Ka Nupepa Kuokoa, Volume III, Number 20, 14 May 1864 — Palapala a na Komite o ka AHAKUKAKUKA O NA KUMUKULA O MAUI HIKINA, NO KE OLA O KA LAHUI HAWAII. [ARTICLE]

Help Learn more about this Article Text

Palapala a na Komite o ka AHAKUKAKUKA O NA KUMUKULA O MAUI HIKINA, NO KE OLA O KA LAHUI HAWAII.

Ua hai aku makou i ka eini kupanaha o na kanaka o Maui Hikina nei, (malama pa■ha ua like pu me na wahi a pau,) ame na kumu o ka emi ana ; a ua kuhikuhi no hoi i na mea e mahuahua hou ai, oia kekahi mau kanawai e pono ke hooholoia no ka hoano e i ka noho ana o kakou. Aole i hookaawale pakahiia na makou, nolaila, ke kau leo hou nei makou ia mau kumu manao i hookaawale pakahi ia, i noonooia'i kekahi mau kanawai a ka Ahaolelo e hooholo ai no ke ola o ka Lahui Hawai. 1. E hapai kokeia ke kumumanao o Kauwahi, no ka mahele ana o na kanaka i mau ohana malalo o ka malu o kekahi Luna Hoomalu, nana e kokua i ka hookoia ana o na kanawai ame na rula e pono ai, noka hoano e i ka noho ana, i ola ai keia Lahui.

2. No ka huikau ana o n;i keiki o na seke eUia ka hele ana o keia Lnhui i ka make, i ka pau ana o na wahine i ke koloheia e na keikikane ika wa opiopio. Oka moe mau o na keiki o na seke elua, oia ke kumu o ka hapai ole o na wahine i ko lakou mare ana ; a nolaila, e noonooia kekahi mau-kanawai no ka hoomalu ana o na kaikamahine opiopio me ko lakou launa oie me na keikikane, mamua o ka mare ana. 3. E hoopa,uia ka moe huikau o na keiki o na seke elua ma na hale moe, no ia mea, e aoia na makua e ka Luna Hoomalu, e hana i mau keena lehulehu, i hiki ke moe kaawale kela heiki keia keiUi ma ka rumi ame ke kapa okoa ; aole e aeia ka moe palua ana 0 na keiki o kekahi seke, no ka walea o na keiki Hawaii i ka hana haumia o Sodoma ke moe palua. 4. 1 kanawai ikaika maluna o na makua, no ka hoomalu ana i na keiki ma ko lakou wahi me ka hoowalea mnu i ka hana, aole e hookuu wale i ka lalau ma na kauhale, ma na alanui a ma ka nahelehele, e hele paani kolohe ana kekahi seke me kekahi, a hoolaha i ka mai kaokao no ka huikau ana. 5. O ka nui o na makua, ka nui o na hale ame kahi a na wahine e noho ai na keiki, he mau kumu o ko lakou malu ole ana, nolaila, 1 kanawai maluna o na makua, aole e haawi wale i na keiki ia hai e hanai ai, ke ole ma ke kanawai, aole no hoi e hoonoho ma ka hale e a ma kahi e ae paha, ke ole ke kumu kupono i aeia e ka Luna Hoomalu. 6. I kanawai e papa ana i kela mea keia mea, aole e hookipa wale, aole hariai aku i ka ai, aole hoi e hoomalu i kekahi keiki, ke ole ia o kana keiki ponoi.

7. O ka auau pu ana o na keiki o na seke elua, oia kekahi k'umu o ka uuku o na ha« nau, i ka pau ana o na kaikamahine opiopio i ke koloheia e na keikikane, no ka mea, o ka nana ana o kekahi seke i ka olohelohe o keliahi, he mea e hoonioni ai i na manao ino ame na kuko haumia, a o kekahi kumu no hoi o ka make ana o na kanaka i ka mai kaokao i hoolahaia ma ka moe pu ana, a o kekahi hua ia q ka olohelohe ame ka auau pu ana o na keikikane me na kaikamahine iloko o ka uhauha ; nolaila, e nopnooia kekahi kanawai e hoopau.ana i ka auau huikau o na seke elua, aole no hoi e auau ma kahi hookahi na mea lehulehu ; ke ole kahi kapa, malo paha no na kane, he pa-u paha no na wahine ; aole no hoi e auau pakahiia ma kahī akea, imua o na kanaka me ke kapa ole. Ma kahi nalowale no ama kahi kanaka ole, e auau pakahi ai ka mea aole he ka. pa, a oia mea, i pAleia no ku enemi nui o Hawaii nei, ka hewa hilahila nana e hooneoneo i ka aina i na kanaka ole, i kona hoolaha ana i ke kaokao me ke pale i na hanau.

