Ka Nupepa Kuokoa, Volume III, Number 8, 20 February 1864 — I ka Lehulehu. [ARTICLE]

I ka Lehulehu.

E ke Kuokoa :—Ua hai aku au ma ko'u < palapala mua iho nei e pane ana i ka lehu-1 lehu, ame na Lunamakaainana pu o keia Ahaolelo e hiki mai ana. Ua kuhihewa nae au me ka maoao ua maopopo loa ia mau olelo i ka lehulehu, aka, halawai mai au me kekahi; a pane mni ina olelo e hiki ai ia'u ke hoomaopopo aku, ua alakaiia oia e kekahi makapo; nolaila, ku iho la Wau e noonoo, me kuu manao iho, ua lehulehu ka poe o ia manao like, a ua ao kula maoliia lakou e kekahi poe opu aloha ole, a paakiki hoi ma ko lakou manao iho me ka nana ole i ka pono kaulike o na niea a p^u. Aole e hiki ia'u ke uumi iho e noho malie, a nolaila, ua koi houia mai no au e palapala aku ia oe, i ike ai lakou i ke kumu ole o na mea a lakou.e olelo nei mamuli o ke ao ana ame ke ālakai ana a kekahi poe i hoano hookiekie ae me ka hookala ana i na lehelehe e kiie ika Qoiio io maoli. Aole i noonoo iki kela poe /i ka'u olelo ana, Ina e loaa h.ou mai kekMii pono i loaa ōle mamua ke hoololiia kel Kumukanawai ame na Kanawai, alaila, o|<a pono i na mea a pau e apono i ka hooloK,ana." Ua maopopo loa keia, ona 'pono mua i haawiia i na kanaka a pau, e mau loa aha no ia, aole e lilo i mea ole, aole hoi e hoopāuia ka hoololi hou ana i ke Kumukanawai, a o na Kanawai paha, aka, e pakui houia mai na pono hou maluna iho o kela mau pono kahiko; a ina paha ua hoololiia ka olelo ma ke Kumukanawai ame na Kanawai, alaila, aole e lilo ana ka hoolofi ana o ia olelo a mau olelo i kumu e hoopau ai i na pono i hāawiia malalo o na olelo mua i hoololiia, aka, oia hoololi ana, uu pili no i (Wanawā mahope akn & ka hwilotr ananr me na ponO i haawiia no ia manawa, aole e pili i na iHea i hanāia mamua.

. Ke olelo aku nei au ia oe* i keia manaWa no nā olelo a ka poe mihamina Kumukanawai e hoolaha mai nei, me ko lakou makee ana, aole pono e hoololiia ke Kumukanawai, 0 lilo ka !' ka noho alii i ka haole, a o lilo hoi 1 haole wale no na Lunamakaainana. Ke mahalo ajjU nei au i ka hohonu o ka ike o na haumana ao Kanawai o Otena, ka poe ike hohonu, a i aoia i na la o Gamaliela, a i heluhelu hoi i na moolelo a Teretulo, ko lakou kanaka akainai ika haiolelo. Ina oe e nana iho i ka nui 0 ko lākou minamina no ka hoolohia 0 ka PauKU 25 0 ke Kumukanawai, e ike oe auanei i ko lakou makemake ole e hoomao i ka n#ho alii malalo o ka ohana a Kamehameha, ame ka hilahila ole o ka hoohaumana anā mai i ka lehulehu, ame ka hookohukohu 0 ka olelo he minamina i Ka lilo ana o ka noho alii i ka haole.

