Ka Nupepa Kuokoa, Volume II, Number 52, 26 December 1863 — NA KE AUPUNI. [ARTICLE]

Help Learn more about this Article Text

NA KE AUPUNI.

la lionlunluia leo .Mii ka Moi, o k<iho i Kona Alki Kuliiua, e lik<> tuc inahop.' no : Ka .M«a Hanohnno .Mataio Ki:k(m\aoa, Kiihina Nui. ' * i'oK'.K .Mo!mso.\. Koheutso.\, . Kuhiu.i Kalaiaina. luuuiu. Ckk ino.N- Wvi.ue, Kuhina o ko ua Ain.i •% Kakauolelo Kaua, a me na auinoku kaui. ( naki.kn i>k V/\Kir;\v, Kuluna Waiwai. ('ii.\ki.ks Cokfin Ii akius, Loio Kuhina. K:t Mea Ilauohano Ki.inHa H. Ai.lkn', Luoakanawai Kn-kie, ini: ka maii no hoi o kon ī noho iloko o ka Aha Kuhina, nia ke kauolui a ka Moi. A ua oluolu hou aku 110 hoi ka Moi, e koho aku ia Cuaki.es (lokihin Noi'ki.n?, i Puuku. auie ko Kakauololo Oihaiu na ka Moi. HaU-alii lolaui, Dek. 18, 15(33. I*4 waiho ana uo uae k.i hooponopono aua i ka Moa Hauohauo Charles Gord<m H< pttns. o ka Oihan;\ Waiwai, a hiki i ka l.i hope o Maniki. Alnila. lawe ae ke Kuluua \\ aiwai hoii i ua Bukc o ke Keena Waiwai. O \a m.'U i hoikeia mnluna, oia na inoa Ko ka Moi hou Aha Kuhina. O ka mea īnua i hoakakaia o Ka Meu' Kiekie Mataio Ki'kuanaoa, oia ko ka Moi Kuhina Nui. O keia koho ana a ka Moi i koim makua-; k;tne i Kuhina Nui noua, he mea no i apo-? iio lokahiia e na kanaka a pau ma ka mahalo ana. No ku mea, aohe mea a kakou e uku ai. a aohe he waiwai nui a kakou e haawi ai, i hiki ai i keia lahuikannka, ke hook ia p:tu i ko lakou aie nui i ka men i \ ho molioia e nei, ma ka noho ana Kuiiina Nui. No kn mea. ina kakou e haliu ae i hopo, n e hoomaopopo hou ltor i na moolelo' 0 »a manawn i kanhope ne, mai ka wa mai-* k.u, nme ka wa pilikia no hoi o ke nupuni, alaila, r ike iho aunnei knkou i ka lehulehu, 1 :ime ka manuanua wnle o nn hnna 'ioomanawnmii «i me kn inea nme ka pilihua no hoi, no ka pono o konn Inhuiknnaka. ■ Aka. ī ka wa nne hot i pa-e mua mni ni ka 1 !ono ia mnkou, o koun hoonohoia nnn mn kn noho aun Kuhinn Nui.nia hoi, ua hoala ko- 1 ke ia inai nu manao nlohn me ka ninnu pu iho i ke kumu i hanlele ni o kana milimili Alii Kalohelam. Mnhope iho o ka uluhin ana mai o in ninu mnnno, nia hoi, hoomnnlili koke makou i ko mnkou mnnno welnweln o ko aloha, n ikt*< iho la i ke kumu o ka hnnK 'o ana a ke kniknmnhine Alii ī konn noho nna Kuhinn Nui no ke aupuni o lnkou ; a o ua kumu la, oin no kona Hlo nna i hooilinn no ka Leialii mnhope iho o konn kaikunane Moi. iVln ku noonoo wale aku, no ka mea, aia hoi na ke Kuhina Nui e hoolnha ae ka uiea e hoonohoia ana i Aloi, pela e pono ni wa'ii a ke lvmuukatmvni t a no m men, ua jono loii makou i ka wniho ana o ke kaiun;ihine Alii i kn O'hana Kuhina Nui no laua aupuni, me ke kupono maoh noo kona ku aua ma konu moa nine kona hanohano Alii. A iloko o konmkou noonoo hnah;ta aua, aole no e jx>ho