Ka Nupepa Kuokoa, Volume III, Number 20, 14 Mei 1864 — Page 1

KA NUPEPA KUOKOA

Ke Kilohana Pookela no ka Lahui Hawaii.

BUKE III. HELU 20. HONOLULU, MEI 14, 1864. NA HELU A PAU 129.

HE KAAO MOOLELO

- NO -

(Mere Situata.) KA MOIWAHINE NANI O SEKOTIA,

HELU 10. Davida Rizio, (David Rizzio.)

E NEE AKU ANA I KE KAU O KA

po, a ua hoea mai ka mahina me ka uhi ae i na eheu o kona malamalama nui
maluna o ka honua, me he mea la e hoolele ana oia iaia iho i makua no na
Hoku lehulehu wale e houwiuwiki mai ana ma na poli o na Lani Kiekie, a
iloko o ia wa a ka Mahina a me na Hoku e hookuu ana i ka malamalama
iluna o ka honua a puni, oia ka manawa a kekahi kanaka i lele iho ai mai
luna iho o kona Lio, i hele a pu- lupe i ka hou, ma ka puka o ka Hale o
ka Moiwahine i noho ai iloko o kona hoomaha iki ana ma ke Kulanakauhale
o Perth. I

Ua paniia na ipuka o ua pa nei, aka, i ka hookaniia ana'ku no nae o ka
bele, aia hoi, wehe koke ia mai la ka puka e ke kiai, a apo koke ia mai
la hoi ka Lio e kekahi keiki la- welawe i hoea mai ia manawa, no kona
Lio.

"O ka mea mua loa a'u e makemake nei,"wahi a ua keiki nei, i lele ai mai
luna iho o ka Lio, "o ke kamailio aku me Davida Ri- zio maikai."

"E loaa no ia oe ia mea e ke kanaka mai- kai,"wahi a ke keiki lawelawe,
"no ka mea, aole no i moe o Davida Rizio. Aka, ke aa mai la no nae ke
kukui ma kela aoao o ka

hale."

"E kai koke oe ia'u a hiki ilaila e ke ke- iki maikai,"wahi a ua kanaka
nei.

"Maanei mai e ke Alii. Me he mea la nae ma kau kamailio ana mai nei, o
Davida Rizio wale no kau i makemake ai e ike ; a ma ka'u noonoo wale aku
he mea e ae keka- hi au i makemake i hana no kekahi mea."Ia wa nana pono
aku la ua keiki lawelawe nei i ke ano o na helehelena a me ke kahiko o
ua keiki nei; no ka mea, he ano malihini ke ano o kona hoopuka ana mai i
kana olelo, a mehe mea la, nole no oia no ia wahi; a nolaila, manao iho
la no keia, aole ua kana- ka nei, he niele wale na ke Aupuni, aka, he
kanaka no no ke Kulana Hanohano; aka o kona kumu nae hoi i kanalua ai no
ia manao ona, no kona ike ana o ua kanaka wale nei no kai hele mai a
aohe no hoi he poe e uka- li ana iaia.

Pane hou mai no ua kanaka nei i ke keiki lawelawe, "E lawe oe e hoike
ia'u ia Davi- da Rizio, oia wale no ka'u wahi noi ia oe, a pau ia.
alaila paha loaa ia'u ka wa pono e hai aku ui ia oe i ko'u makemane e
ike i ke- kahi mea e ae."No ka mea. ua ike aku la no ua kanaka nei i ke
ano kahaha a me ke kanalua o ua wahi keiiki lawelewe nei.

Oiai laua nei e kamailio ana, a haele aku no laua a hiki ma ka aoao o ka
pa, a komo aku laua nei iloko o kekahi rumi hookipa, e a-a ana no ke
kukui, alaila, olelo aku la ke keiki lawelawe i ua kanaka nei, "E oluolu
la oe e kali iki iho maanei, a e hele ae hoi au e hai aku ia Davida
Rizio, i kou make- e ike ia ia. Aka ea ! ua poina ia oe ka hai mai i kou
inoa."

"He makehewa ka hai aku i ko'u inoa: aohe no o Davida Rizio i ike ia
mea. Aka, ua lawa no ia oe e hai aku, he hana nui ka'u kumu i hele mai
nei - no ka mea, ina ole, ina la, aole au e hele mai e halawai me ia
iloko o keia hora aumoe loa."

