Ka Nupepa Kuokoa, Volume II, Number 38, 19 September 1863 — Page 4
| This text was transcribed by: | Kaui Sai-dudoit |
| This work is dedicated to: | Papa David Kauahiaalaiwilani Sai |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
Ka Nupepa Kuokoa
Helena a me ka poe Helene.
-------
He umikumamakolu na makahiki o Satan Mahaouna II i noho ai ma ka aole Ala, oia a hope loa o ka ohana Alu o Otomana, i ka wa i hoea mua mai ai ke ku i ma Helene. Ia manawa, me he u ea he kau ana ka Emepaea o Tureke ma ke kae o ka helelei lohi ana. Ua hiki mai no ia wa ka mai huki iluna o ke kanaka mai, a ua oi kona kaumaha mamua o ka Nikolai o Rusia, ana i olelo ai iloko o na makahiki he kanakolu mahope iho, i kona manao ana e kukulu i paku no kona aina. Ua hala ia mai e ka hookaumaha ia e ke Aupuni na manao inoino, a no ka nawaliwali, nolaila, ua hoea mai ke kiai ana. Ua ano kuokoa maoli no o Alekia, Tunisi, a me Terepoli. Ua ala mai o Ali Pasa o Alabama, a ua hoala mai i ke kipi ana me ka holopono, a ua hana ia mai oia, ma ke ano alii kuokoa, e Enelani a me Farani. A o na poe Arabia a me na poe Aigupita kekahi i hoike mai i ko lakou ake e kapae ae i ka mana o ke Suletana. Ma Konosatinopala, ua like no ka hana ino o na’lii koa me na’lii o na apana kua. A o ka poe Uema, ua hooholoia ka Aha Hookolokolo i wahi e hoopukapukaia i ka ino a me ka pono ole. No ka hana ino like ia, nolaila, ua komo pu na poe Tureke e hana ino aku i ke Aupuni, e like me na poe Karistiano. Ua kuhikuhi mai na Luna Aupuni, o ka noho onioni mau o ia kanaka, a me ka hookaheia o ke koko, oia ka hoailona nana i hoike mai ka hiki koke mai o ka hopena iluna o na mamo o ka hale o Otomana. No keia haunaele a me keia noho maluhia ole o ke Aupuni, nolaila, lilo ke kipi ana o Helene i mea kaumaha nui nona: a mai pakele ole no ke Aupuni o Tureke, ina no e ole ke koa a me ka ikaika lua ole o kekahi kanaka.
Na ke anonoho o Mahaouna II, i hoike mai i kona koa nui, a me ka naau wiwo ole, a me ka manao paa no hoi e aa ana i na ino i hoopoino mau ia’i e kona mau kupuna—a ua pau ia poe a pau i ka hoopioia, a me ka hoomaluia. A nana no i hookau me kona luna ponoi i ka helehelena e ae maluna o ia Emepaea nui holookoa, a ua hiki hoi ia ia iloko o ka hanauna hookahi ke aua iho ia Aupuni, mai ka hopena hikiwawe i manaoia’i no ia. Aole no o Mahaouna II he kanaka puni koko; aka, mamuli nae o koi a kukulu ana i kekahi mau rula e malu ai ke Aupuni, a no ia mea, ma ia mau makahiki loihi mai, ua lilo o ka make wale no ka hoopai no na hihia liilii a pau. He kakaikahi wale na poe malihini makaikai, i kipa aku i kona alo alii ia mau makahiki mai, i nele i ka ike aku i ke poo, pepeiao, a i kekahi manawa, i na paila ihu, e waiho ana ma ka ipuka o kona Hale Alii. A o na kino kupapau no hoi o na poe i pepehia e waiho kau hoolewalewa mai ana iluna o na alanui liilii, he mau mea ikea mauia ia i na la a pau, a na ia mea no hoi i hoike mai i ko ka Moi manao ole i ke kaniuhu o na karaka, a me ka menemene pu ole hoi i ko lakou ola. I ka hoomaka ana o kona poe makaainana o na panalaau Helene e kipi mai, aia hoi, ua hoao iho la oia e hoonawaliwali ia lakou ma na hana ino loa; a ua holopono no hoi, no ka mea, ua hulihia ke au o ko Helene lanakila ana, a mai maluhia no, e ole wale no e hoounaia aku ke kokua no Helene, e na poe Aupuni Karistiano. A ma ia manawa mai, ua lilo ke kaua he kaua pepehi make loa ma na aoao a elua. Ua like na Helene ma ka hana ino ana, me na poe Turke, a ua pakeu pu no lakou ma ka hoomainoino ana.