E heluhelu iho oe i ka Pauku 25 o ke Kumukanawai a lakou e minamina nei no ka hoololiia. penei: u Pauku 25. E hoomau loaia ka noho alii i ka Moi ia Kamehameha 111, oiai kona ola, ame kona poe hooilina aku. Eia ka hooilina ; o ka mea i kohoia, a i hookaulanaia hoi pela e ka Moi, ame ka Hale Ahaolelo Alii, oiai e ola ana ka Moi, oia ka hooilina alii, aka, i ole i hanaia pela, alaila, na na 'Lii ame ka Poeikohoia i ka Ahaolelo e koho i ksi hooilina alii ma l*a balota hui ana." O keia Pauku maluna o ke Kumukanawai a kela poe e hoole nei aole e hoololiia, a e nana pu kaua i ka hoololi i makemakeia no ua Pauku la i keia manawa, i ike iho ai oe i ka oi aku o ka pono o ka hoololi ana i ko ka Pauku i hoololi ole ia,.malia o ike ua poe paakiki la i ka oi o ka pono o keia mamua o ko ka mua, a penei ua Pauku la: •« Pauku 1. E hoololiia ka Pauku 25, a penei e heluheiuia'i: «•'Ma keia ke hooholoia nei, ua rtau loa aku ka noho Moi t»na o ke Alii Kamehameha IV., a me na keiki ponoi ana, i loaa inalalo o ke Kanawai, a me ua mamo a hakou i hanau ia malalo o ke Kanawai; a ina e nele ia mau mea, alaiia, e ili aku ka Lei Aiii malunao ka Mea Kiekie, Lota Kamehameha,a me na keiki ponoi ana, i loaa maialo o ke Kanawai, a me na mamo a lakou i hanau ia malalo o ke Kanawai; a i nele ia, e ili aku ka Lei Alii maluna o ka Mea Kiekie Victoria Kamamalu Kaahumanu, a me na keiki ponoi ana i loaa malalō o ke Kanawai, a v me namaiMO a lakou i hanau ia maialo o ke Ka-> nawai. . £ ili aka ka Lei Alii maluna o ke. keiki kane i hanau mu& ia, a me n& mamo ana j a ina e nele i ke keiki kane 61©, alaila, malana o ke kaikamahine i hanAu mua ia, a me na mamo ana. Ina aole he hooilina ma ke koko, alaila, na ka Moi a me ka Hale Ahpiolelo o na 'Lii e koho a e hoolaha aku i hooilina Alii nona, oiai e ola ana ka Moi; a ioa hoi, aole i kohoia a i hoolahaia pela, a ua nele ka Noho Alii i ka Moi ole, alaila, e kahea kokeia na Hale Ahaolelo ā i elua, e

ke Kuhina Nui, ā na lakou e koho ma ka bālota hui ana, i Moi no ke Aupuni."

' E pono paha kākou ke nana pu iho, auhea la kahi e lilo a> i ka haole ka noho alii ma keia hoololi ana ? Auhea la kahi e hoopau ana i na pono inua ? Ua hoopololei loaia nia keia hoololi ka ili ana o ka Lei Alii i na moopuna a Kamehameha ; aole pela ma ka Pauku kahiko ke hoololi ole ia.

O keia hoololi ana, ua manao maopopoia, e hoomau aku ka Lei Alii'o^Hawaii nei maluna o na moopuna ame na pua kupono ia Kainehameha ; a aia a neje ia poe a hooili* ua ole hoi, alaila, e nana aku i na 'Lii e ae i hanau alikia, noloko o ka hanauna alii, alailā hoi hooko aku i ka Pauku 26 o ke Kunlukanawai, no ka mea, ke paa la no iā Pa.ukq, aole i hoololi iki ia. ' No ka olelo ā kekahi o ua'poe nanuao loa la e like hoi me A. Kalauli i hookomoia ma kou'Helu 2 0 keia Buke 111., kekāhi hoi ia o na Lunamakaainana i balota iho nei no Molokai no keia makahiki, uaoleTo oia iloko o ka nupepa e kueloa ana i keia hooloH ana, me kona olelo ana, " ina eypau keia poe i oleloia ma ka Pauku hoololi, a(aiia,.o ka pau no ia, a ma ka balota hui e koho ai, a un makau ōia o kohoia ika haole. ' He oiaio no ia olelo, ina e pau na pna a Kamehamea, a nelie hoi e like me ka olelo o ua Pauku hoololi lā, alāila, e,-kohoia ka hooilina alii ma ka balota hui e like nae me ka Pauku 26 i hoōloli ole ia, penei no ia " Pauku 26. Aole loa 'e hoh.o ma kā noho Alii, kekahi mea i hoahewaia mamua no, kekahi hewa ino nui, aole hoi kekahi pupule a hupo paha, aole hoi e lilo kekāhi i hooilina no ka Moi ke ole oia no ka hanauiia alii maoli o HaWaii nei.""

