Ka Nupepa Kuokoa, Volume III, Number 20, 14 Mei 1864 — Page 2

Ka Nupepa Kuokoa.

kaukauia ka ahaaina inu uala, i uku no ka puni ana i kekahi aina i pa
pohaku, miki mai la no ia i kakahiaka nui wale ma kahi o ka hana. na
kanaka no a pau o na seke elua, mai ka poe opiopio a ka poe elemakule i
kuleana ai lakou i ka ahaaina. Ke waiho hou nei makou i ka poe alii ame
ka poe Lu- namakaainana i ka noonoo ana i ke ano o na hua i luia e ka
huikau o na seke elua ma ke kuaiwi i ke kau-o waa ana, a ma ka nahele-
hele i ka imi pohaku ana. Eia nae kekahi mau hua i ike ponoia no ka hiki
wawe ana o ka ulu ; o na hakaka ame ka pepehi ma- muli o ka lili ana, i
ka lawe ana o kekahi i ka wahine a kekahi, oia na hua e ulu hiki- wawe
loa'i, i luia ma keia ao, a uao a paleia ia pono. Aia no i ka poe noonoo
ka noonoo ana i na hua e ae e ulu nei ma ia pono, i ka noho huikau ame
ka moe huikau ana o na seke elua, aloha ino o Hawaii! Pehea e ola ai
keia lahui? Pepehi maoli oia ia ia iho, a lealea nae i kona maka. Oia ae
la ka ma- kou e kau leo nei imua o ka lahui okoa e holokiki nei i ka
make, i noonooia'i kekahi mau kanawai no ka hoano e i kona noho ana, ma
ka hoopau i ka huikau o na seke elua ma na hana pualu, a maloko o kela
mau akoakoa i hoolahaia'i ka mai hilahila me ka hoopoinoia o na
kaikamahine opiopio. Ina aole i hookapuia kela mau akoakoa ame kela mau
hana, a nolaila, makehewa ka la- paauia ana o ke kaokao, a makehewa no
hoi na lilo o ke aupuni, no ke kula a no na ka- naka lapaau, aole no e
ola ka lahui o kakou, ua hoahewaia no i ka make.

25. Oihana Luna Hoomalu: He oihana nui ka oihana Luna Hoomalu a makou e
kau leo nei, he uuku nae na Luna Hoomalu kupono loa no na ohana. Kohu
ole no ia oihana i ke kanaka kolohe, molo-a, hooka- mani, aloha ole; no
ka mea, he oihana luhi launa ole ka ka Luna Hoomalu, pili ia ia ka nana
pinepine ma na kauhale, no ka hoopo- nopono i kela ame keia la no na
ohana ma- muli o ka pono ; ke nana i ka noho ana o kela mea keia mea, ke
hoomaopopo i ka nui o na kanaka ame ke ano pakahi o kela ame keia mea, i
hiki ke hookupaa ma kona wahi. Ia ia ka makaala no ka hookoia ana o na
kanawai ame na rula hoomalu, ia mea aku ia mea aku. Nolaila, o ke kanaka
ikaika, noho pono, noonoo, oiaio, hookamani ole, hoopili meaai ole ia
hai, piha i ke aloha i ke Akua, i kona hoalauna ame ke aupuni, oia ke
ano o ka Luna Hoomalu kupono no ka hoolaia'na o keia lahui, ma kona
hooikaika i ka malamaia'na o na kanawai hoomalu a ka Ahaolelo e hooholo
ai, no ka hoola ana i keia lahui ma ka hoano-e i kona noho ana.

26. No ka rama : I ka mea ana mai o K. i ke ola o ka lahui, oia ka mea
nui a ka Ahaolelo e noonoo nui ai, me ka i ana mai nae, " O ka puhi rama
ame ka hoonoa like ana i na kanaka, oia ke kumumanao e pono ke hapai
muaia'i, no ka mea, malaila ka loaa nui mai o ke aupuni me ka poino ole
o ka lahui, i ka make ole o Beritania, Amerika, ame Farani i ka puhi ame
ka inu ana i ka rama," oia ka mea a makou i noonoo nui ai. Malama paha
he laau ola ia, e mahuahua hou ai ka lahui o kakou; a i ko makou ku-
kakuka pu ana me kekahi haole o Farani, he aupuni puhi rama nae me ka
mahuahua loa o ka lahui, penei kana mau olelo: " Ua pu- hiia no ka rama
ma Farani, aole nae i inu nuiia malaila, a ua laweia ma na aina e ae ka
nui loa. O ka waina me ka wai, oia ka mea inu ma ka ai ana. He mau omole
wai e kau pu ana me ka omole waina maluna o ka pakaukau. I kuu wa
opiopio a'u i noho ai me kuu poe makua, ua lawa kekahi omole waina
hookahi, no ka aina hookahi o na ohana he 14 ko makou nui, mai na makua,
na keiki ame ka poe hoolimalima. I kuu hoounaia'na i kekahi Kulanui, he
hookahi omole waina i haawiia no na haumana 6, a he mau omole wai e like
me ka makemake. Mahope mai o ko'u hele ana i kekahi Kula- nui ma Parisa,
kahi pii o ke kumukuai o ka waina, hookahi omole i haawiia no na hau-
mana kanaka makua he 10. Aole kula ra- ma hookahi i haawiia mai i na
haumana. Aole no hoi i ikeia kekuhi omole rama ma ka pakaukau o na Kumu
he 10 e ai pu ana me na haumana ma ka pakaukau okoa. Aka, ma ke alo o na
halekuai e ku ana ma kapa o na alanui, malaila e kau mau ana na omole
rama me na kiaha liilii. I ka pae ana mai o na malihini maluhiluhi,
lalau oia i ua kiaha liilii la i piha i ka rama i ke keneta hookahi, a
pau kona inu ana, hooikaika hou ia kona kino i ka hele ana a hiki i kahi
ana e hele ai. O ko'u mau makua, ua lako mau i kahi omole rama uuku, i
laau mahope o ka ai ana, ke nahu ka opu i ka wali pono ole o ka ai
maloko, a hookahi omole rama, ua la- wa ia i laau no ka ohana a pau i ka
maka- hiki okoa."

