Ka Nupepa Kuokoa, Volume III, Number 10, 5 March 1864 — Page 1

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

BUKE III. HELU 10.            HONOLULU, MARAKI 5, 1864.    NA HELU A PAU 119.

He Mele Inoa no Aloikeanu.

Auhea wale ana oe,

E ka pua o ke kaiona,

Hehu la he halia,

Ke aloha e noho nei,

Ke lele nei ka hauli ;

I ka hana mai a loko,

Elua no maua,

Pili me ahiku hua,

Eia mai no wau,

O ke Lio holopeki,

E paa pono mai oe

Ke kaula ma kinikela,

iho papalua mai,

Ke aloha me ka makemake,

Ke anoi nei no loko,

I ka pua o ke kaiona,

Onaona wale ka manao,

O ua luhi mua nei,

Noho aku alo i ke anu,

I ka lau o ke Puluti,

Holu nape i ka makani,

Ua pa wela ia oe,

E ka lau e ka Olivia,

Alo hookahi aku oe,

I ke kula o ka mill ahi,

Ahi mai nei kuu kino,

A i kai ala nani,

A i pakele no oe,

A i waiho ia aku,

Eia mai maua,

Na hao o ke aupuni,

Aohe hua kohu ole,

O ka Pi no o ka We,

Kui aku nei ka hohono,

I ke kihi o ka aina,

Mai no a hana mai,

O hao wela ia aku,

Aia no ilaila,

Ka hana i kuniia,

Ua lono mai nei au,

I ka manu ahai leta,

Ke pipii nei e ka wela,

I ka malu lau o ka Ota ;

O ka inika mai ia,

Kohu pono ko kanaka,

Ke ahinahina oe,

Ke kalekoa ae au,

Ke haupu nei ka manao,

Ka halia mai a loko.

MRS. M. KANAKAHIKI.

O ka puuwai mai ia,

E lele ai ka hauli,

O ka pa a ka makani,

Kolonahe i ke ahiahi,

Ahi mai nei ka Piuka,

I ka pa mea hou paha,

Paa mai nei ka nahele,

I ka noe o ka mauna,

Halii mai i ke kula,

Ka huila mai hoi ia,

E pipii ai o ka wai,

Ua pau kuu ike ana,

I ka nu hou o Maleka,

I ka lai o ke Kaona,

Ua lai no maua,

Mai hana kulike,

Ua like no paha oe,

Ua helu i ka hapaumi,

Umia iho ke aloha,

O oe no kuu hoa,

Lele pono kahi paona,

Eia mai no wau,

Ko hoa namu haole,

A ina hana ana,

Na wai mahele lua,

Hoeleele kanana,

Kana peni kuhu ole,

Kaena o Manuahi,

Kikina lati ole kau,

Pakuikui e ka lono,

O ka elele waha ole,

A he waiwai no oe,

Aole i uepa ia,

Anoi aku no au,

Ka wai o Kaimana,

Ua mana no pae oe,

Ma ka hale ai liilii,

O oe no o wau,

Kaua pu ilaila,

E olo nei i ke anu,

I ka ino o Kaniani,

Alai ia mai au,

E ka leo oia manu,

He puu pale ia ino,

Nane ia ka Pikana,

Kukamoni no oukou,

Halelu no maua.

MRS. J. KKAUMALAHIA.

Jacksonville, Oreton, Nov. 30, 1868.

KA WAIWAI

O

KA OHANA O AIASA.

MAHOPE IHO, KAULANA LOA aku la ua hakaka ana a ianei me ka poe powa, nolaila, aole e hiki ia ia ke hele, me ka poai oleia mai ona a pani e ka poe makaikai.

            Mahope iho, manao ia e hoi i kona wahi ponoi i Benegala, e noho ai, i loaa ia ia ka maluhia malaila ; aka, ua kuhihewa kona manao ma ia mea. No ka mea, ua hoonohoia mai he Kiaaina ilaila, i mea hoi nana e lawe kona ola.

