Ka Nupepa Kuokoa, Volume III, Number 2, 9 January 1864 — Page 2
Ka Nupepa Kuokoa.
E LOHE OUKOU!
E LOHE OUKOU e ka poe a pau i lokomaikai ma ka hookaa mua ana no ka Nupepa Kuokoa Buke III, i na dala auhau o kona ola; ke mahalo aku nei makou ia oukou a pau, a ua hoopili paa iho makou ia mau manao mahalo, iloko o ka iho, a me ka papa-ku o ko makou puuwai Aloha Lahui Hawaii. A ia oukou hoi e ka poe i makemake e lawe i ka pepa, me ka makaukau ole i ke dala e hookaa pau mai ai i kona auhau, ke haiia aku nei ia oukou, e loaa no ka pepa mai ka HELU MUA mai o ka Buke III., i na wa a pau, a oukou e makemake ai e kii mai me ke dala. E wiki a e eleu mai nae oukou.
Ka Nupepa Kuokoa.
HONOLULU, IANUARI 9, 1864.
Lokomaikai Luaole.
I ka wa i noho ae ai ka Moi hou ALIIOLANI KAPUAIWA KAMEHAMEHA V., ma ka Noho Alii o ke Aupuni o lakou, a hiki i keia manawa, ua nui a lehulehu kana mau hana Alii maikai i hana'i, a ua anoe iki no hoi kana hana ana, mai ka hana ana a kona mua kaikaina, ka Moi Aloha IOLANI KAMEHAMEHA IV., ka mea nona ke kumakena ana, a me ka noho ana mokumokuahua a minamina, a kaumaha no hoi o kona ohana, kana Queen, a me ka lahuikanaka holookoa; aka, he mea no nae i kuluma mau i ka Ohana Kamehameha, ka poe Lani o keia pae moku, ke paewa a me ke kahuli mau o ke ano o na hana a lakou iloko o na kau o ko lakou hooponopono aupuni ana ; a i mea paha e ike ai ka lehulehu i na hana nui i hanaia e kela a me keia Moi o Hawaii nei, iloko o na kau o ko lakou noho aupuni ana, nolaila, ua manao iho makou, he mea pono ke hoaiai aku i ke ano o na hana nui i hanaia i ka manawa o kela a me keia Moi i noho aupuni ai, a penei no ia :
O ka mua, o KAMEHAMEHA 1.—Nana no i hooikaika me ke koa luaole, a me ka lima kakauha, a hoohuiia'i keia pae moku mai Hawaii a Niihau, ua noho oia iloko o ke kau maka-koholua o ke au ana i noho ai, he nui no na'Lii i hoopuniia me na kanaka koa, a i kaulana no hoi ia manawa; aka, ua a-e aku nae o Kamehameha Nui maluna o ia mau mea keakea a pau, a ua kukulu paa ia ia iho i Lani no keia mau pukoa o ka Pakifika nei, a me na mea nui e ae he lehulehu loa, pau ole i lea heluia, a he mau mea no hoi i kakau paa ia me na hua gula, iloko o na puuwai o na kanaka Hawaii oiaio a pau, mai kela a me keia pea, a ma ka loa hoi a me ka laula o ka aina.
O ka lua, O LIHOLIHO KAMEHAMEHA II.—I ke au ia ia, hoopauia ke kukuli ana a me ka hoomaikai hoomana ana'ku i na akua kii, a me ka hoohui ana i ka noho ana a me ka pai-na ana, a na kane a me na wahine, oia kai kapaia he AINOA. Oia no ka Moi nana i alo mua aku ka ino o ka moana Pakifika i hiki i ke Aloalii o St. James, ma Ladana, Beritania Nui, a iloko o kona wa i hiki mai ai na Misionari mua.
