana e hao i na pono o kanaka," a pela aku. He oiaio, o ke akamai keia o ka poe e enemi ana i ka pono o ka lehulehu, o kohoia auanei ka poe kupaa mamuli o ka pono o ka lahui, a mokumokuia'ku ka upena e ane hoopau nei paha i ka pono o keia lahui. I ka poe e manao nna a e olelo ana pela, ke olelo aku nei makou, aole loa pela, a mai noho oukou a puni 1 ka alapahi mai a ka poe e manao ana mamuli o ka inoa hanohano no lakou iho, a noi ia mea ko lakou hooikaika ana e iilo i mau j Elele, me ko lakou ike ole i lee ano o ka la-j kou mau mea e hana aku ai, a meke kumu hoi o ka hana, me ka manao ole maoli 110 i ka pono oko lakou lahui; a o kekahi poe pahn, ua hookonokonoia e komo i Elele, i lilo ai i poemea hana e like me ka 00, oia ka mea paahana o ke kanaka mahiai, a pela hoi ka poe e koinoana i Elele malalo oka hoopilimeai, e lilo ana lakou i mea hana no ka poe mea ma* nnonana lakou i koi mai e hooikaika imau Eliele, a o ka poe i komo ina ia ano, e like ana lakou me nahipiauamo, a me holoholonano hoi oia ano, ka hookomoia o ke apo hao ma ko lakou mau ipuka ihu, me ke kauoia i o a ianei e like me ka makemake o ke kahu, a pela paha e hanaia ai ka poe hoopilimeaai a me ka poe hupo.

He mea nui ke Kumukanawai, a he mea makamae loa ia iwaena o na Aupuni kuokoa 0 ka honua nei. O ke kanaka i ike io i kona Kumukanawai, a i aloha io no hoi i kona lahui, ua ike lakou i ka hiwahiwa a me ka makamae io oia mea, a ina e hoonaueueia, e hana akahele loa, o hioio auanei, e like no me ka halepohaku, ina e kiiia ka pohaku malalo loa e ume liilii ai. o ka hiolo no ka hope o ka hale a lilo i mea oie. Pela no hoi ke Kumukanawai, ina e noelo hiliiia, alaila, e hiki mai auanei paha ka wa e hiolo holookoa mi*i ai, nolaila, i pono ai ke koho ana i ka poe akamai, a i ike hohonu no hoi i keia mea he Kumukanawai, a me na Kanawai. Pela no hoi kp kakou Kumukanawai nei, ua pono i keia lahui hooiookoa ke malama makamae i ko lakou Kumuleanawai, i ke kahua 1 ku ai o ko lakou mau pono, a ina e lilo ia inea, alaila, o ko kakou likeno ia me he moku la i nele i ke panana ameka hoeuli ole,