Ua kamailio mai nae ua malihini nei me he mea la e kauoha mai ana, a me
ke ano kiekie no hoi; aka, me ka hana rula mai no

nae.

A i ka hala ana'ku o ua wahi kanaka la- welawe nei, aia hoi ku hookahi
iho la o Sir Lusio Guaialadi. - no ka mea, ua ike iho la no paha kakou o
ke kanaka no i holo mai ai ma ka lio, a ku ai ma ka puka, a komo mai ai
hoi me ua keiki lawelawe nei, oia no ke keiki Italia. A iaia e ku
hookahi ana, olelo ihola oia iaia iho, "Ano auanei au e ike ai ia Davida
Rizio, ka mea i loaa nui ka mana a me ka hanohano imua o ke alo Alii o
Seko- tia, ka mea hoi nona ka inoa a'u i lohe ai i kahi mamao loa, mamua
aku no hoi o ko'u haalele ana ia Italia ! Aka nae hoi, o ke ka- mailio
ana a kahi keiki lawelawe, ua ane hoowahawaha kana kamailio ana no ke
Ka- kauolelo a ka Moi. Ke kahaha nei hoi a'u i ke kumu o keia hanaia
pela ? O ka hookau- lana wale ia'e ma na aina puni ole, he kana- ka
opiopio o Davida Rizio, a he punahele no

hoi, he kanaka maikai, a he ui no hoi, me ka lawa pono i na mea a pau o
ka ike. Aka, paha, malia no ke kapa o ka Moiwahine iaia ma kahi e e noho
ai ? Aka, aole no paha pe- la ; no ka mea, heaha hoi auanei ke kumu o
keia lili nui loa o na 'Lii ia Davida Rizio. Ua hoikeia mai no ia mea o
ka hoinoia ona, ma ka waha o ke alii Earl o Murray (Mare) i keia
kakahiaka. Ae ! ke hoomanao nei no a'u ia mea, a ke hoomanao nei no a'u
i kana olelo ana i ka hana maalea a kekahi kanaka Italia imua o ka
moiwahine, a ma ia mea oia i pii ae ai i ka Hanohano, a o ua ka- naka
nei ana e olelo hoino ana, oia no o Da- vida Rizio.

"He aha la hoi, aia no hoi a ike aku au ia ia, alaila, hiki ia'u ke
noonoo iho i ke kumu a me na kuleana hoi no na mai kona hoino- ia. "
Hookahi nae mea i maopopo - iloko no o kona ui, a me kona hiehie, a me
kona aka- mai hoi i na mea a pau, aole no i hoolaha ia kekahi wahi olelo
e hoinoino ana i kona inoa maikai, a me ke Kaulana no hoi o ka inoa
maikai o kana Alii Ka Moi Mere Situata o Seotia."Pela iho la ua keiki
Italia nei i kamailio ai iaia iho.

A mahope iho o kona noonoo iki ana, ala- ila i hou iho la oia iloko ona.
"Aka, o ka pono loa maoli i na e koho Ka Moiwahine i ke kanaka makua i
Kakauolelo nana, a i mea hoi i like ole ka'u me Davida Rizio - oia hoi,
oiai oia e noho mare kane ole ana.

"No ka mea, e like me ka hikiwawe o ka nalo huelo eha ma ka hou ana mai
mai loko mai o kona noho ana malu i ke kui hoeha, pela no ka hikiwawe o
na olelo hoino a imi- hala wale mai hoi, e kaahele ai ma na wahi a pau.
A nolaila, mai pono maoli ia Mere Situata ke makaala ma keia mau mea."