O ke kolu, O KAUIKEAOULI KALEIOPAPA KAMEHAMEHA III.—Ua manuanua na haha i hanaia e ia—he naau hana nui naauao, i kona au ka hoea akaka loa ana mai o ka naauao iloko o keia pae aina. Nana i haawi mai i ka pono e hookaawale ana i aina no kela a me keia o kona poe kanaka, oia hoi ka lilo ana i ona aina ma ke ano Alodio; ua haawi oia i na makaainana ona i kona waiwai ponoi ma ia hana ana, a me kona mau alii pu no hoi. Nana no i haawi aloha mai i Kumukanawai no kona poe kanaka, me ka hooluolu mai i kona mana no ka pono o kona poe kanaka ; no ka mea, mamua'ku o ia manawa, he Alii mana kaokoa oia, ia ia wale no ka make a me ke ola, a o kana huaolelo no ke Kanawai. Iloko nae o ka pakela nui o kona lokomaikai, ua haawi oia i kahua no ko na makaainanna mau pono e kuhikuhiia'i, a i ikea iho ai hoi ka laina kaupale o ko na'Lii mau pono, a me ko na makaainana—i hiki ole ai i kekahi a me kekahi, ke komo kuleana ole aku iloko o ka pono o kela a me keia mau mea. Aka nae, he oiaio, ua hanaia ua Kumukanawai la me ka manao maikai, ame ka manao no hoi he mea ia e hoopomaikai mai ana, a ua kupono loa i ke ano o keia lahuikanaka, o ke ano kupono, a kupono ole o ua Kumukanawai la, aia no ia na ka lehulehu e noonoo iho, no ka mea, ua kamaaina no na mea a pau ia mea. Ma ia Kumukanawai i loaa'i ka mana kau Kanawai i na makaainana ma ka balota ona, a he pomaikai nui hiwahiwa no hoi ia a ua Moi aloha la i haawi lokomaikai Alii mai i kona poe kanaka. Iloko no o kona au, i hanaia'i ke Kanawai Hoopai Karaima, a me na hana e ae he nui wale. Ua nui no ka inea o kona noho Moi ana. Ua hele mai na poe Luna ona Aupuni nui e hookaumaha ia ia me na mea kaua, ua hao wale ia ka hoailona Alii o kona Aupuni o ka Hae Hawaii, ua hao wale ia kona waiwai ponoi e kekahi o na poe Luna Aupuni e, mamuli o ka hoomaka'uka'u mai, no ka mea, ua maopopo no ia lakou, he Aupuni nawaliwali loa keia Aupuni. O ke kumu o keia hana ino ia mai, o ka pono ole o ka hoike ana'ku a na Luna o na Aupuni e i na mea i hana maoli ia ; aka, ua hoopaewa lakou i ka oiaio, me ka hai aku i na mea oiaio ole imua o ko lakou mau Alii, no ko lakou manao ino wale iho ma ko lakou ano kanaka, me ka lawe i ka manao ino ana, a hoohui ae ma ka manao ino ana me ko lakou ano oihana. Ua a-e ae nae oia maluna o ia mau pilikia nui a pau, mamuli o kona naauao iho, a me ke kokua pu ana mai hoi o kekahi poe i pili aloha io me ia, a he nui wale no hoi na hana nui a maikai no hoi, ana i hana'i, a nolaila mai kona kapaia ana KA MAIKAI. Ua ikeia ma ia mea ka loli ana o ka hoooponopono Aupuni ana ia wa.
O ka ha, o IOLANI KAMEHAMEHA IV.—Ka Moi i uwe nuiia i hala iho nei i ke ala hoi ole mai. Nana no i hoopau i ka Ahaolelo no ka lokahi ole o na mea a lakou i hana'i, iloko o kona wa i hooholoia'i ke Kanawai Kivila o ke Aupuni Hawaii. Nana no i haiia kino me ka huipu ana me kana Moiwahine a me ke kokua lokahi hoi o kona poe kanaka, i kela puuhonua o ka poe Hawaii nei i kau ia e ka mai me ka ilihune, e kapaia nei hoi ma ka inoa ka Halemai o ka Moiwahine—oia ke Kia Hoomanao ana i kukulu iho ai, i mea nana e kanu aku i kona inoa a me ka inoa no hoi o kana Moiwahine e noho nei no kona aloha, ma ke kihapai o ke Kaulana Nui, a me ka hoomanao manawa kolu ia no hoi. Ua hana oia me kana Moiwahine i ua puuhonua la me ka ikaika nui, ua hoomanawanui, ua hoinea, a ua hoohaahaa ia laua iho imua o ko laua mau kanaka, ia laua e hele ana e noi aku i ka naau lokomaikai o kela a me keia o ko laua poe kanaka, e o mai i ka lima kokua, i ka hana hemolele a laua i manao mua ai, a i hookumu ai no hoi. A he nui no hoi na hana nui e ae a ua Moi Iolani la i hana'i, ua paanaau no ia iloko o na puuwai a pau o kona poe kanaka, ua loli ae no na mea i hanaia e ia Moi, mai na mea i hanaia e kona mua'ku.