e mo-ku hele ana ma ka moana, me ka hele hoi mamuli o kahi ake au ame ka makani e kauo ai la ia. O ke Kumukanawai o Hawaii nei, he Ku- | mukanawai maikai no, akn, he mau wahi hemahema iki no nae kahi, a oia hemahema, he hiki no ke hooponopono ia me ka luhi ole ame ka pilikia ole no hoi. Malia paha o ka nui loa o ka mana i waiho ia ma ka lima o na inakaainana, ka hewa nui o ua Kumukanawai nei iloko o ka manao o ka poe e makemake nei e hoohioloia ia mea? Malia paba o ka lilo ana o ka eke dala o ke Aupuni ma ka lima o na makaainana ka hoolilo a me ka haawi ana, a me ke kau ana i na auhau, ke kumu hewa nui o ko kakou Kumukanawai e noho nei, iloko o ka manao o ka poe e makemake nei e kinai ia mea ? No ka mea, i keia wa e noho nei, ua nui kupono no ka mana o na makaainana,—aia no ia lakou ka hoolilo ana i ke dala o ke Aupuni, aia no hoi ia lakou ke kaula e nakii ai i ka waha oia mea, aole no e hooiiloia ka uv£hi keneta hookahi o ife Aupuni, ke ole na makaainana e ae aku ma o ko lakou inan Luna 'la, a o lakou kekahi mana nui iloko o na mea a pau i hanaia a i kuka ia paha no ka P°no o ka lehulehu. Ua hiki i kela a ine keia kanaka ilihune ke koho ia i Lunamakaainana, ake koho no hoi i ka balota, ina lakou he poe e hookaa ana i ko lakou auhau; a ma ia Kumukanawai no hoi, ua hiki i na kanaka o na ano a pau, mai ka poe hanohano waiwai nui a hiki i ke kanaka ilihune o ke kulana haahaa loa ke lilo i mau Luna Makaainana no kakou; —he wehe no ia i ka ipuka no ka naauao e oili ae ai mai loko ae 0 kahi haahaa loa. Ama ia mea, e hiki ai 1 kela a me keia kanaka ilihune ke oili ae a kau iluna oka noho ana hanohano o keia ao, ina ua lako ia ia ka naauao. Pehea la 0 Beritania Nui, ka aina hoi e kaena nui ia nei no ka lokomaikai a me ka lanakila o ka noho ana me ke kaulike ? He hiki anei i na kanaka ilihune olaila i hele a hohonu;ka naauao ke lilo i poe Luna Ahaolelo, a i ole hoi ia, he hiki anei i na makaainana ilihune naauao olaila ke koho balota ? Ke olelo nei makou aole, aka, aia wale no o ka poe i loaa ka puu elala ka poe hiki ke koho. Makemake anei oukou ena kanaka Hawaii lee hamau ia ko oukou leo iioko o na Aha kau Kanawai o ko oukou one hanau nei, ke hoololiia ke Kumukanawui o ko oukou Aupuni me ka hoakakaia, aia a loaa he $150 a ke kanaka, alaila, hiki ia ia ke koho balota,elike hoi 1 me ka makou i lohe mai ai, pela keuahi mau pauku hou o ke Kuinukanawai e manao ia j nei ? Ke olelo nei makou aole pono iki oka ! hana pela. Eia hou, ua Johe mai makou, ua hele ka kekahi Luna Aupuni koikoi o Maui e kaapuni ia mokupuni, rne ke ao aku uole ma ke leoho i na haole i poe Elele, no keaha la keia papa ana? No ka maka'u anei o komo ka poe naauao, ka poe hoi e aloha io ana i ko Hawaii nei Ohana Alii ame na ? Lii, na j Makaainana ame kona Kumukanawai ? Aia | anei ka poe kupono ke komo, o ka poe hoopilimeaai ame ka poe naaupo, i hiki ai ia lakou ke kau-oia ma ka ihu me he mau bipi hoounauna la ? Aia paha ka poe kupono ea! Iloko o ka manao o keia Luna Aupuni hele nei pela, ina heoiaio kanahana ana ia mea ? A ina pela io e na Makaainana, alailn, e ao oukou o hikiia mai e na olelo hoomalimali a ia poe. Eia hou ; mai manao kuhihewa ka lehulehu a puni hoi ma ka olelo alapahi mai, "he mea pono ke hoololi wale i ke Kumukanawai." He mea nui loa na pono i loaa ina kanaka Hawaii ma kona Kumukanawai, aia ua mau pono la iloko o ko kakou lima kahi i paa ai, aole no hoi e hiki ke laweia'ku, ke ole kakou e haawi maoli aku, —a e like me ka hiki ole o ka Moa keiki i kikoia mailoko i mai o ka huamoa kahi nona mai oia, ke hoi j hou ole aku iloko o ka huamoa ona i hanau mai ai, pela no e hiki ole ai i ko kakou mau pono ke laweia, ke ole hoi kakou e haawi maoli aku, a e laweia paha ma ka lima ikaika. Eia ko kakou haawi maoli aku, o ko kakou koho i ka poe naaupo, a me ka poe hoopihmeaai, ka poe hoi iloheia mai nei, ke hoounaia nei e kekahi poe Kiekie e hele e hoohulihuli i na kanaka i koho mai ai ia lakou; ao ke koho ana ia poe naaupo, a hoopilimeaai no hoi, ua like me ka haawi aku i ka pahi, nana e oki mai iko kakou kania-i; ano ia mea, e na makamaka o na makani eha a me na kai ewalu, a me ka poe hoi o ka apana o Honolulu nei, mai noho oukou a puni i ka hele mai a ka poe olelo maalea io oukou la e hoohulihuli mai ai; mai noho no hoi oukou a koho i ka poe i ike ole i nei mea he Kumukanawai, a i maa ole no hoi i na hana Ahaolelo ; e koho i ka poe e hiki ana ke kupaa me ka makau ole a me ka wiwo ole, o lakou ka poe kupono ke kohoia. No ka mea hoi, ina e pololei ole ka oukou hookele ana i ko oukou moku Aupuni, alaiia, aole no e nele ana kona ilihiaia iluna oke akoakoa. Nolaila, e makaala oukou e na makainana, a e kupaa hoi mamuii o ka oukou poe i hooholo mua ai,—mai makau, mai kuemi, mai hoihope, aka, e hele imua me ka wiwo ole, o kailiia paha auanei ko oukou mau pono. Ka Ahahui Euanelio o Hawaii.—E halawai ana ka Ahahui Euanelio o Hawaiima ka Poakahi, la 20 o keia mahina, ma ka Halepule mu Kawaiahao.

[A'o k* Kuokoa.l

Eka Luxa Hooponopono :—I ka pau ana 0 ka pule hou, hoea hou mai ka manawa kupono e hoike aku ai i na mauao i na hoa la* una maloko aku o kau nupepa, a no ia mea, iua hauoli nui wau no ka hiki ia'u ke hoopa-i 1 na kuhihewa o kekahi mau mea, a ke ku hikuhi ae i kekahi īnau mea e hoololiia'i ma ke Kumukanawai me ka pomaikai o na Ma kaainana, a o ko lakou pomaikai ka mea i imi ia nei. E kuhikuhi mua nae wau i nrolelo hoak.ika o ka manao hooholo i paii: ma kau pepa o ka Poaono i hala ae nei, a > hooholoia'i e ke anaina kanaka ma Kauma kapili; a penei ua olelo hoakaka la : " No ka mea hoi, o ka Olelo Hoolnha Alii i hoopukaia iho nei ma ka Poaono, la 7 (•, keia malama, e kahea ana " I na Elele o Ko'u mau Kanaka e hoouna mai ai e kuka pu me A'u no ka hoololi ana i ke Kumukanawai o Ko'u Aupuni, me ke kuka pu hoi no ka pono o ka lehuleuu, a no ka noonoo ana i na hemahema o na Lala o ke Aupuni, i mea e hiki ai na hana o ke Aupuni," he hana pili Kanawai ole e imi ana e hoololi, a i ole ia, e hoopau i ke Kumukanawai o kakou e ola nei, me ka lawe aku hoi i ko kakou maluhia, a me na pono ame na mea i aeia mai ia kakou ma o ia mea la, a he mea hoano hoi ia, a he mea makamae hoi ia kakou, a No ka mea hoi, ua oleloia, a ua manaoioia, o ka hoololi ana i ke Kumukanawai ma ke ano i hoaiai ikiia mai ma ka Olelo Hoolaha Alii, he mea no ia e hoomaikni ana i ke alanui no ke kukulu ana i kekahi Hoomana makemake ole ia i mea Aupuni, a e malama ia hoi ke ola ma ka auhau ana o na kanaka a pau, nolaila : "