A ma ia hope iho, hele ua Kiaaina nei i Badawina, me ka olelo kaena hele imua o kona poe, ua loaa mai ia,u ke kauoha mai ke Alii mai, e lawe i ke ola o Lia Afakuna.

            I ka lohe ana aku o Lia Afakuna ua hiki aku ke Kiaaina ilaila, hele aku la ia me na wahi kahu ona elua, e ike ia ia. I kona hiki ana’ku, hookipa maikai mai la no hoi ke Kiaaina, a holo pu aku la maluna o na lio a hiki ma kahi a ua Kiaaina nei i olelo aku ai i kekahi kauwa ona, e lawe mai i kekahi Elepani ona, a kau aku ia malaila. la iala e ne ana iluna o ka Elepani, ku malie aku la no hi keia. O kekahi koa o ua Kiaaina nei, hele mai la a hahau i ke poo o ko ianei lio, no ke ku ka mamua o ka Elepani o ke Kiaaina, pela kana kapilipili ana mai, a hoa aku la mamua ona.

            Ua walania loa ko ianei naau, no ka mea a ke kea i hana mai ai ia ia ; aka, ua maopopo lea no ia ia. Aole no e hiki i ua koa uei ke hana pela, ke ole ia e oleloia aku e kona haku. Nolaila, maopopo iho la ia ia e imi mai ana lakou e pepehi ia ia ; ia wa, o kona huli koke aela no hoi ia a olelo mai la i ua kanaka nei, e make koke ana ia. A lohe ua kanaka nei i keia olelo a Lia Afakuna nona, o kona manawa iho la no ia i ele iho ai ilalo, a mihi mai e ola.

            Ia wa, hemo ka pahi, o ka holo aku la no ia o Lia Afakuna a ka pahi, a o ua Kiaaina nei, moku i ka pahi, a kaawale ka pili ana a ke poo mai ka hookuina a i aku. Aka, aole hoi i pau iho la ka huhu o Lia Afakuna ilaila, nolaila, huli aela keia hakaka me na alii malalo iho o ke Kiaaina. He elima ka nui o lakou i make, a o ke koena, hookaawale aku la, a ku poai mai la ia ianei, a ki mai kekahi poe i ka pu, a o kekahi poe hoi, pana mai la i ka pua ; pela ka lakou la noke ana mai, a ku ko ianei lio make.

            A i ka make ana o ka lio o ianei, ku iho la keia i lalo, a nuku aku la ia lakou la i ka poe hohe wale, makau wale, I ko lakou la lohe ana i na leo kaena a ke eu Lia Afakuna, heha iho la ka manao hookahe koko o kekahi poe o lakou la. A ma ia hope iki iho no, ia lakou no e ku ana iluna o ke kahua kaua, koi aku la keia me ka makau ole e hakaka pakahi lakou ; aka hoi, aole o lakou mea hookahi i ae mai.

            He nui no hoi kona waha i eha, a ike iho la ia e kokoe mai ana kena hopena, alaila, huli aku la kona mau maka, a nana aku la i ke kulanakauhale o Meca, a hao aela keia i ka lepo ; a no kona make wai, kau aela keia i ka lepo iluna o ke poo. Ia wa, ku aela keia iluna, a kiia mai la keia i ka pu, a ku eono poka, a hina iho la keia ilalo. O ua poe enemi nei ona, aohe o lakou hookokoke mai, no ka makau loa ia ia, a hiki wale i ka make loa ana.

            O ka Moi Iehangire, no ke aloha paha i ka hoa paio, no ka manao paha i mea e manaoia mai ai e ka lehulehu, aohe nana i kanoha kela e pepehiia, a ne ka pau paha o ka makemake i ua wahine nei, o ia la ke kumu ona i mare ole ai me ka mea ana i kuai ai me ke koko, aole uae i ikeia.