O ka lima, o ALIIOLANI KAPUHIWA KAMEHAMEHA V.—Iloko no o na la pokole o kona Aahu ana i ka Mana Moi, a me kona kau ana'e iluna o ka Noho Alii o ko lakou Aupuni, aia hoi, ua lawe mai oia i kekahi o kona poe kanaka ana i ike ai e hooikaika ana e imi i ka pomaikai no lakou iho, a me ko lakou lahui, a ua hoolilo ia lakou i hoa no kona Ahakukakukamalu. Ma ia mea e ike iho ai kakou, i ko ka Moi hou makemake nui e hookonokono i kona poe kanaka ma ia hoohanohano ana ia lakou, i lilo ai lakou he poe e hooikaika mau ana i na mea a pau e pili ana i ka maikai a me ka pololei, a me ka noho hoopono ana, no ka mea, e hooikaika ana no ke kanaka e hana pono me ka ikaika, no kona ike iho, ina e hana pono oia, alaila, aole no e makapo ia mai kana mau hana e ka mea ia ia ka ike mai, a me ka ole. Eia hou kekahi, o ka poe i hoopaumaele, ia me na kiko eleele ma ko lakou mau inoa, ua holoiia a pau e ko ka Moi lokomaikai nui a ua hoihoi mai oia i ko lakou mau pono a pau, i laweia'i mai o lakou aku, ma ko lakou uhai ana i ke Kanawai. He keu keia a ka hana " lokomaikai luaole." Ke ikea poliuliu ia aku nei no ke ano o kana mau hana, a e hiki ana no paha ke hilinaiia e pomaikai ana no kona poe kanaka ia ia
Eia iho malalo nei ka papa hoike o na dala i loaa mai ia'u ka Puuku Malama Dala o ka Ahahui Hawaii, mai ka la 18 o Novemaba, a hiki ka la 31 o Dekemaba.
Na ka A. B. C. F. M. kula Kahunapule...........$100 00
Ekalesia ma Koloa, Kauai,...................... 40 00
Mahina Hou, Ekalesia Alanui Papu,.............. 33 00
Ekalesia Waimea, Kauai,........................ 7 68
Rev. E. Bond, Kohala, Hawaii,.................. 100 00
Na Kanepuu,................................... 1 00
Ekalesia ma Kawaiahao, mahina hou............. 34 00
Na ka A. B. C. F. M. Kula kaikamahine.......... 100 00
Ahahui Misionari, Waioli, Kauai,................. 83 12
Huina pau loa 499 60
E. O. HALL, Puuku.
Honolulu, Dek. 31, 1863.
Ka La koho Balota.
Ma ka Poakahi iho nei ke kohoia ana o na Lunamakaainana, no ka lua makahiki, ma ka Hale Hookolokolo ma keia kulanakauhale, a ua weheia ka pahu balota ma ka hora ewalu o ke kakahiaka, a ua hoomauia no ka hamama ana a hiki i ka hora 5 o ke ahiahi. E like no me ka mea mau ma na la o ia ano, ua nui no ka hoohoihoi ana mai a na kanaka, aka, ma ka hoohalike ana nae i na balota o keia koho ana, me ko ke koho ana o ka makahiki 1862 i kaahope ae, ua maopopo no; no ka mea, o na balota i kohoia i keia kau balota, he 2408, a o ka nui no o na balota o ke koho ana'ku mamua, he 2900. O ka papa Nana koho, oia no ka mea Hanohano R. G. Davis (Lopaka) ka Paresidena, o H. L. Sheldon (Seledona) ka hope o ka Luna Auhau, ame ke Kahukula, John S. Low (Lo.) Ua maluhia no ke koho ana, e koi ana no kela Luna keia Luna i manaoia e ka lehulehu e lawe i ko lakou mau balota, me na olelo maalea he nui mai ko lakou mau waha aku. He mau kaa lio kekahi, e holo-ke ana ma na alanui, me ka hooikaika ma ka hookau ana i na kanaka iluna o ua mau kaa nei, i kumu e lawe ai ka poe koho i kona balota.
Ma ka hora elima ponoi o ke ahiahi, paniia ka pahu balota, a hoomaka koke no hoi na Luna Koho e helu i na balota, a ua helu ia mailaila'ku a hiki i ka hora 11 o ke aumoe o ia ahiahi no. A peneia ka mea i hoikeia ma ia helu ana :balota.
Godfrey Rhodes,...................1504 Kohoia.