Aia ka Pauku 26 i hoololi ole ia |a, a aia ihopla-i hw» kft-hcwtr trktr Paatro~2s i ho6loliia, aole wahi lihi iki o ka hoole wale ana, inano ka minamina alii ker kumu 0 ka hooie ana; malia paha he kumu okoa aku no ka lakou kumu ole, a kapilipili wale ae no ilaiia ; aka, aole e hiki ke uhiuhi wale mai, he ahu wale iho no i ka Eelekoa. E nana hou aku i ka lua 0 ka Pauku 1 hoololiia, oia ka Pauku 35; a ina e hoohalike i ka Pauku mua me kona hoololi, alaila, e ike iho ka poe hoōle i ka hoololi, ua hooemiia ko ka Moi mana ma ka hoolōli ana, a ua hoonui houia ko na Hale Ahāolelo, a ilaila e maopopo ai ua loaa hou kekahi pono hou i na makaainana, aole nae i loaa ia lakou mamua, no ka mea, ma ka Pauku mua, ua oleloia, o na hana e ae a pau a ka Moi ma ka oihana, e aeia no e ka Ahakukamalu, aka, ma ka hoololi, penei no ia : " O kāna (ka Moi) mau hana e ,ae a pau e pili ana i na oihana, e aponoia no e like me na mea i kauia ma ha Kanawai-r-a mā ka hoololi, ua hoopauia ka mana o ka Moi nme ka Ahakukamalu, a ua lilo i ka Ahaolelo."—A auhea iho la ka hewa ? O ka lilo ana anei i ua poe makemake nei i Lunamakaatnana ? Pela no ke kolu 0 na Pauku i hoololiia, oia ka Pauku 76, aole he mea e pilikia iki ai na aoao elua, ua like loa no ia.me ka Pauku kahiko, 0 ka makahiki ame ka manawa ho ka hooponopono hou ana i ka Poeikohoia, ōia wale no ka mea i hoololiia, a auhea ka pilikia. O ka ha o ka hoololi, oia no ka hoololi ana o ka Puuku 77, ma ka pakui ana mai mahope.o ia Pauku i ka waiwai ō ke kahaka 1 hiki ai oia ke kohoia e hele i ka Ahaolelo, oia wale no ka hoololi ma ia Pauku ; a ua nuika'u hoakaka ana mamua iho nei e pili ana ilaila, a ua manao au o oe no kekahi e apono pu me a'u la hoololi, a ua ike no pa'ha oe i keia makahiki i ka hooikaika ana o kekahi poe i kueia e ua hoololi la, me ka makeinake e hokai wale i ke koho bālota āna ; a o ka poe kue i keia hoololi, oia ka poe makee a kukō hōi me ka manao i ka loaa ke kohoia i Lunamakaainana. Aole o r u manao he hahĀ kUpono ia, ko lakou manao malaila e loaa'i kā lakou, a e noho palaualelo mawaho hei me ka hana ole, aole ia raāu dnīa i kāupaleia he mahuahua, ua like no me ka ole; aka, ua mākau nae ua poe la na kā ole ia lakōu, 0 nele loa aole e kohoia, a no ka nui o ka'u wehewehe mua a:na no ia Pauku hoololi, nolaila, aole āu e olelo nui aku ia dē i keia manawa.