            Eia nae ka mea i akaka lea ai i na mea a pua o ia mau wahi. Eha mau makahiki mahope iho o ka hoopania aua o ua wahine nei iloko o kekahi uale inoino loa, (wahine a Lia Afakuna) e ke Alii, me ka ike ole aku hoi ia ia. Aka, ua noho no keia me ka hoomanawanui, me ka manao hoi, e pau la ka manao huhu o ua Alii nei ia ianei i kekahi manawa aku.

            I kekahi manaa hookaawale ala hoi ka Moi i hapalua dala no ka la, i mea e kuai ai i ai, a me ona ia nana, a me kaua mau kauwa. Aka, ua pii no ka ikaika o ka manao o keia wahine iloko o kona wa pilikia, ia ia hoi e noho ana i kahi paa. O ka hana a ua wahine nei iloko nei iloko o keia wa pilikia, o ka hana i na lole o kela ano keia ano o ka wahine, ka ulana, a me ke pena i ke silika ; a no ka maikai loa o na mea a ianei i hana’i, ua pii no ke kumukuai ke kuai aku, a ua hooliloia i ana lole no Deihi a me Agra.

            A ma keia mau mea nani ana i hana ai, ua hiki hoi ia ia ke hoonani i kona mau rumi, a me ka hoonani pu aku no hoi i kona mau kauwa wahinhe. A ka, aole nae ona kuai ma ke dala, i mea  hoi e loaa mai ai na mea hana a lakou, a me na mea hoi e hoonani ai i kona kino ; aka, aole pela kona manao, ua hoomau no oia i ke komo ana i na wahi lole haahaa loa, i mea e like ai me kona kulana ia manawa.

            Ia lakou e noho ana iloko o kahi pilikia, lohe mai la ua Alii nei ke kaulana o uo wahina nei ma kela wahi keia wahi, nolaila, kupu aela ka manao o ke Alii e hele e ike. I ke komo ana’ku o ua Alii nei i ka rumi o ua wahine nei, ua hoohikileleia ka manao o ke Alii, i ka ike ana’ku ia iala e noho mai ana me kahi lole makalena, a o na kauwa hoi kai komo i na kapa maikai loa, ua hele wale a ai ka manu iluna o lakou, a e noho like ana no a pau i ka ulana lole.

            Aohe no he puiwa iki o ua wahine nei i ke komo ana mai o ke Alii. I ka manawa a ke Alii i komo aku ai, nana mai la oia me ka mau no o kona ano, ka pihoihoi ole, a ike i ua Alii nei, alaila, ku aela oia iluna me ka pane ole, a hana e like me ke aloha ana a kolaila poe i ke Alii, oia hoi ka hoopa mua iho i ka lepe, alaila, hoopa ae i ka lae me ka lima akau.

            I ka wa i komo aku ai o ua Alii nei a ku ma ka puka, aole oia i haawi leo aku i ka wahine ; no ka mea, ua hiki hou mai la ka haawina kuko ino, a makemake hoi i ua wahine nei, e like me ka wa i kinohi, i kona ike hou ana aku i ko iala nani, a hiehie no hoi e ku mai ana. A no ka piha loa o kona puuwai i ke aloha, lele aku la ua Alii nei a apo aku i ua wahine nei. A ma ia wa koke

no, ua hoopilipaaia ka manao o ua Alii nei, o kona wahine ia. A i kekahi la ae, i ke kakahiaka o ua la la, o ka hora umi paha ia, ua hoohuia laua i kookahi io, a lilo aela ke kane i haku poo no ka wahine, malalo o ke kanawai mare.

            Mahope iho o ka mare ana, ua kapa houia ka inoa o ua wahine nei, o Noor-Mahala, (ka malamalama o ka Hale.) A mai keia wa aku, ua hana oia e like me kona makemake maluna o ke kane. O ka makawakane hoi, ua hooliloia i Kuhina Nui no ke aupuni, a ua hana no hoi oia i kana oihana e like me ke kanaka akamai, a ua waiho iho oia mahope ona, he moolelo kaulana loa a hiki i keia la. He nui no na poe e ae o kona ohane i hoonohoia ma ka oihana o ke aupuni. O ka inoa ona i kapaia’i o Noor-Mahal, ua hoololiia mahope iho o Noor-Iehan, oia hoi, (ka malamalama o ke aupuni.)

