Ka Nupepa Kuokoa, Volume II, Number 46, 14 November 1863 — Page 1

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

BUKE II.      HELU 46.         HONOLULU NOVEMABA 14, 1863.       NA HELU A PAU 103.

 

He inoa no Kananiokeiaao.

Maikai Honolulu hanohano i ka malie,

Hao na pea o Ema Ruka pa i ka makani,

Welo ka Hae welo i ka ili o ke kai,

Paa pono na likini a ka makemake,

Pahee na Bami haaheo i ka moana.

Ke nana iho i ke kowa o Molokai,

Lipolipo maikai i ka ili o ke kai,

Na mua ke oho o ka ale ke ike aku,

I ke akalawe akalaweia e ka maaa,

Ko ke ano a ka ua paupili,

Me kuu ino puarose i Hauola.

Kapukapu na hono kuhela i ka maikai,

Malamalama ke kino ui aa o kamahele,

Molale ka oiwi o ka lama i na pali.

I ka hala hela , kuhela o na palekai,

Makamaka ka papa hele ke nana'ku,

Pahee kealo o Alenuihaha,

Holu ka ihu niniu ka hope i ka makani,

I ke ka owaliia e ke akainai;

Halei Kohola i ke ahe a ka makani,

Pio Anuenue ka pua o ke koolau,

Ke kahoaka lei o kuualoha,

Ke kaha poohiwi o ka ua paliloa.

E palaki ana i ke kihi o ka malama,

I ka hena laula o na kuahiwi,

I lohia ka nani ka maikai,

Ke olowa o ke alo o na pali,

Ka lahalaha o na waikapu e waiho nei.

Nani hemolele ka poli o Kaunu,

Ke kihi laumania o ka ua nihi pali,

Awaeawe no i ke keai o Hamakua.

Halale ke kino o ka painiu i ka  makani,

Upalu, awali ka maka o ke kaunoa i ka la,

Ka lalakihi peahi aala o ka hinano,

He kaina like me Hilopaliku.

Ka mohala malie o ka pua i ka wai,

I kupu ohaoha iluna o na mauna,

Ke pookela oe o Makahanaloa,

Ke kiionohi o ka makemake,

Ka hoolele puuwai o ka manao

I pilia mai me ka moani,

Me ka makani halia ala  o ka Puulena,

E hoape ana i ka lai o Hanakahi,

A kahi au a ike i ka la o ke alhoha i hiki mai a,

Amea no o-e, a hoi mai-a.

                        KEO, HOLANIKU.

 

KA MOOLELO O ELEIO.

HELU 11.

A LAILA, ninau ae la o Kaululaau i ke

kaikuahine, "Auhea hoi ke kane a kaua o Kukaleiehiku."

            Hai mai la no hoi o Wao, "Oia no hoi ka mea i kena ae la i na kanaka e kalua i na mea ai na kakou no keia manawa."

            A laila, hoakaka hou aku la o Kaululaau ia Wao, no kona manao ana no ia ia ka mana hiki ke pepehi a ke hoala paha i kana kane ia wa, i aku la o Kaululaau, " E kuu kaikauahine, e noonoo pono mai oe i keia manawa no ke kane a kaua, no ka mea, ua kii ae nei oe ia'u no kou huhu ou; aka, ano la, ke ike maka ae nei oe i ko kane, a pehea?  Aole anei i pau ae la kou huhu, e aho no e hoi no oe a noho pu me ko kane."

            Olelo hou mai la no o Wao ia Kaululaau, “E kuu kaikunane, aole paha kaua i hele mai nei mamuli o ka hoomakamaka. Ua hele mai kaua mamuli o kuu hilahila i ke kuamuamuia i ke kuamuamuia i ke kauwa, nolaila, e hana oe i kau hana I ka ke keiki kane.”

            A lohe o Kaululaau i keia manao o ke kaikuahine, alaila, hoala ae la kela i kona manao e hooko i ka makemake o kona kaikuahine hanau muli.