8. O ka haukae ana o ka noho ana maluna o na moku pili aina o Hawaii nei kekahi kumu nui loaia no ka emi ana o ka Lahui, a nolaila, i ola keia lahui, e noonooia kekahi kanawai hoomalu maluna o na moku, ma ka hookawale ana i na ohua, ma kekahi aoao o ka moku na kane, a o na wahine hoi ma kekahi aoao, (koe ke kane me kana wahine mare.) I Luna Hoomalu maluna o ka moku, ke ole ke Kapena he wahine mare kana maiuna o ka moku, a ikeia he kanaka noho pono ia. 9. E noonooia kekahi kanawai hoomalu no ka lahui okoa ; o ka noho lewa ana p kekahi hapa o na kanaka, ka nui o na hale a me na wahi a lakou e noho ai, kekahi kumu nui ia o ka laha ana o ke kaokao, ame ka emi ana o ka lahui; no ka mea, o ka maa ana o na kanaka e haalele i ka hale ame ka-

[~hi a lakou i noho mua ai, i hele e noho ma kekahi hale, ame kau wahi e ae me ke ku* mu ole, ke ole ka palaualelo, ka makiloame ka manao nui i ka hewa, he mau mea ia e poino ai ka lahui Hawaii. £ noonooia kekahi kanawai no ka hookupaa ana i na kanaka, penei paha : £ hookapu i ke kanaka i ka haalele ana i kona hale ame kona wahi ponoi, i hele e moe a e noho ma kekahi hale a ma kau wahi e ae, ke ole he kumu kupono i hoaponoia e ka Luna Hoomalu, aole no hoi e hiki ke hele mai kekahi apona i kekahi apana, a mai kekahi mokupuni a i kekahi mokupuni, ke ole ke kumu kupono i hoaponoia eka Luna Hōomalu; alaila, me ka paīapaīa hele mai ka Luna Hoomalu mai kona Hele ana, me ka hoike koke i ka Luna Hoomalu o ka apana o ka mokupuni ana i hele ai. Oka mea aole i hooko i keia, he kanaka kue ia i ka noho malu ana; a nolaila, a ikeia ma kau wahi kekahi malihini, aole i hoike i kona palapala hele i ka Luna Hoomalu oia wahi, manaoia he lawehala ia i mahuka, a hopuia i lawehala e ke Aupuni.