A ku malie hou iho la no ua keiki nei, a noonoo hou iloko ono iho, a
hooho hou ae- la ia. "Nani hoi ka hilihewa maoli o ko'u manao ana'e
pela, me ka hoahewa wale aku no hoi ia Mere Situata, oiai hoi aohe no he
poino ma kona noho ana me ka hooponopono ana hoi e like me kana i hana
iho nei! No ka mea, aole no na olelo imihala i imi ae ai i na mea e pili
ai ka ino iaia no loko ae o ia mea ; a aole no hoi ka Earl o Murray i
hoopu- ka'e i kekahi olelo hoino ma ia ano, iloko o kana olelo hoinoino
ana ia Davida Rizio, aka, ua pili wale no ma ke ano Aupuni, a me ke ano
hoomalimali me ka imi pomaikai nona iho ma ke alo Alii o Sekotia,- a
aole hoi e olelo hoino ana ia Mere! A no ia mea, ao- le anei oia i hana
i na mea a pau me ka manao, he mea hiki ole ka ino ke hanaia mai ia mau
mea? Aole anei oia i ike mahope iho o kona noho ana iloko o ke alo Alii
o Farani.- Ke alo Alii haumia loa i oi mamua o na alo Alii e ae a pau o
Europa,- a ua pono no kona hoowalewale ana e malama ia ia iho o haulehia
auanei i na mea e pili ana i ka hookaumaha'ku i kono inoa Alii a Ha-
nohano no hoi ?"

O na mea maoli no i manaoia e ua keiki nei, oia no ma na mea ana i lohe
ai ma kona aina no Davida Rizio, manao iho la, oia ke kanaka ui loa o ko
Sekotia honua ia mana- wa, a no ia mea oia i manao iho ai, ua pono ole
ko ka Moiwahine hoolilo ana i ke kanaka ui e like me ke ano o Davida
Rizio i Kakau- olelo nana ; no ka mea, malia e lilo ia mea i mea nana e
haawi aku i kumu kamailio no ka poe imihala ; a o ka lua, ua hauoli oia
no ka lohe ole i kekahi olelo e pili ana i ka hoo- haumia wale aku i ka
inoa o ka Moiwahine me Davida Rizzio, a o ke kolu, oia no, no ka pono
loa no o ka noho ana o ka Moiwahine i kona manawa e noho ana i Farani,
nolaila, ua hiki ole i na olelo hoopunipuni ke hoo- poino wale aku ia
ia.

Oiai e au ana na manao o Sir Lusio Gu- aialadi, mai na mea ana i manao
mua ae nei, aia hoi, kauo hou ia aku la kona manao i o ke kaikamahine la
o Lokalivina Hale: hooma- nao ae la oia i na mea a pau a ua kaikama-
hine la - a me kona hai ana mai, mamuli o kona ake nui e hoopakele i ka
ilihia ana o ka pilikia iluna o ka Moiwahine, nolaila, ua kumakaia oia i
ka Earl o Murray (Mare ;) a hoomanao ae la hoi o Sir Lusio Guaialadi i
ka eleu o ua kaikamahine nei, ma ka hiki ana ke palapala aku a ke
palapala malu mai me kahi kanaka pupuka ana i ike ai i kahi hale pohaku
ma kahi e pili ana i Kinirose.

O keia mau manao nae, ua puka mai no ia iloko o ka manawa i oi ae ka
pokole mamua o ka manawa i hoopukaia'ku ai ua mau ma- nao la iluna o ka
pepa.

Ia wa koke no, weheia mai la kahi puka o ka rumi hookipa; puka mai la no
hoi kahi keiki lawelawe, a mea mai la ia ia nei e ha- hai aku mamuli
ona.

Haele aku la laua nei a hala mai he rumi, a komo hou aku la ho rumi e, a
weheia'ku la ka puka o ia rumi, a halawai aku la keia he maka no he
maka, me kahi kanaka pupuka no ana i ike ai i kahi halepule e pili koke
ana i Kinirose.

Kunou aloha mai la ua kanaka pupuka nei, me ka pane leo ole mai nae.
Aka, me he mea la nae, he mea mau ia ia ka hookuu na na malihini e
kamailio mua mai ia ia, me ka hai mai hoi i ke kumu o ko lakou make-
make ana e ike ia ia.

"Ke manao nei au,"wahi a Sir Lusio Guaialadi, no ka mea, e like no me ke
ano o o ka poe i hanau hanohanoia. Pau koke ae la no ko ia nei puiwa;
"he mea kuhihewa paha kekahi i hanaia mai nei iwaena o kaua.""Owai la
kau i ninau mai nei ?"Wahi a ua kanaka nei, me ka oluolu maikai no nae o
ka leo, a me ke kamailio ana, a no ia mea, ua hoopau koke ia ka manao
kuhihewa i hoala ia iloko o Sir Lusio Guaialadi, no ko- na ano ino, a
pela la ke ino o kana olelo.