            Ia manawa, kena ae la kela i kekahi mau alii ona e kii e pepehi ia Kukaleiehiku; ia manawa koke no, o ka make iho la no ia.  Aka hoi, i ka wa aole i mo-a na mea ai i hoomakaukauia'i no kahiki malihini ana aku o Kaululaau ma, make e ke alii o Hawaii mamua. 

            A make iho la o Kukaleiehiku ma ke kuamuamu ana i kana wahine, alaila , pi-o-o iho la na kanaka, no kamanao e make ana lakou, no ka mea, ua make aku la ko lakou alii ka mea e pono ai ka noho ana.

            A hai ia mai la ka lohe ia Kaululaau, no ka makau o na kanaka ia Kaululaau, no ko lakou lohe ana o Kaululaau ka mea nana i luku i ke akua o Lanai, nolaila, kau e ka haili maka'u ia lakou.

            Alaila, olelo aku la o Kaululaau ia lakou, "Mai maka'u oukou, no ka mea, e mau no ko oukou nohoana maluna o ka aina e like no me ko oukou noho ana mamua, o ke kanaka no o oukou i ai aina ia Kukaleiehiku, ua mau no kona noho ai aina ana a ke kanaka hoi i ai aina ole, alaila, na'u hoi ia e hooponopono me lakou."

            A pau ka hooluolu ana a Kaululaau i na kanaka, i mea e pau ai ko lakou maka'u a me ka hopohopo.  Ia manawa nae, e laweia mai imua o lakou na mea ai i hoomakaukauia i na lakou mamua ae o ka make ana o Kukaleiehiku a pau ko lakou ai ana i na mea ai, ame na mea inu, alaila, hoomaka iho la lakou e kamakamailio no kekahi mau mea e pili ana i a noho aupuni ana o Hawaii.

            Aka, ulu e mai la imua o ke kahuna kekahi hoomanao ana, alaila, olelo aku la ke kahuna ia Kaululaau, "E aho e waiho ka noonoo ana no na mea e ae, eia ka mea pono e noonoo ma ai oe, no ka hai ana ia Kukaleiehiku, no ka mea, he mea mau no ia i na heana alii a pau, i na i make kekahi alii ai moku i kekahi alii ai moku, alaila, e haiia auanei ke alii i make ai, nolaila ko'u manao i ulu mai i keia manawa no ka hai ana ia Kukaleiehiku."

            Alaila, olelo aku o Kaululaau i ke kahuna, "E aho e waioo a hiki aku i ke kapu kane, alaila, oia ka manawa kupono e hai aku ai ke ia heana; aka hoi, o na luna o na kanaka, o lakou ke mea nana e malama ke kino o ke kupapau, o lilo auanei i ka aihue ia, a o na luna mama i malama ole, aole au e haawi i aina no lakou."

            Alaila, olelo mai la ke kahuna ia Kaululaau.  "O kau wahi no ke lawe mua ae, a noa ke kanaka ia oe i ke Alii, alaila, mahope alu hoi ka'u ka ke kahuna."  Alaila, hana iho la no o Kaululaau e like loa no me ka ke kahuna olelo.

            A pau ka hai ana o ke kanaka, a noa ke kapu Haiau a ke Alii me ke kahuna, alaila, hoonohonoho pono iho la ka noho ana o ka aina a me na kanaka, alaila hoi, haawi aku la keia i kekahi aina no na'lii a me na kanaka o ke Alii.

            A pau ka haawi ana i ka aina i na'lii a me na kanaka, alaila, olelo aku la ke alii i na'lii a me na kanaka malalo mai o laua "Auhea oukou e na'lii a me  na kanaka o Hawaii nei ke hai aku nei au i ko'u manao ia oukou o ka poe no o oukou i ai aina malalo aku o kekahi, he pono no ke noho aku malalo o kekahi me ka hoopaapaa ole, aole no hoi me ka paonioni a me ka holoholo olelo, no ka mea, he mau mea ino ia iwaena ko lakou noho aupuni ana,  A o ka poe hoi i nele i ka aina ole, e aho e noho malie lakou pela, e hele au e nana pono i ka aina, a ike au i ka aina kanaka ole, alaila, he pono paha e hele aku kekahi mea o kakou ilaila e noho ai."

