Ka Nupepa Kuokoa, Volume III, Number 3, 16 January 1864 — Page 1

KA

NUPEPA KUOKOA :

Ke Kilohana Pookela no ka Lahui Hawaii

BUKE III. HELU 3. HONOLULU , IANUARI 16,1864. NA HELU A PAU 112.

"KA NUPEPA KUOKOA."

HOOPUKA MAU IA MA HONOLULU

I kela Poaono keia Poaono.

$2.00 no ka makahiki, ME KA HOOKAA MUA MAI.

KA OLELO HOOLAHA—aole i oi mamua o 10 laina no ka hoopuka hookahi ana, $1.00 ; alua komo ana, he $1.50 ; hookahi malama, $2.00. E uku mua ia mai ke dala o na olelo hoolaha a pau e hoounaia mai ana e pai.

KANIKAU— he hapalua dala ka uku no ke aoao hookahi o ka pepa leta, oia hoi 4 keneta no ka lalani hookahi—penei: he 25 lalani, $1.00 ; 50 lalani, $2.00; a pela'ku.

KA UKU NO NA OLELO HOOLAHA—ka uku pepa, a me ka uku o ka Kanikau, e haawiia no ma ka lima o na Luna o ke Kuokoa, a i oleia e hookomo mai no ma ka leta, a hoouna mai i ka Luna Pai.

O NA UKU PEPA A PAU K HOOKAA MUA MAI NO—aole e kauia ka inoa o kekahi haole a kanaka maoli paha, ma ka inoa o ka poe lawe pepa ke ole e hookaa e mai mamua. E pono, ke hiipoiia keia mau rula, no ka mea, he emi no ka auhau no keia nupepa H. M. WINI. (Luna Pai.)

KA "NUPEPA KUOKOA."

Is published in Honolulu

EVERY SATURDAY, $2 OO per annum...........in advance.

ADVERTISEMENTS not exceeding 10 lines, inserted once for $1.00; twice for $1.50 ; and $2.00 for one month ; all advetisements must be paid for in advance.

KANIKAUS will be charged 1.00 per page, or 4 cts. a line. PAYMenTS for advertisements, Subscriptions or Kanikaus, may be paid to any of the Agents of the Kuokoa, or may be enclosed in a letter to the Publisher.

ALL SUBSCRIPTIONS must be PREPAID. No names, either of foreigners or natives, will be inserted on the subscription list, until paid for. This rule must be strictly adhered to, on account of the low subscription price.

H M. WHITNEY.

Publisher.

                Volume I and II of the KUOKOA, bound, for sale, $4.00 each. Persons having complete sets of the above, can have them exchanged for bound volumes, by paying $2.00 each.

 

HE MELE KANIKAU NO KA

MOI IOLANI

KAMEHAMEHA IV!

1. Kanikau he aloha,
No ka Moi Iolani,
Ua hala 'ku nei ia,*

I ke ala hoi ole mai.

Auwe ! Aloha no !
Ko Hawaii pua rose ;
Ua akoia, ua-lilo,
Auwe ! Aloha no!

2. No Ema Lani ke aloha,
Ka uwe haalipo mai,

O Iolani ua hala,

Ua wehe mai i ka pili.

Auwe ! he aloha !
Ka Lani kapu Iolani;
Ka Hakulani o na 'Lii,
Ua hala, aloha no.

3. Ke uwe waimaka nei,
O Aliiolani,

Kaumaha luuluu no,

I ka hala ana o ka Lani.

Auwe ! he aloha!
He uwe u minamina,
Aole loa e pau,
No ka Lani o Hawaii .

4. Ke moe 'la i ka moe,
I ka moe anuanu,
Ua hala 'ku nei ia,

I ka hale lua o ke kino.

Ua laweia 'ku,
E ke Alii o na 'Lii,
Ma ko luna Paredaiso,
E hoomaha ma kela ao.

Auwe! he aloha!

Auwe ! he aloha !

[No ka haiki loa o ka manawa, nolaila, aole i pau loa i ke paiia na ano mele i paiia maluna, aia a keia pule ae, pai pau ia aku ke koena.—LUNA HOOP.]

 

E noonoo pono.