            Ua kakou no Iehangire i kona moolelo ponoi, a he moolelo lealea loa no ua moolelo la. O keia moolelo i kakauia iho nei, aole e hiki ke hoike aku i kona ano maoli. I ka nana ana, a me ka halo ana iho hoi i kona moolelo, he nui na hewa a me na karaima ana i hana ai, noloko mai nae ia o kona kulana, aohe noloko mai nae ia o kona kulana, aohe noloko mai o ka puuwai ino. He makuakane malama pono oia i kana mau keiki, he makamaka aloha hoi i kona poe hoalauna, he oluolu i kona poe enemi, a he kupaa hoi i ka hooko ana i kona mau kanawai. Me keia palapala malalo nei a ke Alii kakou e hooki ai i keia moolelo.

            “Ettemand-ud-Dowlah, (o ka inoa hanohano keia ana i haawi ai no ka makuahonowai,) oia ka makuakane o kuu wahine, a me Azof Khan, oia kuu Lutenela Generala, a me na inoa maluna elima tausani. O Noorlehan, oia ka oi maluna o na wahine eha haneri o loko o kuu harema, a ua haawi aku au ia ia i Kapena maluna o ke kanakolu tausani koa. Iloko o keia Emepaea a puni, aohe kekahi kulanakauhale i hooneleia e keia wahine i kekahi mea kiekie loa, a i kekahi pa mea kanu. Aohe no hoi o’u manao mare ia wa, oiai aole hoi kela noloko mai o ko’u ohana ; aka, i ka wa e ola ana kuu makuakane, ua hoopalauia kela me Lia Afakuna. I ka make ana o ke kane, alaila, kena aku la au e laweia mai ka wahine, a e mare maolei ia maua, a haawi aku au ia ia i kanawalu laes of ashrifies, (ua like me kanakolu miliona dala.) A o ua dala nei, ua olelo mai kela i mea kuai gula, (i mea no ka wahine e hoonaniia’i,) a ua ae koke aku au me ke kanalua ole. He lei a i kekahi mea a’u i haawi aku ai, he kanaha ka nui o na pupu, a o ko’u lilo no ka pupu hookahi, he kanaha tausani Rupees, (oia hoi he eono haneri me kanaha tausani dala.) I ka manawa a’u i kakau ai i keia, ke olelo aku nei au, o ko’u mau mea a pau loa, aia wale no malalo o kona malu. O ko’u manao a pau loa, eia me keia Alii Wahine, a he hiki ia’u ke olelo aku me ka oiaio, ua lilo i keia ohana maikai ka hooponopono o ko’u aupuni. O ka makuakane ko’u Kuhina Nui, o ke keiki ko’u Lukenela Generala, a o ke kaikamahine ka hoapili o ko’u kino.”

No ke ao ana o na makua Hawaii i

KA LAKOU MAU KEIKI.

            Na kela makua keia makua e ao i kana keiki. Ekolu mau mea nui a na makua e ao a@ ka lakou mau keiki.

1.   O ka hoopunipuni.

2.   O ka hana hewa.

3.   O ke no aku i na hana pono.

            Na  na makua Hawaii no i ao aku i ka lakou mau keiki e hoopunipuni. Penei ka hana ana o na makua : A hiki i ka wa hanau, malama laua i ke keiki, a hala kekahi mau mahina, ikaika iki ae ke keiki, hele ka makuahine i kahakai, a malama ka makuakane i ke keiki, a loihi ka hele ana o ka makuahine, a uwe aela ke keiki, a hoonana ka makuakane ; aka, aole noho malie iki, hii ka makuakane i ke keiki, ku iluna, a kahea iho ka makuakane, me ka olelo iho penei : “aia—aia—ko makuahine i kolele—a, aia—aia—ko makuahine i koleale—.” Aka, aole nae he pau iki o ka uwe ana o ke keiki ; ia wa, hai iho ka makua i ka olelo ku i ka hoopunipuni, penei : “Mai uwe oe, o haalele ia oe e a’u, a huli au i keiki hou na’u.”