            A mahope iho olaila, hele aku la o Kaululaau i ke kaapuni ia Hawaii.

            A hiki oia ma Puna a me Hilo, a noho loihi oia malaila i kekahi mau mahina.

            Aole no i loaa ia ia ka aina kaawale ma ia wahi, no ka mea, ua paa nae no o Hilo a me Puna i ka nui o na'lii, a me na kanaka, aole wahi kaawale.

            A pau kona noho ana ma Hilo a me Puna, alaila hoomaka hou ae la o Kaululaau e hele i kana huakai kaapuni.

            Ia hoomaka ana e hele, alaila, ua hele wikiwiki ae la o Kaululaau me ka hoomaopopo ole i ka aina waiho wale o kekahi mau aina.

            Ia Kaululaau i hiki aku ai  i Kau, alaila, olelo aku la oia i na kanaka o laua penei.  "Ua hele kaapuni ae nei au ia Hawaii nei a puni, aole i loaa iau kekeahi aina waiho wale, e hiki ai iau ke hoonoho aku i ke kanaka ma ia aina waiho wale, nolaila, aole au e haawi aku ana i aina no oukou e like me kau i kauoha aku ai ia oukou."

            A mahope iho o laila, hoomakaukau ae la o Kaululaau e hoi i Maui, no ka mea, aia no kana wahine i Maui kahi i noho ai ia manawa.

            I kona hoi ana mai, a pae oia ma Puuhaoa i Hana, mailaila mai oia a noho ma kahi i noho mua'i kona makuahine o Kelekeleiokaula, oia hoi o Lualailua, malaila oia i noho ai i na mahina ekolu.

            Ia ia i noho ai malaila, alaila, kauoha ia aku la o Luamaheau e hele mai a loaa mai oia ma Lualailua.

            A hiki mai ka wahine, noho pu laua malaila me na kanaka no i hele pu ai i Hawaii; o ka nui nae o na kanaka, ua noho aku i Hawaii me ke kaikuahine me Wao, a o ka hapa uuku kai hoi pu mai me ia.

            Ia laua e noho ana ilaila, alaila hiki mai la kekahi kanaka mai Lanai mai, o kekahi kanaka nae o Molokai i pae mua'i i Lanai i ka manawa a Kaululaau i noho mua ai i Lanai.          

            Ia ia i hiki mai ai mai Lanai mai, alaila ninau aku la o Kaululaau i ua kanaka nei. "Heaha kau huakai i hele mai nei i keia manawa."

            Alaila, olelo aku ke kanaka o Lanai mai ia Kaululaau, "Ke hiki mai ka pahu imua ou o ke'lii, he hana no hoi, no ka mea, i ka manawa ou i hele mai nei i Hawaii, ua pono ole ko maua noho ana me ou mau makaainana, a ua kue mai lakou, nolaila, ua lawe lakou la i ka maua mau mea kanu, a ua olelo mai hoi lakou la ia maua, aole maua e hoho iluna o kahi au i hoonoho mai ai ia maua, nolaila, na hele ae maua a hoopili wale aku no mahope o kekahi mau kanaka ou.  Aole hoi e like me kau i kauoha mai ai ia makou i ko la i holo aku ai i Hawaii."

            A lohe ae la o Kaululaau i keia olelo a kekahi o kona mau hoa i noho pu ai i kela aina makamaka ole o Lanai, hu mai la no hoi kona aloha ia laua.

            Nolaila, olelo aku la hoi o Kaululaa i kekahi o kona mau hoa moe puu o kela aina i kaulana nui i ka nui launa ole o ke akua.  "E aho e hoi oe a i ko kokoolua ea, e olelo aku oe ia ia, e hoi olua a noho iho ma kahi a'u i hoonoho iho ai ia olua, malaila olua e noho ai.  Ina e olelo mai kekai ia olua e hele, mai noho olua a hele, aole no hoi e ae aku i ka lakou olelo mai, no ka mea, aole lakou i luhi i ka pepehi ana i ke akua, o kakou wale no kai luhi, nolaila, e hoi no oe a noho i ko kakou aina."