                E KE KUOKOA : No ka hiki ole ia'u ke palapala pakahi aku i ko'u mau hoa Lunamakaainana i kohoia no keia makahiki Ahaolelo, a no ka hala no hoi o ka manawa koho balota, a nolaila, aole e lilo keia i mea keakea aku i ko lakou kohoia ana, a ke nonoi aku nei au ia lakou ame ka poe heluhelu, mai hoolilo i keia mau olelo i mea e hoano-e ai i ko lakou manao, aka, i kumu paha ia e noonoo pono ai i ke kupono ame ke kupono ole o na mea a kekahi poe i hoolaha mua ai, a i kapae aku ai hoi i na mea hiki ke waiho ia, aole e hookomo mai i kumu hana a hoopaapaa iloko o ka Ahaolelo.

                Owau kekahi e hele pu ana me oukou ilaila, a ua ike au i ka manao o kekahi poe i hoolahaia ma ka nupepa, ame ka manao o kekahi mea mawaho e hoole ana i ka hoololi ana i ke Kumukanawai; a na ia mau mea i paku mai ia'u e hookaawale ae ia manao maoli, a e koi mai e hele ma ke alanui o ka paio aku i ka paio maikai no ko kakou mau pono. Aole no o'u manae nui ia mau olelo aka, no ka hawanawana hele ana i na pepeiao o ka lehulehu, nolaila ko'u kau leo mua ana aku e noonoo pono.

                Ua piha loa wau i ka makemake e olelo loihi, a e hoakaka loihi no kela mea keia mea imua o ka lehulehu e pili ana i ka pono a me ka maluhia o ke aupuni Hawaii, aka, ua kaohiia mai ka lima no ka nui o ka hana ma ka palapala ana, ame ka pilikia hoi i na hana e pono ai ka noho ana.

                Ke ae aku nei, he pono nui loa ke loaa i ka lahuikanaka a pau ma Hawaii nei ke hoolaha ia na manao maloko o ka nupepa, no ka mea, ua oi aku ka hoolaha ana iwaena o na kanaka mamua o ke kaahele maoli ana a puni na moku e haiolelo aku; aka, e pono no nae e noonoo ponoia na mea i manaoia e hoolaha, no ka mea, e lilo ana ia mau mea i kipuka e hoohei mai ai i na manao o ka lehulehu ; a ina e noonoo pono ole ia, alaila, e huki hewaia auanei, a kauo hewaia ka lehulehu mamuli o ia mau kipuka. Aole paha e manao ana ka Lunamakaainana, o na mea ana i hoolaha mua ai, a hooikaika mua, e pili wale no i kona apana ke hookoia, aole pela, e pili like no i na apana a pau, ame ke aupuni mai o a o, nolaila, o ka oihana Lunamakaainana, he hana pili pono loa i na mea a pau, mai ka Moi a hala ilalo, nolaila, o ka noonoo pono i ka pono o na mea a pau ame ke aupuni, oia ka pono i na Lunamakaainana, aole o ka hio ma ka aoao o na Makaainana wale no, a haalele i na'Lii, aole hoi e hilinai ia mau poe elua wale no, a haalele i ke aupuni ; no ka mea, o ke aupuni iho la no ia, o na kanaka a pau i huiia, a he mau lima lawelawe kona poe paahana; aole i kaawale aku ka Moi mawaho, ame na Luna Aupuni, ua huiia iloko o ka hookahi, ke olelo mai nei kekahi poe.

E HOOEMI I NA LILO O KE AUPUNI.

                Owau no ke kokua ia manao iloko o ka Hale Ahaolelo, aka, e noonoo pono nae i ka hooemi ana, no ka mea, i na Ahaolelo mamua, ua hoopuka kekahi poe pela e hooemi ino loa ana i kekahi mau haawina o kekahi poe, me ka noonoo pono ole nae i ke ano o ka oihana, ka nui hoi o ka hana, a ma ke ku i ke ano hanohano o ka noho aupuni ana, ma ia mau kumu e nana'i a noonoo hoi. Ua manao au, no ke ano malihini paha o kakou i ke ano o ka noho aupuni ana, nolaila ka mea e pane ai pela; aole pela ka peno, e pono e nana i ke ano o ka noho aupuni ana o na aina e, a e ninau hoi, no ke aha la ka like ole o ka uku o ka oihana Kanikela maoli o na aina e i hoonohoia mai maanei ma ko na Kuhina noho, a Komisina hoi ? aole anei no ke ano oihana, no ka mea, ua oi aku ka mana ame ke kiekie o kahi i haawiia i kekahi ame kekahi, a i ka nana'ku, o ke Kanikela ka i piha loa i ka hana, ua emi nae kona uku malalo ? Pela no hoi e noonoo ai i ke ana o ko kakou noho aupuni ana; no i ka mea, o na Kuhina o Amerika, aole uku likeia lakou me ka Paresidena, a pela no hoi a hala ilalo, a pela no na aupuni nui a naauao o ka honua. Aole anei e hiki kakou ke hoohalike pela ? Ke olelo nei kekahi poe.