ana ke aupuni, ke haawi i puu ilnla no ka hnuohano Alii o ka hooilina o ka Leialii o Hawaii nei. A eia no kekalii, o ke koho nna i ke Krhi\ a Nn, aia no in i ko ka Moi uoouoo maikai ana, a oia wnle uo ka inea pono ke \\-ae 1 mea kupoiio e hoopiha ia noho ana o koua aupuni. Anolnila, ma keia kohoīa na ° kn Mea Kiekie i Kuhinn Nui e kana Kauwlei Moi, he hoike maopopo no ia, nana e hooia mai i ko ka Moi m ikemake nui e koho aku i na kanaka Ha\v*ii maikpi, a nka» mai hoi, «> lilo i poe boa hoinainau nona, «o un mea e piii ana i kona ikupuui, amo ka j {Hiuiaikai no \m o kona poe kanaka ; a e like I I e ka makou i ol.elo mua ae iiei, no oa mea Viopli aua tke K'uhioa Nui hou, pela no L uk,Uu " ole, ° npi 1 he mnknmaka

[•:irn«*h'!rM a oia u<> k*>.Tt Hh-iī. aun rnsr*popo no ia makou, i na p«f«a o ka iiaawi kena oia iho ka mea e ho.>pom-j ikai ai ' kona iahui. alaila, ua rriaopop«> ia makou. e h.iawi koke ana no oia ia n>ea. ? hoopomaikaia'i kona lahuikannka. Oko kohoia ana o ka Mea Hanohano Geosge M. Robertm?n ma ka noho ana K'jhina Kaiaiaina, ua pili pr»po no ; no ka mea, ua kamaaina oia i na Oihana a pau o ke Kalaiaina, a oia no hoi kekahi o na Luna Hoona Kuleana Aina iloko o na inakahiki mamua'ku nei— ua kamaaina oia i na kanaka a pau, a ua ike maopopo no hoi i kolakou ano—ua hoao ia kona ano e ke aupuni Hawaii, a ua ioaa iioko onn, na ano a pau o ka huaoleio maikai. He mea oia i manao nui ika pomaikai 0 keia lahuiknnaka ; ua hoikeia mai ia mea ma kana mau hana a pou. Me ke aupuni Hawaii kona nlona nui i na a-n a pau—iioko o ka wa piiikia nme ka wa maikai. a ua kupono hoi ke oielou noun. he makamaka oiaio nn Ilawaii >i?i. iloko oko inakou kaahele ana ma na wnhi a pau o keia kuianakauhaio Aiii, ua kupinai ko komohia ana o ko makou puka iono e ka huaoieio apono, npono, apono Im, i kona hooiiioia ana i Ku- : hina no ka Moi. Ma ia mea e hoikeia mai ai ka hiki pono i ke kaunka Hawaii ke ike i ka poe i lilo i makamaka io no iakou. a iie poe no hoi iakou {na Hawaii) i hiki ke hoopunana i ke niolia no ka poe makamaka oiaio o ko iakou aupnni ; ame he mea la, aoiie no he knnaka e ae i hiki ke hoonohoia ma ia noiio ana Kuhina, e iike ka makaukau me ka Mea Hanohano nona ke kuniu o keia kamailio ana. Eii nae iioko o keia oiioii nui nna o makou. i kona hooliio ia ana i Kuiiina no ka Mui, aia iioi ua īiiiiia mai makou e ke kaumaha nui, i ka ike aua iho i ka hookupeia o ka iaia Knnnwai o keia-Aupuni, kahi nua i noho iho ni me ka mahaio nuiia, ame ka hilinaiia no iioi e na haoie a me na kanaka Hnwaii, a ine ka poe no a pau o keia Aupuni. Ano ke aha mai la keia mahalo ia, a me keia hiiinai nui ia ? Xo kn mea, ua ike ia oia, he mea e knupnona ana i Ue kauiike 1 na poe a pau i hiki iinua ona—he kanaka iioopono, he mea i hooiknika