Ka Nupepa Kuokoa, Volume III, Number 6, 6 February 1864 — Page 3
| This text was transcribed by: | Jewel |
| This work is dedicated to: | Queen Emma & my family & my beautiful kumu olelo Hawaii |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
KA MOOLELO
o
IOSEPA HELU 3
AOLE NAE I AE MAI KE AKUA I e hanaia keia hewa ; he hana nui kana no losepa, a e hooloihiia'na kona ola i hiki ia ia ke hana ia ; aia no kekahi o na kaikuaana i like ole kona hewa me na hoahanau. Oia hoi o Reubena ko lakou hanau mua.
Ia manawa, ua hoala mai ke Akua i kona Lunaikehala e ike i ka hewa nui a lakou i manao ai e hana, a ua hoopaluplauia hoi kona naau no ke kaumaha no kona kaikaina, ame ko lakou makuakane elemakule. A noi aku la oia ia lakou e hoopakele ia Iosepa a ao aku la hoi ia lakou e hoolei ia ia iloko o ka lua hohonu e kokoke mai ana.
Nolaila, ua hooholo oia i knoa manao paa e hana pela, no ka nui o ko lakou huhu, nolaila, aole paha lakou e ae mai e hoopakele loa ia ia, a manao oia e hoola i kona kaikaina ma ia hope, a hoihoi aku ia ia i kona makuakane ia Iakobo.
Ma ia hope o ka pau ana o ka ianei mau olelo, ae mai la ka nui o lakou i ka manao o Reuben ; no ka mea, ua manao paha lakou, ina i pepehi lakou ia Iosepa, aole e hui pu o Reubena me lakou ma ia hewa, a nana paha auanei e hai aku i keia hewa i ko lakou makuahine.
A hookokoke aku la o Iosepa imua o kona mau kaikuaana me ka manao e hoike aku i kona aloha ia lakou, a e hai aku i ka oluolu o ko lakou makuakane, a e ninau ia lakou i ka pono o ko lakou noho ana.
Ia wa i hana mai ai na kaikuaana me ka pono ole, ano e kona puiwa ame ke kaumaha o kona manao, a lalau mai la ko lakou mau lima ia ia me ka hana ino, a wehe ae la lakou i ko ianei kapa onionio mai kona ili aku, a hoolei aku la ia ia iloko a ka lua hohonu me ke aloha ole ; a haalele aku ia ia malaila, e kahaha ana a me ka haalulu i ka maka'u, aole hoi i ike i ka lakou mea i manao ai e hana aku ai ia ia. E hoi hou mai paha auanei lakou e pepehi ia ia ; a i ole ia, e manao ana paha lakou e haalele ia ia a make loa i ka pololi a ka ai.
A heaha ka lakou mea i hana ai pela? A noho iho la lakou ma ka weuweu uliuli e ai i ka ai, me he mea la, aole he hewa i hana ia e lakou. Peheae hiki ai ia lakou ke hana pela me ka noho oluolu, ma hope iho o ka hana ino loa ana i ko lakou kaikaina?
A na ka hewa nai hoi i hoopaakiki i ka naau a na ka huhu i hoopuka mai ka hana ino ame ka menemene ole ; a malaila ka lilo ana o na keiki o ka hana hookahi e kue aku kekahi i kekahi, a lilo ka lakou hana ana e like me ka hana a na holoholona hihiu.
Aia hoi, hele mai la kekahi poe ma kahi mamao loa me na Kamelo a e hookokoke ana i kahi e noho nei o na kaikuaana o Iosepa ? He poe Isemaela ame na kanaka Midiana, mai Gileada mai, he poe kalepa e lawe ana i na mea ala, ka bama, ame ka mura i Aigupita e hoopukapuka waiwai ai.
Na ke Akua keia i hooponopono, i hiki mai ai ua poe kalepa nei, a na lakou i hoola ia Iosepa, a lilo hoi i mea e ko ai kana mau moeuhana.
Ke ulu uei ke aloha o Iuda, oia ka ha o na keiki ; i aku la oia i kona mau hoahanau, "Heaha ka mea maikai ke pepehi kakou i ko kakou kaikaina, a huna i kona koko ? Ua hiki paha ia kakou ke hana ia hewa me ka huna loa, i ike oleia e na mea a pau, aka, heaha ko kakou pomaikai ilaila ? No keaha la e pepehi ai kakou ia ia ? Mai hana ino kakou pela ; o ko kakou kaikaina no ia--ke keiki o ka makuakane hookahi. Ina kakou e kuai aku ia ia i ka Isemaela ; aole hoi e kau aku ko kakon mau lima maluna ona, no ka mea, o ko kakou kaikaina no ia ame ko kakou io hookahi ; e hoopakele kakou i kona ola, a e kuai aku ia ia i ka poe kalepa Isemaela e hele mai nei. Na lakou ia e lawe loa aku, i hiki ole ia ia ke hoopolikia mai ia kakou, ma kana mau moeuhane, a hookiekie hoi ia ia iho me ka manao e lilo oia i alii maluna o kakou”
Ke lanakila nei o luda me kona poe hoahanau, a hui lakou a pau ma ia manao hookahi, a huki ae la lakou ia Iosepa mailoko mai o ka lua a lakou i waiho ai, ua nui ka pololi ame kona healulu ana, no ka mea, ua maka'u loa oia ia lakou, o hana ino mai lakou ia ianei a make.