William Webster,....................1386 "
W. P. Ragsdale,.....................1091 "
S. M. Kamakau..................... 616 "
A. M. Kahalewai,.................... 600
Maakuia,........................... 600
Pomaikai........................... 667
J. I. Dowsett,...................... 561
W. P. Kamakau,....................531
J. Mott Smith,...................... 493
Kamaipelekane...................... 437
Geregorio, ......................... 211
Pualewa............................ 33
Kapahukula,....................... 30
Kuapuu............................ 9
He 22 Luna e ae.................... 28
O ka nui o na Luna i hooikaika e lilo i Lunamakaainana, he 37. I ka manawa a na Luna Koho i hoike mai ai i ka poe i koho ponoia, aia hoi, huro aela na makamaka o ka poe i hoopomaikaiia, me na puuwai i piha a hanini mawaho o ka nihomole, i ka ua mea o ka hauoli.
KE KOHO BALOTA MA KOOLAUPOKO.
Ua pa-e mai ka lono io makou nei, no ke koho balota ana o ka Apana o Koolaupoko, ame he mea la, ua like no ke ano hoohoihoi o kolaila poe kanaka, me ko na poe o ke kulanakauhale alii. Ma ka halekula no i hoolaha mua ia iho nei, kahi i balota ai. Eha Luna i hooikaika e lilo i Lunamakaaina no ia Apana—o C. C. Harris, Loio Aupuni, C. H. Judd, Kaoliko, ame W. Pinehasa Wood. O W. P. W. kai hoopomaikaiia, oia hoi he 238 ka nui o kona mau balota.
W. Pinehasa Wood.......................238 balota.
Kaoliko..................................155 "
C.H.Judd.....................................113 "
C.C. Harris.............................. 51 "
O kekahi o na mea i hanaia, oiai e hele mai ana na kanaka e koho, a i mea hoi e hoohulihuli mai ai i ka manao maikai o ka poe koho ma ia Apana i ua la la, a i mea hoi e hoike aku ai i ka hiki no ke hoohaulehiaia na Loio iluna o ko lakou kahua ponoi iho; nolaila, ua lawe mai makou i kekahi o na huaolelo i hoopukaia i ua la la, e kekahi o ka poe e hooikaika ana no ka Hanohano Lunamakaainana, oia hoi ka hana i lanakila loa mai nei, a penei no ke ano nui o kana mau olelo : " Ua ike oia i kona hoa ka LOIO AUPUNI, e kaahele ana me ka eke ohi dala iloko o ka Halepule Beritania, a no ia mea, iloko o kona manao ana, aohe kumu e ae o kona makemake ana e komo iloko o ka Ahaolelo, hookahi wale no, o ka manao nui e haawi aku i haawina noloko ae o ke dala a na makaainana, i mea e haawi aku ai no ka Halepule Beritania. A o kana olelo hoinoino hoi no kekahi Luna e hooikaika ana, no C. H. Judd o Kualoa, kona kumu ka i hooikaika ai e lilo i Lunamakaainana, no ka manao nui e hookau i auhau i elua dala maluna o na Lio, ame na Ilio a na kanaka."
I ka lohe ana o na kanaka i keia mau olelo pahee a hoomaliuliu no hoi a ua Luna lanakila nei, o ke ala huliamahi mai la no ia o na kanaka a koho i kona balota. E like me ka pa ana mai a ka makani puahiohio, pela no ka huli ana mai a na kanaka a hookahe ma ka auwai o ko lakou manao aloha, i ke kokua pumehana no ka Luna nana i hoopuka i ua mau olelo hoohulihuli la. No ia mea ka oi nui loa ana o ka balota o ka Luna i kohoia mai nei, mamua ae o na balota o kona mau hoa heihei.
No ka manao ana e kohoia kekahi Luna nui o ke Aupuni, e like hoi me ka Loio Aupuni, i hoonohoia'i oia iloko, o kahi i waiho ai ka mana nui o ke kalakala Kanawai ana no keia Aupuni, ke manao nei no makou, aohe he kupono loa ona ke noho iloko o ka lala kau Kanawai o ke Aupuni nei. No ka mea, me he mea la aohe e hiki i kekahi o ka poe pili Kuhina, ke hooikaika ma ka manao pono, i na mea e pomaikai ai, a e mama ai no hoi na Makaainana o ka Moi.
KE KOHO BALOTA ANA MA EWA A ME WAIANAE.
Eia iho malalo nei ka papa helu o ka poe Luna i hooikaika e lilo i Lunamakaainana no ia Apana:
G.M. Koha..........................131 balota.