KA MEA IA E PAU AI KA PILIKIA O NA MAKAAINANA.

                Ke kokua hou nei no au ia manao, o ka hoopau i ka pilikia o na Makaainana, aka, aole oia ka mea e hoopau ai i ko lakou pilikia, he manao kapakahi no ia, e hoolilo ana i ka noho aupuni ana, ame ka hooponopono aupuni ana i mea ole, a lilo ke aupuni i mea ole, o ka oi loa aku paha ia o ka pilikia; no ka mea, e haalele no ka poe makaukau a kupono i na oihana o ke aupuni, a e lilo i ka poe ike ole a hawawa, a i ole, o ka nele no ia i ka poe hoomalu, a huikau aku, huikau mai, a lilo i mea lapuwale. He oiaio no, e hooemiia na lilo me ka noonoo pono nae i lilo ole kela hooemi ana i mea e hemahema'i na hana a ke aupuni, aka, aole nae e hoopauia ka pilikia e oleloia nei ma ia hoemi ana. Ua maopopo no i na mea a pau, o ka poe noonoo pono, aole e hiki ia lakou ke hai mai he pilikia lakou e noho nei i keia manawa, no ka mea, ke hooikaika nei lakou me ko lakou mau lima e kokua ia lakou, aka, o ka poe molowa ma ka hana, o lakou ke uwe mai. A ke i aku nei au, o ka auhau Lio, a Ilio e kau nei maluna o ua kanaka, aole ia he mea no lakou e pilikia ai, no ka mea, ina e hanai ole lakou, a malama ole ia mau holoholona, aole lakou e auhau ia, ina e pepehi i na Lio ino he lehulehu, a koe hooloihi a elua Lio kupono, aole lakou e auhauia, no ka houuku ana mai i na Lio, a no ka nele hoi i ka Ilio ole ; a ina oia ke kumu e hoemi ai i na lilo i pakele i kela mau auhau, aole o'u manao he kumu kupono loa ia, aole e hiki ke weheia keia mau auhau ma ia kumu o ka hoemi i na haawina. E pono paha i na Lunamakaainana ke ao aku i na Makaainana o lakou i na kumu hikiwawe e hoomama'i i ka auhau Ilio a me ka Lio e like me ka'u olelo maluna. O na kumu maopoopo e pau ai ka pilikia o na Makaainana, aole ma ka hale Ahaolelo wale e hana ai, e imi ai, a e kau ai i Kanawai, a e hoemi ai i na lilo, aka, mawaho nei na kekahi e hana'i, a ma ka Ahaolelo hoi kekahi, a eia no ia.

1. E HANA MAOLI NA LIMA.

                O ke kauoha no ia i ko kakou kupunakane kahiko, e hana, e mahi i ka honua, a oia kauoha no a hiki i keia manawa, a mau loa aku, a o ka poe hana mau, ua loaa ia lakou ka noho kuonoono ana ; a ua nui loa na hana, ame na wahi e hana'i, a i hana mau ke kanaka me ka malama pono i kekahi hapa o kona loaa, e lilo auanei i kumu waiwai nona, a pii loa iluna, a ike i ka olelo, " aole o'u pilikia."