Oia iho la, o ka mea i make ole ai i ka rama na lahui o na aina puhi
rama, o ko la- kou inu pakiko, no ka pono wale no o ke ki- no, aole
mamuli o ka lealea, a oia ka mea e pomaikai ai lakou i ka rama ame ka
waina; no ka mea, he poe ano e kela poe, he poe noonoo, poe ikaika, poe
manao nui a paa mau i ka hana; ai no, a inu no kela mea keia mea ma kona
hale me ka lalau ole ma kauhale, e like me ka lahui palaualelo o kakou,
noonoo ole, a manao nui i ka lealea ma na akoakoa inu i na mea ona me ka
ulala.

27. No na ahaaina: Ua minamina no hoi makou i ko makou hoakukakuka
ilikeokeo,

no na ahaaina ana i ike ai ma kona one ha- nau, penei no ia : " He
ahaaina makahiki, malaila, ua ano e i ko na ahaaina o onei; i ka la
hookahi no ka ai ana o na kanaka a pau o kau wahi. Aole nae he ahaaina
hui a'u i ike ai e like me keia lahui. E ai pa- kahi ana kela ohana keia
ohana ma kona wahi iho i na mea ono i hoomakaukauia, a hookahi nae ka ai
ana. A i poloaiia kekahi makamaka o na wahi e kokoke ana, he uuku nae ke
hele mai, i kona paa i ka hana me ka minamina i ka manawa hana, i ke
poho ke hele ma kahi e. No kona lako ma kona hale, aole ona manao e hele
e makilo. Ina e ae mai ka mea i poloaiia e hele i ka aha- aina, no kona
maka'u o huhuia oia e ka mea nana i poloai mai; a o kona hoi koke no ia
i kona wahi ke maona, makehewa ke nonoiia e noho iki a moe paha, aole
ona ae mai, me kona olelo aku, " Pilikia loa wau, aole hiki ke noho," a
o kona mahuka no ia. He mau ahaaina e ae no i kekahi manawa, iloko o
kela ohana keia ohana, a ua like ke ano, he hookahi ka ai ana o ka makua
me kana poe keiki, ame kona mau ohana hoolimalima ; aole mea hookahi e
hele e makilo, a pau ka ai ana, hele hou kela mea keia i kana hana. Ma
na Kulanui, he mau ahaaina no hoi ko na Kumu me na haumana, o lakou wale
no me kekahi mau kanaka naauao i poloaiia i kekahi manawa. Ma ia mau la
ahaaina, haawiia mai e ka Puuku kekahi omole wai- na a kau maluna o ka
pakaukau a na Kumu ame na haumana, aole nae he omole rama hookahi a'u i
ike ai."

Oia ae la, ua maopopo ka make ole o kela lahui i ke puhi rama, ma ia
noho maluhia ana, a ua waiwai ke aupuni, a nolaila, eia ko makou manao
no ka rama a makou e kau leo nei. Ina e hoonoaia ke puhi rama ana ma
Hawaii nei, me ka hoomalu ole mamua i ka noho ana ma na kanawai e
hookupaa i na kanaka ma ko lakou wahi e noho ai, e ahaaina ai, e ai ai,
a e inu ai me ka hiki ole ke lalau ma na kauhale, ame na akoakoa huikau
o na seke elua, (oia ka huikau o na kane me na wahine,) a ina e oki loa
auanei ka ino o ka noho ana, a e pono ka imi loaa ana iloko o ka rama, i
pau koke na kupapau i ka hoomakaukauia no ka lahui okoa e kau ana maluna
o ke kae o ka make. Aka hoi, ina i kauia mamua na kanawai hoomalu ku-
pono, e ai ai, e inu ai, a e ahaaina ai kela ohana keia ohaha ma kona
hale iho, a hoo- kapuia kela mau akoakoa o na kane me na wahine, a
hookahi aina wale no i aeia ma na ahaaina hui malalo o ka malu o ka Luna
Hoomalu, a hoi koke kela mea keia mea ma kona wahi ke maona, aole e noho
nanea na seke elua no ka lealea, a hoowalewale aku hoowalewale mai; a
ina pela na kanawai hoomalu i hooholo ia, alaila, e hapai no ka noonoo
no ke puhi rama ana, he mea paha auanei ia e waiwai ai ke aupuni me ka
poi- no ole ai o ka lahui Hawaii.

[M. KAHANANUI,

Na Komite. [B. Puaanui, [P. KAMAKA,

[M. P. PEENAHELE.

Hana, Maui. Aper. 15, 1864.