            A hoi mai ka makuahine, e uwe ana no ke keiki, hanai i ka waiu, a pau ka uwe ; a pela i malamaia’i ke keiki a nui wale. A hele ke keiki. kahea aku ka makua mahope, “a pau—a pau i ke akua,” a makau ke keiki, holo kiki mai me ka uwe.

            I kekahi wa aku, hele hou no ke keiki, a mu-ki aku ka makua mahope, aole lohe mai o ke keiki, a kahea hou aku no ka makua, “ei aku ke akua huluhulu,” a lohe ke keiki ia leo, holo kiki me ka uwe, i ka makau i ka ua mea he hoopunipuni o ka makua.

            Eia hou kahi hana hoopunipuni e ao ai, a ike ka makua i ka moo e holo ana, olelo i ke keiki, “a pau i ka mo—o, a pau i ke peelu—a, a pau i ke kanaka mako—le, a pau i ka pupu—le, a pau i ka luahine aikana—ka, a pau i ka pua—a.” A ina e uwe ia mai kekahi mea make ma kahi e, he malihini, a he kamaaina paha, olelo ka makua, “mai hele oe, o pau oe i ka mea e uwe ia mai la.”

            I ka wa i hiki mai ai o ka bipi i Hawaii nei, olelo na makua i na keiki, “a pau i ka bi—pi.” A hiki mai na haole i Hawaii nei, o ka hana iho la no ia a na makua o ka hoopunipuni, a ke noho nei no kekahi poe keiki makau i ka haole.

            Eia no kekahi hana hoopunipuni a na makua i ikeia e na keiki, ina he kalaiwaa ka hana a ka makua, hele no ia ma kahi loihi, ma kahi i ike ole ia’i kana hoopunipuni, a hoopunipuni aku i kona makamaka, “aia ko waa i ka hale kahi i kau ai, ua paa, he waa nui, aole wahi kina.”

A lohe ka makamaka i keia leo, komo ka olioli i ka makamaka, a haawi mai ka makamaka i puaa, he upena, kapa lole, a dala no hoi, a hoi puolo aku la ka mea hoopunipuni. A kauoha aku la ua kanaka hoopunipuni nei, “mai wikiwiki ae oe, e hoi au a Lahaina, noho au a ola ka mai o kuu keiki, alaila, hoi loa aku au.”

            A holo ka olelo hoopunipuni pela, hoi loa ua kanaka nei a hiki i kona wahi, huipu me ka wahine, a me ka laua keiki, a hoike aku i na waiwai, olioli ka wahine a me ka laua keiki. A ma ia hope iho, o ka hoomakaukau iho la no ia e pii i kalaiwaa, a loaa ka waa, kau-o a hiki i ka hale ; o ka hiki e mai la no ia o ka mea nona ka waiwai, a wikiwiki ua kanaka hoopunipuni nei e olelo aku i ka mea nona ka waiwai, “hiki mai nei au i ka hale nei, ua haawiia ka waa e ka wahine a kaua, ua lilo, a huhu au i ka lilo ana ; nolaila, pii koke aku nei au i kalaiwaa, a ua loaa ka waa, aole emo paa.” Ua ike no na keiki i keia hana hoopunipuni a na makua, a ke hoopunipuni nei na keiki ; no ka mea, na ka makua i ao aku ia lakou.