e imi nui loa, me ka hooikaika mau no hoi, e lona ka pono kaulike i ke)a a ine keia mea i hiki aku in\ua oua e hookoiokoioia'i. Aka, ina ma ke ano Kuhina, ame ke ano Lunakanawai, na maopopo no kona kupono me ka hilinai mahnloiai e ka lehulehu holookoa, no ka mea, ua iakoi oia i na haawina maikai a pau, e ku ai ke i noiio i Luna Aupuui, oia hoi—lie kanaka! hana, iioopono, me ka ike maopopo loa i ka olelo Hawaii, a me ko ke kanaka Hawnii ano inaoii no hoi. No ka mnikai nui, n me ka ike o na poe Kaiepa o na nina e i ka pololei ame ke kauiike o na hana a ko kakou lala kau Kanawai, noiaila, ua waiho ia mai iloko o ko lakou Aha Kanawai ua hihia Kiviia, a ine na iiihia Karaima i hanaia ma nawahi i kaa mawaho o ka palena o ka mnna o keia aupuni.—L'a iilo ia Lala o ke aupuni i mea e mahaio nui i\'i, aole wale o koonei poe, aka, me ko na aupuni e kekahi. -0 kekahi kumu nui o ke kaua pinepine ana o ame na aupuni e ae, oia-noke paewaewa nui o ka hana ana a na Luna Hooko o na lala knu Kanawai o ia mau aupuni, a ke ike: nei kakou i kona mau kapakahakai i keia mau ia, e inuimuiin ana e na maiihini, a o; konn Leialii hoi, ke manaoia nei e hookau ! aku iluna o ke Duke Nui Maximiliana—he Alii aole noloko ae o kona one maoii iho.! Aka, ma Hawaii nei, iloko o na makahiki i knahopo ae nei, ua hiki ke kannka waiwai : iluna lilo, a mo ke kanaka ilihnne o lalo loa, ke inu i na haawina a pau o ke kaulike, a; me ka hiiinai i ka loaa io mai o ke kaulike a i me ka pono io, e like ine ka pono ī hoakaka-; ia imua oua Aha nei. I keia wa nue la, ua | hoonawaliwaliia ka Aha Kiekie, ma ka la-; weia nna'ku o ke kokua Lunakanawai mua' 0 ia Aha, a ua koe hookahi iho no o ka Mea ; Hanohano E. H. Allen, ka Lunakanawai o| ka Moi; he mea i inaopopo ua oi ka pono o na poo elua mamua o ke poo hookahi, a no ia mea, he hakahaka nui hiki oie ke pa-: niia, kahi i hooknnwaieia iho nei, ma ku hoonohoia ana aku nei o ka Mea Hanohano nnna i hoopihn iho nei ia wnhi iloko o na ! niakahiki i kaahope ae, ir.a ka nohoana Kuhma. Owai la auanei ka mea kupono ke pani ia hakahaka nui ? Aia o ka poe hoopono^ ;ka poe kuokoa, a me ka poe i aoia a makau--1 kau i ke Knnawai, a i kamaaina hoi i na ; nui, u me na Loina liilii o ia mea, i ! hiiinaiia ai e ka lehuUhu. O ke kumu uui o ko makou kamnilio ku- ' onoono ana no na mea e pili ana i ka Aha ; Kiekie, no ko makou ike i.ho, ina e kohoia I kēkahi i Lunakiinawui no ka Aha. Kiekie, ; nhuin, o ka mau iho la no ia a hiki i ka ma;ke ana oka mea i kohoia. Xo ia mea i po- , no ai ke wue mua ia kn opala mamua o ka ' hookohu ana i kekahi mea, i Luna no ia \va« . hi knumnha. a hana nui no hoi. He manao loihi ko makou no ke Kuhina Waiwai hou, nka, no ka piha o ka p*»pa, no- : laila, ua waihoia a keia pule ae, alaila, hoopuka aku.

