Ka Nupepa Kuokoa, Volume II, Number 42, 17 October 1863 — Na Palapala. Ka emi ana o ka Iahui Hawaii. [ARTICLE]

Na Palapala.

Ka emi ana o ka Iahui Hawaii.

L"a olelo pinepine ia ke emi ana o keia e ka poe kakau manao ma na nupepa. poe ake akamai , a noiau hoi ma ka noor,no ana i ke kumu i emi ai o keia lahui. a ::ie na ano nui hoi o ke emi nui ana, a me k'i wa i emi ai, a me ka hoomaka ana e . !rii ka lahui Hawaii. Akn, ma ka nana ana, a me ka noonoo maoli ana o kekahi poe, ua maopopo ke kumu a me na kumu i emi ai o keia lahui. Aka, o ka noonoo ana i ke kumu e ulu hou ai keia lahui, he paakiki no. Aole nae no ki ike ole i ke kumu e ulu hou ai keia lahui ka inea i paakiki ai, aka, no ka hiki o)e ke hookaawale ae ma na manao holookoa he !vhuiehu. Aka.aolee hilinai nui ana keia kakau inanao ana ma ia mau kumu. Ma ka mannwa o ka hoomaka ana o ka manawa i emi ai. aia malaila ka'u hoakaka lea ana. Ua olelo pin«pineia e ka poe kakau manno. ka wa i hoomaka ai keia lahui e emi mai. Oia no ka manawa mamua iki aku o ke kaua ana ia Kamehameha I; Aka, o S. Annpu o Lahainaluna. ka mea nana 1 kamaiiio hope ka mnnawa i hoomaka ai keia laliui»* emi. "I ke au ia Kamehameha 1, ka hooinaka o keia lahui e eini," Pela i oleloia īna ke u Kuokoa," oka la 10 o Oet. Aole oia wale no ka mea nana i hoakaka pela, he nni wale lakou. Aka, aole pela ka manao o ka mea nona keia kakau manao ana, no ka mea, o ka wa ia Kamehaineha I, a mamua iki iho paha ona, aole oia wa ka wa i hoomaka ai o keia laliui ike emi. Mamua aku oīa manawa, h" uinikumamnlima hanauna Alii mainua aku o Kamehameha I, oia keau ia Lonoikamakahiki ka Keawenuiaumi keiki, oia ka hoomaka nui ana o keia lahui e emi. Aka, aole nae oia ka wa mua o ke emi ana, mai a Keawenuiaumi mai ka hoomaka ana, emi na'lii a me na kanaka. Aka, ho pono ia'u ke hoakaka i na wa o keemi nui ana ona kanaka ma keia kakau manao ana. Kkolu no mau wa nui o ka hoomaka ana o keia lahui e emi,elikeme ka mea i oleloia iua ka moololo o Hawaii nei, inai loko ae o ka waha o kekahi poe kahiko. A penei ka hoonohonoho ana o na wa. Mai ko Keawenuiaumi noho ana ma kona noho ana Alii ia Hawaii, a hiki ike au ia LonoiUainakahiki, oia ka iva mua. Mai ko Lonoiknmakahiki noho ana ma ka noho Ahi o kona makuakane a hiki i ke kaua ana o Kamalalawalu me Lonoikamakahiki ma Waimea i Hawaii, oia ka wa elua. Uoko o keia mau wa elua. he mau hoouka kaua nui ekolu iloko o keia niau wa, mai laila mai'ka hoomaka ana o keia lahui e emi. Aia a hoomaopopoia ka moolelo o Lonoikamakahiki.ia manawa e ike ai kakou, ua iiui ke emi ana o keia lahui. A nolaila, i mea e maopopo ai, he pono ia'u ke lawe mai i kekahi hapa oka moolelo o Lonoikamakahiki ma keia kamailio ana. A penei ka moolelo. k « I ka wa īa Keawenuiaumi o Hawaii, ua nui na'lii malalo ona, ua hoonohoia ma na mokupuni eono. Aka, mahope iho o ia maiiawa, kipi ae'la na'lii malalo ona, a no i:i mea. ua ptiu na'lii eono o Hawaii i ka lukuia, ilokoo ka Keawenuiauini hoouka kaua ana ina Puumaneo, he puukaua ia aia mauka o l'ololu aia ma Kohala Akau, a j)ti no hoi mo