A hooko iho la lakou mamuli o ke kua; aku i ka poe kalep o Isemaela, a hoolimalima lakou me ia poe e like me ke kuai ana i ka hipa ame ka bipi, a pela na kaikuaana o Iosepa i kuai aku ai ia ia i ua poe kalepa nei, a lilo kona mau waimaka ame kana noi ana aku ia lakou i mea ole.
He iwakalua (20) apana dala ke kumukuai, a lawe aku la ua poe kalepa nei ia Iosepa i ka aina ma Aigupita.
Oia ka aina a ke Akua i manao ai ia Iosepa e hele, aole nae i ike kona poe kaikuana he hewa ia mea ; aole o lakou manao e lilo ana ka lakou hana ino ia ia, i mea e keakeaai i ko lakou manao kue, a e hoomakaukau hoi i ke alanui i ko lakou hilahila a me ka hoahaahaaia imua o ko lakou kaikaina i hana inoia e lakou.
Ua hoolilo nae ke Akua i ko lakou manao ino, i mea e hookoia ai kona mau manao maikai ma ia hope aku e hiki mai ana.
Ua ike ke Akua i na mea a pau e hiki mai ana, a nana no e hooponopono ia mau mea e like me kona manao ; pela ko ke Akua hooponopono ana ame ka malama ana ia Iosepa. Pela kona malama ana i na mea apau, mamuli o kona makemake.
E ike auanei oukou i na mea kamahao e ae nona ma ka aina o Aigupita ; kahi hoi ana i hele aku ai ma kahi loihi mai kona home aku, e lilo ai oia i kauwa hooluhi waleia ma ka aina malihini.
Ua hele o Reubena, ka mea nana i paipai na hoahanau ona e hoolei ia Iosepa i ka lua. i mea e ola ai ona, i ka wa i kuai@a'i oia i na poe kalepa o Isemaela. Hoi mai la oia ma ia hope iho, a hele aku la oia i ka lua e ike ai ia Iosepa ; aia hoi, aole oia malaila, a nui ohi la kona kaumaha ame ke aloha ; ia wa o ia i haehae ai kona aahu. Pela ka hana o na kanaka o ia aina, ke loaa i ka mea e kaumaha nui ai ko lakou manao, a ma ia hana a Reudena i hoike ai oia i kona kaumaha nui i ka loaa ole ana o Iosepa ia ia.
A hele mai la oia i kona mau hoahanau a olelo ae la oia penei : "Aola loaa ke keiki, a owau, i hea la ko'u wahi e hele ai?"
A haiia mai la ia Reubena i ka mea a lakou i hana'i no Iusepa, a ike iho la oia ua hala ka manawa kupono ia ia ke hooikaika a e hoopakele ia Iosepa ; no ka mea, ina oia e hahai aku i ua poe Isemaela nei a loaa, aole paha lakou e hoihoi mai ia Iosepa, ke hoihoiia na dala kumukuai i lilo mai i na kaikuaana. Aola nae i lako o Reubena i ke dala nona ponoi iho, e kupono ai ka oluolu ana mai o ua poe kalepa nei ke hoihoi mai ia Iosepa ; aola no hoi paha e oluolu mai na hoa hanau o Reubena e haawi ia ia i na apana dala he iwakalu (20) i mea hoihoi aku.
Ke imi nei lakou i mea e nalo ai ko lakou hewa, i ike ole ko lakou makuakane ame ka ohana hale a pau, i kahi i lilo aku ai o Iosepa.
Ua hahai kekahi hewa i kekahi, ua hana ino loa lakou i ko lakou kaikaina me ka hewa ole, a ke imi nei me ka hoopunipuni, i wahi e nalo ai ko lakou hewa.
Aole nau he akaka ko Reubena hui ana me lakou ma ia hoopunipuni ana, aola nae oia i hoike aku i ko lakou hewa, a malaila oia i hui ai ma ko lakou hewa, a hoike ole i kona hilahila e hana ma ka pololei. Eia ke ano o ko lakou hoopunipuni, ua pepehi lakou i kekahi kao keiki, a hooluuia ke kapa onioni o Iosepa iloko o ke koko ; ia wa, lawe ia aku la ua kapa nei imua o ko lakou makuakane, a hoike aku la lakou ia ia i ua kapa nei i paumaele ai i ke koko, e i ana, "Ua loaa mai keia mea ia makou, e nana mai oe, o ke kapa paha keia o kau keiki aloha, aole paha?"
Ia manawa koke no, ike mai la o Iakoto, a i mai la, "Oia no, o ke kapa no ia o ka'u keiki, ua pau o Iosepa i ka aiia e ka ilio hihiu ; he oiaio no, ua haehaeia o Iosepa."
Ua nui loa ke kaumaha o Iakobo no kana keiki ; aole e hiki ke hoolana i kona manao kaumaha e ! Ua nalo e aku o Rahela, ka mea ana i aloha nui ai ; ua kanu oia ia ia ma Eperata. ANo hoi, ua lilo aku ka mea i aloha nuiia, ke keiki ana i manao lana ai no kona wa elemakule, oia pu kekahi i nalowale aku. He mea oluolu, ina ua waiho oia ia ia i ka luakupapau, aola nae i aeia e lilo ana ia pomaikai ia ia.