10. O ke kanawai no ka hookaawale i na kula o na seke elua, he kanawai maikai ia, no ka hoomalu ana i na kaikamahine, a nolaila, e kauohaia na Kahukula e ka Papahoonaauao e mahele ina halekula. Ma na wahi lawa ole o na keiki i elua kula okoa, e kula kike paha, i kekahi la na keikikane, a i kekahi la na kaikamahine, a i ole ia, na ka makua e ao, e like me kona hiki ma ka hana ke ole ma ka palapala, me ka hoomalu pono, alaila, hemo na daJa elua o ka makua uo ke kula. E aho ke emi oka ike ona kaikamahine me ka hoomaluia e na makua, e like me ka wa kahiko, i mahuahua hou ai na kanaka ma keia Pae Aina. 11. Lawa ole ma ka hoomalu ana ona kaikamahine ka hookaawale ana o na kuln, a aneane makehewa, ke ole kekahi mau kanawai hoomalu e ae, ke ole e hoopauia ka moe huikau, ke ole ka malama ana o ka malvua i na keiki ma kona wahi me ka hookuu ole i ke kolohe a i ka lalau me na kamalii e ae, ke ole e hoopau oleia ka auau huikau o na £>eke elua, ame ko lakou huikau ana ma na hula, ma na ahaaina, a ma na akoakoa inu i na mea ona, uala, ki, panoni, pineka, ipuhaole, ia mea aku ia mea aku. 12. I kanawai e kinai loaia'i na hula Hawaii, no ko lakou alakai maoli ana i ka lahui Hawaii i ka uhauha ino loa, ame ka lilo ana hoi i kumu nui e hanau ole ai na wahine kai kolohe pinepine maiaila, mai ko lakou wa opiopio no. 13. I kanawai e hoopau loaia'i kela mau akoakoa ana o na kanaka maoli, na kane a me na wahine, na keiki no ka inu ana i na mea e ona ai lakou, he uala, he ki, he pinika, ame na mea dyio like a pau ; no ka mea, 0 kela mau mea kekahi kumu nuj e noho palaualelo ai na kanaka ame ka wi, ame ka hana ana i na hana uhauha loa, e make ai ka lahui Hawaii. 14. 1 kanawai e hoomakaukauia'i kekahi mau kanaka maoli o kela mokupuni keia mokupuni ma ka oihana kauka, no ka lapaau pono ana i ka poe mai, me ke alakai ole ia lakou nia na hana hoomanamana lapuwaIe loa o ka wa kahiko. 15. 1 kanawai e hoopau loaia'i na kauka maoli, hana kumu ole, pepehi kanaka ma ka lapaau naaupo ana ame ka hookonokono mau 1 ko Hawaii poe, e hana i na hana hoomanamana kue loa i ka naauao io o na lahui haole me ka maluhia mnoli. 16. I lapaau ponoia ke kaokao, i kanawai ai e hoonui ana i na kauka haole, a e hoonohoia'i kekahi poe o lakou ma na kuaaina ine ka uku pono ana o ke aupuni, i ikaika i ka hele pinepine ana ma na kauhale e imi a. e lapaau i ka poe mai. 17. E kukuluia'i kekahi mau hale iapaau mai ma na kuaaina kahi e make nui ai o na kanaka, no ka malama pono oleia o ka poe mai, i hookahi paha ma kelaapana keia apana, a e kauohaia na kauka o ke aupuni e ao ina kanaka ika malama mai ana. He ano e, ma ia wahi ko Hawaii naaupo, ie like me ka hoauau ana i ka poe mai i ka wai huihui loa, iloko o ka wa ikaika loa o ka mai wela. 18. £ noonooia'i i kanawai e hoQmalu ai i ke ola o na keiki mamua o ka hanau ana; pinepine ka make ana o na keiki ma ka holo lio nui ona wahine. () ka holo lio, oka puni ia o na kaikamahine nui ame na wahine i hapai mamuli o ke kolohe, i poino pela ka hua oko lakou lealea ana. Ina he kanawai e papa ana i na wahine ame na kaikamahine i ka holo nui ana ma ka lio, a e kauohaia lakou e hele malie, e like me ka hele ana o ke kanaka, aole anei malailn kekahi pomaikai no ka lahwi ? *