na kanaka malalo o ia inau Alii. 0 Palahalaha, ka Wohilani keiki, oia ko Kohala Alii, he kaikaina no no Keawenuiaumi, ua kipi aku Ia o Paiahalaha ia Keawenuiaumi, nolaila, ua pau ika lukuia na Puumaneo, a pau pu me na kannka malalo ona. O Pumnaia ka Wanua keiki, ko Hamakua Alii no ia, he kaikaina no no Keawenuiaumi, a nolaila, ua pau i ka lukuia iluna o Puumaneo, a pau loa na kanaka i ka make. O Hilohamakua, ka Kulukulua keiki, o ko, Uilo Alii ia, he kaikaina no no Keawenuiaumi, oia kekahii kipi oku ia Keawenuiaumi, a no ia me, ua pau lakou a pau i ka lukuia ma kela puukaua i lukuia'i kela mau Alii. O Lililehua, ka Huaa keiki, oia ko Puna Alii, he kaīkaina no no Keawenuiaumi, ua kipi aku oia iaKeawenuiaumi, a malaila, ua lukuia o Lililehua, a make pu oia me kona īnau kanaka ma kela puukaua, hookahi no. O Kahalemilo, he Alii oia no Kau.ka linaikalani keiki* he kaikaina no no Keawenuiaumi. Aka» ua kipi oia ia Keawenuiaumi, a ma ia kipi ana, ua pau no i ka iukuia ma Puumaneo. - O Moihala, he Alii no Kona, ka Heapae keiki, he kaikaina no no Keawenuiaumi a huipu aku keia me kekahi mau Alii kipi, e kipi mai ia Keawenuiaumi. Aka, ma ia kipi ana, ua lukuia o Moihala, a me kona poe kanaka." \olaila, ma keia moolelo no Lonoikamakahiki, ua maopopo, o keia manawa ka hoomaka ana o keia. lahui e emi, īna nae oka moolelo io keia e pili ana i ka hana a keio lahui. Ano ia mea, e pono e kapaia ka wa I ia Keawenuiaumi, oia ka wa mua oke emi 1 ana o keia lahui. \ Oia hoi keia. Ua oleloia iloko o keia ka- \ ua a Keawenuiaumi ma Puumaneo, ua oi aku ka uui ona kanaka ia monawa. 0a QK

hoi ka nui o na kanaka f- noho ana iloK'o o ke Ahupuaa hookahi, *• He mano a mau mano ka nui, e like me ka nui o ke Ahupuaa, pela no ka nui ona kanaka/' A wahi no hoi a ka poe kahiko. ua oleloia. he umi a oi aku ka nui o na kanaka ma ke ki'iapai hookam. a ua nohowale mai kahi p'Oe me ke kihapai o;e. no ka mea, ua piha pu na aini ina kanaka. Ama kela mau hoouka kaua a Keawenuiaumi i ok-loia maluna ua nui ka poe i make. 1 ko Lonoikamakahiki noho ana aku ma ka noho A'ii o kona makuakane. Aia hoi, he mau hoouka kaua wehweli loa i kona mau la. A penei ka moolelo oia mau hoouka i kaua a Lonoikamakahiki. Ia Lonoikamakahiki e noho ana ma ko | Kakuhihewa Hale Alii, ma Kailua, Koolaupoko. Aia hoi, ua kipi ae la na'lii o Hawaii ' a Lonoikamakahiki. Aka, īko Kaikilani hiki ana aku i Hawaii mahope iho o ko laua kaawale ana me Lonoikamakahiki, hikiaku la o Kaikilani, ua kipi ae la na'lii elima o | Hawaii, a koe o Pupuakea ko Kau Alii. A lohe o Kaikilani ī keia mea, nolaila, imi hou aku oia a ioaa o Lonoikamakahiki ma Kailua Kooiaupoko, oiai ma ko Kakuhihewa Hale Alii. " A hai aku la o Kaikilani i keia mea ia Lonoikamakahiki, a nolaila, hoi aku la laua i Hawaii, mahope iho o ko Lonoikamakahiki hoopau ana i kana olelo hoohiki ma Kalauj papa. "Ao ko Lonoikamakahiki hiki ana aku i Hawaii. Aia na kipi e hoomoana ana he lehulehu, inai Anaehooinalu a Upolu ma Ko- . hala,e kali ana no ka hiki aku o Lonoikamakahiki ma Kohala, alaila, o k:i luku no. Aka aole