I KA LUNA HOOPONOPONO O KA] NUPEPA KUOKOA.] Me ka mahalo :-

Ua ike oe ia'u ma ke ahiahi o ka la 12 o Aperila, e kau ana ma ka moku
kialua Eme- lina, aia hoi, ua hiki mai au ma kuu aina hanau nei
(Kohala,) ma ka la 15 ma ia holo ana mai ; a no ia mea, he pono ia'u ke
hai aku i ka Luna Hooponopono i na mea ano nui ame na mea ano liilii ma
keia hele ana.

APERILA 14. Mawaena makou o ke kowa o Lanai ame Kahoolawe, a ma ka hora
11 o ke kakahiaka o ua la la hookokoke iki ma- kou ma Lele; ia manawa,
lohe ia ka leo o ke kapena moku (Capt. Kapuahi) e olelo ana, " Aole e ku
ka moku ma Lahaina," a no ka lohe ana o makou i kela leo, aia hoi, elua
ohua eemoku no Lahaina mai Oahu mai, ua ee mai maluna o kela moku mamuli
o ka olelo a ke kapena "e ku ana i Lahai- na," A no ke ku ole ana o ka
moku i Lahai- na, hoomakaukau ua mau ohua eemoku nei e lele iloko o ke
kai a au aku i Lahaina, me he mea la e hoomakaukau ana ana i ko ke
kapena manao kolohe, i ku ai ka moku i La- haina. Aka, aole i hoololi ke
kapena i ka- na olelo no he ku ole i Lahaina, aka, ua la- weia ua mau
ohua eemoku nei i Hilo, a ha- la loa i Kau, he pilikia maoli keia ke
hana mau ia ma keia hope aku.

KA MAHI KO MA KOHALA. Aneane he 400 mau Eka i pau i ka palauia, a maloko
o ke- ia mau Eka he 400, ke ulu nei ke ko ke ka- nu nei, ke holehole
nei. Ua nui ka makau- kau o keia Ahahui mahiai e hoahu aku i na momi ma
ka lima o ka poe kamaaina o keia aina ma ka hana aku.

KE AWA KU MOKU. Ma Kauhola ke awa ku moku o Kohala nei, na ka Ahahui
mahi ko i hookumu keia awa ku moku, aole i ku mua ia keia wahi e na moku
i ka wa ma- mua i hala aku la, ma Mahukona ame Ho- noipu na awa ku moku
mamua.---- Ma keia awa ku moku ma Kauhola, ua hana ia he uapo kahi e
pili ai na waapa, he mea hou keia.

NELE KANAKA OLE. Aneane nele loa na aina komohana o keia apana i ke
kanaka ole; mamua o kela mau apana, he mau ha- neri tausani ka nui a
hiki i na tausani; a i keia manawa, aneane hiki i ke kanaha ka huina
helu i keia wa, a hiki aku i ka nele loa.

KA AHA APANA. Maloko o keia mau la a'u e ike nei ma Kohala nei, aneane
malu- hia loa ka noho ana o na kanaka ma keia apana, aole a'u i ike iki
i kekahi hihia hewa, a ona hoi iloko o keia mau la, ma ka Aha Luna
Kanawai Apana. He mea nani i ke- ia apana ka ike ole ia ma ka papa hoike
ma- kahiki a ka Luna Kanawai na hihia hewa. " He malu hoi ma ka honua
nei, he aloha i kanaka."

A ma keia mau mea e ka Luna Hoopono- pono, he pono na'u e hai aku ia oe.
S. N. H.

Kohala Akau, Mei, 4. 1864.

Ka Nupepa Kuokoa.

HONOLULU, MEI 14, 1864.

Ma ka Poaono i hala'e nei, ua hoopukaia aku iluna o na pepa liilii
Kaulele ka hoolaha a ka Moi, e kahea ana i Ahaolelo Kuka o na 'Lii a me
na Makaainana ma o ko la- kou mau Elele la, " no ke kuka pu ana me A'u,
no ka hoololi ana i ke Kumukanawai o Ko'u Aupuni, me ke kuka pu hoi no
ka pono o ka lehulehu, a no ka noonoo ana i ka he- mahema o na Lala o ke
Aupuni, i mea e hi- ki ai ke hanaia na hana o ke Aupuni." Ua lohe mai
makou, ua kaheaia ka keia Ahaole- lo Kuka i hiki ai ke noonoo pono, a ke
kuka pono ia hoi na mea i manaoia e waiho aku imua o ke Kau Ahaolelo e
hiki mai ana, i lilo ole ai ia i mea e waiho pupuahulu wale ia'ku imua o
ka Ahaolelo. Ina he mau hoololi kekahi i makemakeia, a i ikeia he
maikai, mahope iho o ka noonoo akaheleia ana iloko o ua Ahaolelo Kuka
la, alaila, he mea no ia e hiki ai i na Luna Ahaolelo ke lawelawe ma ia
mau mea i waihoia imua o lakou, i hanaia'i, a i hookoia'i hoi e like me
ke Kumukanawai, ina pela ua ane pono no. Ua manao no makou, a ua hilinai
no hoi, aole e hanaia ana kekahi hana aupuni ma- waho ae o ke
Kumukanawai, no ka mea, he olelo hoopaa aelike ia i hana ia mawaena o Ka
Moi, ke Kumukanawai, a me na Maka- ainana, e hoakaka ana i ka pono o ka
la, a o keia mea : I na e uhakiia kekahi o na olelo i Aelikeia e kekahi
o na hoao ia olelo aelike, alaila, e lilo ana no ia i kumu hookonokono i
na hoa e ae oia Olelo Aelike e hoopili aku mamuli o ka uhaki wale ana.