            He nui loa na hana hoopunipuni a na makua i na keiki, ma kela ano keia ano. He elua mau keiki na kekahi mau makua, he mau keikikane no laua, a ninau aku ke kaikuaana i ka makuakane, “pehea la au e hana’i i puni ai kuu kaikuaana ia’u,” hai aku la ka makuakane i ke keiki, “e kii oe a ka luau wahi, pulehu a moa, alaila, kahea aku i ko kaikuaana e hele mai e ai, a i ninau mai ko kaikuaana, hai aku oe, o ka’u puaa no keia ; a ina i olelo mai ko kaikuaana e kalua i kana puaa, e ae aku oe, i ai puaa kakou.” A pau ka puaa i ke kalua, alaila, hele aku la ke keiki a hai aku i ka makuakane, ae mai ka makuakane, “ua puni oe i ko kaikaina.” A lohe ke keiki ia mea, uwe ke keiki i ka make ana o kana puaa. i ka hoopunipuni ia e ke kuikaina.

            No ia mea, ninau aku ke keiki i ka makuakane, “pehea la au e hana aku ai i puni ai kuu kaikuaana ia’u ?” Alaila, aoao aku la ka makuakane, “e hele oe a ko moo uala, wili oe i ka lau mai keia kaika a kela kaika.” A ina e hele mai ko kaikuaana a ninau mai, hai aku oe, “ua pau ka’u moo uala i kauhuki, a oia ka mea e maikai ai,” a hele aku la ke kaikuaana a kana moo uala, huhuki a pau loa, a nana aku ua maloo hele a ka moo uala a ke kaikaina, nana aole maloo, hele ua keiki nei a i ka mhakuakane hai aku, “ua maloo ka’u moo uala.” hai mai ka makuakane, “puni aku la hoi oe i ko kaikaina,” a uwe aela no ke keiki, ma keia hana hoopunipuni a na makua i na keiki. A no ia hana lapuwale no a na makua i na keiki, ua hana no na keiki e like me ia.

            He koino palupalu a me ka manao palupalu ko na keiki, he hiki wawe loa i ka huli mamuli o ke ao ana a na makua. Ua kauoha ia ka keiki e hoolole i kona makuakane, ka mea nana mai ia, mai hoowahawaha i kona makuahine ; Solomona 23 : 22.

            Aole nae i kauoha ia na makua e ao aku i na keiki ma ka hoopunipuni ; aka, ma ka pono e ao aku ai. I mai o Paulo. “E na ekeiki, e hoolohe oukou i ko oukou mau makua i na ma a pau, oia ka pono.” Kolos. 3 : 20. “E na keiki, e hoolohe i ko oukou mau makua no ka Haku, no ka mea, oia ka pono.” Epeso 6 : 1—3.

            E na makua, ua lohe oukou, aole i pono ka oukou ao ana i ka oukou mau keiki e hoopunipuni.

            Eia ke kauoha ia oukou, e na makua mai hoonaukiuki aku i na keiki a oukou ; aka, e alakai ia lakou ma ka hoopono a me ka hoonaauao aku i ka Haku, Epeso 6 : 4.

            Ina e ao pono aku oukou i ka oukou mau keiki, a hoolole mai lakou ; alaila, e hoohauoli nui ia oukou. Solomona 10 : 1.

            Alaila, e hoonui ia ko oukou mau la ame na la o ka oukou mau kamalii, a e loaa ia oukou ka mahalo ia, Kanawailua 11 : 21.

            E ao aku i ka oukou mau keiki, i ko lakou wa opiopio, a elemakule lakou, aole lakou e huli ae mai ka hoopunipuni ae, no ka mea, ua paakiki ko lakou naau i ka hoopunipuni, Solomona 22 : 6.

            Ua haawi mai ke Akua i na keiki i waiwai no oukou, ua kauoha mai ke Akua ia oukou e malama pono ia lakou.