            Alaila, olelo ae la o Kaululaau ia Kapiipiilani kekahi kanaka kupono ona, "E hele pu oe e kamailio aku i na kanaka a'u i hoonoho aku ai i Lanai, aole i pono ka lakou kipaku ana mai nei i keia mau kanaka, e olelo aku oe ia lakou, e noho no laua nei ma ko laua wahi i noho mua'i."

            A noho iho la no hoi o Kaululaau malaila, e like me kana mau mahina i olelo ai ekolu.

            Pau ia mau mahina, alaila, hoomakaukau koke iho la o Kaululaau i kona hoi mai a noho ma ka lai o ka ulu a ua o Kaululaau i uhuki mua'i a kipaku ia’i i Lanai.

            A hiki mai la oia i Lahaina, a noho pu iho me na kanaka a me na'lii ona, oia ka manawa i hoohauoli nui ia mai ai ko Kaululaau manao no keia mea heenalu, a lilo loa ae la o Kaululaau ma ia hana ia manawa, aka, aole nae kela i haalele loa i ka malama aupuni ana no kona aupuni.

            Aole liuliu loa kona noho ana ma Lahaina, a holo aku oia ma Lanai e hooponopono ai i kona mau makaainana, no ko lakou noho kue kekahi i kekahi.

   (Aole i pau.)           

 

No na Hoku Hele.

No Naholoholo, kekahi Hokuhele.

            O Sadurena kekahi  inoa o keia Hokuhele oia ka umi o na Hokuhele mai ka la mai, he Hokuhele maikai loa keia i ka nana aku, ua oi aku paha ka nani i ko na Hokuhele e ae a pau. 906,000,000, mile kona loihi mai ka la aku, aneane palua kona loihi mai ka la aku i ko Iubita.  O ke  anapuni o koNaholoholo ala e hele ai, 5,696,000,000 mile, a ina elele ae ka poka mai ka pu aku 500 mile kona lele ana i kela hora keia hora, alaila, a hala ae na makahiki 1,300 kona poai ana a pum keia Hokuhele.

            Eia kekahi; i kekahi manawa , ua loihi aku o Naholoholo mai ka honua aku a i kekahi manawa, ua kokoke mai oia i ka honua.  811,000,000 mile kona loihi.  A ina ma kahi aoao o ka la ka honua, a ma kekahi aoao hoi o Naholoholo, alaila, 1,001,000,000 mile no ia.  Ina e holo aku ka mokuahi he 20 mile i kela hora keia hora mai ka honua aku a ia Naholoholo, alaila, e hala ae na makahiki 4,265, mamua’ku o kona hiki ana ia Naholoholo.

            Eia hoi kekahi; aneane 30 makahiki kona poai ana puni ka la, a he 10 hora, 16 minute, 19 sekona kona kaa hookahi ana i kona iho no ia mea, iloko o ka makahiki hookahi o Naholoholo he 25,150 la.            

            Eia no hoi; 79,000 mile ke anawaena o keia Hokuhele,  No ka loihi loa o Naholoholo mai ka honua aku, aole e ike lea ia na mea ma kona maka, e like me ko na kanaka ike lea ana i na mea ma ko Iubita maka; aka, i kekahi manawa, ua ikeia kekahi mau kiko ma kona alo , a no ka nee ana o keia mau kiki, ua hoomaopopoia ke kaa hookahi ana o keia Hokuhele ma kona iho.

NA KAEI O NAHOLOHOLO

            Ua ikeia hoi i kekahi manawa na Kaei ma ke alo o keia Hokuhele ua aneane like keia mau Kaei me ko Iabata mai  Kaei.  Ma ka hope o ke keneturi 17, ua ikeia 5 mau Kaei e Huidena, ua aneane kaa likeia lakou me ka paiwaena ma ka la 11 o Nowempa A.D. 1798 ua ikeia keia mau Kaei 5 e Helekela a 3 o lakou ua poeleele a 2 ua lilolilo.