(Aole i pau.)
He olelo pale ia'u iho
____
E KE KUOKOA E ; ALOHA KAUA : ----I nui ko aho imua o ko kaua mau hoa'loha, oiai ua ike paha oukou a lohe lauahea ma ka ohenana hoanui o na mea liilii o ka Buke III o ke Kuokoa, o Ianuari la 2, o kou la hanau, a malaila au i ike iho ai i ke kii o ko'u inoa.
No kela pahu pipi a'u i haawi aku ai ia Keuki w., no Honolulu, me ka laau make i kapaia Arsenic, maloko o ka pahu, i huipuia me ka io pipi, wahi a ke Kauka Minuteole, (Dr. Hugo Stangenwald,) ma ke alakai ana i kona ike imua o ka lehulehu, ua ku like ole, a oiai ua waiho aku au ia mea i mea e haki ai ko'u puuwai i ke aloha hookamani ole, e like me ka rula gula, "E aloha aku oe ia hai e like me kou aloha ia oe iho" Aole au i imi i kumu, a mau kumu e ae paha e kaawe ai i ko'u pono a me ko ia'la.
O kela pahu io pipi i haawiia'ku ia Keuki w., o Honolulu ; he wahine hale kipa ia na'u. e like me ke ano mau ia makou, (na kanaka Hawaii ;) aka, ua alakaiia paha ka manao o ka lehulehu ma keia mau ouli i ikea iwaena o ke Kauka, i kumu e hoino ai i ko'u kii kino, a me ko'u inoa maikai, a e ku mai paha auanei ko'u mau makamaka a hoowahwaha mai ia'u ma ko lakou mau maka, a e ulu mai paha auanei kekahi kumu kue mawaena o keia noho oluolu ana, no na kumu i oleloia ma ko ke Kauka mau olelo mai ka mua a ka hope.
He oiaio, owau no ka mea nana ka pahu, a me ka pupu, a me ka haawi manalea ana ; aka hoi o ka laaumake, aole au i ike, a aole loa no hoi au i lawe mai a hookomo pu i ka laaumake iloko o ka io pipi, aole iloko o ko'u nui kino ka manao ana e hana maalea pela, i kumu e haule ai kela wahine i ka make, a me ka lehulehu pu hoi. Oiai hoi, aole loa au i noho enemi iki me Keuki, a me ka lehulehu a pau.
Aole au i manao e kukakuka pu kakou no ia mea i keia wa ; aka, no ka loaa ana ia'u o ka manawa pono i ko'u kino, hiki ai ia'u o ka manawa pono i ko'u kino, hiki ai ia'u ke hoe aku i ko'u wahi waa pelupelu mawaho ae o Mamala, a e hookomo aku hoi iloko o ke awa pailoia oluolu o ke Kuokoa.
Me ka mahalo no,
J.W. Puni
Kapeapea, Koloa, Kuwai Ian. 20, 1884.
Ke Ki Gala e hemo ai na ninau olelo
A F. K.
___
Ua kikoo akea mai nei o F.K. o Hilopaeleku i kana mau ninau, ma ke kahua kaua o ka Nupepa Kuokoa , Buke III, Helu 113, aoao 2, o ka la 23 o kou la hanau.
Akahi au a ike i ke keiki auau wai o Waianuenue, kai hele mai nei a kuululu i ke anu, e ole ka halawai pu ana me a'u ma Kapuukolo, Honolulu nei, hookipaia e a'u ma ka hale Inu-Ti o Akana (Pake,) loaa'i ka pumehana. Aole no hoi kau he anu mai a koe. Ke aha la ? Ke haukeke mai nei ou mau lehelehe ; kai no paha no Hilo Waiakea kela. Aole ka! Eia ka ! no Hilo Kuahapuu, i ike au i ka lolou o ka a-i i ke amo i ke ope one o Waiolama.
E ke hoa, i peahi mai nei ou mau lima i ke aha ? Me he kanaka huki Makiawa la o ko aina, o ua mea he hoopuka ku i na Nioi wela o Pakaalana. Eia mai nae ke kauwila la o Puukapele, nana e oleole aku, holo olohelohe aku i kai o Leleiwi me Makahanaloa, malia o okala ae ou mahamaha, mohio ko lae i ke anu a ka makani Uluaunui o ua aina la ou. A eia mai no au mau ninau, a me na haina pu.
1. O ka malama owai ka malama i make ai o Kamehameha IV ma ke helu Hebera, a me ka helu Helene, a me ka helu Hawaii ?
Haina. Ma ka helu Hebera, o ka malama o TIkeleu ; ma ke helu Helene, ka malama o Tuariti ; a ma kea helu hoi o Hawaii nei, ka aina hanau o kaua, o Hilinehu.
2. O ka la owai ma ka helu la, ma ka helu Hebera, ma ka helu Helene, ame ka helu Hawaii ?
Haina. Ma ka la o Tuoti, ma ka helu Hebera ; ma ka helu Helene, o Benetimabb ; a ma ke helu Hawaii hoi, o ka la o Laaupau.