                Ina e noonoo pono ke kanaka, a e manao no kona manawa elemakule, kona manawa nawaliwali, a o kana mau keiki paha, ame na mamo, a malama i kana loaa me ka hooikaika ma ka hana, me ka hoohana i kana mau keiki, aole e hoopunahele, o ike lakou i ka pilikia, alaila, aole oia e nele i ka hoopomaikaiia ; a e loaa no ia ia ka oluolu, aole hoi e olelo e hoemi i na lilo i pau ka pilikia. Ua lako kekahi poe i ka aina, a o ka poe mea aina ole, ua piha i na hana a puni ka aina mai o a o, kuai, hoolimalima, a hana, a ao i na hana i makaukau, molowa ole, noonoo i ka hopena, alaila, aole pilikia.

2. E HANA I KANAWAI E HIKI AI KE LOAA MAI KEKAHI WAIWAI I KE AUPUNI.

                O ka imi i Kanawai e hiki ai ke hoolako i ke aupuni, oia kekahi mea e hoopau ai i ka pilikia o na Makaainana, a oia ka mea kupono na ka Ahaolelo o keia makahiki e noonoo, ina malaila ka imi ana, ka hooikaika ana, ka noonoo pono ana, alaila, e kokua hou no au ia manao, me ka makemake e hanaia na Kanawai a pau me ka maluhia o na pono o ka lehulehu; a ina he loaa ko ke aupuni, a pilikia ole oia ke hoopau i na auhau, a o kekahi auhau paha maluna o na kanaka, alaila, he kokua hikiwawe loa waa i ka ae, iwaho nei no au, aole i akoakoa ka Ahaolelo, o ko'u ae e no ia. Oia paha ka hana pili i na Lunamakaainana, oia paha kekahi kumu kupono e olelo i ka lehulehu, a e noonoo ai ka lehulehu, no ka mea, malaila ka nana nui ana, ame ka noonoo ana o ka poe aloha aina, aloha aupuni, a aloha i ka lahuikanaka—aole me ka hookii aku i ke aupuni a wiwi, a olala, a lolo, a hiki ole ke lawelawe. A aia no iloko o keia kumu na mea i manao ia he kupono i keia Ahaolelo aku e hana, a e pono e noonoo pono ka Poeikohoia.

O NA HOOLOLI O KE KUMUKANAWAI.

                Ua kokua mai no ia i ka pono o ka lehulehu ke nana ponoia kona manao, no ka mea, ua hoonui houia na pono o ka lehulehu ma ia hoololi ana.

                Aole i like iki ko'u manao me ka kekahi o ko kakou makamaka e kauoha mai nei ma ka nupepa i ka Poeikohoia e hoole i ka hoololi ana, no ka mea, ina ua loaa hou mai kekahi pono i ke aupuni ame ka lahuikanaka ma ka hoololi ana, a he pono hoi ia i loaa ole ke hoololi ole ia. E pono anei kakou ke hoole i ka hoololi ana ? Ina oukou e hoole, o oukou wale no, aole au, eia no wau ma ka apono i ka hoololi, no ka mea, ina o ka hoololi i ke Kumukanawai a pau loa, ame na Kanawai hoi a pau, he mea ia e loaa hou mai ai kekahi mau pono hou i loaa ole mamua, alaila, o ka pono loa i na mea a pau e apono i ka hoololi ana. A ina aohe pono ke hoololi ke Kumukanawai, alaila, heaha ka waiwai o ko na Pauku 105 ? ."

                He waiwai like, a he pono ia i haawiia mai ia kakou e ka mea nana i haawi mai i ua Kumukanawai la, a he lokomaikai nui ka hoakea ana ia kakou i ka poe e ola nei ma ua Pauku la, a ma ka nana ana i ka manaoio i hookomoia'i kela Pauku, ua haina no i mea e hiki ai ka hoololi ana mahope, ke ike ia ua kupono i ko ke Aupuni makaukau ka hoololi ana.

                Makemake paha ka poe keakea e hoolauwili a e hoohihia i ka Lei Alii ? makemake ole paha i kela hoololi no ka pololei loa o ka ili ana o ka ohana a Kamehameha, ka mea nana i hookuikahi i ka Hawaii Pae Aina i Aupuni hookahi?