NA APO O NAHOLOHOLO

            O kekahi mea kupauoha loa ma keia Holohele ua hoopuni ia oia i na apo, a kapaia mai na apo o loko a me na apo o waho,  Ua ike mua ia keia mau apo e Caleleo ma ka makahiki 1610, na kakauia kekahi Buke e Caleleo a ma ia Buke kona hoike ana i kona manao no keia mau apo. A mahope mai ma ka makahiki 1659 ua kakauia kekahi Buke e ae e Huidena a ma ia Buke, ua ike ia na mea a pau i ike ia ma keia mau apo o Naholoholo 2 apo ikeia e Helekela he apo o loko a he apo o waho.

            O ke anawaena o ke apo o waho 204,800 no ia, ke anaia oia mai ke apo o waho, aka, i na i anaia oia mai ke anapuni o loko, 190,200 mile no ia.  O ka laula o ka poepoe maloko iho, mawaena nae o laua elua, 2,839,695 mile ka oi mamua o ke anawaena o ka mahina o kakou o ke apo o loko ke anaia oia mai ke anapuni o waho, 184,400 mile, aka , ina e anaia mai ke anapini o loko, 146,300 mile no ia.  Aole maopopo lea ka manawa o keia mau apo, aka, o ka manao o Helekela, aole oi aku i 100 mile.

 

NA MAHINA O NAHOLOHOLO

            Ehiku hoa hele o keia Hokuhele, ua poai a puniia oia, e like me ka poai ana o na mahina o Iubita ia ia.   Eia malalo iho nei ua weheweheia na me i ikeia no keia mau mahina.

            1.  O ka mua o na mahina, oia ka hoa he e kokoke ia Naholoholo, a oia no hoi ka hiku (7) o na mahina i ikeia,  Ua manao ia 120,000 mile kona loihi mai ke kikowaena aku o Naholoholo, a ua poai hookahi oia a puni ka Hokuhele, ma na hora 22, a me 37 minute.

            2.  O ka lua o na mahina oia ke ono (6) i ikeia 150,000 mile kona loihi mai a Naholoholo aku, a o ka ona poai hookahi ana ia Naholoholo, 1 la, 8 hora, a me 53 minute.

            3.  O ke kolu o na mahina mai a Naholoholo aku, oia ka mahina i ikeia 190,000 mile kona loa mai a Naholoholo aku, 1 la, 21 hora, me 18 minute kona poai hookahi ana.

            4.  Oia ka lua o na mahina i ikeia 243,000 mile kona loihi mai a Naholoholo aku, 2 la, 17 hora, a me 44 minute kona poia hookahi ana.

            5.  O ka lima o na mahina, oia ke kolu (3) i ikeia, 340,000 mile kona loa mai a Naholoholo aku 4 la, 12 hora, me 52 miniute kona poai hookahi ana.

            6.  Oia ka ha o na mahina i ikeia o Naholohollo , 778,000 mile kona loa mai a Naholoholo aku, 15la, 22 hora, ame 51 minute kona poai hookahi ana.

            7.  Oia ka lima o na mahina o Naholoholo i ikeia, 2,297,000 mie kona loa, 79 la, 7 hora, me 54 minute kona poai hookahi ana.

            Nolaila mai keia mau mea i hoikeia e nei ua hiki ia oukou ke hoomaopopo mai i na mea nui a ke akua i haai ma ka lani.  a ma ia mea o hoi ko kakou ike ana ua hele @ na Hoku ma ko lakou ala ponoi, e like me ka ke Akua hoopono[ono ana i kinohou; alaila, e manao ae nokakou me ke kanalua ole, he mea no nana e hana i na mea a au, aole hoi e like me ka olelo a ka poe aia .  Ina ua hewa au me keia hoakaka ana, e kala mai no  aole hoi o ka pehi mai i ka aa paa o Kauweleau.  E elelu ae e ke Kilohana Pookela o ka Lahu Hawaii, o i [[au o Naholholo i na ao,   Me ke aloha no                                                                                                                                                                         D. W. P. KAHANANUI

                        Keoneula Nov. 9, 1883

 

Na mea ma ke ao uli.