19. i kanawni nole e hele nmluna o na > moku, e holo ana mawaho o l««ia nupuni na kane ame na wahine mare e ola ana, no ka mea, oia kekahi kumu o ka lalau nui o na wahine e hoolaha ana i ke kaokao i ko lakou hookamakama ana me kela ame keia mea, no ko laieou haaleleia'na e na kane mare i holo maluna o na moko, a oia kekahi kumu o ka uuku o na hanau. 20. 1 kanawai ikaika no ka hookaawnle i na seke elua e noho pu ana me ka niare ole me ke kane a he wnhine la, no kn hoohui i ka poe mare a noho kaawale nae, a e papa una i na wahine Hawaii, aole e noho ma na kauhale ame na wahi ona haole wahine mare ole, a malaila paha kekahi haole aole ana wahine mare. Ma ka lealea wale no oke kino, aole ma ka hoehanau keiki ka manao i 0 kela poe a pau, a poho loa ke aupuni ia lakou, i maopopo, penei ka ninau : Ua nui anei na keiki oka poe lehulehu e noho pu ! ana me ka mare ole? ******* Kinikini anei na keiki o ka poe noho kaawale mahope mai o ka mare ? ********* Pehea ka nui o na keiki a na haole e launa nei me na wahine Hawaii ine ka mare ole ? * * * * i * * * * * Ma ka mare wale no ka laha nui ! ana ona kanaka. £ hoopauia keia noho huikau ann, i ola ai keia lahui. ; 21. I kanawai e hookaawaleia'i na ohana lehulehu i akoakoaia ma ka hale hookahi, i | mau hale okoa i iike ka nui me kona ohana, j a o keia no ka pono oka maluhia ana, 1 pau i ka huikau oka noho uine ka moe hoolnhi | ana ona seke elua; i pau ka moe mau ana o i na keiki i ko lakou wa opiopio, oin ka raea e iilo ai i mau makua no ko lakou rnare ana ma ka pololei. 22. No ka pono o ka noho maluhia ana, aole e aeia ke kukulu ana o na hale lehule|hu maloko o ka pa hookahi a ma knhi pili pu ; e hookaawaleia lakou, i maluhia ai ka noho ana, a ola ka lahui. 23. Oka uhauha loa ma na ahaaina o ' kuaaina kekaki kumu o ka poino ana o keia lahui, a nolaila, e noonooia kekahi kanawai i hoomalu ma na ahaaina, penei paha : 1 hoo- I kahi aina wale no, a maona, hoi koke kela ame keia mea ma kona wahi iho.aole ma ke . noho ma ka uhauha a hoowalewale aku mai i kekahi seke a i kekahi seke, a nanea pu ka noho ana, lealea pu a hiki i ka wa kokoke • poeleele; a nolaila, i kanawai e hoihoi ana i na kanaka ma ko lakou wahi i ka pau ana o ka wa ai, a he mea pono no hoi ke hoomalu ia na ahaaina e ka Luna Hoomaiu, a o kekahi hope paha ona. 24. I ola ka lahui ma ka pono o ka noho maluhia ana, e hookapuia na hana hui o ka lehulehu ona seke elua. Ala ko makou palapala ana, ua hai makou i ka nui o na make ame ka uuku o na hanau ma Maui Hikina. Iko makou noonoo pono ana, ua hoo kumuia keia emi kupanaha o na kanaka iloko o na hana laulima i keia mau makahiki i hala aku nei, ma ka huikau ana o na seke elua, mai ka poe opiopio a ka p*e elemakule, 1 ka mahiai kalo tna kahi kokoke o ke kuaiwi. Ke waiho nei mnkou ika poe ike pono i ka noho ana o Hawaii nei ka noonoo i ke ano o na hana i hanaia e na keiki o na »eke elua, ma ia mau hana mahiai ma ka nahelehele mamuli o ka huikau ana. Maloko o ko makou palap&la mua, ua bni no hoi makou i kekahi kumu nui o ka emi ana o na kanaka ma Maui Hikina. i hookumu puia me na hnna laulima, i-na noakahiki he umi i hala aku nei, oia na ahaaiim laulima loihi iloko o ka hujkau ana ona seke elua. Ke kau leo aku nei makoui ke komu o ka mai e make nei ma ko makou wahi, » lilo oia i laau hoola no ka lahui okoa. Ua hooiliia maluna o makou eku Ahako- j kakuka a na Kumukula o Maui Hikioa ka noonoo ana ina mea e oia ai ka lahui, no- i laiia, pono ole ia makou ke haoa i kekahi mau hana hui e hanaia nei i keia wa ma keia apana, he ano like me na laulima na ahaaina laulima o na makahiki i hala ' ' aku nei, a pau koke i ka naiowale kekahi mau hana ana kanaka i koe, oia ka wawa ? asia, ame ka hoopuni ana i na pi pohaku a me kekahi mau hana ano iike e ae, e lika rae ka lawe pili. He mau hana maikai wa* ' le no ia a lakou a pau ke nanaia ra* kekahi aoao, aloha aku aloha mai t kokua ako kokua mai; a lilo nae lakou i iaaumake ke hoomaauia'i. Lana nui ka manao oka le. hulehu o na seke eiua ma keia mau hana, no ka mea, oka uku, he ahaaina inu uala i ' ke ahiahi; nolaila, ina he waa i hoomakau» I kauia ma ka ululaau, aole mea pMikia ke , pii ma ke kuahiwi i kau-oia mai ai a hiki j ma na kauhale. A i loheia'e, ua hooma»