3. Ma kahi hea o ka helu Hawaii kahi i hoikeia mai ai ka make ana o Kalani Iolani ?
Haina . Ma na mea kamahao ehiku a Kumulipo.
4. Ma na hoailona, a me na aouli hea i maopopo ai ka make ana o Kalani Iolani?
Haina. Ma na Ouli ekolu a Kaianuiapalaoa ; a ma na hoailona kuloko hoi o Hawaii nei, o na Poepoelani.
5. Ma keia mau hua eha, Y, D, R, F . aia ma ka hua hea i akaka'i ka make ana o Kalani Iolani, Kamehameha IV ?
Haina. Ma ka hua F, o ka olele L.---
Oia iho la no na haina o au mau ninau, a'u i manao ai.
E ke hoa e ! ua noi oluolu mai oe e hai aku i ka haina ; a ina hoi oe e noi pu mai e wehewehe aku i ka hana o ka haina, a laila, ina la paha ua wehewehe aku au, me ka huai pau aku i ke poi o ka puniu, ipu holoholona lawai-a a Kaianukeakane, i ike mai la oe i na maka o ke ana a Kanalehu, e waiho ana la iloko.
A kahi wale no paha au a ike i ka Moa leo nui o Kaniakamoa i Hawaii o Keawe e o----o ai, i ke one kapu o Kakuihewa nei e lohe ai.
Kupanaha maoli no paha, ka ! aole no paha he kupanaha ; lalau no hoi ka A-ama pii i ka pali, i ke ku ana;ku no i ka laau, kunewa hoi la ; kai no paha he leo kanaka keia e kahea nei. "Pu-ha ka waa i Keawenuiaumi ! Pu-ha ka waa i Keawenuiaumi !" Eia ka he leo no ka manu. Pu-ha nae hoi la ; e aho aku la no nae ia apu hau. pahee ke alapii o Laupahoehoe. Ua manao iho au, he lua maikai o Kilauea, hookahi no la ka a ana, kumukumu na lehua o Panaewa, koe aku la na manu a Paao, aole ka ! E ua hoa nei, ilaila aku no, ina mai o Puapuakea a, ke koa kaulana o Halaula, hookahi no hauna, niniu o Mokuala holo ana i Kahiki. Maanei ke aloha maikai ia'ku nei oe.
A, e ua hoa nei boi, eia mai hoi kahi makana la ia oe, he wahi puolo, a nau hoi ia e wehe ae, ike iho i ka waiwai o loko e ahu mokaki ae ana i ke kai o Piihonua, aole no nae hoi i kauna a keu, he hookahi no ka ! E ao nae oe i na mea liilii a Kalawali, eia ua wahi mea hookahi la :
1. O ka hua hea o ka olelo Hebera ke kikowaena o ka olelo Helene ? Ke kumu haina hoi o ka olelo Suria, ka haina hoi o ka olelo Helene, ka hope haina hoi o ka olelo hawaii, i inoe aku ai kona latitu, a me kona lonitu i ka P.M ? O ko Alii Iolani la i make ai. Ehia paona ea o ua la la ? Ehia paona o kou kumakena ana ? Ehia na paona o kou nana ana i na ouli o ka lani ? Ehia na paona o kou helu ana i na olelo e ? Ehia na paona o ko waha au i pane mai nei ?
He ma-u iho la no hoi ia wahi ninau hookahi, ka ! e o no nae oe, hookahi no Naonao kau liilii ke Kanapi, hookahi no ka Pueo, naholo ka ohana moa, hookahi no pu, pohina ke aolewa, hookahi no penikila, hapala kahi apana pepa, he iki wale hoi ka maile, puali ka laau nui.
E oki au maanei, ke hilahila mai la au i ka hawanawana liilii a lakou la, ke olelo aela kekahi "lele honua wale aku no auanei oe a iliki ia mai." Ae, ua pono io ia, ke haupu mai la ia'u kekahi wahi lalani mele a kahi wahine o Kaupo, penei : "Lele, pau kuhihewa ia Hilopaliku."
Ke oki nei au, no ke ani wahi makani ole mai, ke hoomaha nei ko'u wela malalo o ka malumalu o ke Kiawe, a me ka olu kohai o na lau Inia. Owau no me ke aloha.
H. Y . Kolii.
Kapuukole, Honolulu, Ina. 26, 1864.
Manao-kokua i ka olelo a G. W. KAHIOLO.
______
Ua ike ia ma ka Helu 4, o ka Buke III o ka pule i hala'e nei. ka manao hoakaka o ke kumu o ke kulawae o ka Apana o Honolulu nei, a ke olelo nei oia ma ke poo o kona kukulu manao ana. "Ka waiwai o na kaikamahine imi ikaika i ka naauao." Nolaila, i ka'u kiei ana iho, a halalo, a nana mai mua a hala i hope o ke kukulu manao a ke hoa imi naauao ; puiwa, a hoohikileleia ae la ko'u hauli, me ke kaimi, a pana-panau malie iloko o na minnte oluolu.