o Lonoikamakahiki i pae aku ma kahi a na kipi e hoomoana mai ana, ma Kealakekua kona hiki mua ana, a hui aku la oia me Pupuakea kona kaikaina. u A mahope iho o ko laua hui ana. hoomaka aku la o Lonoikamakahiki me kona kai- : kaina me Pupuakea e iuku ina kipi. A pau aku la na kipi i ka lukuia he lehulehu, a i ka hoomaka kaua ana ina Wainanalii, a ; la ke koko ona kipi, a hee aku la na'lii kipi, o Kanaloapulehu. a ine Kanaloanuikukawaiea. Ua kapaia ia kaua n Lonoikamakahiki o " Kaheawai." Mahope iho o keia kaua ana, huh aku la o Lonoikamakahiki, a loaa na kipi ina Kaunoon, ia manawa ka hoouka kaua nui ana, a lanakila aku la o Lonoikamakahiki maluna 0 na kipi, a ua kapaia ia kaua a Lonoikamakahiki, o " Kaunooa," Oia ka lua o ka! hoouka kaua ana o Lonoikamakahiki. " Hee aku la na kipi a noho ma Puupa, aka, halawai aku la me Pupuakea, he hoouka kaua hou malaila a lanakila r«e la o Pu- , puakea ma ia hoouka kaua ana maluna o na kipi, o " Puupa," ia hoouka kaua ana, ! oia ke kelu o na kaua a Lonoikainakahiki. " Mahope iho o kela pio ana o na kipi, ; ma Puupa, alai}a, he hoouka kaua hou ma Kawaihae ma Puukohola, a lanakila ae la o Lonoikamakahiki maluna o na kipi, a inake ihola o Kanaloapulehu ma ia kaua ana, ke- ! kahi Alii o na kipi, a ua kapaia ia kaua a : Lonoikamakahiki, o " Kawaluna." j "He hoouka kaua hou Ua Lonoikamaka--1 hiki ma Kaiopae, a nialaila o Kanaloanuij keakawaiea i make ai, ka lua o na'lii kipi, ! o ka liina keia o ko Lonoikamakahiki lanai kila ana maluna o na kipi." | He mau hoouka kau hou no elua i koe'a ! ' Lonoikamakahiki, aka, aole e hiki ke hai ; pau aku ma keia kakau manao ana, no ka ! inea, ua ano like no na kaua ana, a me na ! lanakila aua. | Aka. ua oleloia, ua lehulehu ka poe i majkemakeia kaua ana, o na kanaka i make |ma keia kau hoouka kaua ana, ua pai la ia j a lilo i puu nui, he mea paani na ka lanaki- : la, he mea e hoomaihoino ina kipi. Hc mea pono paha ke nana i ka moolelo ! o keia mau hoouka kaua, he nui ka poe i | inake ma keia hoouka kaua ana, he make i j oi aku mamua o ka Kamehameha mau kaua. | Alaila, e maopopo auanei, o ka hoomaka ana ia o ke emi o keia lahui. Eia hou iho. Aia a kamailio ia ka mooleloo kekauaa Kamalalawalu ke Alii o Ma!ui me Lonoikamnkahiki. ma Waimea i Haiwaii. Alaila, e ike auanei kakou i ka nui j o kela hoouka kaua weliweli. Ua oleloia ka ! nui o ka poe i make o Maui ma ia kaua ana; ! i ka hoopuupuu ana o na kauaka, ua nui !aku ka poe i make, aneane like me HokuI ula ke kiekie o na kanaka i make ma ka ! {Kiila ana. A nolaila, ma ka hoomaopoj>o ana i ka nui o na mea i make ma ka moolelo o Lonoikamukahiki, ua akaka, oia ka hoomaka ana o keia )ahui e emi. He makemake nui ko'u e ike lea na mea a pau i ka wa mua o ka nui ana o keia inhui, ina i aeia mai wau e ka mea naua i hookauwa mai ia'u e kakau i na moolelo kahiko o keia lahui. A no ka hiki ole pela, ua j lawe hapa ike ano nui oka moolelo o I Lonoikamakahiki, i ike ai na mea a pau ; o I na hoouka kaua īa Kamehameha I. aoie oia 'ka hooinaka ana o keia lahui e emi. .Me ke ; aloha no. N. H.