kaukaoia ka ahāaiaa inu uala, i uku no ka puni ana i kekahi aina i pa pohaku, miki mai la no ia i kakahiaka nui wale ma kahi 0 ka hana, na kanaka no a pau o na seke elua, mai ka poe opiopio a ka poe elemakule 1 kuleana ai lakou i ka ahaaina. Ke waiho hriu nei makou i ka poe alii ame ka poe Lunamakaainana i ka noonoo ana i ke ano o na huia i luia e ka huikau o na seke elua ma ke kuaiwi i ke kau-o waa ana, a ma ka nahelehele ika imi pohaku ana. Eia nae kekahi mau hūa i'ike ponoia no ka hiki wawe ana o ka ulu ; o na hakaka ame ka pepehi mamuli o ka lili ana, i ka lawe ana o kekahi i ka wahine a kekahi, oia na hua e ulu hikiwawe loa'i, i luia ma keia ao, a uaoa paleia ia pono. Aia no ika poe noonoo ka noonoo ana i na hua e ae e ulu nei ma ia pono, i ka noho huikau ame ka moe huikau ana o na seke elua, aloha ino o Hawaii! Pehea e ola ai keia lahui ? Pepehi maoli oia ia ia iho, a lealea nae i kona maka. Oia ae la ka makou e kau leo nei imua o ka lahui okoa e holokiki nei i ka make, i noonooia'i kekahi mau kanawai 110 ka hoano e i kona noho ana, ma ka hoopau i ka huikau o na seke elua ma na hana pualu, a maloko o kela mau akoakoa i hoolahaia'i ka mai hilahila me ka hoopoinoia o na kaikamahine opiopio. lnia aole i hookapuia kela mau akoakoa ame kela mau liana, a nolaila, makehewa ka lapaauia ana o ke kaokao, a makehewa no hoi na lilo o ke aupuni, no ke kula a no na kanaka lapaau, aole no e ola ka lahui o kakou, ua hoahewaia nō i ka make. 25. Oihana Luna Hoomalu: He oihana nui ka oihana Luna Hoomalu a makou e kau leo nei, he uuku nae na Luna Hoomalu kupono loa no na ohana. Kohu ole no ia oihana i ke kanaka kolohe, molo-a, hookamani, aloha ole; no ka mea, he oihana luhi launa ole ka ka Luna Hoomalu, pili ia ia ka nana pinepine ma na kauhale, no ka hooponopono i kela ame keia la no na ohana mamuli o ka pono ; ke nana i ka noho ana o kela mea keia mea, ke hoom&opōpo i ka nui 0 na kahaka ame ke ano pakahi o kela ame keia men, i hiki ke hookupaa ina kona wahi. Ia ia ka makaala no ka hookoia ana o na kanawai ame na rula hojmalu, ia mea aku ia mea aku. Nolaila, oke kanaka ikaika, noho pono, noonoo, oiaio, hookamani ole, hoopili meaai ole ia hai, piha i ke aloha i ke Akua, i kona hoalauna ame ke aupuni, oia ki; ano o ka Luna Hoomalu kupono no ka hoolaia'na o keia lahui, ma kona hoōikaika 1 ka malamaia'na o na kanawai hoomalu a ka Ahaoleio e hooholo ai, no ka hoola ana i keia lahui ma ka hoano-e i kona noho ana.