E ka Nupepa Kuokoa e: Aloha oe:

            E oluolu oe e hookomo iho i kela mau hua nui e kau ae la maluna, ma kou mau kowa kaawale, oia hoi keia, "Na mea ma ke ao uli."

            Naholoholo.  O Katulene kekahi inoa nui o keia Hokuhelo; oia hoi ke ono o na Hokuhele kehiko e poai ana i ka La.  He Hokuhele maikai loa keia o na Hokuhele a pau.  Mai ka La a hiki i keia Hokuhele 906,000,000 mile, o ke anapuni o kona ala e hele ai a puni ka La 5,695,000,000 mile, o kona anawaena, 79,000 mile.  O kona kaa ana ma k@na iho he 10 hora, 16 minute, 19 sekonsa.  O kona puni ana a puni ka La,  Aneane kanakolu makahiki o kona anapuni 218,285 mile.

            O ka loa mai ka Honua a i keia Hokuhele 811,000,000 mile ka kau like laua ma ka aoao hookahi o ka La.  Aka; ina o Honua ma kekahi o ka La , a o Naholoholo ma kekahi aoao o ka La.  Aiaia 1,001,000,000 mile ka loihi mai ka Honua aku nei a hiki ia Naholoholo.

            He mau kaei kekahi ma ke aia o kona Hokuheie, ua ikeia lakou e Heledela i ka ia 11 o Nov.1798.  Ekolu mau kaei ua poeleele a Elua ua malamalama.

            Eia kekahi mea kupauoha o keia Hokuhele; na puni ia oia e na apo.  O ke anawaena o ke apo mawaho ona.  204,800 mile ka anaia mawaho , aka, ina e anaia maloko 190,200.  O ka hala o kekahi apo 2,839 mile o ke apo o loko ke ana ia oia mai ke anapuni mawaho 285,400 mile, aka, ina e ana ia maloko 146,300 mile.  O ka laula o ke apo mawaho 7,800 mile o ka laula o ke apo maloko 30,000 mile.

            No na Ma’aina o Naholoholo.  Ehiku mau hoa hele o keia Hokuhele.  Ua poai lakou a pau ia ia e like me ka poai ana o ko ka Honua nei Mahina.  Pehei ko lakou koai ana.  O ke poai ana o ka Mahina mua 22 hora , 37 minute, o ka loa mai keia Mahina a ia . Naholoholo 120,000 mile o ka lua o ua Mahina oia ka lua o na hoa hele i poai ana ia ia, o ka loihi mai keia Mahina aku a ia Naholoholo 150,000 mile.  O kona poai ana 1 la, 8 hora, 53 minute. O ke kolu o na Mahina, oia ke kolu o kona hoa hele, o ka loihi mai keia Mahina ia Naholoholo, 190,000 mile.  O kona poai ana 1 la, 21 hora, 18 minite.   O ka ha o na Mahina, oia ka ha o kono mau hohele.  Mai keia hoahele a ia Naholoholo 243,000 mile o kona poai ana 2 la, 17 hora, 49 minute.  O ka lima o na hoahele  o kona loihi mai a Naholoholo aku 340,000 mile.  O kona poai ana 4 la, 112 hora, 51 minute.  O ke ono o na hoahele 788,000 kona loihi mai a Naholoholo aku.  O pao ana 15 la, 22 hora, 51 minute.  O ka hiku o na hoahele 2,229,000 mile kona loihi mai a Naholoholo aku.   O kona poai ana 79 la , 7 hora, 54 minute.  Me ke aloha no.

S.K. POIKAOHU.

Elek@ihale, Hon@, Maui, Nov 7, 1863.