Ua pepehi aku lakou me ka hala ole i na poe Tureke a pau e noho ana ma na apana a pau o Helene—o na kane, na wahine, a me na keiki liilii, ua pepehiia me ka maka o ka pahikaua, o kekahi poe ua pepehi mainoinoia, mahope iho ka hooiaio aku a na poe Helene, me ka i aku aole e pepehi. Ua hiki ole i ka lakou ae ana ke lilo i mea e alai mai ai i ko lakou pepehi ana, a aole hoi i komo a ka naau o ua poe Helena la e ke aloha kanaka, i lilo ai la hoi i mea nana lakou e alai, mai ka hana hoomainoino ana’ku i ko lakou enemi—ua laweia na poe pio kaua iluna o na moku, a ua hoopio mainoinoia ko lakou ole—o na makuahine Tureke, me ke kuia no i ka poka o na pu, a me ka make no hoi i ka maka o ka pahikaua, holo nui aku lakou iloko o ke kai i pakele ai; aka, aia nae kipuia mai la no lakou me ke aloha ole, a o na keiki liilii a lakou, ua paki ia iluna o ka pohaku, a he nui wale na hana o ia ano, a ua lana mai na kino make o na keiki i pepe ana i ela, a hiki i ka wa i piha ai kahaone, a ua pailaia a no ka nui o ka pilau, ua makana o ulu mai ka mai, alaila, oki ihol la. Ua hele kino o Dr. Finley a hiki i kekahi wahi i waiho ai ka iwi o na kanaka Tureke ke 2,000 i hoowalewaleia no ia poe e na Helene, a i ka hiki ana i kekahi awaawa, alaila, o kahi ia i nokeia ano ia poe i ka pepehi aloha ole ia, a hiki i ka wa i pau loa ai o ia poe i ka make, na kane, na wahine, na poe oo, a me na poe opiopio loa. A iloko no o kona punihei ma ka aoao o na poe Helene, a me na poino a lakou i hooikaika’i e kukulu, aia hoi, ua komohiaia no ia e ka hoowahawaha, a ua olelo iho hoi oia, “Ua lilo ole na Keneturia i kaahope ae i mea nana e hoomaikai ae i ke ano o na poe Helena; aka, ua hooi ae i ka ino, a ua oi aku mamua o na wa e noho ano hihiu ana o ia kanaka o ia wahi, ka wa hoi o ka Iliada. Aka, iloko no nae o ia mau hana ino, ua hoomanao iho no makou i ka pili pono o ka olelo pale. Oia hoi, ua like ka weliweli o ka lakou mau hana, me he hana la na na kauwa e hoao ana e pale ae i ka lei o ka hookaumaha, a no ka manao kue e hoi kekahi no na ano hoomana, a na ia mau mea wale no i hooholokiki i na kanaka e hana hoomainoino iluna e na enemi.
(Aole i pau.)
--------------------
No ka Mare Ana.
---------
E ka Nupepa Kuokoa e: Aloha oe:
O ke kamakamailio alua ana aku keia ma keia kumumanao i lono mai a’u mau kini makamaka e noho la mai ka la hiki mai ma Kumukahi, a kaihona o ka la ma Lehua, e lakou la e, e hoolono iki mai hoi, aole hoi ke kukini loa aku. Ua kona mai au e kamailio aku i ka lehulehu no keia kumumanao, e ka ike a kuu maka i ka haukae lua ole o ka mare ana a kekahi poe; oiai e ku ana ke kane, ame ka wahine imua o ka mea nana e mare mai, ua waihoia’ku no keia mau olelo imua o laua, “O oe e mea, ke kane, ke lawe pono nei oe i keia wahine au e hoopaa nei, i wahine mau loa nau, nolaila, e malama pono oe ia ia i na manawa a pau, i ke kau ai ame ke kau wi, &c., pela anei oe e ae mai ai.” O ka ae mai la no ia, ame ia mau olelo no hoi i hoopiliia i ka wahine, ame ka ninau ana, o ka ae mai no hoi ia, o ko laua hoohiki ana imua o ke Akua kiekie, e lilo i mea hookahi, ka mare ana ia o laua.
A mahope iho oia hoohiki ana, noho pu no laua i kekahi mau la, a mau malama paha, a makahiki paha; a ia laua i noho pu ai pela, ike ae la ka whine i ka hai mea hinuhinu, o ka ono aku la no ia, a o ka hoomaka mai la no hoi ia o ka hookekee, ame ka lapuu, ame ka hoohalahala ana, a pela wale aku. O ka hala loa aku no ia o kahi wahine e hoolalao ana me ka mea e, koe iho la hoi ke kane, e kaohi malie ana i ka onuku, no ka mea, ua pahemo aku la ka bipi mai kana kaula ili aku. A ike hoi ke kane i ka lalau o ka whaine, kalokalo aku hoi e hoi mai, aole kela e laka mai, peku mai la kahi wawae hope owala ae la kahi kikala, ku ae la hoi kahi huelo, aia ko, ke pupahi la, koe iho la ke kane, e milimili ana i ka laau a Peleioholani, ia Hoolehelehekii. Pela no hoi ka wahine, ina o ke kane ke lilo ana i ka lalau. A mamuli no o keia ano e ike nei kakou ina olelo hoolaha a na kane i ka lakou mau wahine, ame na wahine hoi i ka lakou mau kane, me he mau holoholona la i komo hewa i ko hai kuleana.