Uanuiwaleau heluhelu ana i ka Olelo Hoolaha, a ke koi ikaika aku nei au i o'u mau hoa launa e heluhelu hou iho i ike ai lakou i ke kau wahi hua hookahi e kuhi iki ae ana, a e hiki ana ke hoopakaawiliia ae a loaa ka manao e kuhiia nei e keia olelo hoakaka īka Olelo Hoolaha. Ua hai aku wau ma ka'u palapala mua, ua like ka manao ma ia Olelo Hoolaha me na hua olelo, aole i oi ae. He mea ua maopopo lea, aole i komo iki ka manao iloko o na Kuhina o ka Moi, e lilo ana ko lakou mau poohiwi i paepae no kekahi haipule. E hiki anei i kekahi mea ke hoike mai i ke kumu e lilo ai ka Olelo Hoolaha, e kahea mai ana i na kanaka e halawai iloko o ka Ahakuka, i mea hoi e kaili ia'i na pono ame na pomaikai hemolele n aloha ia o lakou," a i ke kumu e lilo ai ka hoololiia ana o ke liumukanawai e ka Ahakuka e na Elele o na Makaainana, a me na'lii, i ala e hilei aku ai ke kuknluia ae leekahi haipule makemake oleia a pilipu me ke aupuni.

Ma ko'u .manao, ua paa ke aupun'i - i na hana ponoi onn, me ka lalau ole aku i na kumu hoopaapaa no na hoomana, e paulele nuiia nei e na mea akamai a makaukau o na Hoomana Keristiano.

0 ka " pono " a me ke " kue ole i ke Kanawai," o keia hoololi ana i ke Kumukanawai, a me ke kaili oleia o ka pono o na kanaka malalo o ke Kumukanawai, ua mnopopo lea i na mea a pnu. A iua aole i maopopo, lee koi aku nei wnu io lakou, e kali iki iho leo lakou manao, a hiki īho ka noonoo ana no na rula nui e pili ana i na aupuni noho lanakila o na Makaainana, n ke heluhelu a noonoo iho i ka moolelo pokole loa o keia aupuni, a me kona Kumukanawai i keia wa. A ua manao ia, aole e manao ana kekahi mea ua kue ka Lunakanuwai Kiekie Allena me kona mau hoa, no ka mea, ua hoapono loa maoliia i ka maikai, a me ke ku i ke Kanawai o na mea i hoikeia aku nei imua o na Makaainana. Aole he hewa o ke kamailio ana no keia inau mea, a o ka huhu no ka ninau ia aku 0 ka manao, he mea ano kohu o!e m.ioli ia 1 na mea a pau. Ina e pane mai kekahi mea, " he maikai no hoi ko kakou noho ana, a heaha hoi ka mea e hoololi ai," a hiki no ke pane ia mai penei, me' ke kohu ole nae, a i ke Kumukanawai o kakou i keia wa o ka M. H. 1562, a he hiki no ke paneia mai penei; a i na meaa pau eiini ana e hoopomaikai ae i ko lakou noho ana, a e kuka ana no ia mea. 1 ko'u kamailio ana me kekahi mea, pane mai Ja oia ia'u, 44 Ke maikai nei no hoi ke Kumukanawai." Pane aku au, " Ua heluhelu no oe i ke Kumukanawai," pane koke mai Ia ia, " Aole," Ka ! olelo hoi kekahi poe, 44 e hooleia mai ana ka hoololi me ka hoino, o na hua ino ka ia kanaka." Pane hou aku au, " Ua heluhelu iki no oe i na mea e manao ia ana e hoololi, a ua ninau aku oe i ka mea e i ko lakou ano," " aole," wahi a ua kanaka nei. Nolaila, ke hai aku nei wau, ua like ke kumu ole o na olelo a na mea a pau e like me keia, me ka olelo ae o lakou, e huiia ana ka Hoomana me ke aupuni, a e manao ana na Kuhina o ka Moi e hookaumaha ia iakou iho no na Haipule ma keia Aupuni, a e hoopilikia i ka waihona i na auhau kokua i kekahi Haipule. He pomaikai ker kanaka hookahi i lawelawe iki i na hana o ke Aupuni iloko o na makahiki he umi i hala ae nei, e hai mai ana, aole he pomaikai no ka hoololi ana o ke Knmukanawai. Ina he oiaio neia, o ka hana pono i ke Aupuni, e kali ole, a kaumaha loa mai na pilikia, a loaa mai ka hoohalahala i na Makaainana, aka, e hoomakaia no e hoike aku i ka makemake e hui ma kahoololi ana, iuhi ole, maikai a kupono loa. No ia mea, ua kukalaia keia Ahakuka, maiaila e lohe ai na kanaka a pau, ma na