"O ke kauoha a'u i hoouna mai nei ma o ke keiki lawelawe la, oia no, he
makemake ko'u e ike ia Davida Rizio."Pela'ku ka olelo ana a Sir Lusio
Guaialadi.

"Owau no ia."Wahi a ua wahi kanaka pupuka nei.

Puiwa koke ae la ua keiki nei, a mai pu- ka maoli ae kekahi huaolelo mai
kona waha'e e hoike ana i ka lele io ana o kona oili, a kulou iki iho la
ia ilalo, a pau kona ano pui- wa, pane aku la oia, "Ua kauohaia mai au e
haawi aku ia oe me ke nahili ole i keia palapala."

Hopu aku la o Davida Rizio i ua leta nei, a lele ae la kona oili i ka
ike ana iho i ka lima kakau o ua palapala nei; a nana'e la no hoi oia ia
Sir Lusio Guaialadi, me he mea la e ninau ana iloko ona iho i ke ano o
ka malihini. Aka, oki koke ae la oia i ke kau- la Silika i nakiiia ai o
ua leta nei, a hooinu iho la i kona manao i na manao i hoikeia maloko.

Hoomakakiu aku la o Sir Lusio i ke ano o kona helehelena, a ma ka loli
mau ana oia mea, maopopo iho la iaia, aole he mau mea hooluolu manao na
mea i hoikeia mai malo- ko o ua ala nei ana i lawe mai ai.

"Aole no au i ike i kou ano a me kou kulana hoi,"wahi a Rizio me ka hopu
aku i ka lima a lulu, "aka, ua aie nae makou ia oe no kau hana
lokomaikai."

"Aole anei i haiia mai nei ma kela pala- pala ko'u inoa,"wahi a Sir
Lusio Guaialadi. "Aole, aka, ua hai wale mai nei no, ua hoopomaikaiia
oia ma ka loaa ana o ka alele nana e ahai mai i keia palapala ano nui
io'u nei, me ka i pu mai no hoi, nau no e hoaka- ka mai nou iho, a me ke
ano o kou hiki ana i ka Pakaua o Lokalivina."

Owai la ka mea nana i kakau mai pela.?"wahi a Sir Lusio Guaialadi.

Pane aku o Rizio. "O ka mea nana i kakau mai i keia palapala, oia o Mary
Dou- glas (Mere Dougalasa,) a kainoa no hoi ua ike no oe; "

"E hai mai oe, owai o Mere Douglas ?"wa- hi a Sir Lusio, me ka ikaika
nui o ka - leo. "Owai o Mere Dougalasa ? Ea ! he oiaio anei, aole oe i
ike i ka inoa o ke kaikamahi- ne nana i haawi mai i keia leta ano nui ?
Ea ua haulehia ka paha keia leta iloko o na lima o ka enemi."

(Aole i pau.)

Halawai o na Komite.

Ma ka Poakolu hora elua o ke ahiahi, oia ka manawa i manaoia e akoakoa
na Komite no ka lakou oihana Komite. Eia na Komite i hiki mai o L. A.
Kalauhala, Solomona, Ke- awe, A. Kalauli, Kiha (ehu,) Kahulukaei, (kokua
no S. W. Mahelona,) Hu, W. N. Pualewa, elima Komite aole i hiki mai, a
no ka hiki ole mai o na Komite a pau ; nolaila, ua hooholo ka hapanui o
na Komite e hoo- panee ka halawai Komite a ka Poakolu o kela pule, oia
hoi ka la 11 o Mei, alaila, akoakoa hou mai na Komite a pau.

Eia keia manao i hooholoia e na Komite i hiki mai, i na i hiki ole
kekahi hoa Komite ia la, alaila, e hiki no i ka hapanui o na Ko- mite ke
koho hou i pani no kekahi Komite i hiki ole mai.

Ma ka akoakoa ana nae o ka hapanui o na Komite ma ka la 4 iho nei, ua
noho pu mai o Keledorio Kamai i hoa Komite.

Ma ke noi a A. Kalauli, e hoopanee ia ka halawai a ka la 11 o Mei, hora
elua o ke ahiahi, ua hooholoia.