E na makamaka a me na hoa’loha, ua ike pu no kakou, a me lakou la hoi, o ke kino holookoa o ka wahine, mai ka piko oluna a i ka poli wawae olalo ae, he waiwai makamae ia na ke kane, he kii onohi hoi no kona mau maka; pela no hoi ke kino holookoa o ke kane, mai ka pane poo oluna, a i ka puu o ke kamaa e uwi ana, he waiwai nui ia na ka wahine, he puuwai alua ia nona. Ina pela ea, no keaha la oukou e ka poe i komo ae nei iloko o ka derita mare, e wawahi ae i ka hoohiki ana a oukou i hoohiki ai imua o ke Akua, mamua iho o ko oukou hoohui ana e lilo i mea hookahi? Aole anei e lilo ana oukou ka poe i hana pela, i kumu alakai, a i kumu hoomahui hoi i ka poe i koe? Aole anei o ka oukou hana ana pela, ka huki ana mai i ka inaina o ke kahi kolu hemolele, ame ka haunaele wale o kahi moe maluna iho o oukou no keia hana? Ke manao nei au, oia maoli no.
Eia hoi, o keia wehewehe iki ana aku la maluna ae, he mea ia e hoakaka lea aku ana i kuu ohana opiopio, i ke ino maoli o ka hana i hanaia e kekahi poe hele mua ma keia alanui, ano ke waiho nei au ia wehewehe ana, a e kuhikuhi au i kekahi mau rula kupono no ka mare ana. E ke keiki kane a ka puhaka o mama, ina e hiki aku oe i Pololu kahi i oleloia, ua lawa kupono no ka hana kino, a i makemake oe e lawe e hoohui ia oe iho me ke kaikamahine a Keawe ea, eia na rula kupono au e hana ai.
1. E hookolokolo mua ia oe iho ma ka ninaninau ana penei: Eia wau ua nui kupono, a ua makaukau e lawe i koolua pili mau no ʻ u i ke ao ame ka po, i na wa no a pau; a pehea la wau e pono ai ke hana i keia hana nui, no ka mea, e kupu mai ana no ko ke kino mau kee, i ka manawa i manao oleia, oia ka huhu, ka lili, ka hoowahawaha, ka makona, a me na manao like oia mau ano he nui wale, a pehea la wau e hana ai a i pono ai hoi? Penei paha, me keiapaha, e mea paha wau, aohe paha o ʻ u make hana i kela mea, ua oki paha wau i ka mea ana i ka mea? Pela no e hookolokolo ai kela kane keia kane ia ia iho, a loaa ka manao pono ma ia hookolokolo ana, alaila, hana aku, ina aole e loaa ea, e waiho no, mai wikiwiki e lalau aku; he mea hoohalike. E nana i ke kamana i kona manao ana i kapili i moku, kapili hale, &c. Aole oia i lalau wale i ka hana, me ka ike mua ole i ka ano o ka hana, hoomaopopo mua no oia i kana mea e hana ai, i ka loa, ke kiekie, ka laula, ka manoanoa, ka nui o ka mea e paa ai ka hana, ame kona ike e pono ai ia hana, a maopopo lea ka hiki e hapai i ka hana, alaila, o ka hana no ia: pela no ka oihana mare e pono ai la e na hoa.
2. E huli aku, a makaikai ina aoao a pau o ke kaikamahine au i manao ai e lawe mai, he mea nui no ia, ka huli ana aku i ke ano kupono; mai nana aku i kona hinuhinu ana mawaho, aole hoi i kona puipui a pohekehekeu, no ka mea, pela e kuhihewa nei kekahi oe, a nui ka haalele aku haalele mai, mahope iho o ka mare ana. He hana nui no nae ia i hanaia e ua lahui nei, ke paulele nui nei ma ko waho i ka maikai o na helehelena, a oia no ke kahua o ka mare ana o kekahi poe e mare nei; a penei o Solomona i ao mai ai malaila, ma ka Mokuna VI: Pauku XXV, “Mai kuko aku oe i kona maikai maloko o kou naau, aole hoi e puniheiia e kona mau lihilihi.” E pane mai paha auanei kekahi me ka i ana. “Pehea no la e ike ia aku ai ka manao oloko, he mea pohihi paha ia, o ke Akua wale no ka mea ike ia wahi.” Pela no paha, aka, he hiki no ke hoomaopopoia, pela no ka Haku i ao mai ai penei. “Ma ko lakou hua e ike aku ai oukou ia lakou.” Ua nui keia kamailio ana, a mahope aku kamailio hou no keia, no ka mea, o lakou la kekahi poe manao o ka pepa a kakou, nolaila, e huli, a e hakilo i ka mea kapono e maluhia i ka noho pu ana. Me ke aloha. E.K. WAHINEHUHU.