mea a pau a lakou e hoike mai ai me ka pi- j iikia ole ina ka manao ana i ua hana e ae o : ke Aupuni. ! Ina ua oluolu ka Moi e hana penei, He- j aha Ia ke kumu o na Makaainana e hoohala- j hala ai i keia lokomaikai. O kekahi ona hewa nui o keia Kumukanawai ka pauieie nui mamuli o na mea oia manawa, ine ka j nana ole aku imua, a me ka hoomakaukau ole no na mea e hoea honua ae ana. Ma kekahi mau mei, ua lawe ia ae ka niana kupono o ka Ahaolelo e hooponopono ike Aupuni. A ina kekahi mau wahi he lehulehu no ka nui loa a pili pono ole o na huaolelo, ua maopopo ole a kue ka manao. Ao!e makemake a ka Moi e hai mai i na Makaainana i ka lakou Kumukanawai e lawe ai; a ina hooloii ana a lakou eae ai, aka, 0 koua makemake e halawai pu me ka pilikia ole a me ka oluolu me kona mau Makaainana, a he mana no ko lnkou e hoole mni 1 na hoololi ana, a e maopopo ole ana ka pomaikai ana o ke Aupuni. Nolaila, ua kukalaia keia Ahakuka, i hiki ke ae lakou e hoololi, ke kukala i ka Ahaolelo maloko o ka manawa i haiia ma ke Kanawai i keia wa, oia hoi mamua ae o lui la 23 o Augate. E hiki paha ke ninau ia, ina e hui like na Alakaainana me na 'Lii a me ka Moi e hoololi i ke Kumukanawai me ka hoaponoia e na haole a pau e noho nei iwaena o kakou, me ke kue ole i na kuikahi me na aina e, nawai e hoahewa ? E huli aku kakou ma ka Pauku 25 o ke Kumukanawai, aole wau e hoike aku i na huaolelo malaila, aka, ke noi aku nei wau ina mea heluhelu ikau nupepa, e huli aku no ina ka mea kuhikuhiia maluna ae. E ikea iho auanei na olelo a pau .nalaila, no ka Moi keiki ole e like me ka noho ana o Kainehameha ill ia manawa, me ka manao ole i ka hoomau loa aku i ke ano kahiko o ke Aupuni a me na pono o ka Mooalii aimoku. Ina e waiho penei, a ma ke ano ponoi o na huaolelo me ka nana ole aku i ka moolelo o na mea inamua aku a mahope mai, maopopo ole ka mea nona ke Aupunr, a lilo wale no mamuli o lea manao makemake o ka Moi oia wa, a poino ke Aupuni i na mea maalea e hoowalewale ana i ka Moi ma ka hoopiliImeaai a me na mea e ae i hoahewa loa ia. a ji na pilikia nui, no ka maopopo ole o. ka jmea nona ke Aupuni.

No keia mea ka waihoia ana'ku o na hoololi o ke Kumukanawai imua o ka Ahaolelo, M. H. 1853, aka, aole i hooholoia imua o ka Ahaolelo, e like ine ke Kumukanawai, a hiki i ka M. H. 1860, a ma ia makahiki, ua hooholoia e ke elua hapakolu o, ka hale.

Aka, no ka hoolaha oleia ana iloko o na mahina ekolu mamua ae o ka balotaia ana o na Lunamakaainana, o ka Ahaolelo o ka M. H. 1562, makehewa ai ka hooholo ana o ka Ahaolelo mua, nolaila, waiho houia imua (O ka Ahaolelo o ka M. 11. 1862, a e waiho ia aku ana imua o ka Ahnolelo o keia makahiki; a ina e hoaponoia e ka elua hapako* lu o na Lunamakaamana, lilo oia kekahi a apana o ke Kumukanawai ; aka, ina e loaa ole ua elua hapakolu la, liio i mea ole na hana mua. Ua make iho nei o Kamehameha IV., a me kana keiki, a ua komo ka uianao iloko o ka poe noonoo ua hewa no ua raau hoololi la. Ua manaoia e hoakaka i ka mea nona ke Aupuni; nka, ina e muke ka Moi i neia wa, a me Victoria Kamamalu, me ka hooilina ole, ua hilii ke oleloia i Moi koho mamuli o ke Kumukauawai. A ua maopopo rna na mooleloo na aina a pau, o ke Aupuni kohoia o ka Moi, ke keu o ke Aupuni ino loa ma ka honua nei, a i ole, na ka Moi no e koho i leona hooiiina me ka poino nui i hoike mua ia ae nei. Nolaila, i mea e pale aku ai i kela mea poino a mamao loa ole no hoi, oia hoi ka nalowale loa ana o keia Moo Alii Aimoku, ua manaoia e hoololiia no hoi na hoololi, i mea e lilo ai o ka Moi hou aku ma ka hoonoho a ka Moi mua, a me lee koho a na makaainana paha, ka mea mua o ke Moo Aiii Aimoku hou, o ke ano o ka hooili ana o ke Aupuni, e like me keia Moo Alii. Aka, ua ike na mea a pau, aohe o'u olelo aku ua maopopo, e lilo ana keia Aupuni i Aupuni Moi koho, ina e hiki mni neia mea, aka, he wahi kumu keknhi no ka olelo ana'e pela, e loaa no hoi ke kaumaha o ka manao a ine ke kanalua no ia mea. Ua manaoia he mea pono ole ma ke Kumukanawai, ke Kuhina Nui, me ka nele loa o kauwahi kumu iki o kona hoomau ia. E huli aku kakou ia, a e nana'e kakou i ka poino o na pono a me na pomaikai hemolele, a aloha ia o na makaainana, a i ka auhauia o na makaainana a pau, no ka Hoomana, ke hoopauia ia mea. E ninau aku au ia oe e ka Luna Hooponopono, he mea pono anei, ke hoole loa ia aku ka hana naaupo e like me neia, ka hoopaa i ke kuhihewa mai i ka manao e hana pela ? He mea ku anei i ka pono i kekahi mea ma kona ano kakau no na nupepa, me ke kakau ole i kona inoa malalo ? Ina e makemake ana kekahi e hoopuka hou mai i ka mea i hoole loa ia, aole anei o ka mea pono ia ia ke kau iho i kona inoa ponoi malalo, i maopopo i na mea a pau ke ano koikoi o kana mau olelo. Aka, ua kapaia ka apana o ke Kumukanawai no ke Kuhina Nui, ua like me ka niea