                Aole anei e hiki ia'u ke kahea hilahila ole aku, o kela Pauku hoololi, ua kupono i ka pomaikai o ka lahui Hawaii iliulaula a pau ? Ua hiki ia'u ke olelo pela, no ka mea, o ka Pauku kahiko, ua pilikia loa kakou malalo oia Pauku, no ka mea, aole like ka ili ana o ka Lei Alii me ka ili ana o ka waiwai hooilina; make kauoha ole kekahi, a lilo kona waiwai i ka poe i pili ia ia. Aka, make hoi ka Moi me ka hoolaha mua ole, a ili ia wai? Na na Hale Ahaolelo e koho ma ka balota hui, noloko nae o na 'Lii maoli. Ua pono no ia, aka, pehea, ina e kipeia kekahi poe o ka Ahaolelo, aole anei e hiki ia lakou ke hookapakahi, a pehea iho la oe e ke kanaka Hawaii? O oe no kekahi e komo i ka Ahaolelo? Aole oe, aole loa no.

                He mea e pomaikai ai na Makaainana ka hoololi no ka waiwai o ka poe e kohoia, i ole e hokai wale ka palaualelo, a hele ilaila e nahili wale ai no. A pela me ka hoololi no na Lunakanawai Kaapuni a apana, ame kekahi mau hoololi e ae i komo ole iho nei, ua hoololiia no nae mamua, a ua hoolahaia no. Pomaikai no ka lehulehu, hoemiia na lilo kupono i ka hoemi; a ina paha o kekahi o na hoololi ka hoole loa i ka uku o na Lunamakaainana ke hele i ka Ahaolelo, pehea la e pono ai ?

                Ke olelo hou nei no au i ka pomaikai o ka lehulehu e loaa ma na Pauku Hoololi o ke Kumukanawai, no ka mea, oia mau o ko'u manao, aole au e kuemi iki i kuu ikemaka he mea nui loa e pili ana i ka hoopau ana i ka pilikia o na makaainana, no ka mea, ina aole e hooponopono hou ia kela Pauku no na Lunamakaainana, aole loa paha e loaa ka poe kupono no ka Hale Ahaolelo o ka Poeikohoia, ka poe hoi i kupono i ka makemake o ke Kumukanawai.

                Ua ike maopopoia, ua hehi wale ia ka mana koho balota, a ua hokai ia ka lehulehu e kela mea keia mea e hooikaika ana e hookoia kona kuko iho, a nolaila, ua imi hou ia i wahi e holopono ai ke koho balota ana no ka poe o ia Hale.

                He oihana nui ka oihana Lunamakaainana, a malaila ka pono o ke aupuni a me ka lahuikanaka, a o ka poe hele ilaila, oia ka poe imi i ke kaulike, a o ka poe ike hoi, a naauao maoli, no ka mea, ina e nanaia ka manaoio o ke Kumukanawai, e ikeia no, aole e kohoia ke ole i 25 makahiki; no ke aha ia ? No ka maa ma ko kakou kanawai, aia a 20 makahiki o ke keiki kane, alaila lilo ia i kanaka makua, aole nae oia e kohoia ke ole i 25 na makahiki.

                Eia no ia, aole ka mea i 20 makahiki i kanaka makua pono, aole i ikaika kona noonoo, aole i maopopo loa ia ia ke ano o ka hooponopono Aupuni ana, a me ka noho ana o ka lahuikanaka, aole oia i maa i ke ano o na oihana, aole i maopopo loa ia ia ke ano o na Kanawai, ua like no ia me ke kanaka i puka mai mailoko o kekahi hale paa, aole oia i ike ia luna o kaupaku a me na aoao ke ole oia e hele aku a mamao mai ka puka aku o ka hale; aole no e hiki ia ia ke hapai i ka oihana Lunamakaainana, aole kukonukonu loa kona ike, a me kona makaukau, nolaila ke kaupale ana o na makahiki; aka, nui no ka poe i hiki i kela mau makahiki, a me ko lakou walea ole, me ka noonoo ole, me ka puoho honua me he ala ana'e o ka hiamoe, haukae wale e hana balota, hokai hoi, a lilo i mea e pono ole ai ka poe kupono, a komo lakou, hoopaapaa, hoohihia, hoolauwili, noonoo ole i ka pono o ka lehulehu, no ia kumu, ua kaupale loa ia, aia a ike i ka palapala lima; a no ia kumu, akea hou no ka puka e hokai ai ia poe, aole paa, nolaila, pakui mai ka ike i ka Helu—Oia ka mea i moemalie loa i keia mau makahiki he umi a keu, ua hehiia ma na wawae o ka poe koho balota a me ka poe i makemakeia e koho; aka, ua minamina no nae au—a no ka ike ia, aole he loaa o ka poe kupono (ua loaa no i kekahi manawa, aole nae i pau loa ka hale,) nolaila, hookomo hou ia keia hoololi i mea e paku ai i ka poe pono ole e hele ilaila, a ua makemake loa wau i keia hoololi ana.