Wailuku, Maui, Aug. 12, 1863.
------------------------
Hale pau i ke Ahi.
--------
E ka Nupepa Kuokoa e: Aloha oe:
Ua pau iho nei ko maua hale noho i ke ahi, ma ka la eono iho nei o Iulai. O ke kumu o keia pau ana, he ahi koe, i koe ia e kekahi keiki ohua o maua ma ka puka o ka halekuke, kuni oia i ka pulupulu a-a, holo aku oia ma ka hale hoaimu, me ka manao e kahu imu ulu, aole nae oia i ike i kekahi huna ahi i haule ma kahi ana i kuni ai i ka palupalu, ia wa no, o ka a-a e la no ia a loaa ka lauhala o ka halekuke, o ke oki ae la no ia, loaa kinai ole aku i ka ka mea o ka a a launa ole mai o ka lauhala, ua hele a nakeke i ka la; mai ka halekuke mai ke ahi iho iluna o kau whai hale e pili ana maia, pauia, lele iluna o ka hale moe, malaila aku a na hale ekolu e pili ana ma ka aoao Komohana o ka hale moe, malaila aku a na hale ekolu e pili ana ma ka aoao Komohana o ka hale moe, o ka pau loa no ia o na hale maloko nei o ko maua nei pa. Pakele aku ko Mr. Snow ma hale, mai pau no i ke ahi, e ole ka ike e ia ana, ko Mr. D. Kapali holo no ia a pii iluna o kekahi hale e a ana ke ahi ma kaupaku, kinai oia me kona mau lima ka lumilumi ana a o ka pio no ia.
Nui no na waiwai i poho, a pakele iki mai no hoi kekahi. O ka mea paipalapala, a me ka hapa nui o na ano buke maloko o ia pahu, lawe aku ka mea olelo ole mai “ua ana au.” He mau mea waiwai kekahi no Mr. Snow, ua pau aku, ko Dr. Gulick kekahi, no A. Capella kekahi, a me ko ʻ u mau wahi opala no hoi kekahi, a me ko ʻ u mau wahi opala no hoi kekahi. Nui no ka pilikia ma na mea e oluolu ai ke kino, no ka mea, he pilikia i loaahia mai ma ka aina malihini, kahi aole na makamaka pilikino e noho kokoke mai ana, i loaa iki mai ai la hoi ko lakou kokua iki ana mai. Hokai ua aina moku kaawale i ke kai, kaukai aku kahi ahona iki iloko o keia makahiki ae, mai a Mr. Castle ame Mr. Cooke mai, ke mau hoi keia wahi hanu iloko o keia halelepo ona.
KOKUA IKI MAI KEKAHI POE.
Mehe la ua ko no ke aloha iloko o kekahi poe haole, a mau kanaka Hawaii, a me na kamaaina kekahi o maua e noho nei. A pela io no ka oiaio, o na oiaio a koe ole aku.
Haawi mai kekahi mau haole i kekahi mau pahi, koilipi liilii, pa aina, pola, kiaha, ipu ki, ipu hao, eke palaoa, eke laiki, ko paa, lole, pakeke wai, &c. Haawi mai hoi kekahi mau hoaloha o ka aina hanau i kekahi mau mea, pahi, kahilauoho, ipukukui, aila, pa tiai, &c. Nui ko lakou lokomaikai i o makou nei, ka poe pio a ke ahi e noho olohelohe nei, mai ke Akua mai no keia hana hoopomaikai i ka poe ilihune o ko ke ao nei. (E Hosana ia kona inoa hiwahiwa, ma na ao kaalelewa o ka lani kiekie iluna, a he malu ma ka honua nei, he aloha wale mai oia ia makou nei.) OIAIO.
Kokua mai na hoahanau o keia Ekalesia, a me na hooikaika, a me na haumana kula, ma ke kukulu ana i wahi pupupu hale no makou, nolaila, eia makou ke noho nei maloko o ua wahi pupupu hale nei, umikumamaono kapuai ka loa o ua wahi hale nei, umikumamalua kapuai ka laula, a me elua hale liilii iho, ke hoomaka nei makou e kukulu i ka hale nui. Kanakolukumamalua kapuni ka loa, a me umikumamaono kapuai ka laula. Owau, a me na hoahanau, a me na imi, a me na haumana kula e kukulu nei, ka makou na kane o ke kua i ka laau, a me ke kukulu ana, ke ako ana, o ka lauhala ka na wahine, a me ke kui ana me ka aho. Pela makou e hana nei me ka manao lokahi kekahi me kekahi, i holo like ai ka hana ana.