Ke mahalo mai nei ka hoa i na puukani o kuu one hanau, o Molokai nui Ahina, a malaila ka ka nui o na kumu wahine o ka Apana o Honolulu nei i keia kau, oia ka wa i keia kahukula hou o J, S. Low. E like me ke kanawai o ke Aupuni nei, he oiaio no ia wehewehe ana a G. W. K. a ke hoihoi nei oia ka manao mahalo i na makua nana i ao iloko o ka polikua a Kane, a lilo ae i poe uaauao, oia hoi o Mr. Rev. H. R. Hitckcock a me Mr. S. G. Dwight.
He oiaio ia olelo ana au no na makua, he mea maa loa no ia olelo ana penei, he uaauao keiki kane auanei make pono ka hooikaika'na. O ka ike kaikamahine 'la ia, he huhewa, ai ae no kahi mea nana e hoowalewale aku, o ka puni aku la no ia, hele aku la no ia i ka auwana, o ka hopu iho la no ia i ka laau a Kekuaokalani.
Auhea oe e ka makua nana keia olelo kohu-ole, e lena'e na maka a nana i keia mau kumu wahine a G. W. Kahiolo nei. Ua loaa ka pomaikai ia lakou no ka ike i ao ia e ke kumu, no laila, e na kaikamahine mai Hawaii, a Kauai, mai kanalua ko oukou imi ana i ka naauao, o nele oukou i na haawina pomaikai.
No ka mea ke ike nei makou i keia wa, ke ohi nei lakou i ka hua, mai kanalua, a hoihope e na kaikamahine, a hele aku i ka lala, a hoi ae hoi i ka muku. Ina he mea oluolu keia i ko kakou Luna Hooponopono. e hookomo iho ma kahi kaawela o ko kakou nupepa, alaila, ua makepono kuu luhi.
E aloha oe e ka nupepa a makou a me kou Luna Hooponopono hoi kekahi, alaila, e hoi ae au e noho mai iloko o ka ua poolipilipi o Kalihi a hoea'e oe, inu ki kaua.
D. W. P. KAHANANUI.
J. P. HUGHES.
MEA HANA NOHO LIO!
AIA MA KA HALE KUAI O KA MEA nona ka ino maluna nei. he Noholio Pelekane a he Noholio Meleka a me na Noholio Wahiue, o na ano a pau, na Noho Paniolo Nu Hou.
Na Hao Waha a me na Kepa o na ano a pau,
Na Kaulawaha, a me na mea e pono ka lio,
Na IH Kauo o na ano a pau,
Na Hao Keehi,
Na Palaki Lio,
Na Kahi Lio,
Na Eke IH,
Na Huipa.
A me na mea e ao a pau loa o pili ana i na Lio a me na Kaaholo, a e kuai ana no ia mau mea,
NO KE KUMUKUAI MAKEPONO LOA!
Aia no ke waiho mau nei malaila na Pela Mauu
O na Pela Pulu. na Pela Uulu a me Pela Uwaea. E hanaia no e like me ka mea i kauohaia mai.
Ua hanaia no na Kaa Lealea me ka maikai loa, a me ka makepono hoi
Ua hana hou ia na mea a pau e pili ana i ka'u oihana me ka maikai.
E malama pono ia no na mea a pau i kauohaia mai e pili ana i ka'u oihana. E loaa no wau ia oukou ma Monikahaae, me ke kihi o ke Alanui Hokele a me ke Alanui Papu.
J.P. HUGHES.
100-1y
Honolulu, Sept, 17, 1862.
MEA HOU, MEA HOU!
AIA MA KA HALE KUAI LAPAAU
O
KAUKA HILIBARANI MA,
MA
MONIKAHAAE!
MA KE KIHI HIKINA O KE
Alanui Hotele me Alanui Papu,
KAHI E LOAA AINA
Laau Lapaau!
O NA ANO A PAU, OIA HOI
KA LAAU HOOMAEMAE KOKO,
HUA ALE, AILA,
AILA PUUPUU
PAAKAI HOONAHA,
LUPEPA, (Laau Luai,)
A ME NA LAAU O NA ANO A PAU.
Omole Hanai Waiu no na Keiki hou.
EIA KEKAHI, AIA MALAILA NA WAIala o na ano a pau, oia hoi.
KA HUA LUKINI, (Muak,)
LUBON'S EXTRACTS, oia na waiala maikai loa, WAIALA ILIAHI,
Na AILA LAUOHO MAIKAI LOA, &c., &c.
E hele nui wai, mai lohi he holopono ke kuai ana o na mea a pau o kela hale. Eia nui, o AILUBNE, he (Haole Olelo o,) ka mea kuai ma keia Hale Kuai. U ka mea aole i kuai pa me ia. e pono e hono i pau kahihewa, ka ua mea he holopono ke kumu kuai o na mea a pau oia hale ke kuai pu me ia, a he oluolu no oia.
III-3m
HALE PAI KII
MALUNA AE O KA KEENA PAI O KA
"Nupepa Kuokoa,"
Emi ka uka no ke kii. E palia no ke kii iluna o ke
ANIANI a me ka PEPA.
E hele mai e na makamaka e pai i ko oukoa mau kii.
H.L. Chask (Keiki.)
Mea Pai KH.
112-6m
Na ke Aupuni.