P. F. Manini, (Lapaula)...................90 "
J .Kepilino............................ 89 "
A. Kalauhala............................. 64 "
H.U. Mahi............................... 55 "
J. W. Mahelona..........................44 "
H. A. Kahanu............................ 7 "
S. D. Kaai............................ 2
Haina........482
A o G. M. Koha, ka mea i kohoia.
KE KOHO BALOTA ANA-MA WAIALUA.
Mahope iho nei oukou e ike ai i ka mea i kohoia i Lunamakaainana no ia Apana, penei no ia :
J. H. Kaakua............................214 balota.
J. W. Keawehunahala.....................148 "
Huina,......362
A o J. H. Kaakua ka mea i kohoia.
KE KOHO BALOTA ANA MA KOOLAULOA.
Eia malalo iho na inoa o ka poe i hooikaika ma ka balota ana e lilo i Lunamakaainana no ia Apana, a penei no ia :
J. W. Makalena,.........................239 balota.
Rev. M. Kuaea,..........................143 "
G. B. Ukeke,............................25 "
S. M. Naukana,.......................... 1 "
Huina.... 413
A o J. W. Makalena, ka mea i kohoia.
KA NU HOU!
Ma ke ku ana mai nei o ka moku Eldridge, a me Cometa, mai Kapalakiko mai, ma ka Poaha iho nei, ame ka Poalima nei, ua loaa mai ia makou na nupepa o ia kulanakauhale, e hiki ana i ka la 26 o Dekemaba; a o ke ano nui o na mea i hiki mai nei, e ike iho no oukou malalo nei.
O na mea nui i lohea mai nei, o ka wehe ana o na Hale Ahaolelo o Amerika Huipuia, ame ka olelo kauoha a hoike hoi, a ka Paresidena, ame na Kuhina. He palapala loihi ka ke Kuhina Kaua, a ma ua palapala hoike la ana, ua hai mai oia i ka mahalo nui o ke aupuni no ke koa wiwo ole o na poe koa aupuni, a ua hoike mai no hoi, no ka holopono ana o ka lakou mau hana ma na kahua kaua, iloko o ka wa i kaahope ae, nolaila, ua hooemi ia kana Bila Haawina i manao mua ai e noi aku no ke keena kaua ; a no ia mea, ua hooemi iho oia, i ua Bila Haawina nei, he $200,000,000, malalo o kana i manao mua ai i Bila Haawina no na lilo o ka makahiki e hiki mai ana. Ua nui no hoi kana kamailio ana, no ka pilikia i uluhia ia mai iwaena o ke Aupuni Hui, ame na Moku Hui o ka Hema, no ke kukai ana i na poe pio kaua ; a ma kana hoike ana i ikea iho ai ka ili ana o ka hewa ame ke kumu paumeume o ke kukai ana, maluna o na Luna aupuni kipi, a ua hala ole no hoi ke aupuni kahiko, ame kona mau Luna Hooko. He mau olelo wehewehe no hoi, kekahi ana, no ka mea e pili ana i ke kanawai e pili ana i ka lawe i kela mea keia mea i koa, a ua hooko pono ia no ua kanawai la, iloko o na mokuaina aupuni he umikumamalua, a ua loaa mai he 50,000 koa no ia mau mokuaina pakahi mai, a ua loaa pu mai hoi he $ 10,000,000, na ka poe i hoolimalima e uku i panihakahaka no lakou. Ua nui kona mahalo no na nika kauwa kuapaa i hookuuia iho nei, a lawe ia ae nei a hoonoho i poe koa, no ko lakou koa ame ko lakou eleu nui no hoi, a e hiki ana paha ko lakou nui i ke 50,000 ; a ua hoike akea mai no hoi kela i na lilo o na ano a pau ; a o kana olelo hope loa, penei no ia : " E aeia mai paha wau e hoopuka'e i ko'u manaolana ana ia hoike makahiki hou ana'ku, e hoike aku ai au i ka hulihia loa ana o keia kipi, ame ka hoi hou ana mai o ka maluhia ka iluna o ka aina, ame ka hoi hou ana'e o ke kaulana o ke Aupuni o Amerika Huipuia e like me ka wa kahiko, ma kona mau palena a pau."
Ua hopuia mai nei kekahi moku mahu kalepa o Chesapeake ka inoa, aole nae i maopopo ka inoa o ka moku nana oia i hoopio.
Aohe no he kaua nui i hooukaia i keia mau la mai nei, oia ano mau no o ka hoouka liilii ma o a maanei.