Oia ae la ko makou nei pilikia iki, aka,e oluolu pono ana no ko makou nei oia, a me na hale lepo pu. Ke ano mau nei no ko lakou nei laka ana mai ma ka ipuka o kana pohipe, me ka hoolohe mai i kona leo, o ka aneane komo mai koo ke hea mai oia ia lakou, nolaila, i nui ke aho e na hoahanau iloko o Kristo Iesu, ma ko Hawaii pae aina, ma ka pule nui aku iaia. Mai hoopalalena kakou i ka hapai ana i ka hana Hoopomaikai i na uhane o na kanaka pouli.
Eia hoi kekahi, ma ka po nei. Iulai la 24, 1863, ua kokua aloha mai o
Captin Gelette $10.00
Catin James 10.00
O ka Malamamoku 5.00
O ke Kuene, 2.00
O ka poe Kela, 5.00
Hui na dala maoli, $32.00
Akahi apa kalekoa, a me elua kakini pahi umi iniha. Nui ko lakou aloha ia makou nei, na pio o ke ahi. Aloha nui oukou. O maua no me ke aloha.
H. AEA.
K. Deborah
Etone, Iulai 18, 1863.
-----------------
Na Pauku Hoololi
O KE KUMUKANAWAI I HOOPUKAIA A HOOHO OIA E LIKE
ME KA PAUKU 105, O KE KUMUKANAWAI.
------
E hooholia e ke ALII me na ʻ Lii a me ka POEIKOHOIA o ko Hawaii Pae Aina i ako
koa iloko o na Ahaolelo Kau Kanawai:
PAUKU 1. E hoololiia ka Pauku 25, a penei e heluheluia ʻ i:
“Ma keia ke hooholoia nei, ua mau loa aku ka noho Moi ana o ke Alii Kamehameha IV, a me na keiki ponoi ana, i loaa malalo o ke Kanawai, a me na mamo a lakou i hanau ia malalo o ke Kanawai, a ina e nele ia mau mea, alaila, e ili aku ka Lei Alii maluna o ka Mea Kiekie, Lota Kamehameha, a me na keiki ponoi ana, i loaa malalo o ke Kanawai, a me na mamo a lakou i hanau ia malalo o ke Kanawai; a i nele ia, e ili aku ka Lei Alii maluna o ka Mea Kiekie Victoria Kamamalu Kaahumanu, a me na keiki ponoi ana i loaa malalo o ke Kanawai, a me na mamo a lakou i hanau ia malalo o ke Kanawai. E ili aku ka Lei Alii maluna o ke keiki kane i hanau mua ia, a me na mamo ana; a ina e nele i ke keiki kane ole, alaila, maluna o ke kaikamahine i hanau mua ia, a me na mamo ana. Ina aole he hooilina ma ke koko, alaila, na ka Moi a me ka Hale Ahaolelo o na ʻ Lii e koho a e hoolaha aku i hooilina Alii nona, oiai e ola an aka Moi; a ina hoi , aole i kohoia a i holahaia pela, a ua nele ka Moho Alii i ka Moi ole, alaila, e kahea kokeia na Hale Ahaolelo a i elua, e ke Kuhina Nui, a na lakou e koho ma ka nbalota hui ana i Moi no ke Aupuni.”
PAUKU 2. E hoololiia ka Pauku 35, penei e heluheluia ʻ i:
“i e kapu loa ke kino o ke Alii Nui a me ka maluhia; maluna o na Kuhina ka hihia o na Oihana. No ka Moi ka mana hooko; e kakauia ka inoa o ka Moi ma na Kanawai a pau i hooholoia e na Hale elua o ka Ahaolelo, a e kakau pu ia ka inoa o ke Kuhina Nui. O kana mau hana e ae a pau e pili ana i na Oihana, e aponoia no ia e like me na mea i kauia ma na Kanawai, koe nae na mea a pau i kuhikuhi ponoia e keia Kumukanawai.”
PAUKU 3. E hoololiia ka Pauku 76, penei:
“E mahele like ia ka Poeikohoia e na makaainana, a e hooponopono mau loa ia mamuli o ka nui o na kanaka i hoomaopopoia ma ko ke Aupuni helu ana. I ka makahiki. Hookahi kaukani iwalu haneri me kanaonokumamaha, a i ka pa umi o na makahiki ma ia hope aku, e hooponopono ia ka nui o ka Hale o ka Poeikohoia e ka Ahaolelo e like me keia a me ka Pauku 75.”