26. No ka rama : I ka mea ana mai o K. i.ke ola o ka lahui, oia ka mea nui a ka Ahaolelo e noonoo nui ai, me ka i ana mai nae, " O ka puhi rama ame ka hoonoa like ana i na kanaka, oia ke kumumanao e pono ke hnpai muaia'i, noka mēa, malaila ka loaa nui mai o ke aupuni me ka poino ole o ka lahui, i ka make ole o Beritania, Amerika, ame Farani i ka puhi ame ka inu ana i ka rama," oia ka mea a makou i noonoo nūi ai. Malama paha he laau ola ia, e mahuahua hou ai ka lahui o knkou ; a i ko makou kukakuka pu ana me kekahi haole o Farani, he aupuni puhi rama nae me ka mahuahua loa 0 ka lahui, penei kana mau olelo: " Ua puhiia no ka rama ma Farani, aole nae i inu nuiia malaila, a ua laweia ma na aina e ae ka nui loa. O ka waina me ka wai, oia ka mea inu ma ka ai ana. He mau omole wai e kau pu ana me ka omole waina maluna o ka pakaukau. I kuu wa opiopio a'u i noho ai me kuu poe makua, ua lawa kekahi omole waina hookahi, no ka aina hookahi o na ohana he 14 ko makou nui, mai na makua, na keiki ame ka poe hoolimalima. I kuu hoounaia'na i kekahi Kulanui, he hookahi omole waina i haawiia no na haumana 6, a he mau omole wai e like me ka makemake. Mahope mai o ko'u hele ana ī kekahi Kulanui ma Parisa, kahi pii o ke kumukuai o ka waina, hookahi omole i haawiia no na haumana kanaka makua he 10. Aole kula rama hookahi i haawiia mai i na haumana. Aole no hoi i ikeia kekuhi omole tama ma ka pakaukau o na Kumu he 10 e ai pu ana me na haumana ma ka pakaūkau okoa. Aka, ma ke aio o na halekuai e ku ana ma kajk o na alanui, malaila e kau mau ana na omole rama me na kiaha liilii. I ka pae ana mai o na malihini maluhiluhi, lalau oia i ua kiaha liilii la i piha i ka rama i ke keneta hookahi, a pau kona inu ana, hooikaika hou ia kona kino i ka hele ana a hiki i kahi ana e hele ai. O ko'u mau makua, ua lakomau 1 kahi omole rama uuku, i laau mahope o ka ai ana, ke nahu ka opu i ka wali pon» ole o ka ai maloko, a hookahi omole rama, ua lawa ia i lnau' no ka ohana a pau i ka makahiki okoa." Oia iho la, o ka mea i make ole ai i ka mma na lahui o na aina puhi rama, o ko lakou inu pakiko, no ka pono wale no o ke kino, aole mamuli o ka lealea, a oia ka mea e pomaikai ai lakou i ka rama ame ka waina; no ka mea, he poe ano e kela poe, he poe noonoo, poe ikaika, poe manao nui a paa mau i ka hana; ai no, a inu no kela mea keia mea ma kona hale me ka lalau ole ma kauhale,~e liike me ka lahui palaualelo o kakou, noonoo ole, a manao nui i ka lealea ma na akoakoa inu i na mea ona me ka ulala. 27. No na ahaaina: Ua minauiina no hoi ' makou i ko makou hoakukakuka ilikeokeo,

|oo na ahaaina ana i ike ai ma kona one hai nau, penei no ia : " He ahaaina makahiki. j malaiia, ua ano eiko na ahaaina o onei; i ka la hookahi no ka ai ana ona kanaka a pau o kau wahi. Aole nae he ahaaina liui a'u i ike ai e like me keia lahui. £ ai pakahi ana kela ohana keia ohana ma kona wahi iho i na mea ono i hoomakaukauia, a | hookahi nae ka ai ana. A i poloaiia kekahi j makamaka o na wahi e kokoke ana, he uuku nae ke hele mai, i kona paa i ka hana me ka minamina i ka manawa hana, i ke poho ke hele ma kahi e. No kona lako ma kona hale, aole ona manao e hele e makilo. Ina je ae mai ka mea i poloaiia e hele i ka ahaaina, no kona maka'u o huhuia oia e ka mea nana i poloai mai; a o kona hoi koke no ia i j kona wahi ke maona, makehewa ke nonoiia e noho iki a inoe paha, aole ona ae mai, me | kona olelo aku, • Pilikia loa wau, aole hiki ke noho,' a o kona mahuka no ia. He mau ahaaina e ae no i kekahi manawa, iloko o kela ohana keia ohana, a ua like ke ano, he hookahi ka ai ana o ka makua me kana poe keiki, ame kona mau ohana hoolimalima ; aole mea hookahi e hele e makilo, a pau ka ai ana, hele hou kela mea keia i kana hana. Ma na Kulanui, he mau ahaaina no hoi ko na Kumu me na haumana, o lakou wale no me kekahi mau kanaka naauao i poloaiia i kekahi manawa. Ma ia mau la ahaaina, haawiia mai e ka Puuku kekahi omole waina a kau maluna o ka pakaukau a na Knmu ame na haumana, aole nae he omole rama hookahi a'u i ike ai."