Aka, ina nae o ke kumu o keia Ahaolelo kuka, he mea wale no e kuka a e
noonoo po- no ai, no ka hoololi ana i na pauku i manao- ia e hooholo o
ke Kumukanawai, i lilo ai i mea na na Lunamakaainana e noonoo ai i
olahonua, a i uuku ai no hoi ka manawa e lilo ma ka hoopaapaa hoohala
manawa ana, alaila, e lilo no keia Halawai he mea maikai, a nolaila i
pono ke kohoia na kanaka Hawaii Kuonoono a naauao no hoi, ame na haole i
ike pono ia ke aloha i keia aina Ka Moi ame kona Lahui, e hele e lilo i
poe Elele Maka- ainana Halawai me ka Moi, a me na 'Lii, ilo- ko o ke kau
Ahaolelo Elele Kuka e hiki mai ana. He mea nui no keia, a ina he mau
hoolo- li kekahi i manaoia, he pono ke hookumu po- no ia ka hana ana, o
lilo auanei i mea e hoo- poino ana i na pono a me na pomaikai ame ka
maluhia o keia Lahuikanaka. E lilo no ia he mea e hookanalua mai ai i ka
manao o ka le- hulehu me ka hilinai ole mamuli o ke kupaa ole o ke
Aupuni, a o ka hopena oia mau mea, oia no ka emi ana ilalo loa o ke
Kumukuai o na waiwai, a me na aina o na kanaka o keia Aupuni. A nolaila,
aole no he pono o ka hoala'la ana i na hoololi iloko o ka wa pupua-
hulu, ke ole e ikea maopopoia ka pomaikai io e loaa mai ana i keia
Lahui, a me ka ike maopopoia no hoi o ka poino kukoke, mamua o ka apono
ana i keia hana pupuahulu, ma ka hoololi ana i ke Kumukanawai, a aia wa-
le no a loaa ke kumu io, alaila, aponoia keia hana ana.

Oiai, ano nae la, ua komohia ke kanalua iloko o ka manao o ka poe naauao
o keia Aupuni, no ke komo ana o na huaolelo iloko o ka Olelo Hoolaha
'Lii e like me nei : "me ke kuka pu hoi no ka pono o ka lehulehu, a no
ka noonoo ana i ka hemahema o na Lala o ke Aupuni, i mea e hiki ai na
hana o ke Aupuni." Me he mea la, he hoole maoli no keia i ka Hale
Lunamakaainana, me ke ka- hea aku hoi i ka Ahaolelo Kuka, e hana i NA

HANA I HIKI WALE NO I KA AHAOLELO KE LA- WELAWE MA KE ANO KUMUKANAWAI.

Aohe o makou makemake e manaoio, ua hana na Kuhina ka poe hiki ke
ahewaia - a ka poe hoi nana e hookumu i na olelo hoola- ha ano nui o ke
Aupuni, me ka manao e ha- na pela, no ka mea, he hana kue no ia i ke
Kumukanawai ame Ka Moi, a ua ane like no hoi, me he la, he kipi maoli no
ia mau mea. He mea no ia e hoonaueue mai ana i ka maluhia e noho nei, a
he mea no hoi ia e hoouluulu ana i ka manao ino, a he hana makamaka ole
no hoi ia i ka Hanauna Alii, a he hookahi wale no mea i oi ae ka ino ma-
mua o ia mea ke hanaia, oia no ke kipi a kaua huliamahi maoli. Ma ia mea
e hoo- naueueia'i ka waiwai o ka poe mea waiwai, ame na pono no hoi o ka
noho ana, a oiai makou e hoopuka ana i ko makou minamina no ko makou ike
ana i na manao i hoopukaia iloko o ka olelo hoolaha Alii, ke hilinai nei
no makou, ua kumu ole ka maka'u ana o ka lehulehu.

A no ka hoololi ana i ke KUMUKANAWAI, ua pono ke hoakaka, a kamakamailio
pono ia ia mau mea, nolaila, e pono i ke Aupuni ke waiho koke mai ia mea
imua o ka lehu- lehu, ma ke pai ana a HOOLAHA KOKE ae i na Pauku o ke
Kumukanawai e manao ia nei e hoololi.

O na hoololi maikai a pau e hoikeia mai, ua maopopo no, aole no e nele
ka hooholoia. A aole no e lilo ia hoololi ana i mea e hoo- naueue ai i
ka noho maluhia ana o ka lehu- lehu.

Aka, aohe pono o keia hunaia mai o na mea e manaoia nei e hoololi, no ka
mea, o keia mau hana hoohunahuna, a hoopohihihi, oia no ke kumu nana e
hoala mai i ka ma- nao kanalua, ame ka hoonaueue i ke ana kau malie o ka
manao o ka lehulehu.