ole. E olelo mai ana Kekahi poe, aole pilikia j no ia mea, no ka mea, ua iilo i mea ole, a! nolaila e waiho ia no e like rnc ;namua ; aka | hoi, aohe i loaa ka pomaikai mamua, a aohe : no hoi wahi pomaikai iki ma neia hopeaku.j ! Aka, e ikeia auanei he mea ku ole loa i ka j Ipono ka waiho i kekahi mea pomaikai ole aj loaa inai ka pilikia no ia mea ; no ka mea, I !ua maopopo i na niea ike i na moolelo, a ma- | [kaalaina mea a lakou e ike ai, ka loaa ana mai o na mea nui loa nmi na kumu liilii. J ' Ma ka Pauku 45, e hiki i ke Kuhina Nui t j ke hoolilo i ka mea a ka Moi e hana'i i mea ole, a nolaila, elua mea nana e hoole i ka mea i hooholoia e ka Ahaolelo. E hiki ke hooholoia kekahi knna\*ai e na Lunamakaainana a me na 'Lii, ine ka pane 110 o ke Kuhmn Nui ma kona wahi ma ka Hale ona 'Lii, a me ka balota no, ma ka aoaoemi o na balota, a ke aeia ua kanawai la e ka J\loi, alaila, holoiia e ke Kuhina Nui, o ke ano iho la no ia o ka hooko ana o keia mea e na mea a pau. He keakea nui maoli keia i ka manao kupono o ka Ahaoklo, me ke Uue loa i na kumu nui o ka lanakiia o na mea a pau malalo o ke Kumukanawai. Iloko o na makahiki he umikumamalua o ka mau ana o keia Kumukanawai, aole i loaa iki ia'u kekahi mea e hoapono ana i keia īnea. Aole e pilikia ana na pono o na Makaainana, ke hoopauia ; aka, e hoonuiia ko lakou mau pono. Ina pela ka manao o ka Aha Kuka o na Elele, e hiki paha ke mea ia'ku lakou e hana iho i pauku hou no ka Moi, e haule ana malalo o na makahiki o ka kanaka makua, a kona makua i make, i hoonoho ole iho ai i Makua Hanni, a Hope, nana e mnlama i ke Aupuni, a nn ka Ahaolelo e koho ae kona Makua Hanai a Hope pahn, a iolekonamau Hope mnlama i ke Aupuni. He mea paha na Kiaaina e hikioleana ke haaleleia. Ua kue nae na manao ma keia mea ; aka, he mea hiki ole loa na Luna Makai o na Mokupuni ke haalele ia. Aka, aole i kauia lakou ma lee Kumukanawai. He men ua maopopo aole e pilikia naponoo na Makaainana, e pono ole ai ke kau ole ia na Kianina mn ke Kumkanawai. Aole anei e pono e waiho aku ia mea imua o ka Ahaolelo, no ke kau ia ana o na Kiaaina ma ke Kumukanawai, hiki ole ke haalele īa lakou, ina no e makemake ole ana ka Ahnolelo. Ina e hoopnuia ia pauku ina ke Kumuknnnwai, hilei no i ka Ahaolelo ke hoomau i na Kianina, e iike me ka mau o ka pomail?ai & lie Aupuni »a lakou, a i ka wa e maopopo ai aohe pomaikai no lakou, e hoopnuia no lakou. Pela no hoi na Lunakannwai Kaapuni, no lakou ka Pauku 85. Ka loihi o ka nohoana o na L.unakanowni Apana, (Pauku 91,) ka hoonoho ana a me ka hoopau ann, a me ka pono no o ia mau Lunakanawai, e pono e waihoia i ka Ahaolelo. E pono e hoololiia ka Pauku 98, no ka mea, ua hiki ole i kekahi mea ke noho ma keknhi oihana honohano, a ma ka Ahaolelo, aka hoi, ua holoi ia kona hewa e ka Moi, no ke kumu kupono, ina ua hoopaiia ia no na Kamima i hai ia. Nolaila mnmuli o ke kanawni, aka hoi, ua hoopaiia kekahi mea no ke kuhihewa a me ka hoike a ua hoike pololei loa mai oia i kona pono mahope, a ua holoi pau ia kona hewa, aole no e loaa īa ia kona mau pono kahiko. I ko'u manao e pono i ekolu degere o ka holoi i ka hewa, o ka mea mua, no ka hoopai wale no', e like me na mau Pake ī hookuuin'i mamua iki aku nei, o kekahi o laua no ka mai; o ka lua o ke degere, e hoihoi ana i na pono kivila a pau, me ka hiki ke ku i hoike, a ke bulota; 0 ke kolu o ke degere, ka holo okoa loa, oia no ka maikai o kd noho ana ma ia hope mai, no kn hoopai hewa ia, a me kekahi kumu kupono e ae. He mea pono maoli no keia Uewaihoia'ku 1 na mea hooko i ka manao o ka Moi, no ka mea, mai ka Ahakukamalu mai ka holoi i ua hewn, (e nana i ka Pauku 25.) Pono ole ia'u ke hopiha loa aku i ka pepa i keia pule, ina paha e loihi loa aku ka'u mau olelo, aole paha e heluhelu in. lna oe e oluolu mai, e hoike hou aku no wau i ko'u manao i keia pule aku. Nnu me kā oiaio loa, C. C. Harbis, (Halaki.) Ua hiki ole ia makou ke waiho aku i ka palapnla maluna'e nei imua o ka lehulehu, me ka waiho pu ole aku i na leo hooenakaala i ka lehulehu, i maopopo ai ia lakou ke kumu pono ke kue nna'ku ia mea. Ua ike lea ia ka mnnao i kakau ia'i ia manao e like me ke ano o na Loio maalea. e like me ia ke ano, ka hiki ke hopouliuii'ku, oiai »namuli o na huaolelo lehulehu wale, me ka/b<na no hoi i na mea nui, ke ku ua mau mea oiaio la i ke kue aku iaia. E makemake ana paha oia e hookiah.iam.oe ia oukou me na huaolelo pahee, i ala'e ai oukou i kekahi kakahiaka, a ike iho, o ko " oukou lakakila, ua hele mai o oukou aku a mau loa." «E malama hoi ia oukou no ka poe hoopunipunil ke hele mai io oukou nei me ka aahu hulu hipa; aka, maloko, he poe ilio-hae lakou." No KA HOOMANA A MB KE AUPUNI. " O ka mua," he olelo ka makou e kamailio aku ai no na mea e pili ana i ka hoomīna—Aupuni. Aole no makou e nianao ana e hoomaka ana na Kuhiua e kukulu i hoomana Aupuni iloko o keia makahiki, a o ka