Oia ae la, ua maopopo ka make ole o kela lahui i ke puhi rama, ma ia noho maluhia ana, a ua waiwai ke aupuni, a nolaila, eia ko makou manao no ka rama a makou e kau leo nei. Ina e hoonoaia ke puhi rama ana ma Hawaii nei, me ka hoomalu ole mamua i ka noho ana ma na kanawai e heokupaa i na kanaka ma ko lakou w'ahi e noho ai, e ahaaina ai, e ai ai, a e inu ai meka hiki ole ke lalau ina na kauhale, ame na akoakoa huikau o na seke elua, (oia ka huikau o na kane me na wahine,) a ina e oki loa auanei ka ino o ka noho ana, a e pono ka imi loaa ana iloko o ka rama, i pau koke na kupapau i ka hoomakaukauia no ka lahui okoa e kau ana maluna oke kae oka make. Aka hoi, ina i kauia mamua na kanawai hoomalu kupono, e ai ai, e īnu ai, a e ahaaina ai kela ohana keia ohaha ma kon-i hale iho, a hookapuia kela mau akoakoa o na kane ine na wahine, a hookahi aina wale no i aeia ma na ahaaina hui nialalo o ka malu o ka Luna Hoomalu, a hoi koke kela mea keia mea ma kona wahi ke mnona, aole e noho nanea na seke elua no ka lealea, a hoowalewale aku hpowalewale mai; a ina pela na kanawai hoomalu i hooholo ig, alaila, e hapai no ka noonoo no ke puhi rama ana, he mea paha auanei ia e waiwai ai ke aupuni me ka poino ole ai o ka lahui Hawaii. ( M. Kahananui, Na Komiīe. j P""nu., | Jr. Kamaka, M. P. Peenahele. Hana, Maui, Aptr. 15, 1864.

I ka Luna Hooponopono o ka ) Nupepa Kuokoa. \ Me ka mahalo :— Ua ike oe ia'u ma ke ahiahi o ka la 12 o Aperila, e kau ana ma ka moku kialua Emelina, aia hoi, ua hiki mai au nia kuu aina hanau nei (Kohala,) ma ka la 15 ma ia holo ana mai; ano ia mea, he pono ia'u ke hai aku i ka Luna Hooponopono i na mea ano nui ame na mea ano liilii ma keh hele ana. Apehila 14. Mawaena makou oke kowa o Lanai ame Kaheolawe, ama ka hon 11 o ke kakahiaka o ua la la hookokoke iki makou ma Lele; ia manawa, lohe ia ka leo o ke kapena moku (Capt. Kapuahi) e olelo ana, " Aole e ku ka moku ma Lahaina," a no ka lohe ana o makou i kela leo, aia hoi, elua ohua eemoku no Lahaina mai Oahu inai, ua ee mai maluna o kela moku mamuli oka olelo ake kapena u e ku ana i Lahpina," A no ke ku ole ana o ka moku i Lahaina, hoomakaukau ua mau ohua eemoku nei e lele iloko o ke kai a au aku i Lahaina, me he mea la e hoomakaukau ana ana i ko ke kapena manao kolohe, i ku ai ka moku i Lahaina. Aka, aole i hoololi ke kapena i kana olelo no he ku ole i Lahaina, aka, ua laweia ua mau ohua eemoku nei i Hilo, a hala loa i Kau. he pilikia maoli keia ke hana rrmu ia ma keia hope aku. Ka mahi ko ma Kohala. Aneane he 400 mau Eka i pau i ka palauia, a maloko o keia mau Eka he 400, ke ulu nei ke ko ke kanu nei, ke holehole nei. Ua nui ka makaukau o keia Ahahui mahiai e hoahu aku i na momi ma ka lima o ka poe kamaaina o keia aina ma ka hana aku. Ke awa ku moku. Mn Kauhola ke awa ku moku o Kohala nei, na ka Ahahai mahi ko i hookumu keia awa ku moku, aole i ku mua ia keia wahi ena moku i ka wa mamua i hala aku la, ma Mahukona ame Honoipu na awa ku moku mamua. Ma keia awa ku moku ma Kauhola, ua hana ia he uapo kahi e pili ai na waapa, he mea hou keia. Nele kanaka ole. Aneane nele loa na aina komohana o keia apana i ke kanaka ole; mamua o kela mau apana, he mau haneri tausani ka nui a hiki ina tausani; a i keia manawa, aneane hiki i ke kanaha ka huina helu i keia wa, a hiki aku i ka nele loa. Ka Aha Apana. Maloko o keia mau la a'u e ike nei ma Kohala nei, aneane maluhia loa ka noho ana o na kanaka ma keia apana, aole a'u i ike iki i kekahi hihia hewa, a ona hoi iloko o keia mau la, ma ka Aha Luna Kanawai Apana. He mea nani i keia apana ka ike ole ia ma ka papa hoike makahiki ā ka Luna Kanawai na hihia hewa. " He malu hoi ma ka honua nei, he aloha i kanaka," A ma keia mau mea e ka Luna Hooponopono, he pono na'u e hai aku ia oe. S. N.H. Kohula Akau, Mei w 4, 1864. . '