            Alua. “O ke au maoli ana aku o na makua Hawaii i ka lakou mau keiki e hana hewa.” Na ka makuahine e ao i ke kaikamahine, i ke ano o ka hana hewa, me ka olelo aku, a ike oe i keia hana ; alaila, aloha ia oe e kau kane, aole ia e lilo aku ia hai, ua paa ia ia oe, pela no hoi ka keiki kane e ao ia ai, a ike mua na keiki i ke alanui o ka hana hewa, a o ka makaukau no ia e hava hewa.

            Ua haawi e no na makua i ka wa uuku o ke keiki, aia kau wahine o ke kaikamahine a mea, o kou hoa ia e kohu ai, i na kaikamahine pela no na makua e haawi ai, eia kahi, moe pu no ke keiki me na makua i ke kepa hookahi, hana na makua i ka laua hana alalea, o ka ike mai la no ia o ke keiki, o ka hana no ia o ke keiki i ka hewa, e like me kona ike mai na makua mai, pela no ke kaikamanine, ike no ia mai na makua mai.

            Ua lilo na keiki i mau haumana na na makua ma ka hana hewa, a nui ke keiki, o ka hana no ia i ka hewa, a kaulana ka hana hewa o ke keiki, ao aku ka makua aole he mea a hoolohe ia mai, ua ono ka hewa i ke keiki, a mahope mihi ka makua i kona poho i ka hana hewa o ke keiki.

            Hoi hou mai ke keiki e hooluhi i na makua, e hoopoho waiwai o na makua, olelo aku na makua, he oi oe a ke keiki hana hewa, wikiwiki e hoahewa aku i ka welau, aole hoahewa mua ia laua iho, i ke kumu o ka hana hewa i loaa ai, a haule ke keiki i ka moekolohe, aihue, hoopunipuni, &c &c.

            Na na makua e hana mua i ka hewa aihue, aihue no na keiki, na na makua e hana i ka hewa hookamakama, a ike na keiki, hookamakama no, ua na makua e hana i ka hewa inu i na kea ona, ona rama, ona pia, ona uala ona ki, ona awa ona paka, ona papipi, a me ka ona ipuhaole.

            E ua makua, aole anei o oukou minamina i ka oukou mau keiki, i ko oukou hoolei ana i lakou iloko o ka hewa ? a ke hana hewa nei lakou, a hoi hou mai ka lakou hana hewa ia oukou, a ke hooluhiia mai nei oukou e ka lakou hana a oukou i ao aku ai.

            E na makua, ina aia ka oukou mau keiki i Lahaina, a i Honolulu paha, e kii aku ia lakou, e kaili mai ia lakou mailoko mai o ia mau lua pa’u o ka hewa, a me ka make. A na okuok no e hoopukele ae i ko lakou mau uhane, a me ko lakou mau kino mai ka make mai, a e alakai aku oukou ia lakou me ka hoonauao a me ka hoopono a ka Haku ; pela mai o Paulo. Epeso 6 : 4.

            Aole o na kino wale no ka oukou i hoolei iloko o ka hewa, o ka mea nui, e ka make ana o ko lakou mau uhane. Ke aloha nui mai nei o Iesu Kristo i ko lakou mau uhane, a ke makemake nei Oia e hoopakele ae i ko lakou mau uhane, oiai eia ka wa pono e papa ikaika aku ai oukou i ka hana a ke kanaka kahiko.

            Na na makua no i hana i ka hula a ike na keiki, a ke hula nei no na keiki e like me ko lakou ike mai na makua mai, a hookahi no ka haule pu ana o na keiki me na makua iloko o ka auwaha hookahi.

            Na na makua no i ao aku i na keiki e noho wale, aole pono e hana, aia a pau ko maua ola, alaila, aole maua i ike aku i kau hana ana, wahi a na makua. Ma keia ao ana a na makua i na keiki, he ano hoopunahele paha ia i na keiki, o lepo na lima, o wela nae maka i ke ahi. Kupanaha ! ma ka hana hewa ka e ao aku ai na makua, a ike na keiki, hoopoho i ka waiwai o na makua, a hooluhi makehewa i ke kino ; kaina malaila e papa aku ai, a me ke ao aku, alaila pololei.