makahiki paha hvki mai aiw. No ke ah' no ka mea, 44 aole e hiki '* ana Li Utkmt u, hanapela. Aka, i ko C. C. Harri* (Hai?k>-. olelo aua mai nei," aoio i komo iki ka man i . iloko o na Kuhina o Ka Moi, e lilo aua o lakou mau poohiwi i na paepae o h»,pule," aole no o makou manao io \a tnea. lJa lohe no mnkou i ka manao io o kpk-i. hi Kuhina kahiko, i kona manao, ua 01 U pono ke kukuluia a ke hoohuiia ka hwimnu me ke Aupuni, ame he mea la inu i hoomaikai ona i ke alanui," no » mea k«? mu o kona \vaiho ana mai i kekahi biia K»nuwai imua o ka Ahaoleio, e hookaawak' atn i kela apana keia apana me kona halepuUiho, ma keano Parishes, me ka waiho hoi 1 na waiwai a pau o na aoao hoomana malalo oko lakoa mana. Ua hoomoeia ua bih Kanawai la ma ka papa eka Haleah*»«Mo 0 na'Lii. He-aha la ke kumu e booaahih loa ia nei ka haawi ana i na palapala hookohu o na halepule e hanaia mai nei, i loaa t hoi ko lakou mau paiapala kulea.oa no u.i mau hale nei o iakou ? Iko makou manao ua hele mai no o Bihopa Staley ia nei. m« k t 1 manao no e kukulu i hoomaiui Aupuui. I kona hiki ana mai ua oielo oia, o ka iww kupono no kona hoomana, oia no "Ka Hoomana Hawaii," e like me ka oleloia "k t Hoomana EneUni." Aole anei lakou i kuena iho nei, i na malama i kaahope ae. .• hoolaa la ana Ka Moi ma iu aoao, a e iti<> ana oia ke poo o ia hoomana ?