                O ka moe malie ana o ke Kumukanawai no ka ike i ka Helu o ka mea i kohoia i Lunamakaainana, he kokua loa ia i na kanaka Hawaii i komo iloko o ka Ahaolelo, no ka mea, ina i hoalaia ke ano oiaio o ke Kumukanawai ma ia wahi, ke manao nei au, aneane keakea ia kekahi poe; aka, aole nae i hoonaauao iho ka poe makemake e kohoia ia lakou, a komo keia hoololi hou, manao au, he hoololi i oi aku o ka maikai, a ua hooneleia hoi ma ka Pauku i hooholoia mamua, nolaila, pono loa ka hoololi ana ma ke ano waiwai iki o ke kanaka, aole hoi i paku loa aku e nele ai ke kanaka Hawaii; aka, e hookaawale aku ana i ka poe molowa mailoko aku o ia hale. No ka mea, o ka poe i imi i ko lakou kuonoono iho, a me ko ko lakou ohana, o lakou auanei ka poe imi i ku noho kuonoono ana o ke Aupuni a me ka lahuikanaka ; a o ka poe waiwai iki a lako ka noho ana, aole lakou e koi wale e hoilihune i ke Aupuni, o maluhia ole ko lakou waiwai a me ka lakou mau hana ponoi, a me ka maluhia, no ka mea, ina e hiki i ke kanaka ke hoolako ia ia iho me ka makemake ole e ike i ka ilihune, a me ka pilikia, o lakou ke lealea ole e ike i ka pilikia a me ka ilihune o ke Aupuni a me ka lahuikanaka a pau, a nolaila, o keia hoololi, he mea ia e loaa'i ka poe aloha io i ke Aupuni a me ka lahuikanaka, a imi hoi i ka mea e pono like ai na mea a pau.

                E huli aku oukou i hope, a e nana i ka Ahaolelo i hala, a e ike i ko ka Hale Alii a me ka Poeikohoia, owai ka poe i hooikaika loa e hoopau i ka auhau Ilio, auhau Lio, a e hoemi i na auhau ? E nana i na moolelo no na palapala hoopii i ka Ahaolelo; a e ike, owai ka poe nonoi pinepine e hoopau i na auhau? Aole koi mai ka poe waiwai, aole ae ka Hale o na'Lii, aole kokua na Lunamakaainana kuonoono; aka, o ua poe la e like me ka poe luna, o na makaainana i ao hewa ia, o ka poe e hoohuli ana i na makaainana i kohoia, a i koho pinepineia, a o kahi kumu hinu ia e hele pinepine ai i ka Ahaolelo, he okoa no nae ka iini a ka naau.

                Maloko o keia mau hoololi e loaa auanei ka poe kupono, a e aoia hoi na makaainana i ka makemake i ka noho lako ana ; alaila, e loaa ka poe imi i ka mea io e pau ai ka pilikia, a e hiki ai ke hoololi i na auhau me ka makemake ole e hoemi wale i ko ke Aupuni pono, a me ka maluhia.

                No ke aha ka nana ole aku i ke kuahiwi a ike e peahi mai ana ka lau o ke Ki ? A no ke aha ka minamina ole i ke kohu a wai o ka malakeke, a kiola wale ia ? No ke aha hoi ka hoohamama ole i na puka o ka loaa e waiho nei ? A no ke aha ka wehe ole ae i ke pani e hemo ai ? Aia no ia mau manao iloko o ka poe naauao kaulike, noonoo pono, hoolako, a aloha Aupuni, aloha i ka aina, hoopaa i ke dala i ka aina, imi hoi i ka waiwai iloko o ka aina me ka noonoo pono no nae i ko ke Aupuni maluhia. Aneane e hiki pono ole i ka poe kupono ke imi i ka pono o ka lehulehu ke kohoia, ina aole e hooholoia keia mau hoololi o ke Kumukanawai.