O ke Kumukanawai ma kona ano nui, ua holopono a ua maikai no; malia no
paha, ua hiki no ke hoomaikai ikiia'e. Aka, iloko no nae o kekahi mau
wahi hemahema iki, ua maikai loa no kona hanaia'na iloko o na ma- kahiki
he umikumamalua i hala'e nei. Au- hea la ka aina i oi ae ka maluhia o ke
kino ame ka waiwai o na kanaka ? Aia la i hea kahi i oi ka mahalo
hoanoia o na pono hoo- mana, ame na pono o ka hoonohonoho au- puni ana
me ka maluhia ? Auhea la ke au- puni i oi ka maluhia, a i haunaele hoi
ma na wa e balotaia'i ? Auhea la kahi i oi ae ka lanakila o ka hoopuka
manao ana ma ke ka- mailio ame ke pai ana a hoolaha i ke akea e like me
keia ? Aia la i hea kahi i oi ka hoo- ko ponoia o na Kanawai, me ka huli
ole ma- muli o ke kipe, ame na hana paewaewa ? He oiaio, aole ia mea ma
America Huipuia, aole hoi ma Beritania Nui, ame na Aupuni o Europa. A no
keia mau kumu, ke olelo nei makou, " he mea pono ke waihoia imua o na
Makaainana na pauku o ke Kumukana- wai e manaoia nei e hoololi," na mea
hoi e pili ana i ka noho oluolu ana o ka Moi ame kona poe kanaka. E
hookuu ia mau mea e hoopaapaa ponoia e ka lehulehu; a ina ua maopopo he
mea e hoopomai- kai ana i ka Moi ame kona lahuikanaka, alaila, e
hooholoia ma ke ano Kumukanawai, aka, " e pono nae ke hoomanao puia, o
na hoololi koke ana o ka hoonohonoho aupuni ana." he mea no i like me ke
kau ana i ke- kahi mea iluna o kahi nihinihi, aia a pololei ka hana ana,
alaila holopono, a pomaikai no hoi, a ina e pono ole a akahele ole ka
hanaia ana, alaila, e poino no, nolaila ka pono o ka hoomoakaka ana i
keia mau mea.

A, nolaila, i pono ai ka noonoo a me ka waewae e ae i-o-la-honua, o na
makaainana i naauao no, a i ike no hoi i ka maikai io o ko kakou noho
Aupuni ana, me ka hooulu mau no hoi i ka maluhia a me ka noho mai- kai
ana. A no ka manao ana i keia mea nui, oiai e pili ana i keia manawa'ku
o keia Au- puni - a malia paha, ua ane Kumukanawai keia hana ana, ua
pono no ke hooko aku i ke kauoha no ke koho ana i na Elele, aka, e koho
nae ma ka poe naauao oiaio, ka poe kuonoono, a me ka poe makau ole, e
wiwo ole ana i na hooweliweli, a e puni ole ana no hoi mamuli o ka mali
leo paha a na Ku- hina, i hiki ai ia poe Elele ke halawai wiwo ole aku
me na Kuhina o ka Moi; ma ke ka- kahua hoopaapaa a lakou i wae ai no
lakou iho.

Aole loa no he pono ke koho i ka poe ka- naka, hoopilimeaai, he ole loa
no, o ka poe kupono wale no ke komo, o ka poe i hoaoia a i ike ia ko
lakou aloha oiaio i ka Moi, ke Kumukanawai a me na kanaka.

Aole no o makou manao he pono ke koho ia na Lunamakaainana i kohoia iho
nei, i mau Elele, no ka mea, ke mau nei no ko la- kou noho ana ma ia
Oihana, a no ka mea no hoi, malia paha e kuuia mai ana na hana a ka poe
Elele imua o ka Ahaolelo i kulike maoli ai ia me ke Kumukanawai ; aka, o
ka poe pono nae ke kohoia, o ka poe e makemake ana e hoololi Kumukanawai
ia na hoololi o ke Kumukanawai.

Eia hou : E ike iho auanei na kanaka a pau, ua kapaeia na olelo iloko o
ka Olelo Hoolaha Alii e i ana " me ke kuka hoi no ka pono o ka lehulehu,
a no ka noonoo ana i ka hemahema o na Lala o ke Aupuni, i mea e hiki ai
na hana o ke Aupuni," a ma keia mea, ua hoike mai na Kuhina i ko lakou
hana pupuahulu ana i keia mea, a keia pule ae, wehewehe aku makou i ko
makou manao no keia mea.

Halawai Makaainana,

E like me ke kauoha a ka Olelo hoolaha i hoopukaia ma ka Poaha, e kahea
ana i na poe i aloha io i Ka Moi, ke Kumukanawai, ame na Makaainana,
pela no i hookoia'i ma ka hora 7 o ia ahiahi. Ua hoomaka no ka halawai
ma ka hora 7 ponoi, a ua kohoia o J. Moanauli i Luna Hoomalu, o W. P. R.
Bila ke Kakauolelo, hoomaluia ka Hale, a hai mai ka Luna Hoomalu, ua
waihoia'e he mau olelo wehewehe ame na olelo hooholo ma ka papakaukau
ana, a ma ke noi a ka Aha, ua kauohaia ke Kakauolelo e heluhelu mai ia
mau Olelo hoakaka ame na Olelo hooholo. Eia iho malalo nei ke kope o ua
mau olelo hooholo la :