PAUKU 4. E hoololiia ka Pauku 77, penei:
“Aole no e kohoia kekahi no ka Hale Ahaolelo o ka Poeikohoia ina ua pupule, a hupo paha, a ua hihia paha i kekahi Karaima nui ma ka hookolokolo ana, a he ole ia he kanaka maoli, a kupa paha o ke Aupuni Hawaii, a ua hiki ole aku oia i na makahiki he iwakaluakumamalima, a ke ike ole hoi i ka heluhelu a me ke kakaulima, a me ka helu, a i ole hoi oia i noho ma keia Aupuni i hookahi makahiki mamua iho o kona kohoia ana, a aole hoi ona waiwai paa, hihia ole iloko o keia Aupuni, ua like me na dala elua haneri me kanalima, a i ole ia, o kona loaa i kela makahiki keia makahiki, aole i emi malalo o na Dala Elua haneri me kanalima.”
PAUKU 5. E hoololiia ka Pauku 83, penei:
“Na ka Ahaolelo e hoonohonoho i kela manawa keia manawa i na Aha Hookolokolo Kaapuni, e like me ka mea kupono i ka pomaikai o ka lehulehu, a e kohoia no ua mau Ahahookolokolo nei i Lunakanawai Kaapuni, aole e oi ka nui o na Lunakanawai no ka Aha hookahi mamua o ka akolu, a noho lakou ma ia Oihana, oiai lakou e noho pono ana; hiki no nae lakou ke hoopii luna nuiia. ʻ
PAUKU 6. Ua hoololiia ka Pauku 91, penei:
“I ole e kaumaha na kanaka no ka noho liuliu me ka makaukau ole, a ewaewa paha, ma kana mau hana o kekahi Lunakanawai Apana, i ka pau ana o na makahiki elua mai ka la i kakauia ʻ i ua mau palapala la. A i ka pau ana o ka palapala hookohu a kekahi, e hookohu hou ia no ia, a i ole ia, e hookohu ia kekahi mea hou, e pani i ua hakahaka la, e like me ka mea kupono, i ka noho oluolu o ke Aupuni. E hiki no nae i ka Ahahookolokolo Kaapuni, a i ka Ahahookolokolo Kiekie paha, no na kumu i hoomaopopo lea ia e na Lunakanawai Apana ana o kekahi o ua poe la, aka, aole e hoopauia kekahi o ua mau Lunakanawai nei, a maopopo ia ia na kumu o kona hoopiiia ana, a hoolohe pono ia no hoi kana olelo nona iho.”
Aponoia i keia la 23 o Augate, M.H. 1862.
KAMEHAMEHA.
KAAHUMANU.
Ke hoike nei maua ua kope pololeiia keia.
L. Kamehameha.
J.I. DOWSETT.
----------------------------
A.S. Cleghorn. AKE
MEA KUAI LOLE
A ME NA WAIWAI E AE.
Ma ke Kuai Kukaa a ke Kuai Liilii.
AIA MA KA
Hale Pohaku
Ma ka Uwapo.
Ma ke keena Alanui Kaahumanu me Moiwahine
-------------
Ma Alanui Nuuanu.
MAWENA O
Alanui Alii me Alanui Hokele.
MA KA AOAO HIKINA O
HALEOLA.
@@@@@@@ 86-6tc
--------------------------------------
OIHANA LOIO!
JOHN L. NAILIILI, AIA KONA KEENA Oihana Loio, ma ke Alanui Nuuanu, makai iho o ka Hale Kuai o A.S. Cleghorn, ma ka Hale Ai o na Kanaka Hawaii, i O HALEOLA. ma Honolulu, Oahu. Ua makaukau oia e kokua ma ke ano Loio i ko oukou mau pilikia ma ke Kanawai, no kela hewa keia hewa i hoopii ia ai oukou, a ua makaukau no hoi oia e hana me ka maemae loa, a me ka pololei, i ko oukou mau Palapala Kuai o kela ano a me keia ano, me na Palapala Hoolimalima, me na Palapala Haawi Waiwai Paa a Waiwai Lewa, na Olelo Ae Like o kela ano a me keia ano, na Palapala Hoopaa o kela ano keia ano, na Palapala Moraki, Waiwai Paa a Waiwai Lewa, o na Palapala Hoohui o kela ano a me keia ano, a me na Palapala Hoopii i na Ahahookolokolo, no kela hewa keia hewa Kivila a Karaima, a me na Palapala Kauoha a pau, a me na Palapala a pau o kela ano a me keia ano. E ninau no ia la no ka uku.