He ki Kupanaha.—Ua loaa mai ia mai kou kekahi jalapala inai 3 G. S. H. Kolii | mai, a penei kana inau oielo. Ua ioaa ia'u Ima ke kai o Kapapaapuhi, Honoulioli, kekaihi i-a kupauaha loa. a penei koua ano ; he I Ualiu kona waha iiuna, he i!i kalakala me he ( mano la, be kikokiko ma kahi aoao, he mau liina elua, mc na nwnamana he 10, he mau : lepe eluu e like me ko ka moa, aole ona ho- : \o maoli, hc hele 110 me he kanaka maoli la, I a aole he mau halo e holo ai. He 6 iniha ka loa, a o ke anawaena U iniha. Eia ma | ko'n lima i keia \va\*

KA Aha —pi.i mil.il) n-?i ka papa hv!a n ine na u\oa o m r.:hia i hanaia imua o ka Af'.a Hoimalu o Honoiulu, no na pui*, 1 e pau nna ma ka ia 17 o D».'ktrmaba. Dec. 1, Joh:i Baiinira, ho'on'.ii, Nekm 56.00. ( Dei-. I. B. Ma*y. hoionui. t-e":;iia ><3. I. .-W)drew De!, oua, leinia 66. *Dec. I. Keliiwaaoie. ona. helnia 86. Deo. I. Luukia (\v„) holonni, hoopaiia $6, me Si koina. ■ D' «\ l, Anlun? Rceves, aihue waii, waihoia i ka JiurA. - § Dt'C. 2. Ka!e ona maiuna o ka !io, bc{aia D<v. 2, .Manuela. ona, be!aia $8. Dec. 2, G. W. Yolum, ona hoopaiia S6, iua 81 koina. Dee. 2, Joe F!ous. ona, be!aia 86. : Dec. 3, Joe Boneta, onn, me ka ho!o nui. elua hopuia ana, hoopaiia. -SlO, me Sl 2-"> koina. Dec. '3, Ramomi Macv, ona me ka holo nui, alua hopuia ana, hoopaiia Sl2. me -81 25 koina. ' Dec. 3, William FiS!ips. ona, !>e!aia S6. Dec. 3. Keoki ona, hoopaiia S4. me 81 ko« inn. Dfv. 4, Amos Oeome, ona, ho!onui, hoopaiia 817, nie 81 S7 koinn. D*v. 4, Geo AlcDonald, ona. hookuuia. Dcc. 4, Altreii Davis, aihue i ke kaula. elua pule iua ka haua oolea, hoopaiia 825, me 81 koinn. Dec. 4, Wiiiinm Wilcy, aihue ». ke kaula, elua pule ma.ka hana oolea, hoopaii 820, me 81 koina. Dec. 5, William Phil!ips, ona, helaia 86. Dec. 5, Puaalahaole (\v..) holo nui, hoopaiia 85, me §3 koina. Dec. 7, Kalilie, holo nui, hoopniia 85, me 81 koina. Dec. 7, Kekipi Inlo nui, helaia 86. Dec. 7. Kawaimaka, holo nui, helam S6. Dcc. 7, Jo>eph Gomez, holo nui, helnia 86. Dec. 7. William Reyno!ds, holo nui !)elaia 86. Dec. 7, Kahele, holo nui. helain 86. Dec. 7, Ei!ert, holo nui, helaia 86. Dec. 7, Rengroot, holo nui, l>elaia 86. Dec. 7, Paalino, ona, helaia S6. Dec. 7, Ludi, onn, helaia 86. Dec. 7, Char!es Fisher, ona, hoopaiia 84, me 81 koina. Dec. 7, J. Monday, ona hoopaiia 84, me 81 koinn. Dcc. 7, Robert Dick, ona, hoopniia 84, me 81 koina. Dec. 7, D. Bro\vn, onn, helaia 86. Dec. 7. Joe Knhialii, onn, lioopaiia 85, me 81 koina. Dec. S, Geo Gay!ord ona, helaia 86. Dec. S, Jeo Nnwelu, ona, lioopniia 85, me 81 koina. Dec. S. Fanny (wahine Guama.) onn, }>elaia 