NO KA MEA HOI, o ka Olelo Hoolaha Alii i hoopukaia iho nei ma ka Poaono,
la 7 o keia malama e kahea ana " I na Elele o Ko'u mau Kanaka e hoouna
mai ai e kuka pu me A'u no ka hoololi ana i ke Kumukanawai o Ko'u
Aupuni, me ke kuka pu hoi no ka po- no o ka lehulehu, a no ka noonoo ana
i na hemahema o na Lala o ke Aupuni, i mea e hiki ai na hana o ke
Aupuni," he hana pili Kanawai ole e imi ana e hoololi, a i ole ia, e
hoopau i ke Kumukanawai o kakou e ola nei, me ka lawe aku hoi i ko kakou
maluhia, a me na pono ame na mea i aeia mai ia kakou ma o ia mea la, a
he mea hoano hoi ia, a he mea makamae hoi ia kakou, a

NO KA MEA HOI, ua oleloia, a ua manaoioia, o ka hoololi ana i ke
Kumukanawai ma ke ano i hoaiai ikiia mai e ka Olelo Hoolaha Alii, he mea
no ia e hoomaikai ana i ke ala- nui no ke kukulu ana i kekahi Hoomana
makemake ole ia i mea Aupuni, a e malama ia hoi ke ola ma ka auhauia ana
o na kanaka a pau, nolaila:

HOOHOLOIA. (1) Ke hoike io aku nei makou i ko makou hoapono ole loa i ka
hoololi ana i ke Kumukanawai ma ke ano i hoakakaia ma ka Olelo Hoolaha
Alii, no ka manaoio ana, e loaa no ia hopena ina e makemakeia, ma ka
hahai ana no mamuli o na mea i kuhi-

kuhiia e ua Kumukanawai la, a aole no he ano e ae e hoololi ai, e hiki
ai ke hooponoia :

HOOHOLOIA. (2) O na Luna Makaainana o ka Ahaolelo i kohoia iho nei, ua
kohoia no ma ke Kanawai, a e pono ia lakou ke kaheaia'ku iloko o ka
manawa i hoakakaia e ke Kumu- kanawai, e kuka pu no ka pono o ka
lehulehu, a e noonoo hoi no ka hooholo i na Kanawai ame na haawina dala
o ke Aupuni, i mea e hiki ai ke hanaia na hana o ke Aupuni; a ina e
hanaia ma ke ano e ae, e lilo no ke Kumukanawai i mea ole:

HOOHOLOIA. (3) E koho no kakou i na Ele- le Makaainana e like me ke
Kanawai, (4) no keia apana koho e like me ka Olelo Hoolaha Alii i mau
Elele e balotaia'i ma ka 13 o Iune e hiki mai ana, ma kahi no ame ke ano
no hoi i hoakakaia no ke koho ana i na Luna Maka- ainana no ka Ahaolelo,
a ke nonoi pu aku nei makou me ke ku-io i ka poe koho balota o ke- ia
mau mokupuni a pau, e hana mai e like me ka makou e hana nei :

HOOHOLOIA. (4) O na Elele Makaainana e kohoia'i, oia no ka poe i hoaoia,
a i ikeia hoi ko lakou aloha oiaio no ka Moi, ke Kumu- kanawai ame na
Makaainana, a aole hoi ke ano hana a ke kanaka, i na paha he Kahuna-
pule no kela ame keia aoao hoomana e lilo i mea nana e keakea mai i ka
lilo ana i mea la- welawe ma ka Oihana Elele o na Makaaina- na, a ke ake
io nei hoi makou e ike like mai i keia na kanaka koho balota a pau o na
apa- na koho e ae, e like me ka makou e ike nei :

HOOHOLOIA. (5) Iloko o ka manao o keia Aha Halawai Kuka, o ka hana no a
na Elele Makaainana i ka wa e Ahaolelo kuka'i, oia no ka noonoo wale ana
no no ka hoololi i ke Kumukanawai, a ma na mea e holopono ai ia hana, a,
aole ma na hana e ae, a aole no hoi lakou e hooholo i kekahi haawina o
na dala o ka Waihona o ke Aupuni no kekahi kumu hookahi, he oleloa no,
na lakou no e uku i ko lakou mau lilo, oiai e lawelawe ana i ka Oihana
Elele Makaainana, a i ole ia, ma ke kokua manawalea maoli mai no a ka
poe nana lakou i koho :

HOOHOLOIA. (6) Iloko o ka manao o keia Aha Halawai Kuka, aohe no he kumu
pono o ke alahia ana mai o kekahi kumu ku-e iwaena o na Kahunapule ame
na hoahanau o ka aoao Hoomana Katolika, ame na Kahu- napule ame na
hoahanau o ka aoao Hooma- na Hoolepope, ame na makamaka oiaio hoi o keia
aina, o kela aoao keia aoao hoomana, ma na mea e pili ana i keia
Kumumanao, a ke nonoi ikaika aku nei makou ia lakou, me ke koi aku e
hana lokahi ma keia mea, a mai ae aku hoi i ka hana maalea ia mai i mea
e hooulu mai ai i ka mokuahana iwaena o ka- kou :

HOOHOLOIA. (7) He poe kanaka aloha a hoolohe makou i ko makou Moi Maikai
Ka- mehameha V., (e hooloihiia kona ola ana.) a he hilinai no hoi ko
makou i kona aloha a me kona makemake e hoomau a hoomalu i ko makou mau
pono Kivila i haawi muaia ia makou e kona mau mua i alohaia, a e hoo-
mau ana no makou i ke aloha ame ke kokua ia Ia, oiai nae paha Kona mau
Kuhina o ke Aupuni, o ku-makaia aku i na hana nui Ana i waiho aku ai ia
lakou; a ke nonoi haahaa'ku nei makou me ka mahalo, e hoopau koke ae Oia
ia lakou mai ka noho ana ma ka lakou Oihana, a e hoopau hoi i kona
hilinai ana mamuli o ka poe i malihini ia makou, ame ka poe hoi e enemi
ana i ko makou mau po- no Kivila, ame ko makou mau pono Hoomana:

A ua hooholoia mai mua a hope.