            Kainoa o ka mahiai ka hana pono e ao aku ai, ka ho-a-imu, ka lawai-a, ke kukulu hale, a pela aku. Na na makua no i hana i ka hewa holoholoolelo, ike na keiki, a ke hana like pu nei no me na makua, ua pau loa na hana ino a na makua i ke ikeia e na keiki, a ke hana like pu nei no pela.

            Akolu. “O ke ao ana o na makua i na keiki i na hana pono.” Ua ao no ua makua i ne keiki i na hana pono, ua noia ua kaikamahine ma na hana a ka makuahine, ma ka ulana moena, kuku kapa a me ka hooluu ; a i keia wa hou, ua ike i ka humuhumu lole, holoi lole, aiana lole, a pela aku ; maikai maoli ia mau hana.

            Ina hoi he keikikane, aoia e mahiai, kukulu hale, lawai-a, kalaiwa ; a i keia wa hou, aoia i ke naauao a akamai, hoonohoia i Kumukula, Kakauolelo, Lunakanawai, Luna Auhau, Kahukula, Loio, Kamana a pela aku ; a ke noho lako nei kekahi mau keiki ma na hana maikai i loaa ia lakoe.

            He nui maoli ka pomaikai o na keiki ma ia mau hana i aoia’i, a ua pomaikai maoli lakou e noho nei. O kekahi poe keiki i noia e na makua ma keia mau hana pauo, ua hele no lakou i ka auwana ma ia wahi aku ia wahi aku, e hoopili wale ana ka nohe ana me hai, ua haalele i na makua, a ua akamai hoi i ka hana hewa, ke noho manuahi la me ke wahine e ; a ina he keikiwahine, ka noho manuahi la me ke kane e.

            Ua pili no ia lakou ke, manao akahi a me ka manao alua, aia lakou ke noho la malalo o ka hai hana, hoopili wale ko lakou noho ana, aia no lakou a pau “ iloko a ka awaawa o ka hewa, a me ka make.” a aole no hoi i hele pono na keiki ma ka mea i nana e na makua ; no ka mea, ua makemake loa no na keiki ma ka hana hewa, me ka hana mua a na makua i ao ai, a in a aole i ao mua ia na keiki ma ke hoopunipuni a me ka hana hewa, hookahi la mea e ao nui ai a makua i ka lakou mau keiki, ma aka pono alaila hoolohe.

            Ke ike nei oukou i na keiki a na Kumu e noho noi mai Hawaii o Keawe a Kauai o Mano, ua hoolohe na keiki i ko lakou mau makua, haahaa na keiki malalo o na makua, mai ko lakou wa liilii a hiki i ko lakou manawa nunui.

            Na ka makuahine ke ao nui ana i na keiki, mai ka wa uuku a nui wale. E nana aku oukou e na makua Hawaii i na wahine haole, e lilo lakou i kumu hana na oukou,  a ina pela oukou e hana ai i ka oukou mau keiki. E na makuakane Hawaii, e nana pu ae no hoi kakou i ka na makua haole ao ana i ka lakou mau keiki, a e lilo no hoi lakou i kumu hana na kakou, ina pela e hana like ai, alaila, aole paha e emi ko kakou lahui.

            O ka Baibala holookoa, ua piha i na olelo papa, aole pono ke hana hewa, pela no he Kumukanawai o ke aina, ua ikaika loa i ka papa, aole pono ke hana hewa.

S. KAMAKA@

            K@, Ian. 20, 1864.

            KANAKA KAHIKO—Ua make ma ka la 15 o Dekemaba iho nei, kekahi kanaka kahiko loa, he 100 a oi ae ne makahiki, o Kahapauea kona inoa. Ua ike oia i ka noho aupuni ana o Kalaniopuu, a ua ike pu no hoi oia ia Lono. Kahiko no hoi keia kanaka. Na S. P. R. Aikane, i hai mai i haiia mea.