CINCINATI, Dek. 16.—Ua haiia mai nei mai Nokevili ke ano o na mea e hanaia nei malaila, no ka manawa e hiki ana i ka la umi o Dekemaba. Ua ikeiia iho aia na koa kipi o Gen. Longstreet i kahi i kapaia o Rogersville, Tenesi. A oiai oia ilaila, ua hooukaia mai e na koa aupuni, a ua hoopioia he 3,000 o kona poe koa ; a ua lilo aku kekahi o kana mau pu-kuniahi nui. Ua oleloia no hoi, ua ala'e ka okuku haunaele iloko o ka puali koa o Gen. Longstreet, a ua hele aku ke ano hoihoi mai o lakou aku, no ko lakou malama pono ole ia.
Loheia mai nei no hoi ka lanakila ana o na koa aupuni ma Tekasa, aole nae i haiia mai na mea e pili ana no ia hoouka kaua ana.
No Europa.
Ma kekahi o na nupepa i hiki mai nei, ua ikea iho ka hoike ana mai a Rusia i kona manao no ke koi ana'ku a na Aupuni o Europa, e hoakoakoa ia i halawai aupuni, oia hoi, ua ninau mai o Rusia ma kana palapala i ke kumu o keia halawai ana ; a no ia mea, aia a haiia aku ia ia, alaila, hooholo oia i kona ae a me ka ole.
KA EMEPERESA EUGENIE O FARANI AME NA KOA.—Ua hookaulanaia mai nei ka Emeperesa o Farani, (ka Moiwahine) no kona hana maikai ana i na koa Farani i hoomakaia e hoouna aku i Mesiko. He hookahi tausani ka nui o na koa o luna o ka moku nana e lawe i ua poe koa nei, a no ko lakou nui loa, ame ke akea kupono ole o ka moku, nolaila, ua pilikia loa ko lakou noho ana. I ko lakou holo ana, halawai mai la ka moku me ka makani pakuikui, a holo aela a ku ma kahi i kapaia o Cadiz. I ko lakou hiki ana ilaila, hiki pu ae no hoi ka Moiwahine o Farani ilaila, a hooholo koke i kona manao e holo iluna o ua moku kaua nei o laua. Aole o kanamai ka manaonao o ke Aliiwahine i kona ikemaka ana'ku i ka ino ame ke kupilikii o ka noho ana o ko laua mau koa. A no ka nui launa ole o kona menemene ame ka ike kumaka ana iho i ka noho ana a ka poe koa, nolaila, kauoha koke aela oia i ke Kapena moku e kiola i ka hapalua o na kanaka i uka. Hoole ke Kapena, no ka mea, wahi ana, " aia ia malalo o ke kauoha a ke Kuhina o na moku kaua." A no ia mea, ua hiki ole iaia ke papale ae i kana mea i kauohaia mai ai e hana. No ia la, hoouna koke aku la ka Moiwahine i ka olelo i ka Emepera Napoliona, a penei na olelo ana i hoouka aku ai. Sire, on traite vos soldats pire que des negres. (E ka makua, ua hana'ku oe i kou poe koa, me ka ino i oi ae mamua o na mea i na hanaia'ku i na nika.) No keia mea, hoouna hou ia mai la i moku nana e lawe i ka hapalua o na koa. A pau ia, haawi aku la ua Moiwahine la i na Luna o ua poe koa nei he 3,000 frank, (hapaha Farani,) i mea e hoahaaina ai i ua poe koa nei, mamua aku o ko lakou holo ana i Mesiko. Aole o kanamai ka hulo o na koa, i ka wa a ka Moiwahine i haalele iho ai i ua moku nei; ai ka nana wale aku a ka poe makaikai, me he mea la, aia iloko o ka puuwai o ua mau koa nei a pau, kahi i kahakahaia'i o ke kii o ka Moiwahine Eugenie o Farani.
Na Palapala.
Ke Kumukanawai.
I KA NUPEPA KUOKOA, ka waha olelo o na mea a pau, mai ka puka ana a ka la i Haehae ma Hawaii, a i ka welona a ka la i Lehua malalo aku o Kauai, aloha oe ame ka Luna Hooponopono. O ke kolu keia o ko kaua kamailio ana maloko, o kou kino, ua hai aku au ia oe mamua no na mea e pili ana no ka rama, ua hala nae ia, a o ko'u manao ia oe i keia manawa, no ka huaolelo i kauia maluna ae, ke KUMUKANAWAI.