No ka mea, ua hai ia ka Papa Ola. e ka poe i kohoia e kiai, ua haumia loa a pilau hoi ke kulanakauhale o Honolulu i keia manawa, i na mea e mai ai a e make ai hoi o kanaka! a no ka mea hoi, ua manaoia, o ka nui o ka mai i loaa'i i kanaka iloko o ke kau hooilo i pau iho nei, ua loaa ia no ka malama ole ia o na Rula i hoopuka ia e ka Papa ole i ka malama o Ianauari M. H. 1860.
Ua hooholoia, e kauoha ia ke kakauolelo e hoolaha hou ia mau Rulama ka olelo Hawaii a me ka olelo Beretania, me ka hoomaopopo hoi i na mea a pau i pali, ma kaua hope aku e hooko maoli ia ana kela mau RUla.
O keia Rula malalo iho nei no ka kanu ana i ka poe kino kupapau, ua hooholo pono ia i keia la ; eia hoi.
Aole no e kanu ia kekahi kino kupopau iloko o kekahi hale noho, aole hoi ma kahi e pili koke ana i ka hale noho. aole no hoi e emi ka hohonu o kekahi lua kupapau malalo o na kapuai eono, e hoopaiia ka poe nana e kanu i na dala, aole e oi mamua o na dala i hookahi haneri.
T.C HEUCK
KAKAUOLELO
Keena Hana o ka Papa Ola, Ianuari, 7, 1860 .
Na Rula hooponopono
A KA PAPA OLA
______
1. He hiki no i ka Papa Ola a me na iuna i hooholoia e ka papa ke hele a makaikai i na Hale Pakaukau la, kuai mea ai ulu, kuai Pipi, a io e ae papa a i na wahi e ae paha e kuai ia ana kela mau mea, i na manawa a pau a lakou e makemake ai, a e kena aku e hoomaemae koke ia kela mau wahi, a o na opala ino a pau e hookaawale aku ma kahi e.
I na ua kukuluia kela mau wahi kuai ma na wahi i manao ia ua kue i ke ola o ka lehulehu, he hiki no i ka paha ola ke kenu aku e honee ia kela mau wahi, ma kahi kupono.
2. Aole e kukuluia kekahi Hale pepehi pipi, a holoholona e ae paha maloko o na palena o ke kulana kauhale o Honolulu, a ma na alanui laula e hele ia ana e ka lehulehu, a ma kapa o kekahi Muliwai, a auwai paha e inu ia ana ka wai, a hana ia ma na mea ai ; a ma kekahi wahi e ae paha, aia a ae ia e ka papa ola.
3. Aole e kapi a kalana kekahi mea i na Ilimaloko o ka palena o ke kulanakauhale o Honolulu, a ma na wahi e pili koke ana, a mauka paha o ke kulanakauhale, a i kahi e ae paha, ma kahi no i ae mua ia e ka papa ola.
4. O na Hale hanalepo, lua lepo, auwai wai lepo a kio wai pahu, e ku ana ka wai lepo iloko, a me na mea pelapela e ae a ua manao ia e ka papa ola ua kue i ke ola o ka lehulehu, ma ke kena a ka papa ola a me na luna paha e hoomaemae koke ia keia mau mea, e ka poe nona kahi, e hai mua aku nae ka papa ola a me na luna i kela poe, i ka manao e hoomaemaeia a ma keia hope aku e eli ia na lua hana lepo a pau, i eiwa kapuai ka hohonu a i eha kapuai ka laula.
5. He hiki no i ka papa ola a me na luna ke makaikai a nana i na hale a pau, a lakou i manao ai ua ikiki ka noho ana o na poe ma ia mau hale no ka makani ole, a no ka nui loa paha o ka poe e noho ana ma ka hale hookahi ; a e kena aku i ka poe e noho ana e hoohamama i na hale i nui a akakani, a i ole ia e hooemi ka nui o na poe e noho ana ma na hale, e like me na mea i ike ia he pono.
6. O ka na, aole i kapi pono ia, a ua waiho ia iloko o kekahi Hale a pa hale paha a ua ike ia ka pilau, e honee koke ia e ka mea nana ia waiwai, ma ka hooakaka ana'ku o ka papa ola a me na luna no ia mea.
7. Aole e hanai ia kekahi puaa maloko o ka palena o ke kulanakauhale o Honolulu. mahope o ka la mua o Mamki, M. H. 1860.
8. Aole e hoolei kekahi poe i na holoholona make ma na alanui a ala loa paha.
9. I na ue haki kekahi poe i kekahi o na rula hooponopono i hai ia maluna, e hoouku ia ia i ka uku hoopai aole e oi aku mamua o hookahi haneri dala.
Aponoia e ka papa ola i keia la 31 o Ian. M. H. 1860.
Robert Mc. KIBBIN, JR. M. D.
Kakauolelo.
OLELO HOOLAHA!
I ka poe ku i ka Auhau ma ka Apana
O KONA, OAHU.
O KA MEA NONA KA INOA MALALO nei, ua noho oia ma kona Keona Oihana ma kona ano LUNA AUHAU, no ka apana i oleloia malama, ma ka hahe e ku la ma ke kihi akau o ke Alanui Nuuanu a me ka Alanui Moiwahine. O na Poakolu a me na Poaono a pau, iwaena o ka hora 9 o ke kakahiaka a hiki i ka hoea 4 o ke ahiahi, ola ka manawa hana. ABR. FORNANDER (A helehana)
103 3m Luua Auhau
Pulupulu!