Ma ke noi a W. P. R. Bila e koho i mau Komite i eiwa, i poe nana e
noonoo ka poe kupono e koho aku ai na Makaainana i Elele no lakou iloko
o ka Ahaolelo Kuka e hiki mai ana, a na ia mau Komite no e waiho mai
imua o ka Halawai ma ka po Poakahi Mei 16 ae nei, hora 7, a na na
Makaainana no e apono, a apono ole paha, i ka poe Elele i manaoia e ua
poe Komite la.

Ua koho ka Luna Hoomalu ia P. Naone, J. Komoikehuehu, J. Moanauli, J. W.
Auki- na, E. O. Holo, Geregorio Kamai, F. Pomai- kai, E. P.
Kamaipelekane, H. A. P Carter, ma ke Komite noonoo Elele.

Ua ala nui mai ka hoopaapaa no ka hapai ana i ka mooolelo o ka halawai o
ka Poaka- hi, a ua kue ia ma na kumu o ka halawai i kaheaia oia no, no
ka poe e noho Aloha io ana i Ka Moi, ke Kumukanawai, ame na Makaainana.
A ua nui no ka hoopaapaa, a ua noi ia e W. P. K. Bila e hoopanee ka
hala- wai, a e halawai hou ma ke ahiahi Poakahi la 16 o Mei, ma ka hora
7 o ke ahiahi. A ua hooholoia, a ua hoopaneeia ka halawai, me ka mau no
nae o ka hoopaapaa mai o ka- hi poe,

No ke Kuokoa.

E KA LUNA HOOPONOPONO :- No ka mea hoi, o ka inoa o kau pepa ke Kuokoa,
a no ka mea hoi, oia wale no ka pepa Hawaii e hiki ai ke kamailio ma na
mea pili i ka hoopo- nopono Aupuni ana. Ke manao nei au, ao- le no oe e
hoole mai ana i ke kauwahi kowa iki, i wahi no'u e ninau ai i kekahi mau
ni- nau e pili ana i ka Olelo Hoolaha a ka Moi i hoikeia'e nei.

Oia ka olelo hoolaha alii ano nui loa i hoolahaia ma keia paeaina. Ua
pili ia mea i na kanaka a pau o keia Aupuni. A no ia mea, i pono ai
kakou ke ike maopopo i ke ano oia mea. Aka nae, o kekahi o na mea iloko,
aohe no he maopopo. He ehia la ka nui o na Elele e koho ia ai e hele i
keia Aha kuka (Convention ?) Heaha la ko lakou uku no ko lakou paahana
ana ? O na haa- wina hea la o ko kakou Kumukanawai ka ka Moi e makemake
nei e hoololi ? A o ka ninau hope, heaha la ka mana o keia poe Elele? E
hele wale ana no anei lakou e kuka pu a pau kono aku i ka Ahaolelo e
noonoo i na mea a lakou i manao ai e hoo- loli, e like me ke
Kumukanawai, a i ole ia e haawiia ana anei ma ka balota ana o na
makaainana ka hooholo ana e like me na mea i hanaia ma Amerika Huipuia,
a i ole ia, e haawiia ana anei ia lakou ka mana holookoa e hoopau i keia
Kumukanawai, me ka hana i Kumukanawai hou ?

Eia hou ; o na huaolelo hope mahope loa o ka paregarapa alua, e olelo
ana, " e noo- noo ka hana ana i na mea e hiki ai ke hoo- pau i ka
hemahema o na lala o ke Aupuni, i holo pono ai na hana o ke Aupuni? " O
ke ano maoli anei o keia Ahaolelo kuka, ka ho- opau i ka poe kau Kanawai
i kohoia iho nei ma ka la mua o Ianuari i hala ae, me ka hooholo i ka
Bila Haawina, ke kau mai i ka auhau, a me ka hana i na hana e ae, a ko
kakou Kumukanawai i hoakaka'i no ka Ahaolelo wale no ka mana e hana pela
? He pono ko kakou ko na makaainana e ike i ka oiaio o keia mau kumu, a
he pono hoi i na Luna o ke Aupuni ke hoike mai ia kakou.

O ke Kumukanawai, oia ka mea hoano makamae loa iloko o ke Aupuni. Oia no
hoi ke kahua lalo i kukuluia'i na mea a pau o ke Aupuni. Oia ke kaulahao
ikaika nana i hoohui i ke Aupuni i kahi hookahi. He olelo aelike
hemolele ia mawaena o ka Moi, na 'Lii, a me na Makaainana.