Ke ninau aku nei makoa m C. C. Harri> (Haleke.) aole anei i ka. vra i hookumuia'i o keia Kumukana\*»i hou i ka Aha Kuhina i hanaia kekahi mau olelo e pili atm i ka " wehe ana i ka ipuka ■' uo kekahi hoonui!»a aupuni, a o l -ka Lunaknnawai Kk'kie Alleu " ka mea nana i holoi hou i ua niau olelo la ' A ke makemake nei no hoi inakou e einau aku, aole anei o ke " Komisina Berihinia ' kekahi i kokua mn ka hana ana i ketu Kuu>ukanawai hou ? Ke kaena e mai nei no na nupepa o tania me ka i iho» eia kakou nmialo o ku " lakou kiai ana " ma ke anomaaa. Ua h«M>lohe no makou i ka makemake ana o kekahi o na makamaka o ua poe nei, e w-jrho aku i bila Kanawai iloko o keiu kau Ahaoleio o lnki mai ana, e haawi ana i data maloko ao o ka waihqna o ke Aupuni, ia Bihupu Stalo\ No ia mea, ke olelo nei makou, "he kumu >«> no" kona makau.ame kamanaoanae o kvu hoohioloia o ke Kumukanawai, •• he mea mi e hoomaemae ana i ke alanui no kekahi h«>< » mana i makemake ole ia. M Aole no pahaiakou makaakau e hana ia mea i " keia manawa," akn, ina e holopono ke ano o ka lakou m«u mea i nianao ai, ina e hiki ana ta lakou k» lawe fiku i ka mana o na makaainana uia kt koho lralota ana no ka nele » ka waiwai •>!*•. alniia, heaha la auanei ka lakou e hana ma: ai, ke kahea hou ia'ku ua Aba kuka Eiek- ' KK ANOPONO K HOOLOLI Al I KC Ku3tt'KAXAWA>. Elua. Ke oielo nei o C. C. Harris ( Maleke,) " Aole hewa o ke kamaiiio no inet;t mau mea," aka, ke hookamoiatn<*lu wale m n nei no oia ma ka. mea " ano nui maoli." i«t •. hoi, he mana no anei ko ka Ahaulelo E' e hoole i keia Kumukanawai ? Aul»> ;u» c mea nana e kue aku ko lakou " kuka a:iu ame ke " kamaiho ana," e like me ka tsu: • ko lakou makemake, aka, ke olelonei makivi " hookahi wule no " wahi e hikiai ke brttt U v nawai.a e "hoololi*' ponoia'i no hoi, a aia no t wahi ma ka pauku 1050 ke Kim>ukarmwsi. L; mea no hoi i paiia iloko o ka oiakou pep.i nei o ka la 21 o Mei. ileaha !a ka niana «• na Elele e hoopau ai i ka pauku 105 o kf Kumukanawai { Heahu la ko iakuu uiana • haawi aku, a e kumukaia aku paha i ko kakou mau pono makauiae, na ftooo o ka kak' U mau keiki, ume ka knkou mau moopuna nii - ka mamo mahope aku o lakou ? Ao!«* i i kakou i haawi aku ia mana ia hkuu ma k>koho ana i na Elele eheieai o halawai i!ok > o ka Aha kuka Elele e hiki iuai ana. a I* • " manao nei " o C. C. Harr;s ( Hnieke ) nn,--na Kuhina o ka Moi e hat»a na Ele!e in m« t Naui ke kuj>anaha ! U na kauawai hiu; loa, c hoalike paha kakou i ke k:taawai o k » auhaualanui, aole e hiki ke ho'»IoIi wikiwtk< ia. O ua mau kanawai liiii» la. aūi a h«w». loliia e na Hale Ahaoleio a elua, me ke kakau inoa ia e ka Moi, alaiia, hiki ke hoopau ia. Aka, ma keia mea, ke olelo nei lttkc>: ke Kumukanawai ke kahua pan i kukulaia o ke Aupuni, he hiki ka ke hoololiia ki hoopii ole ia e kekahi "metx mmm ?** He lapuwale loa ka manao ana iho pe!a. E p : i iho kakou i ka hikiwawe luuna ole o ka na ; | kohoai ina Elele, ua ane lawra ole tfea ma:w- --| tva e wae pono ae ai i ka poe kupoae. A->l j no hoi na Kuhina i pai ae i na pauku h00.e.: I e manaoia nē» e waiho mai imua o na Ei.: | oiai hoi, ua koi pinepine k*ktt takoti e imu mai ia mea. Pehea la auanei ka e hiki at > na Elele ke hoike pono akti i n® manao o m ! Makaainana no oa m«u hooloii nei. H* pono anei i keia Ahaolelo Eleie e tia Maksainana ke haawi mauna wale aku i oa pouo makamae i haawiia mai ia kakou e Kauik:.aouh maikai ? Aole )oa l aole loa * * He ihikapukapu ke Kamnkaaawai. He " Berita paa " ia iwaena © lea Moi, na'L.n. ame na Makaainana. Mailaiia m%t ko kakou mau pono a pau. Oia ka palekaua ikaika o ko ka Moi Lemlii. inai « hiki ana t keia Kumukanawai ke kiola waie ia, alaila. e hiki ana no i utx Kwuukanawni h*iu aku ke kiola wale ia, a pela mau aka, akila, h«f