Honolulu,Nov. 7,1862. 50-1y
----------------------
PAPA MAKEPONO!
AIA KA HALEKUAI O LUI (C.H. LEWERS,) ALANUI PAPU, i e kuai oluolu ai. LAAU PA a me na PINE PA. LAAU AHO HALE PILI. KAPA ULAULA, PAPA PAINA, PAPA KEPA, PILI ULAULA a me KEOKEO PENA KEOKEO, OMAOMAO, ELEELE, ULAULA. POHO, OALU, HULU PENA. KUI o na ano a pau, LAKA. AMI, KILOU, KUI KAKIAMOENA, KUINAO, PEPA HOONANI KEENA. PANI HALE, PANI ANIANI. ANIANI KAAWALE, PATE. PANI OLEPELEPE Eia ka mea kupanaha ma keia wahi, na ka mahu e hana i na pahu apo, he hikiwawe, kupanaha. E hele nui mai e kuai a e ike wale i keia KAMELO
----------------------
KAHIKO HALE MAKEPONO
A ME
Na Pahu Kupapau.
--------
AIA MA KA HALE Kamana o S. Johnson (Ioane) ma polelewa, Alanui Ahi. Kahi i kuaha ai, o na
HOONANI HALE MAIKAI
O NA ANO A PAU.
Na Pahu Kupapau Koa
A MAIKAI NO HOI, A ME
NA PAHU KUPAPAU PAPA PAINA
PU NO HOI KEKAHI.
S. JOHNSON (Ioane)
Alanui Alii, Honolulu, Iulai 18, 1868. 864m
----------------------
Olelo Hoolaha.
AUHEA OUKOU I NA MAKAMAKA A pau o kela mau apana nei, kahi aku i noho oluolu ai. Ke kauoha aku nei au ia oukou e na makamaka, ma ka pau o Kalalau o Anahola. Owau o
Capt. A. White,
Ko oukou hoa aloha, a pulu ana ma Hanalei: ke kauoha aku nei au ia oukou, e hele mai oukou, e hele mai oukou ma ka ʻ u Hale Kuai, e nana ai i na ano NU HOU o na LOLE, i kela ano: a me na KAMAA NU HOU puu o lalo, a me na NOHO LIO, O KELA ANO KEIA ANO. Eia no ma ko ʻ u Hale Kuai ke Ko PAA a me ka MALAKIKE, a me na mea kuai he: ui wale na oukou; e naue mai e nana ao oukou ana, a mau aku.
A. WAIKA. (Haole.)
Hanalei, Kauai, Iune 16, 1868.
----------------------
He Loio, a he Kokua!
o
A. M. Kahalewai.
UA MAKAUKAU KA MEA NONA KA loaa maluna, e kokua ia oukou ma ka hihia Karaima, a Kivila, a Hooponopono Waiwai o ka poe make, i me ka hooki mare imua o na Aha Hookolokolo keia Aupuni; ua makaukau no, e kakau i na Palapala o na ano a pau. A e loaa no au ia oukou ma Honolulu, ma ka Hale Hookolokolo, ma ke Keena o ka Mea Kaulana, C. C. HARRIS, Loio Kuhina, i na la a pau. E hele mai no me ka makaukau, i holo ka hana; o ka uku, e like no me ka mea oluolu i na aoao elua e ninau no i maopopo.
Honolulu, Iulai 4, 1863. 64-3m
----------------------
MAKEMAKEIA NA OMOLE WAIALA
A ME
Na Omole Penikila.
KE MAKEMAKE NEI KA MEA NONA ka inoa malalo, e kuai i na Omole Waiala, a me na Omole Penikila, o kela ano kiea ano, ke laweia mai ma kona Hale Kuai, ma ka aoao hikina o ke Alanui Nuuanu, e huli la ke alo i ka Hale Kuai Bipi o Ailuene (E.H. Boyd,) a e uku no hoi oia i hookahi kulike me ka mea i hoakakaia maluna.
G.C. McLEAN, (Makalena.)
Honolulu, Iulai 15, 1863.
----------------------
G.W. BROWN, PALAUNU.
LUNA HOOIAIO INOA.
UA MAKAUKAU KA MEA NONA KA inoa i haiia maluna, ma kona Keena ma ka Hale Hookolokolo, ma Honolulu, e HOOIAIO i na inoa o ka poe e makemake ana, ma na Palapala Hoolimalima, na Palapala Aelike a me na Palapala no a pau e pili ana i ka hooiaioia.
G.W. BROWN, (Luna Hooiaio Inoa.)
Honolulu, Iulai 18, 1863. 86-3m
---------------------------
HALE KUAI MEA HAO.
MA KA
HALE UINIHEPA,
MA
ALANUI PAPU.