86. Dec. S, Keoholaumaewa (w.,) holo nni, hoopniin 85, me 83 koina. Dec. S, J. Monday, aihue kii, hooknuia. Dec. 9, Kuaana, ona, hoopaiia 84, me S1 koina. Dec. 9, Akiana, (Pake,) aihue. hookūuia. Dec. 9, J. Montam, hoana ine ka pahi, helaia 15. Dec. 10, Wahie, holo nui, hookuuia. Dec. 10, Kealio, ona maluna o ka lio, helaia 86. Dcc. 10, J. Walgan, on.i me ka holo nui, hoopaiia 817, me Sl 25 koina. Dec. 10, Kawaii, holo malu mai kona haku linnn mai, a hoi hou no. Dec. 12, Kepio, aihue pnpn, nu Kimopelekane, hana ma ka hnna oolēa, 12 maiama, lioopaiia 820, me 8437 koina. Dec. 12, Samue!a, holo malu ana mai kahio Wood,a ua hoihoi hou ia me kona haku, uku 83 koinn. Dec. 12. Kawaii, liolomalu hou no mai kona haku liana mai, hoopaiia eiua mahina e hnua ai, ine 83 koina. Dec. 12, Robert Love, ona, helaia 86. Dec. 14, Kealohanui, ona, hoopaiia 86, me 81 37 koinn. Dec. 14, Kailianu, ona, hoopaiia S3, me §1 kona. Dec. 14, William Tullock, ona, helaia 86. Dec. 14, Thomas Kcrruish, ona, hookuuia. Dec. 14, Tliomns Kciruisli, pepehi i na makai, hoopaiia 89, me S1 12 koina. Dec. 14, Keakai, holo nui. hoopaiia S5, me 81 koinn. Dec. 14, Kui, (Pake,) hoohaunaele, hookuu ia. Dec. 14, Akinn, (Pake,) hoohaunaele hoopaiia 83, me 1 12 koina. Dec. 14, Kalamau, kue i ka Pauku 62, o ke Kanawai Kn ila, me kokua e hoonahuka, hoopaiia 565 me 84 SS koinn. Dec. 15, Segelkin, holo nui, belaia SS. Dec. 15, J. Walgan, ho!o nui. beīaia S9. Dec. 15, Koa, ho!o nui, hoopaiia S5, me 81 koina. Dcc. 15, Daulon, Willhen, ona, hoopaiia S4, me 1 25 koina. Dec. 16, H. Dannenbery, ona, hoopaiia S3, me 81 12 koina. Dec. 16, S. Koaa, holo nui, be!aia BS. Dec, 17, John Foley, ona, belaia S6. Dec. 17. Adam Myers, liuai rama ka palapala ae ole, kookuuia. [ Eia iho maLope nei ka haiolelo a 3. W. H. Kauwahi, Esq., iniua o ke anaina Aha-hui Aloha, i ka !a. 2S o Nov., M. H. 1563. Oka inoolelo.o na roea i hanaia ma ua anaina Ahaaina la ; aka, no ka piha loa o ka |x?pa nei, nolaila, ua kapae ia a kahi wa e aku hoopukaia, a ua lawe wale roai no raakou i ka haiolelo i paiia malalo nei. L.H.] Ka liaioh lo a J. \Y. 11. Kauwahi, imna O KA AHA-HUI ALOHA, MA KA LA 2S O NOVEMABA, M. H. 1563. (Ma ka hora 11 o ke kakahiaka o ia la ke kii kiuo aua a ka Luna Nui ia J. W. H. Kauwuhi, e hele mai e haiolelo imua ōka AUa, a uva ka hora 2 ka akoakoa aua o ka Ahahui maluna o na papaaioa i hoomakaukauia, me ke kauoha ana'!;u ia ia e o«elo koke, o knkali ioa ka ai ana o na hoa a pau o ka Ahahui a me ka poe i kaheaia ; oolaila, ua haiia ka haiolelo me ka pupuahuiu nui.) ,l E na hoa oka Ahahui Aloha, ame ka poe i akonkoa mai maanei i keia la.