oinio, un pau ka maluhia ana o na mea a pau. A ina ina keia hope aku e nui loa mai na haole, a ina pahaauanei lakou e makemake nna e hoohaiki i ka mana o ka Moi, alaila, aohe Kumukanawai loli ole a ka Moi e kuhikuhi aku ai ia lakou. Owai la ko ka Moi makamaka oiaio, o ka poe anei e makemake ana e kupaa mamuli o lee Kumukanawai, a i ole īa, o ka poe anei e makemake ana e hoohiolo kanawai ole ia mea ? Ina e hiki ana i na pono o na Makaainana ke laweia mailokoaeo ke Kumukanawai, pela no ] hoi e hiki ai ke laweia ka pono o na'Lii ame ka Moi, No keaha la ke kumu i " haunaele" mau ai o Mesiko ame. na Aupuni o Amenka Hema, me ke kaua huliamahi i na manawa a pau ? No ko lakou malama ihikapukapu oie i ko iakou mau Kumukanawai. No keaha la i mau ai o Hawaii nei iloko o ka maluhiaame ka oluolu ? No ka mea, mai kawa mua mai a hiki i keia wa, aohe mea i hoao e hoopau i ka pauku 105, ame na wahi eaeo kona Kumukanawai. E komo ana no anei iloko o ke Kumukanawai a C. C. l!arris (Haleke) kekahi pauku e like ke ano me ka pauku 105 ? Heaha la ka pono o ia inea, ina e hiki aria ke hoololi kanawai ole ia ia inea i na manawa a pau ? Ke Pai iiewa a C. C. Haeris ( Haleke.) Ekolh. Hookahi mea iloko o ka palapa-1 lo a C. C. Harris (Haleke) i like ke ano me he la he ano e "Apiki" mai ana i na kanaka Hawaii iliulaula. Aia no ia ma na Olelo penei: ,k Nolaila ua kukalaia neia Aha Kuka i hiki e ae lakou e hoololi, ke kukala i ka Ahaolelo malolp o ka manawa i haiia ma ke Kumukanawai, oia hoi mamua ae o ka la 23 o Aukake." E nana mai oukou e na makamaka o Hawaii! Iloko o ka nnpepa haole " Pacific Commercial Advertiseru" o ka Poano i hala iho nei, ua hoike ae o C. C. H., ua paihewaia ia mau olelo rna l<a olelo haole. Ua olelo oia, ua poina ia ka huaolelo " ole," a ua olelo oia, o ka pono ma ia wahi penei : " Ke ole e ae lakou e hoololi." A ono la, ua ike maopopo makou, o ka waihoia ana o kela huaolelo maloko o kana palapala ma ka olelo Hawaii i paiia maluna'e nei, aole he " pai hewaia." O ke ano i ka nana.ku, me he la he makemnke oia e nlakni hewa ia oukou e na kanaka, ma ka manao ana e kaheaia ana no ka AhaoleloLuna Makaainana. I na lakou e ike " he pono ole ka hoololi," alaila, kaheaia ka Ahaolelo. Aka hoi, i na lakou Ia e ike he pono ke hoololi i ke Kumukanawai, alaila paha, " aole e kakeai'ku " na hale Ahaolelo e huie like me ke Kumukanawai. Heaha iho la auanei ka'keAupuni hana i j loaa ai ia ia ke dala, ame na auhau ? No ka ; mea, ke olelo nei ka Pauku 16 o ke Kumu- ! kanawai, " Aole loa e kaulia kekahi auhau, a o kekahi dute paha, aole hoi e unuhi ikiia ae kekahi da!a noloko mai o ka waihona dala o ke Aupuni me ka ae ole o na Hale elua o ka Ahaolelo o ke Aupuni." E manao ana anei lakou e koi mai i na dala o ka auhau me kekahi Kanawai ole o ka Ahaolelo ? He mau Ninau. Aha. Ke makemake nei makou e ninau aku ia Mr. C. C. Harris (Haleke,) i kekahi niau ninau penei: Ninau 1. Pehea la na olelo e hoohikiia'i n!t Elele Makaainana e heleaku ana iloko o keia Ah;iknka Elele ? E lilee ana no anei na olelo hoohiki a na Lunamakaainana ame na 'Lii e hoohiki ai, g like me nei mahope nei, Ke hoohiki nei au imua o ke Akua Mana Lon, e kokua au mamuli o ke Kumukanawai, a me na Kanawai o ko Hawaii Pae Aina." 15 ae ana no anei na 'Lii ame na E!e!e e hoohiki wnh.ihee ia lakou iho, ma ka lilo ana i poe e kokua ana mamuli o ka hoohiolo ana i ke Kumukanawai a lakou i hoohiki ai e malama ? Ninaii 2. E noho ana no anei na 'Lii a me na Elele iloko o na keena elua, a i ole n, e noho hui ana anei na 'hii ame na Elele iloko o ka Hale hookahi ? Ina e noho iloko o ka Hale hookahi, alaila, o na 'Lii o Ua. Hale Ahaolelo Alii, ame na Elele ehiku, o ka lilo no ia o ka hapanui o ka Hale Ahaolelo Elele ia lakou. Ninau & Aia auanei a hooholo he "Elua hapakolu" o ka Aha kuka Elele, alaila, hooholoia na hana i manaoia e keia Ahaolelo kuka, aia no anei a oi iki, nlaila o ka hiki iho la no ia, ke hoopau i ke Kumukanawai? Ninau 4. E kaheaia ana no anei ka poe Lunamakaainana i kohoia iho nei e hele mai e Ahaolelo, ina e ae ka Ahaolelo kuka Elele o hoololi i ke Kumukanawai ? Na hooloi e manaoia nei. Elima. Aole no makou e kamailio nui ma keia kumu manao, o na hoololi a C. C* Harris (Haleke.) e kamailio nui nei ma keia palapalaana, he mau mea ano liilii walenoia, a ina no paha ua maikai. ia mau hoololi a pau ana i monao ai, hookahi wale no wahi e hiki ni ke hoololi, oia no ka hahai ana mamuli o ke kuhikuhi ponoia ka pauku 105 o keKumukanawai. O na hoololi a piu e manaoia ana, he " mea ole loa ia," ke hoohalike ia me ka ninau o ke u kapae maoli ana i ke Kumukanawai ponoi." A no na mea hoi e pili ana i ka hooilina Alii, ua hoakaka pono ia no ia mea e ka palapala a "Kanawai," e hoike ana, ua hoakaka pono ia no ia mea ma na pauku hoololi a Ka Moi Kamehameha IV., ua hooholoia no ia mau olelo e na Hale Ahaolelo elua, a mai lilo no la paha i apana no keia

Kumukanawai i ka M. H. 1860, ina e ole ka hoopalaleha ana o na Kuhina, a hala'i ka wa e hoolaha kuponoia'i i olahonua. Ona hoololi inaikai a pau a. C. C. Harria (Haleke,) mai hooholoia no e ka Ahaolelo, ina ewaiho ia imuao ia poe, e like me ka pauku 105 o ke Kumukanawai. Aka, e nana oukou e na Makaainana i ka maalea nui ona i ka hoonalonalo i na mea nui o na hooloii e manaoia nei iloko o ke Kunmkanawai hou. Aole oia i hai ikimai i ka inea nui e lawe ia ana kekahi pono oka hapanui o kakou o na Makaainana mai o kakou aku, oia hoi ka pono o ke koho balota ana. Ao ka olelo ka ana Makua o keia Kumukanawai hou, aia a ioaa ka $150 o ke kanaka i ka makahiki hookahi, alaila hiki ke koho ! Heaha la ko oukou manao ana no keia mea ena Makaainana ? Ke olelo nei makou, he pono i kela kanaka i keia kanaka e uku ana i kona auhau ke balota. Anolaila la e na Makaainanp, ina ko oukou he makemake e lilo o oukou kekahi waha olelo iloko o ka wa e kauia mai ai ka auhau iluna 0 oukou, a me ka hoolilo ana hoi-i na dala o ke Aupuni; a ina aoīe o oukou m.akemake e hanaia ke Kanawai no ka pono wale 7io o~a poe tvaiwai, alaila, mai noho oukou a hoouna 1 na Elele maalea waha naaupo, hoopilimeaai a me ka poe maka'u wale hoi iloko o ka Ahaolelo Kuka Elele e hiki mai ana.