W. N. PUALEWA,- Kakauolelo.

Honolulu, Mei, 4, M. H. 1864.

Palapala a na Komite o ka

AHAKUKAKUKA O NA KUMUKULA

O MAUI HIKINA, NO KE OLA O

KA LAHUI HAWAII.

Ua hai aku makou i ka emi kupanaha o na kanaka o Maui Hikina nei,
(malama pa- ha ua like pu me na wahi a pau,) ame na kumu o ka emi ana ;
a ua kuhikuhi no hoi i na mea e mahuahua hou ai, oia kekahi mau kanawai
e pono ke hooholoia no ka hoano e i ka noho ana o kakou. Aole i hoo-
kaawale pakahiia na makou, nolaila, ke kau leo hou nei makou ia mau kumu
manao i hookaawale pakahi ia, i noonooia'i kekahi mau kanawai a ka
Ahaolelo e hooholo ai no ke ola o ka Lahui Hawai.

1. E hapai kokeia ke kumumanao o Kau- wahi, no ka mahele ana o na kanaka
i mau ohana malalo o ka malu o kekahi Luna Hoo- malu, nana e kokua i ka
hookoia ana o na kanawai ame na rula e pono ai, no ka hoano e i ka noho
ana, i ola ai keia Lahui.

2. No ka huikau ana o na keiki o na seke elua ka hele ana o keia Lahui i
ka make, i ka pau ana o na wahine i ke koloheia e na keikikane i ka wa
opiopio. O ka moe mau o na keiki o na seke elua, oia ke kumu o ka hapai
ole o na wahine i ko lakou mare ana; a nolaila, e noonooia kekahi mau
kanawai no ka hoomalu ana o na kaikamahine opio- pio me ko lakou launa
ole me na keikikane, mamua o ka mare ana.

3. E hoopauia ka moe huikau o na keiki o na seke elua ma na hale moe, no
ia mea, e aoia na makua e ka Luna Hoomalu, e ha- na i mau keena
lehulehu, i hiki ke moe kaa- wale kela keiki keia keiki ma ka rumi ame
ke kapa okoa ; aole e aeia ka moe palua ana o na keiki o kekahi seke, no
ka walea o na keiki Hawaii i ka hana haumia o Sodoma ke moe palua.

4. I kanawai ikaika maluna o na makua, no ka hoomalu ana i na keiki ma
ko lakou wahi me ka hoowalea mau i ka hana, aole e hookuu wale i ka
lalau ma na kauhale, ma na alanui a ma ka nahelehele, e hele paani
kolohe ana kekahi seke me kekahi, a hoola- ha i ka mai kaokao no ka
huikau ana.

5. O ka nui o na makua, ka nui o na hale ame kahi a na wahine e noho ai
na keiki, he mau kumu o ko lakou malu ole ana, nolaila, i kanawai maluna
o na makua, aole e haawi wale i na keiki ia hai e hanai ai, ke ole ma ke
kanawai, aole no hoi e hoonoho ma ka hale e a ma kahi e ae paha, ke ole
ke kumu kupono i aeia e ka Luna Hoomalu.

6. I kanawai e papa ana i kela mea keia mea, aole e hookipa wale, aole
hanai aku i ka ai, aole hoi e hoomalu i kekahi keiki, ke ole ia o kana
keiki ponoi.

7. O ka auau pu ana o na keiki o na seke elua, oia kekahi kumu o ka uuku
o na ha- nau, i ka pau ana o na kaikamahine opiopio i ke koloheia e na
keikikane, no ka mea, o ka nana ana o kekahi seke i ka olohelohe o
kekahi, he mea e hoonioni ai i na manao ino ame na kuko haumia, a o
kekahi kumu no hoi o ka make ana o na kanaka i ka mai kaokao i hoolahaia
ma ka moe pu ana, a o kekahi hua ia o ka olohelohe ame ka auau pu ana o
na keikikane me na kaikamahine iloko o ka uhauha ; nolaila, e noonooia
ke- kahi kanawai e hoopau ana i ka auau hui- kau o na seke elua, aole no
hoi e auau ma kahi hookahi na mea lehulehu ; ke ole kahi kapa, malo paha
no na kane, he pa-u paha no na wahine ; aole no hoi e auau pakahiia ma
kahi akea, imua o na kanaka me ke kapa ole. Ma kahi nalowale no a ma
kahi kana- ka ole, e auau pakahi ai ka mea aole he ka- pa, a oia mea, i
paleia no ka enemi nui o Hawaii nei, ka hewa hilahila nana e hooneo- neo
i ka aina i na kanaka ole, i kona hoola- ha ana i ke kaokao me ke pale i
na hanau.