"Ke o'iien'i :r-ii nei au me otik«n>. i ko kakou akoakoa pu inaanei e a e o!toi; hos i ka la o ko kakou Wu-?koA ar;.i ; aka. no ka pokok- o kn manawa a oukou i haawi inai ni i.i'u no keia hana nui. nolaiia, aoie e hiki ia'u ko hai aku i na mea a pau ioa i fui no keia la. no ko kakou kuokoa ana. "Aka, he oiaio no, ua kupono io ko kakou hnuoii ana a me ko knkou oiioli ana i keia ia. no k:\ mea, o ka ia keia i loaa'i la oe e ke ) kanaka flawaii ke kuokoa ana. a ua iike kou kuokoa ana me kv kanaka o Amenka e noho pu nei me os maiuna o keia mau jx\p;taina. Ua loaa ia oe e ke kanaka Hawaii ka hanohano, a me ka hookiekieia ma keia, aoie e hiki i ke kaaaka o Beritania ke kaniu mai i kou iae, noie e hiki i ke kanaka o Fnmni e noho pu ana me oe i keia la, ke olelo mai ua oi aku ia mamua ou ; e olioli pono oe e ke kanaka Hawaii. no ka mea, aole e hiki i na aupuni e ke hokae mai i ka ulaula o kou iii. "E ke kanaka Hawaii. he oiaio, o kou la keia i kuokoa ai, ka la i kakau paia'i o kou kuokoa ana ma Ladana, a ua kakau inoa ia hoi e Haku Ahenleena, ko ka Moi Wahine o Beritania Nui Kuhina no ko na aina e, a I rne St. Aulien, ka Eiele nui ano e o kn Moi o Farani, a hoopaa pakolu ia na pnlapala me na Sila o iaua. Ua ike pono au i kela paiapaia a me na inoa o ua mau Alii la, a na'u • kope i kona unuhi ana ma ka oleio Hawnii. Nolaiia. e ke kanaka Hawaii, aole oe e hiiahila i kou hapai ana i ka ia o kou kuokoa, ua like oe me na'lii nui. a me na Emepera,i ko lakou hanohano, peia no oe ke kanaka Hawaii i keia la o kou kuokoa ana, a o ka iwakalua keia o na makahiki o kou noho kuokoa nna, a na kupono no ia oe ke hapai a ke hookiekie ia oe iho, no ka lona ana īa oe o ke kuokoa, no ka mea, o kou kuokoa ana e ke kanaka Hawaii, ua loaa inai no ia oe iloko o ka oiuolu n me ka lokomaikai, aole i hookaheia ke koko, aole i mae kou wahn, aole i eha kou ili i ka loaa ana mai ia oe o kou kuokoa. "O ke Aupuni nui o Amerika Huipuin, nole i like kn loaa ana o kona kuokoa me kou e ke Aupuni Hawaii, ke Aupuni i like kou mau Mokupuni me na pukoa ma na lae kahakai o na Aupuni nui, a o kon mau wahi i knnaka, ua like me na koa ma ka pnpa hookahi, malaio o ke Kan.ela ma ke knhun kaua, he uuku io no oe : aka, aole nae oe i mainoino i ka imi ana i kou kuokoa, aole oe i iike !me ua Aupuni nei la, ewalu inakahiki i ka:ua ai oia no kona kuokoa, a he lehulehu ! wale na uhane i kenaia e h.ele i ka po, a he 'nui hoi ke koko i hooknheia. Oiioli au i kuu ike ana ia oe e ke kanaka i Hawaii e hapai ana, a e hnuoli ann i kou kuokon, me kou hoomnnao nna hoi i kou ni- : na hanau. ua lioike mai oe i kou aloha i kou iaina, ma ka lawe ana mai i keia mau kaika- ; mahine liilii he umikumamalua, e hke me i ka helu ana o kou mau wahi Mokupuniau e jnoho nei mnwaena o keia moana nui. He joiaio no, e iike me ka iiiiii o keia mau kai{kamahine imua o ka'poe nunui, aole nae e |e hiki ke iioowahawniia nku in lnkou, a pela |no oe e ke knnaka Hawaii, a me kou wahi | Aupuni liilii imua o na Aupuni nui o ka hoinun, aoiee hiki ia lakou ke hoowahawaiia |mai ia oe, no ka men, he mea hilnhila in ia 'lakou ine ko lakou ike no i kou uuku a me leou nawaliwali. Ke aku nei nu ia oukou i ka oukou hana inaikai ī ko oukou hapni ana i ko kakou kuokoa ann, a me kuu i nonoi ; pu aku e aioha mni oukou ia'u a e knia mai hoi."