A UA MAKAUKAU NO HOI AU E KUAI aku i ka pulupulu, penei : PULUPULU i pau i ka waela, 20 ken, no ka paona. PULUPULU ma ka anoano i wai olela, 6 kou, no paona. E lawe no au i ka wela lole a me ka pulapula i aka no ka Kuokoa.
H. M. KINI
100-2m Luna Pai o ke Kuokoa
Kanana Kanikau.
HE NUI WALE KE KANANA KANIKAU ma ka Hale Kuai Buke. Ina a makemake kekahi poe e loaa no ma kahi i oleloia malama. H. M. WINI.
E kuaiia ana!
Ka Moku kialua Hawaii
Go Ahead,
he 22 luna ua kupono loa no ka hulu pili aina ana maanei, ua makaukau no no ka holo ana. Ke ku nei oia mau ke ana HANALKI, KAUAI. E kuai makepono ia'ku no ka na ka ua ia kuika. No ke ana o ke kuai ana, e oiaio ia
105-3m A. WHITE.
Hanalei, Kauai
KAMANA HANA KAA!
O MR. WILLIAM DUNCAN. ka mea nona ka Hale Kaihao @@@ ponoi iho o ke Halawai, ma ke Alanui Alii, pau e pili ana i ka HANA ANA I NA KAA LEALEA, a me na KAA no o na ano a pau e pili ana i ka hana pu no hoi i ka @ KAA LIO, a me na mea e au e pili ana ia Oihana. A he hiki no hoi ia la ke HANA i na kea hou maikai loa, ke makaukau kekahi poe i mau kaa hou no kakou. He mea pili i ku makua pomaikai, ka hale mua ana moi i o'u mai mamua o ka hale ana ae i pa wahi o e hana ai i ko oukou mau kau.
Aia ko'u hale hana maka iho o ka Halewai, na Alanui @@@, Honolulu.
Honolulu, Ianuari 21, 1861. 112 lm
LAAU LAPAAU!
AIA MA KAHI O KAKELA ME KUKE
MA HONOLULU
J.T. Gower-Makawao, Maui
J.D. Havekost-Wailuku, Maui
C.H. Wetmore-Hilo, Hawaii
J.W. Smith-Koloa, Kauai
HE LAAU KAHIKO, A HE MAOPOPO NO HOI
LAAU HOOPAU NAIO ME NA KOE
A DR. JAYNE
HE NUI NA PILIKIA O KAMALII I KA Naio a me ke Koe, a pela hoi na kanaka makua. O ka hope oia mau kolo, oia ka lolo. Oia mau mea kolo hope oia ka lolo, a o ka make hoi i kekahi manawa, a nolaila mai na mai e ne kekahi, e like me ka lepo paa, naiulu, pehu, ukake, a me na mae e ae.
O ka laau no keia e pau ai ua mau mea ino nei.
Eia hoi kekahi. O ka laau ku pono keia i ka poe pilikia i ka wela o ka houpo; i ka ono ole i ka ai; i ka nawaliwali o ke kino i ka mai pehu; i ka nalulu hoopailua; i ka pono ole o ka mai wahine; a me na mea like.
Penei no e inu ai i ka laau hoopau naio me na koe:
Ina no kamalii, e hanai aku i hookahi hapakolu o ka pana ki, i ka manawa hookahi no ke keiki malalo iho o ka makahiki hookahi. Mai ka makahiki hookahi a hiki i na makahiki ekolu, elua hapakolu o ka puna ka pono. Malaila a i na makahiki eono, hookahi no puna okoa ka pono, a malaila aku a i ka wa kanaka makua, e hanai i elua, a i ekolu paha puna i ka wa hookahi. I ka wa e inu ai, e hui i ka laau me ka pa ha o ka wai maoli. Oia hoi, in a hookahi ka puna laau, alaila, e huiia me na puna wai maoli eha; a pela no e inu ai ma ke kakahiaka awakea a me ke ahiahi. Aka, i nui ka pilikia, alaila, pono no elima inu ana i ka la, penei; kakahiaka, kiekie ka la, awakea, auwi ka la, ahiahi.
E inu mamua o ka ai ana, aole kokoke mahope iho.
Laau hoopaa Hi a Dr. Jayne.
JAYNE'S CARMINATIVE BALSAM.
--------
He laau maikai a oluolu hoi keia no ka Hi, ka Nahu, Nalulu, Wela o ka Houpo, Haoa, Hoopailua wale, Luai, Luai moku, ono ole i ka ai, Nahu me ka uwe no hoi o na keiki uuku, a me na mai like he nui.
Emo ole ka oluolu o ua mau mai nei i keia laau.
Penei e inu ai, i ka inu ana hookahi. Ina he keiki akahi paha ona malama, a elua paha, he umikumamalua paha kulu a hiki i ka iwakalua ka pono.
Ina he keiki mai na malama eono a hiki i na malama ewalu, he hapalua puna ki ka pono. Mai ka makahiki hookahi a hiki i elua, e inu no ia i puna ki okoa. Mai ka hiku a i ka walu o ka makahiki, elua puna ka pono, a no kanaka makua, he puna nui ka e inu ia i ka manawa hookahi.