8. O ka haukae ana o ka noho ana malu- na o na moku pili aina o Hawaii
nei kekahi kumu nui loa ia no ka emi ana o ka Lahui, a nolaila, i ola
keia lahui, e noonooia kekahi kanawai hoomalu maluna o na moku, ma ka
hookawale ana i na ohua, ma kekahi ao- ao o ka moku na kane, a o na
wahine hoi ma kekahi aoao, (koe ke kane me kana wa- hine mare.) I Luna
Hoomalu maluna o ka moku, ke ole ke Kapena he wahine mare kana maluna o
ka moku, a ikeia he kanaka noho pono ia.

9. E noonooia kekahi kanawai hoomalu no ka lahui okoa ; o ka noho lewa
ana o ke- kahi hapa o na kanaka, ka nui o na hale a me na wahi a lakou e
noho ai, kekahi kumu nui ia o ka laha ana o ke kaokao, ame ka emi ana o
ka lahui; no ka mea, o ka maa ana o na kanaka e haalele i ka hale ame
ka-

hi a lakou i noho mua ai, i hele e noho ma kekahi hale, ame kau wahi e
ae me ke ku- mu ole, ke ole ka palaualelo, ka makilo ame ka manao nui i
ka hewa, he mau mea ia e poino ai ka lahui Hawaii. E noonooia ke- kahi
kanawai no ka hookupaa ana i na ka- naka, penei paha : E hookapu i ke
kanaka i ka haalele ana i kona hale ame kona wahi ponoi, i hele e moe a
e noho ma kekahi hale a ma kau wahi e ae, ke ole he kumu kupo- no i
hoaponoia e ka Luna Hoomalu, aole no hoi e hiki ke hele mai kekahi apana
i keka- hi apana, a mai kekahi mokupuni a i keka- hi mokupuni, ke ole ke
kumu kupono i hoa- ponoia e ka Luna Hoomalu ; alaila, me ka palapala
hele mai ka Luna Hoomalu mai ko- na hele ana, me ka hoike koke i ka Luna
Hoomalu o ka apana o ka mokupuni ana i hele ai. O ka mea aole i hooko i
keia, he kanaka kue ia i ka noho malu ana; a nolai- la, a ikeia ma kau
wahi kekahi malihini, aole i hoike i kona palapala hele i ka Luna
Hoomalu oia wahi, manaoia he lawehala ia i mahuka, a hopuia i lawehala e
ke Aupuni.

10. O ke kanawai no ka hookaawale i na kula o na seke elua, he kanawai
maikai ia, no ka hoomalu ana i na kaikamahine, a no- laila, e kauohaia
na Kahukula e ka Papa- hoonaauao e mahele i na halekula. Ma na wahi lawa
ole o na keiki i elua kula okoa, e kula kike paha, i kekahi la na
keikikane, a i kekahi la na kaikamahine, a i ole ia, na ka makua e ao, e
like me kona hiki ma ka hana ke ole ma ka palapala, me ka hoomalu pono,
alaila, hemo na dala elua o ka makua no ke kula. E aho ke emi o ka ike o
na kaikamahine me ka hoomaluia e na makua, e like me ka wa kahiko, i
mahuahua hou ai na kanaka ma keia Pae Aina.

11. Lawa ole ma ka hoomalu ana o na kaikamahine ka hookaawale ana o na
kula, a aneane makehewa, ke ole kekahi mau ka- nawai hoomalu e ae, ke
ole e hoopauia ka moe huikau, ke ole ka malama ana o ka ma- kua i na
keiki ma kona wahi me ka hookuu ole i ke kolohe a i ka lalau me na
kamalii e ae, ke ole e hoopau oleia ka auau huikau o na seke elua, ame
ko lakou huikau ana ma na hula, ma na ahaaina, a ma na akoakoa inu i na
mea ona, uala, ki, panoni, pineka, ipuhaole, ia mea aku ia mea aku.