 

Hana Aloha.

            Eia iho mahope nei na olelo o ka palapala hookohu a ka Mea Hanohano R.C. Wyllie, i haawi ai i na Luna o kona mau aina ma Kalihikai a me Kalihiwai a ina kakou e heluhelu iho ia mea me ka hoomaopopo aliala e koi kokeia mai ana no ko kakou mau puuwai e kiola akiu i ke aloha a me ka mahalo ia ia, no kona malama ana aole i na mea pomaikai wale ai no ke kanaka ma keia ola ana, aka, ma na mea kekahi pili ana i ka noho hoomanao mau loa ana i ka mea Mana Loa, i haulehiaia'e iluna o kona poe kanaka ka haawina i haiia mai e loaa ana i na poe a pau e malama ana i ka ke Akua mau kauoha, e like me ka mea i kauohaia mai ia kakou.  Penei no na olelo o ua palapala hookohu la a ka Mea Hanohano i haawi ai i na Luna o knoa poe hoaaina ma Kalihikai a me Kalihiwai.

            "E ike auanei ka poe a pau e pili ana, ke hookohu nei au ia Mr. DAVID NUUHIWA, i Luna maluna o na kanaka e noho nei ma kuu aina ma Kalihikai, a e  lawelawe i na mana a pau, e like me ke ano mau i maa i na Luna a me ka hIipoi loa hoi ma ka malama ana i ka maluhia, a me ka noho like, me ke aloha i ka Moi, me ka hoolohe i ke Kanawai, a me ka malama no hoi i ka noho maikai ana iwaena o ko'u poe hoaaina; a e makai aku hoi i hele lakou i ka pule ma ka la Sabati, ai hoouna hoi i ko lakou mau keiki e hele i ke kula, a me ka hooholo mua hoi ia lakou ma ka noho hana ana , ma ke kanu ana i ke ko, a me ke oki ana i ka wahie na'u, a ma ia mea hoi e loaa ai i ua mau hoaaina la i oleloia ka waiwai, a ma ke kanu ana ike kalo, uala maoli, uala kahiti, akaakai, kulina, laiki &c,; a ma ka hanai ana i ka moa, pelehu, puaa hipa, a me ke kao, a me ka lawaia i mea hoi e lako nui mau ai ua poe hoaaina la i oleloia, i ka ai  o lakou iho, a me ka loaa o kahi koena i mea kuai aku, a e malama hoi i na poe i palupalu, a i elemakule, a me na wahinekanemake, a  me na keiki makua ole, a me ka hoomaikai ae hoi ke ano o na hale Hawaii, i kaawale ai ka rumi moe o na wahine, na keikikane a me na kaikamahine ; a me ka nana aku hoi i aku pono@ ka hoola ko ponoia @ a puka komo, @ ka puka ma@ i wahi e komo ai ka @ani, me ka nana aku hoi i pulamiia’i ko lakou mau hala i na kakahiaka a pau., me ke @ aku hoi i ua @ poe hoa@ ka malama i na il@ a me na lio waiwai@, a e hoike aku me ke kuka me Mr. McGregor, oia ko’u hope @ noho nei ma Hanalei, a me a’u ponoi paha i kou wa e hoho ai malaila.

“A o ko'u makemake e lilo ia Ms David Nuuhiwa nei i oleolia, i Luna no ka hana ana i na me a i hoikeia maluna a e lilo oia i Luna no ka manawa e like me ke kupono ko'u manao.

            "I hoike no keia, ua kakau iho au i ko'u inoa, a ua Silaia hoi ma Lanihuli, i keia la 18 o Iulai M. H. 1863.

            "(Kakauinoa) R.C. Wyllie,[L.S.]"