A inu ea, e hui me ka wai maoli uuku, (a like a like ka wai me ka laau,) a pela e inu ae ai. Ekolu, eha elima paha inu ana i ka la hookahi, e like me ka nui o ka pilikia.
I akaka nae. Ina he nui ka wela, a ina ua komo kekahi ai pono ole iloko o ka opu, e aho e moni e mamua i mau Hu'ale Ola, a i ole, e inu i wahi paakai, a i wahi aila paha, i hemo e ka mea ino oloko, alaila e inu i keia Laau hoopaa hi.
Ina e luai ka mea mai, mahope o ka inu ana i ka Laau, a pau a i ka luaiia, e hanai hou aku no e like me mamua; a pela no a pinepine, a oluolu hoi ko loko, a waho malie no hoi ka laau ma ka opu.
Aohe a makou mea e noi aku ai i ka lehulehu, hookahi wale no o ke kauoha aku ia lakou e HOAO PONO i na
LAAU KUNU O KAUKA JAYNE
hoike aku ai i ka ola o na mea a pau i hoakakaia no kana mua laau. Ua hoola, a e hiki ana no ke hoola i ka mai ia.
KUNU, NAHU, a me ke ANU,
a me na mai e ae no hoi he nui wale; a o na mai HOKII no i ola nui, na mai i ola ole i na laau e ae. E aho e hoao oukou o ka poe i mai ia.
HE KUHA KOKO ANEI KOU?
HE KUNU ANEI KOU?
HE EHA ANEI KOU KANIA-I?
HE KUNU UMII ANEI kou me ka NAE?
AOLE ANEI OU MAI KUNU?
AOLE ANEI OU MAI NAENAE?
AOLE ANEI OU EHA ma ka UMAUMA?
AOLE ANEI OU KUNU KALEA?
AOLE ANEI OU HUI ma ka Iwiaoao?
A ina ua loaa ia oe ia mau mai, alaila, e ike oe i ke ola keia LAAU KUNU a Kauka Jayne.
NA MAI HOOPAILUA.
Mai o ke Ake.
Mai Nalulu a me ka mai Dyspepsia.
(O ka nawaliwali o ka puu hoowali ai, iloko o ko kakou mau waihona ai.)
He pono ke ai koke i ka laau a Huaale Ola a Kauka Jayne, he laau oluolu, a he ola no hoi. Aohe no he mai i nele ke makemake i na laau hoonaha; a mai nui no hoi ka poe e ola ana, me ka oluolu no hoi, ina e hoomaopopoia, a e inu ia no hoi ua mau laau la. Aole no e oluolu pono kekahi mea oiai e inoino ana oloko o kona kino; a ua ulu nui ae no hoi ka mai, a i kekahi manawa ua make no, a ina e malama pono ia a e inu hoi i na Huaale Naha, alaila, oia no. No ka hooiaio ia ana mai o keia mau mea, nolaila, ke hoolaha ia aku nei ka
HUAALE OLA A DR. JAYNE.
Me ka hiki ke hooia'ku i ka maikai, a na ka hoao ana i hoike maopopo mai i ka oi o ke ola keia laau mamua o na laau e ae, a me ka maikai no hoi o ka inu ana, a me ke ola maoli no hoi. A ina no e inu ana ia laau, aole no he mau mea i hookapuia, oia ka ai ana a me ka inu ana. Aole e ino ke waiho loihi, no ka mea, ua hana ia no a maikai loa. A ina e inu ia ua hikiwawe loa ka hehee iloko o ka puu waiho ai. Ma ka inu ana ma ka haawina liilii, he maikai loa no ka naha ana, a he oluolu no hoi, a me ka holoi pau i ke ino oloko o ka opu.
DISIPEPESIA.
(Oia ka mai ono ole o ka ai i kekahi manawa, a me ka hoowalipono ole ia hoi o ka ai iloko o ka puu moni ai.)
O keia Huaale Hoola a Kauka Jayne, he maikai loa no ka hooikaika ana ia mau oihana o ko kakou mau kino. Ina ua loihi loa ka mai ana, alaila, e hikiwawe ke ola ke inu puia ka
Huaale me ka Laau Hoomaemae Koko
a hoopau NAIO me na KOE, A Kauka JAYNE,
Like me ka mea i kuhikuhiia mawaho o ka wahi o ka laau.
NO NA MAI MA KE AKE,
MAI LENA,
MAI MA KA OPU HANAWAI,
NA MAI WELA,
KA HAALULU,
KA MAI O KA ILI,
KOKO INO,
MAI NALULU,
PAA O KA LEPO,
MAI KUNA,
MAI WAHINE,
ame ka MAI HOOPAILUA.
Ua maopopo loa ke OLA o keia mau HUAALE. A o ka mea wale no i koe i ka lehulehu o ka hoao pono ia mau hua. A he maikai no hoi na laau o Kauka Jayne, no ka hoola ana i na mai
PUHA,
ALAALA,
KAOKAO,
PUUPUU,
PEHU,
KUNAKUNA,
Hanene, Lolo,
na mai wahine, a me na mai e ae, no ke KOKO a inoino ma kana
LAAU HOOMAEMAE KOKO.