O ke Kumukanawai, oia no ke kahua, ka mole, ke kumu kahi i kukuluia ai na Kanawai, na pono ame ka noho maluhia ana o ka Lahuikanaka, o ka lokahi malalo iho o ka Moi maluna ae o ka lehulehu, o ka hookuina mawaena o ke aupuni ame ka makaainana, o ka huaolelo i kauia maluna loa, o ke kumu wale no ia o keia mau mea a pau a'u e manaoio nei. Ina aole he Kumukanawai, a aole hoi he Kanawai, alaila, wahi a'u, aole ia he aupuni maluhia. Ke hoike nei au i ko'u mau manao no ke Kumukanawai o keia Lahuikanaka ; a e ike mai no na kanaka a pau mai kahi i oleloia maluna, mai ka hikina a hiki aku ma ke komohana.
Eia no ia : Aole pono ke hoololiia ke KUMUKANAWAI o keia aupuni. Oia hoi ke Kumukanawai e noho nei, i kauia i na makahiki i hala aku nei, i hooponoponoia e ka Moi i make aku nei me kona Lunakanawai Kiekie; a o na pono a pau o ke Kumukanawai o na pauku e manaoia nei e hoololi, i kuu manao aha, aole pono ia hoololi ana, aka, he mea liilii no nae ia'u ka hoololi ana o na pauku e ae; a o ka pauku mua ame ka pauku aha iloko o ua hoololi la, oia no na mea nui i kuu manao ana, a me he mea ala no paha, no laua ke ano nui o na huaolelo i kau ia maluna loa, no keia mau mea maluna a me na kumu a'u i manao ai malalo iho nei; nolaila, aole pono e hoololiia ke Kumukanawai ma na pauku mua ame ka pauku aha iloko o keia hoololi ana.
1. Aole pono e hoololiia na pauku o ke Kumukanawai e like me ka hoololi e noho nei i keia manawa, no ka mea, aia ma ia hoololi ana, ua kau paleia ka noho Moi ana o na iliulaula. E olelo mai paha auanei kekahi mea e heluhelu ana i keia manao, ua kuhihewa ka mea nona ke kakau ana, ke hoike nei ka mea nona keia kakau manao ana, aole ia i kuhihewa, wahi ana, he manao oiaio keia i kauia maluna ae. Aia ma keia hoololi ana i oleloia iloko o ka pauku mua, malaila, ua ili loa mai ka Lei Alii o keia aupuni maluna o na moopuna Alii a Kamehameha e ola nei i keia manawa, ame na hooilina o lakou malalo o ke Kanawai. A eia ka ninau, ina e hala ae keia mau Alii, a aole nae o lakou mau hooilina malalo o ke Kanawai, e like me ka olelo iloko o keia hoololi ana, alaila, auhea ke Alii o ke aupuni ia manawa, a ma ia hope aku paha. Eia ko'u manao, aohe Alii malalo o ke Kanawai ma ia hope aku, pela maoli no ke ano o keia hoololi ana o ke Kumukanawai, ke ole nae au e koho hewa i kekahi ano ona pela ; a ina pela, auhea ke Alii, aia ua oleloia iloko o ua hoololi la, penei: Ina e nele keia mau Alii ame na hooilina o lakou, alaila, na ka balota hui iloko o na Hale Ahaolelo elua e koho i Alii no ke aupuni, a ma ia koho ana. Eia ka ninau, owai ka mea noho ma ka noho Alii o ke aupuni nei, o ka iliulaula anei ? O ka ilikeokeo paha, o ka ilikeokeo no, a oia, oia no ? A ina pela, oia no, alaila, he kuhihewa anei ka mea nona ke kakau ana i keia manao, aole au i manao ua kuhihewa, ua kuhi pono maoli no.