12. I kanawai e kinai loaia'i na hula Ha- waii, no ko lakou alakai maoli
ana i ka la- hui Hawaii i ka uhauha ino loa, ame ka lilo ana hoi i kumu
nui e hanau ole ai na wahi- ne kai kolohe pinepine malaila, mai ko lakou
wa opiopio no.

13. I kanawai e hoopau loaia'i kela mau akoakoa ana o na kanaka maoli,
na kane a me na wahine, na keiki no ka inu ana i na mea e ona ai lakou,
he uala, he ki, he pini- ka, ame na mea ono like a pau ; no ka mea, o
kela mau mea kekahi kumu nui e noho palaualelo ai na kanaka ame ka wi,
ame ka hana ana i na hana uhauha loa, e make ai ka lahui Hawaii.

14. I kanawai e hoomakaukauia'i kekahi mau kanaka maoli o kela mokupuni
keia mokupuni ma ka oihana kauka, no ka lapa- au pono ana i ka poe mai,
me ke alakai ole ia lakou ma na hana hoomanamana lapuwa- le loa o ka wa
kahiko.

15. I kanawai e hoopau loaia'i na kauka maoli, hana kumu ole, pepehi
kanaka ma ka lapaau naaupo ana ame ka hookonokono mau i ko Hawaii poe, e
hana i na hana hoomana- mana kue loa i ka naauao io o na lahui hao- le
me ka maluhia maoli.

16. I lapaau ponoia ke kaokao, i kanawai ai e hoonui ana i na kauka
haole, a e hoo- nohoia'i kekahi poe o lakou ma na kuaaina me ka uku pono
ana o ke aupuni, i ikaika i ka hele pinepine ana ma na kauhale e imi a e
lapaau i ka poe mai.

17. E kukuluia'i kekahi mau hale lapaau mai ma na kuaaina kahi e make
nui ai o na kanaka, no ka malama pono oleia o ka poe mai, i hookahi paha
ma kela apana keia apa- na, a e kauohaia na kauka o ke aupuni e ao i na
kanaka i ka malama mai ana. He ano e, ma ia wahi ko Hawaii naaupo, e
like me ka hoauau ana i ka poe mai i ka wai huihui loa, iloko o ka wa
ikaika loa o ka mai wela.

18. E noonooia'i i kanawai e hoomalu ai i ke ola o na keiki mamua o ka
hanau ana ; pinepine ka make ana o na keiki ma ka holo lio nui o na
wahine. O ka holo lio, o ka puni ia o na kaikamahine nui ame na wahi- ne
i hapai mamuli o ke kolohe, i poino pela ka hua o ko lakou lealea ana.
Ina he kana- wai e papa ana i na wahine ame na kaika- mahine i ka holo
nui ana ma ka lio, a e ka- uohaia lakou e hele malie, e like me ka hele
ana o ke kanaka, aole anei malaila kekahi pomaikai no ka lahui ?

19. I kanawai aole e hele maluna o na moku, e holo ana mawaho o keia
aupuni na kane ame na wahine mare e ola ana, no ka mea, oia kekahi kumu
o ka lalau nui o na wahine e hoolaha ana i ke kaokao i ko la- kou
hookamakama ana me kela ame keia mea, no ko lakou haaleleia'na e na kane
mare i holo maluna o na moku, a oia kekahi kumu o ka uuku o na hanau.

20. I kanawai ikaika no ka hookaawale i na seke elua e noho pu ana me ka
mare ole me ke kane a he wahine la, no ka hoohui i ka poe mare a noho
kaawale nae, a e papa ana i na wahine Hawaii, aole e noho ma na kauhale
ame na wahi o na haole wahine ma- re ole, a malaila paha kekahi haole
aole ana wahine mare. Ma ka lealea wale no o ke kino, aole ma ka
hoohanau keiki ka manao o kela poe a pau, a poho loa ke aupuni ia lakou,
i maopopo, penei ka ninau : Ua nui anei na keiki o ka poe lehulehu e
noho pu ana me ka mare ole?******* Kinikini anei na keiki o ka poe noho
kaawale maho- pe mai o ka mare ? ********* Pehea ka nui o na keiki a na
hoole e launa nei me na wahine Hawaii me ka mare ole ? * * * * ***** Ma
ka mare wale no ka laha nui ana o na kanaka. E hoopauia keia noho huikau
ana, i ola ai keia lahui. 21. I kanawai e hookaawaleia'i na ohana
lehulehu i akoakoaia ma ka hale hookahi, i mau hale okoa i like ka nui
me kona ohana, a o keia no ka pono o ka maluhia ana, i pau ka huikau o
ka noho ame ka moe hookahi ana o na seke elua; i pau ka moe mau ana o na
keiki i ko lakou wa opiopio, oia ka mea e lilo ai i mau makua no ko
lakou mare ana ma ka pololei.