            O ke ano e keia mau olelo i hoikeia la maluna he mau olelo no ia e hoolaa ana i ka manao me ka hookakui aku hou i ua kanaka e noho mei ma kona mau aina i hai muaia'e la, e hoopili paa ia lakou iho ma ka noho ono anaa me ka hoho ulakokaku ana nohoi.  Ua maopopo na na mea a pau a ia Mea Hanohano i hana’i ma kona ano aupuni o ka mea nui i kona manao oia ka hoomau ana i ke ola okeia lahui, me ka aua hoi ia lakou mai ke kauoia  anaia mai ka papa@a@ o keia honua.

 

Kupanaha maoli ka hoi.

 

            E KE KUOKOA- @@@@@@ mai kou i ka olelo leta a kau kauwa nei e hai au oe ia" W.N. P..” i ka “ik@ koaie o Hanakapiei, ua ike au i kana mau olelo ka walawala ma kou keenamoe o ka la 7 o Novemba ma ke ahiahi noenoe o ka Poalima i ka wa e aweawe mai ana ka @ ia'u e hikikui ana ma ke awaawa o @lewai, malalo o na laau malumalu.

            Ke olelo mai nei, "Kupanaha maoli" ma keia ololo a W.N. P.. ke noonoo mei au i kana wahi i hoopili ai a hal@ koke aku au i ka'u mea i hoolaha ai ma ka kelu 99 penei, "He pono i ke aupuni ke ninau aku i ka manao o ke kane i ka nui o na wahina i makemakeia eia, ina elua, ina ekolu, a eha paha ka nui na ka mea hookahi"

            Ua olelo aku wau pela imua o ka lehulehu ma ke kamailio pepa me kuu manao aole ia he olelo paa e like me ke kanawai ame ka olelo aupuni aole no hoi ia he olelo mahihiai aole no hoi no ko'u makemake e hana pela imua o keia Lahuikanaka i kumu  alakai e helelei ai na kanaka mai ka pono ae. Aka, no ka imi ana i kumu e ulu hou keia Lahuikanaka, ua hai kamu aku au @ Iakoba i ka lawe ana i na wahine elua nana ame na wahine kauwa a kaua wahine elua, huiia aha, hookahi kane o lakou.

            Noloko mai o Iakoba ame na wahine na keiki he12 ke kumu i @ ka @  la. Aole nae i hoole mai i laha ana i na mamo mailoko mai o Iadoba me kana mau wahine eha, aole hoi i hoole mai i @ wahine eha a Iakob.  Ke olelo mai nei “Ua manaoiaa loa au me ke kanalua ole ia mau kuhikuhi o ka Biabala"

            Haina, Aole na'u na Paulo ia, @ 3:16 "O ka Palapala Hemolele a pau ua haawi ia mai e ka uhane o ke Akua he mea ia e pono ai no ke ao ana, no ka papa ana no ka hoopololei ana no ka hoonaauao a me no ka pono ame ka maluhia."

            Pela no ma ke Kahuna 1:9 O na mea mamua oia na mea e hiki mai ana; a o na mea i nana ia, oia na mea e hana ia mahope aku nei"  Noloko mai o ka Iakoba mau hana, ke kumu a'u i kukulu iho ai e @ manao imua  o ka lehulehu, oia ka manao i 1, 2, 3, 4, 5, i kauia ma ka Helu 99 i hala ae nei, a he ao malumalu ia no kau mau hana.

            1.  "O na kaikamahine moe kane ole a pau i haumia ole ko lakou kino, e malama ke aupuni ia lakou me ke kupaa loa, a e koi na makua o lakou e malama i na pono kino a pau loa.  A e hoolaha ke aupuni ma na wahi a pau loa i na kane kina ole, moe ole i ka wahine mamua, e hele mai lakou kamailio pu me ke aupuni no ka wahine no na makahiki a i ole ia malalo o ke aupuni."

            Maloko o keia manao i olelo ai au ina ke manao elua,  "He pono i ke aupuni ke ninau i ka maao o ke kane i ka nui o na wahine i makemakeia eia, ina elua ina ekolu a eha paha"

            A heaha ia ka hoi ka hewa oia olelo ana.  No ka mea, ua oleloia ma ka manao mua, o na kane kina ole, moe ole i ka wahine m@.