I ELIMA DALA O KA LA O KEKAHI LUNAKANAWAI KIEKIE.

                Ua pono no ia, aia nae i ka M. H. 1866, e hooholo ai, ke hoololiia ia Pauku o ke Kumukanawai no ka uku o na Lunakawai Kiekie, no ka mea, ua oleloia ma ke Kumukanawai, aole e hoemiia ka uku oiai lakou ma ia oihana—a he mea nui no ia, ka hoemi i ka uku o na Lunakanawai i mea e pau ai ka pilikia o na makaainana, no ka mea, owai ka mea makemake a e ola ma ia uku no ia oihana hiki ole ia ia ke kana i na hana e ae. He oiaio, o ka oihana hookolokolo he oihana no ia no ka malama ana i ka maluhia o ka lahuikanaka, ua like laua me ka Oihana Koa, he mau oihana hoolilo dala, aole i manaoia e loaa mai ka waiwai; aka, eia kona waiwai o ka maluhia, o ka hooko i ke Kanawai no ka pono o ka lehulehu, ina e hiki ke holoi i keia ao me ke kopa a maemae, e pono e hoopau ia mau oihana ; aka, aole mea e hiki ai ia mea, o ka Mea Ikeoleia wale no.

                Ua nui paha na kumu manao i hoikeia e ka poe makemake e kohoia i Lunamakaainana ma na Apana a pau, a ua ike au i na kumu manao a kekahi poe iloko o ka nupepa, a ma ka lohe waha mai kekahi; aka, i ko'u manao, o kekahi o ia mau kumu ua hiki no paha e noonooia, a i paakiki loa mai no, hookuu no i ka Ahaolelo; aka, o ko'u manao hoi, e pono e haalele aku na kumu pono ole, a i ole ia, e pono no e kuka mua me kekahi mamua o ka hoopuka ana i ka Ahaolelo, o ka manawa ka hoi ka mea minamina.

                O ka imi ana i mea e pau ai ka pilikia, o ka imi ana no ia i mau kanawai hou, e imi ana i loaa hou mai i ke Aupuni a me ka lehulehu, i ko'u manao, ina aohe mea keakea, o ka noonoo i ka pono o ke Puhi Rama, he kumu loaa nui no ia, a loaa no ma ka rama i puhiia, ma kona palapala, a me ka hoopii ana i ka auhau o na aina e ulu ana na mea i ikeia he pono ke puhiia i rama, a o ka noonoo koke i ka pono a me ka pono ole, oia ka hana e hanaia, i makaukau mamua o ke koho ana i na Luna Helu o keia makahiki.

                O ka hoonoa i ka rama i na kanaka maoli, a e kuaiia ma na wahi a pau, ina nae aohe mea keakea, ke hanaia malalo o ke kanawai, alaila, ua ike ia he loaa ko ke Aupuni a me ka pono o ka lehulehu, a e hiki no ke haawiia kela pono kuokoa o ke kanaka. A ina he Aupuni kakou, a ina hoi no kakou ke Aupuni, a wahi kuleana paha iloko o ke Aupuni Hawaii, he pono anei ke peku ia na kanaka maoli e like me na ilio, a e hookuu aku i ka poe o ua aina e e ku hookano mai ma ke alo o no papa, a ma na noho iloko oia mau hale. O ka pono kuokoa o ke kanaka a me ka like o na kanaka a pau ma na pono o keia noho ana, he waiwai makamae loa no ka poe makemake nui i ka noho lanakila ana, a ma e ae wale aku kakou i ko kakou ano o ia pono like me ka papa kumu ole ana, ua pono no ke papaia a ke hookapu ia na kanaka maoli me kekahi mau hana e ae, me ka hoohalahala ole aku, o ke keakea wale ana i ka pono o ke kanaka kuokoa, he hookapakahi no ia, aole no ka makemake e hooinu i na kanaka maoli i ka rama; aka, no ke kohu ole loa o ke keakea wale i ke kanaka me he mea la, he hapa kanaka na kanaka Hawaii, a he kanahaholookoa ka poe o na aina e, malia io paha o lilo ia i kumu e pau loa ai ka poe i makemake ole ia mea i ka inu rama; aka, o ka pono kuokoa o ke kanaka ka mea hiki ole ke kiola wale ia. A ina o ka wehe ana e hoao, a e nana a lilo io i mea pono ole ka ae ana, alaila, e hiki no paha ke hookapu hou aku.