A no ia mea, aole he mea pono ke noo- noo pupuahulu ia. O na Kumukanawai
a pau o ka honua, ua hoolakoia no i na haa- wina maloko, e hoakaka lea
ana no ke ano e hiki ai ke hoololi. Ua hoakakaia no ma na Kumukanawai a
pau, e hoololi lohiia, a mahope iho hoi o ka noonoo pono ia ana. Ua
kuhikuhiia no ma ko kakou Kumukana- wai, o na hoololi a pau e pili ana
ia mea, aia a na na kau Ahaolelo elua e hooholo, a me ka ae pu hoi o ka
Moi. O ko kakou Moi aloha KAMEHAMEHA IV i make aku nei, ua makemake no
oia e hookomo i kekahi mau hoololi iloko o ke kumukanawai. Ua hele no
oia ma ke ano Kumukanawai no ia mea. Ua waiho oia ia mau mea imua o ka
Aha- olelo. Ua apono ke kau Ahaolelo i hala no ia mea, a mai hooholoia
no ia paha i ka poe Aha- olelo i kohoia iho nei, no ka mea, he maikai no
ka nui o lakou. A ina he mau hoololi ka ka Moi hou, ua like loa no ka
pono ke waiho aku ia mau mea imua o ka Ahaolelo, me ka waiho ana'e imua
o ka Ahaolelo Ele- le. Auhea la ke kumu no keia pupuahulu ana ? Ke loaa
nei anei kekahi pilikia o ke Aupuni no keia Kumukanawai ?

Aole! aka, i ko makou manao, he Kumu- kanawai maikai loa no ia. Ua
haawiia mai ia mea ia kakou e KAUIKEAOULI MAIKAI, ke keiki ponoi a
KAMEHAMEHA NUI, ka makua o kona poe kanaka. Ua aloha oia i kona mau
makaainana, a e hoomanao mau loa ia kona inoa me ka hoomaikaiia, ma kona
ano ma- kua a hoopau kaumaha hoi o kona poe ka- naka, e like me na inoa
o Wasinetona, a me Alexanedero II o Rusia.

Aohe no makou e manaoio, he makemake ko ka Moi e hoopau i na mea maikai
a pau a kona makuakane i hana ai, aole loa no makou e manaoio ana pela.
Nolaila, he ma- kemake ko makou e hoopoloi, o i hana ia keia mau mea e
hauwawa wale ia nei, e na Kuhina o ka Moi. Aka, ina aia ka mana kaokoa i
keia Ahaolelo Elele, e hoolei i ke Kumukanawai i keia wa koke, a ina
aohe wahi e ae e hiki ai ke hoopii, mahope iho o ka lakou mau mea e
hooholo ai, alaila, ua hiki ole ia makou ke pale i ka noonoo ana, nana
hoa kuka haole i alakai i ko kakou Moi aloha e hele ma keia mea
kuhihewa, na- na e hookahua mai i ka hookaulua a me ka pioo iwaena o
kona mau Makaainana hoolo- he, a e pili no hoi ia i ka hoopoino mai i ko
kakou mau pono Kalepa, a me ko kakou inoa maikai imua o na Aupuni e. I
ko ma- kou manao, o keia na manao o ka hapanui o na kanaka e noho mai
nei ; o na kanaka Hawaii, a me na haole pu no hoi : " Ina " wahi a
lakou, " e hiki ana i na manawa a pau ke kaheaia na Ahaolelo Elele, me
ka hoolahaia'ku i hookahi malama wale no, a hoololi i ke kahuapua o ko
kakou Aupuni ho- lookoa, alaila, ua like ke Aupuni me he mo- ku la e
lana hele ana i ka moana, ma ka ne- le nae i ka hoeuli a me ke panana.

Aka nae hoi, ua moakaka no ka kakou mau mea e hana aku ai. O ka hana mua
no a kakou e hana aku ai, oia no ke koho i na Elele maikai a oiaio, e
hele i ua Ahaole- lo Elele nei. E koho ma ka poe kanaka ma- ka'u ole, a
kupaa hoi, ka poe hoopono, ka poe hoi e punihei ole ana i ke kipe a me
ka hooweliweliia mai.

Auwe na makaainana o Hawaii nei, ina lakou ano la, e koho aku i ka poe
kipi a me ka poe hohe wale, i poe nana e hele aku e kumakaia i ko lakou
mau pono makamae ! He poe haole kakaikahi no kekahi e ake au nei e kaili
i ka pono o ke koho balota ana mai ka poe " ili ulaula" aku, ka poe hoi
e ake iini nei e ku e aku ia ia mailoko aku o kona wahi kuleana uuku, ka
poe hoi e hau- oli ana i ka ike iho ia lakou (na ili ulaula) e kanuia
ana a nalowale aku, i hiki ai ke maheleia ka aina ma waena o ua poe
haole kakaikahi la, a na na Pake kauwa e mahiai.

Ke hana ino nei lakou (ua poe haole ka- kaikahi la e ake nei e lawe aku
i ko kakou mau pono,) ia kakou iloko o ka nupepa haole, me ka olelo iho
aohe kupono ia kakou ke koho i ka balota, oiai ua oi ke kaumaha o ko
kakou auhau ia ana ma ka waiwai mamua o lakou. Ma lia nae paha no ko
kakou koho ole ana i na kanaka e kokua ana i ka Hoo- mana Beritania, a i
ole ia no ka make mau ana i na Lunamakaainana o ka Bila Kana- wai rama,
a me ko ka Bila Kanawai puhi rana o ka Hale Ahaolelo alii mai.

He oiaio he naaupo io no kakou, a he nui no hoi ko kakou mau hewa, aka,
ke ao nei