Ina paha e olelo mai ana kekahi, pehea la e loli ai, a e lilo ai hoi i ka ilikeokeo ka noho Moi o ke aupuni ma ia hoololi ana. Eia no ia, aia ma ka pauku hope o keia hoololi ana, ua kau paleia ke kanaka ilihune, aole e hiki ke kohoia i Lunamakaainana, no ka mea, wahi a'u, he kakaikahi loa na kanaka waiwai i like me ka rula i kauia ma keia hoololi ana ; a nolaila, o na haole wale no ka nui o ka poe waiwai a kakou e ike nei, a ke elieli nei na ilikeokeo ma na palenakai o keia aupuni, mai ka hikina a ke komohana, alaila, a hiki aku auanei i ka makahiki e nele ai keia aupuni i ka hooilina ole, alaila, e nui loa auanei na Lunamakaainana haole e hele ana i ua Ahaolelo la, aia ma ka hemahema o ka hoololi ana o ka pauku mua o keia hoololi o ke Kumukanawai, ame ka pauku aha oia hoololi ana e nui ai na haole ma ia Ahaolelo ana; a ina o ka hapa nui ia o na luna iloko o ua Ahaolelo la, alaila, owai e noho ana ma ka noho Alii ma ia hope aku, o na 'Lii anei aole i komo ma keia hoololi ana, ame na mamo a lakou, o na keiki anei a ua mau Moi nei i hala aku la i ka make; a ina hoi he mau keiki i hanauia, i like o ka makemake maoli o ko lakou puuwai me hai, o na kanaka kupa iliulaula anei? Aole, aole loa no; a ina pela, owai ke Alii ma ia hope mau loa aku, o ka ilikeokeo o Maleka, i noho a kupa ma Hawaii nei, oia, a oia no ke Alii, no ke aha ? Ua hemahema ka hoololi ana, pela kuu manao, ke ole au i kuhi lalau ; a ina pela, pono anei e hoololiia e like me keia, a i ole ia, e hooponopono houia paha keia hoololi ana. Eia ko'u manao, aole pono keia hoololi ana, e aho iki paha ina e hooponopono houia.
2. Aole pono e hoololiia ke Kumukanawai e like me keia, no ka mea, ua kau paleia ka pono o ka lehulehu ma ia hoololi ana. Wahi hoi a ka poe ku-e mai i keia kukulu manao ana, aole i ku-e iki keia hoololi ana i ka pono o ka lehulehu, ame ka pomaikai o ka lahui mai o a o. Eia hoi ka manao o ka mea nona keia kakau manao ana, ua ku-e loa keia hoololi ana i ka pono o ka lehulehu, aia ma ka hoololi ana o ka huaolelo elua haneri me kanalima dala, oia ka paku i kaupaleia'i ka pono o ke kanaka naauao, ilihune ; no ka mea, wahi a'u, o ka poe i oi aku o ka nui o keia aupuni, oia no ka poe malalo o elua haneri me kanalima dala, a o ka poe i hiki aku i ka elua haneri me kanalima dala a oi aku, aole nui loa ia poe ma keia lahui, a iloko o keia hapa uuku, aia wale no malaila ke kokua nui ana a keia hoololi ana i manao nui'ai, koe aku ka hapa nui o ka lehulehu. Ina paha e olelo mai kekahi, nui loa ka poe waiwai ma keia aupuni mai o a o, pela paha ; aka, ina he nui lakou, alaila, o ka hapa nui paha o lakou ka poe kupono ole e noho ma ka Ahaolelo. He nui loa kuu manao ame kuu akemake e hoololi oleia ke Kumukanawai e like me keia, aka, e like me mamua, e koho i kela ame keia, ina he waiwai, a ina hoi he ilihune, he ike kupono nae e noho iloko o ka Hale kau Kanawai, no ke aha la ka ulu ana o keia manao e hoololiia e like me keia, aia a waiwai ke kanaka a hiki aku i ka elua haneri me kanalima dala, alaila, he kupono ia kanaka ke noho ma ka Ahaolelo, aole pono ia hoololi ana pela i ko'u manao, he pono i ko'u manao e hele kela kanaka keia kanaka ike kupono e noho ma ia Hale Ahaolelo e like me ka makemake o na makaainana, ina e koho lakou i ke kanaka waiwai, a i ole ia, i ke kanaka ilihune paha, aole pono e kau paleia ka manao o ke kanaka i kona imi ana i mea nona e pomaikai ai, oia hoi keia aole pono e kau ia i Kanawai e kau pale ana i ka pono o ka Lahuikanaka, nolaila, aole pono e hoololiia keia mau pauku o ke Kumukanawai e like me keia; a i keia manawa a kakou e ike nei. E like me keia, a pela maoli no ko'u noonoo, ina nae ua pololei keia noonoo ana, alaila, ke waiho aku nei au i ko'u manao imua o ka lehulehu a pau, i ike mai ai o'u mau makamaka a pau e manao like ana i ka pono o ke aupuni, ame ka pomaikai o ka Lahuikanaka. He nui kuu manao no keia mea, aka, ke koi ae nei kuu hulu kila e hooki ae maanei, a mahope e hoolawa, aku ai au i kuu noonoo no heia mea. Aloha ka lehulehu. A. KALAULI.
Honolulu, Oahu, Dek. 30,1863.