                He mea nui loa ia'u ka noonoo ana no ka pono o ka hoonoa ana i na kanaka maoli i ka rama, no ka mea, ua nui loa ka poe kaula e hooiloilo mai nei i ka nalowale koke o keia lahui, ke olelo nei kekahi kumu o ke Kula o Lahainaluna, he umi makahiki i koe a e pau keia lahuikanaka, ke hoonoa ia ke puhi a me ka inu ana, a o kekahi hoi, he iwakalua makahiki i koe, a ke hooweliweli nei i na kanaka a pau.

                Ke ae aku nei au, oia ka mea nui loa hookahi e imi ai a e noonoo ai ka poe Ahaolelo o keia makahiki, a o ka poe aloha i keia lahui, ke noiia'ku nei lakou e kokua mai i keia Ahaolelo, no ka imi ana i mea e pono ai ka lahuikanaka, a e mahuahua hou ai, oia wale no ka pilikia nui, a oia hoi ka hana nui e noonoo ai, aole o na pilikia i oleloia no na auhau, no ka mea, ua loaa no kekahi mea e kokua mai ai ke hooholoia Ahaolelo.

                Ma ka nana ana i na papa helu o na hanau ame na make i hoikeia mai, ua maopopo, ua oi io aku ka make mamua o ka hanau, a ua maopopo ka emi io ana o na kanaka, aka, o keia make, aole iwaena o ka poe inu rama wale no, aia no iwaena o ka poe inu ole kekahi hapa, a o na keiki hanau hoi kekahi. Nolaila, ina emi ka lahui Hawaii iloko o ka manawa e hookapu ana i ka rama, alaila, e nui loa paha ka hoonoa ia. A malia hoi paha o na mea i inuia i keia manawa he mau mea ino loa ia i paipai ia, a no loko paha o laila kekahi mau mea i make ai.

                O kuu makaikai ana a me ka hoolohe ana i ka moolelo o na aina, aohe au i haiia mai ke emi nei kanaka o na aina Puhi Rama a inu rama a waina e like ma Beretania a me Farani, a me Amerika no hoi, ke mahuahua mau nei no, a i na pela, no ke aha e nalowale koke ko Hawaii.

                Puiwa wau i ka nui o na leo a me na olelo e pili ana i ka nalowale o ka lahui Hawaii, a ke hoiaio nei au, e nalowale io no, ka hoomau ka poe Aloha Hawaii i ko lakou hiamoe ana, a i na e ala mai lakou, ua manao au e hiki no ke hoopauia keia emi nui ana ka noonoo pono ka Ahaolelo a imi i mau Kanawai e kokuaia'i i na hana e hapai hou ai i ka lahui Hawaii, i ko'u manao, aia ma ka Ahaolelo wale no e hiki ai ka hoola i keia lahui a mahuahua hoi, aka, aole nae hiki pono loa ia lakou wale no ka kokua ole i ka lehulehu a pau a hooko i na Kanawai, a me ka makemake o ka Ahaolelo. O ka ka Ahaolelo hana, ka imi i Kanawai a mau Kanawai, a me ka haawi i puu Dala e pono ai, a o ka kokua a ka lehulehu e hana i na mea i kauohaia ia, lakou e hana o pili ke Kanawai ia lakou, alaila, ola ka lahui.

                Ke kokua aku nei au i ka manao o Patria iloko o ka Nupepa Polynesia, a o kahi o ka Dala e loaa mai ai ka mea a ka Ahaolelo e noonoo ai, aka, aole oia wale no ka mea o hiki ai ke hoomahuahua i ka lahui Hawaii, he nui aku ka mea i koe.

                O na pooolelo i hai pinepine ia iloko o na halepule, aole ia i kokua nui loa mai i ka hoomahuahua ana o ka lahuikanaka, no ka mea, aole pau loa na kanaka a pau i ka hele malaila, a o ka poe i hele, ua hoolohe kekakahi poe i na mea i oleloia, a e kekahi poe, aole i hoolohe, ma na mea e ae ka manao ana, aole hoi i ao nuiia na kanaka ma na mea o keia ola ana, a me keia noho ana, me