22. No ka pono o ka noho maluhia ana, aole e aeia ke kukulu ana o na
hale lehule- hu maloko o ka pa hookahi a ma kahi pili pu ; e
hookaawaleia lakou, i maluhia ai ka noho ana, a ola ka lahui.

23. O ka uhauha loa ma na ahaaina o kuaaina kekaki kumu o ka poino ana o
keia lahui, a nolaila, e noonooia kekahi kanawai hoomalu ma na ahaaina,
penei paha : I hoo- kahi aina wale no, a maona, hoi koke kela ame keia
mea ma kona wahi iho, aole ma ke noho ma ka uhauha a hoowalewale aku mai
kekahi seke a i kekahi seke, a nanea pu ka noho ana, lealea pu a hiki i
ka wa kokoke e poeleele ; a nolaila, i kanawai e hoihoi ana i na kanaka
ma ko lakou wahi i ka pau ana o ka wa ai, a he mea pono no hoi ke
hoomalu ia na ahaaina e ka Luna Hoomalu, a o ke- kahi hope paha ona.

24. I ola ka lahui ma ka pono o ka noho maluhia ana, e hookapuia na hana
hui o ka lehulehu o na seke elua. Ma ko makou pa- lapala ana, ua hai
makou i ka nui o na ma- ke ame ka uuku o na hanau ma Maui Hiki- na. I ko
makou noonoo pono ana, ua hoo- kumuia keia emi kupanaha o na kanaka ilo-
ko o na hana laulima i keia mau makahiki i hala aku nei, ma ka huikau
ana o na seke elua, mai ka poe opiopio a ka poe elemakule, i ka mahiai
kalo ma kahi kokoke o ke kuai- wi. Ke waiho nei makou i ka poe ike pono
i ka noho ana o Hawaii nei ka noonoo i ke ano o na hana i hanaia e na
keiki o na seke elua, ma ia mau hana mahiai ma ka nahele- hele mamuli o
ka huikau ana.

Maloko o ko makou palapala mua, ua imi no hoi makou i kekahi kumu nui o
ka emi ana o na kanaka ma Maui Hikina, i hooku- mu puia me na hana
laulima, i na makahiki he umi i hala aku nei, oia na ahaaina lauli- ma
loihi iloko o ka huikau ana o na seke elua. Ke kau leo aku nei makou i
ke kumu o ka mai e make nei ma ko makou wahi, i lilo oia i laau hoola no
ka lahui okoa. Ua hooiliia maluna o makou e ka Ahaku- kakuka a na
Kumukula o Maui Hikina ka noonoo ana i na mea e ola ai ka lahui, no-
laila, pono ole ia makou ke huna i kekahi mau hana hui e hanaia nei i
keia wa ma keia apana, he ano like me na laulima ame na ahaaina laulima
o na makahiki i hala aku nei, a pau koke i ka nalowale kekahi mau hana a
na kanaka i koe, oia ka wawa ana, ame ka hoopuni ana i na pa pohaku a me
kekahi mau hana ano like e ae, e like me ka lawe pili. He mau hana
maikai wa- le no ia a lakou a pau ke nanaia ma kekahi aoao, aloha aku
aloha mai, kokua aku ko- kua mai; a lilo nae lakou i laaumake ke
hoomaauia'i. Lana nui ka manao o ka le- hulehu o na seke elua ma keia
mau hana, no ka mea, o ka uku, he ahaaina inu uala i ke ahiahi; nolaila,
ina he waa i hoomakau- kauia ma ka ululaau, aole mea pilikia ke pii ma
ke kuahiwi i kau-oia mai ai a hiki ma na kauhale. A i loheia'e, ua
hooma-