O ka lima 6 ka Piuku i hoōioliia, oia ka 0 KitmttkanāWai, e pili iiia i xml Aha Hoōkolokolo Kaajhxm, ua haawiia ka matia i k& AKādl«ld e hōo)(Kjtidpc>ho i kela manawa keia manawa, aote tiāe i haāwiia pēla ttta kd Pkuku-kāhikō, uā maheleia malaila e ke Kumukanawāi i nā moku okoa, aole emi i eha, aole oi aku i ewalu ; aka, ua ike ia, aole kapono ia i ko ke aapuni makaūkau ke kaupale ana, ame ka māhele āna,

nolaila, ua haawiia i ka Ahāolelo ka maha e hana e lijke me kona manao. A auhea ka pili oka lehuleliQ a : me ke ailpuni rna iā hot>loli āna ? ,

O ke onō o na Pauku hoololi, oi» no ka hoololi aha ; o ka Pauku 9t, a oia ka pau ana ona "Pau!i : a• hoololi oke Kumukahawai i hooholoia ka Ahaolelo i hala iho hei. .0 ka hoololi m'a keia'Pauku, ua 01 loa aku ka pono o ka lehulehu miamua o ka Pauku kahiko, mā k'eia hoololi ana, akahi no a haawi ia"ka manā i ka Hookolokolo Kiekie e hoopau i.iia Lunakanawai Apana ke hoopiiia 4nkou, aole loa pela mamua, v .-tfia i na Aha Kaapuni wale r?0, a e pono paha e 'hoomaopopo ka poe hoole i ka i ka oi. aku 0 ka ponō i īoaa ma ka hoololi ana.

No i manāwā e noho nei, ua maheleia e ke āupuni |eha<apana Hookoldkolo'Kaapmii, a ua hoakaknia ina ke Kanawai ka nianawa o na Aha Kaapuni, oii hoi J ma Oahii, i ka Poalua mua o Augate, o kfela makahi, a ma Kauai, i ka Poalua niua»o Mt£f, a ma Hawaii, '1 ka Poalua mua o Sepāteinaba, a' ma Maui, i ka Poalun lua o lune, ame Dekemaba; aka. ina ma Oahu, ina e hana papwaewa kekahi Lu-j nakanawai Apana mnhope iho o"ka Poālua mua o Augate, aole hiki ke hookolokolo a hoopau ia ia, a hiki hou i ka Poalua mua 0 Augate b kekahi makahiki hou aku, "ke ole e pau kpha pnlapala hoolilo mawaena b iā manawa, pela nb ma Maui, Hawaii, ame Kāuai, no ka*m>a, ua loihi ka manawa e :kali ai a hlkii ka Aha Kanpuni; ano keia pilikia, : ua hoololiia, a haawiia ika Aha Kiīekie kekjrhi mana ; a inā e hoopii i ka Ahā Kiekie Jtre ke kali 'olē i ka Aha Kaapuni, alaila, jfykt no ; ma keia hōololi ana pae, irta aole e aole no e hiki, no ka mea, o ka Ah'a Hookolokolo Kiekie ka mea aUoakoa pinepine, eha ona kau Hookolokolo iloko 0 ka makahiki hookahi, oia hoi, i ka Poatkahi mua o lanuari, Apenla, lulai, ame Okatoba, a nolaila, e hiki kpke no ia ia ke hookolokolo i na hihia o na Lunakanawai Apana.

O ka pau no īa o na Pauku hoololi la, a mahea iho la ka hewa a me ka pono ole e pane inai nei kekahi poe, a e alakai hewa nei ? Ke mau la no ke -Kumukanawai, a ke hoololiia nei kekahi mau Pauku me ka manao e loaa na pono hou i loaa ole mamua; a nolaila, o ko'u manao i ka poe hoole e noho malie, a i ole, e pono no ke olelo i na mea kupono, aole e alakai hewa i ka lehulehu me ka nana mua ole a maopopo.

Ma ko'u ike e like me keia a'u e hoakaka nei, oia ke kumu o ko'u a|iono aku ma kē akea, nole ma ko hai alakai ana, aka, mā ko'u nana ana i ke ano 0 na mea i hoololiia, ame na mea mua e waiho nei, holailā i olelo aku ai au, ina e hoole na mea eae i keiā mau hpololi, o lakōu no ke hoole, aole au e hoole iki aku. Owau no kbu hoā, J. W. tt. Kauwahi. Lahaina, Maui, lan. 80, 1864.