AIA MALAILA E LOAA AI NA PALAU o na ano lehulehu, OO, OOPE, HO, KOI, MEA HANA A NA KAMANA, NA LAKA, NA AMIPUKA, NA KUI KAKIA HALE.
Me ke kumu kuai makepono loa.
96-34 W.M. LADD, (Nuke.)
------------------------
LAAU LAPAAU!
AIA MA KAHI O
KAKELA ME KUKE.
Ma Honolulu.
J.T. GOWER. - Makawao, Maui
J.D. HAVEKOST. - Wailuku, Maui.
C.H. WETMORE. - Hilo, Hawaii.
J.W. SMITH - Koloa, Kauai.
HE LAAU KAHIKO, A HE MAOPOPO
NO HOI.
Laau hoopau Naio me na Koe,
A DR. JAYNE.
HE NUI NA PILIKIA O KAMALII I KA Nalo a me ke Koe, a pela hoi na kanaka makua. O ka hope oia mau mea kolo, oia ka lolo. Oia mau mea kolo hope oia ka lolo, a o ka make hoi i kekahi manawa, a nolaila mai io mai e ae kekahi, e eke me ka lepo paa, ulaula, pehu, ule ulepa me na mai e ae.
O ka Laau no keia e pau ai ua mau mea ino nei.
Eia hoi kekahi. O ka laau ku pono keia i ka oe pilikia i la wela o ka houpo i ka ono ole i ka ai; i ka nawaliwali o ke kino, i ka mai pehu, i ka nalulu hoopailua: i ka pono ole o ka moi wahine,a me na mea like.
Penei no e lau ai i ka Laau hoopau Naio me na Koe:
Ina no kamalii, e hanai aku i hookahi hapakolu o ka punaki, i ka manawa hookahi no ke keiki malalo iho o ka makahiki hookahi. Mai ka makahiki hookahi a hiki i na makahiki ekolu, elua hapakolu o ka puna ka pono. Mailaila'e a i na makahiki eono, hookahi no puna okoa ka pono, a mailaila aku a i ka wa kanaka makua, e hanai i elua, a i ekolu paha puna i ka wa hookahi. I ka wa e inu ai, e hui i ka laau me ka pa ha o ka wai maoli. Oia hoi, ina hookahi ka puna laau, alaila, e huila me na puna wai maoli eha; a pela no e inu ai ma ke kakahiaka, awakea a me ke ahiahi. Aka, i nui ka pilikia, alaila, pono no elima inu ana i ka la, penei; kakahiaka, kiekie ka la, awakea, auwi ka la ahiahi. E inu mamua o ka ai ana, aole kokoke mahope iho.
Laau hoopaa Hi a Dr. Jayne,
JAYNE'S CARMINATIVE BALSAM.
He laau maikai a oluolu hoi keia no ka Hi, ka Nahu, Nalulu, Wela o ka Houpo, Haoa, Hoopailua wai e, Luai, Luai moku,ono olo i ka ai. Nahu me ka uwe no hoi o na keiki uuku, a me na mai like he nui.
Emo ole ka oluolu o ua mau mai nei i keia laau.
Penei e inu ai, i ka inu ana hookahi. Ina he keiki akahi paha ona malama, a ehia paha, he umikumamalua paha kulu a hiki i ka iwakalua ka pono.
Ina he keiki mai na malama eono a hiki i na malama ewalu, he hapalua puna ki ka pono. Mai ka makahiki hookahi a hiki i elua, e inu no ia i puna ki okoa. Mai ka hiku a i ka walu o ka makahiki, elua puna ka pono, a no kanaka makua, he puna nui ka e inu ia i ka manawa hookahi.
A inu ea, e hui me ka wai maoli uuku, (a like a like ka wai me ka laau,) a pela e imua ae ai. Ekolu, eha elima paha iau ana i ka la hookahi, e like me ka nui o ka pilikia.
I akaka nae. Ina he nui ka wela, a ma ua komo kekahi ai pono ole iloko o ka opu, e aho e moni e mamua i mau Hu'ale Ola, a i ole, e inu i wahi paakai, a i wahi aila paha, i hemo e Ola, a lele, e inu i waha paakai, a i wahi aila paha, i hemo e ka mea ino oloko, alaila e inu i keia Laau hoopaa hi.
Ina e luai ka mea mai, mahope o ka inu ana i ka Laau a pau a i ka luaiia, e hanai hou aku no e like me mamua a pela no a pinepine, a oluolu hoi ko loko, a waiho malie no hoi ka laau ma ka opu.
Aole a makou mea e noi aku ai i ka lehulehu, hookahi wale no o ke kauoha aku ia lakou e HOAO PONO i na
Laau Kunu a Kauka Jayne,
hoike aku ai i ke ola o na mea a pau i hoakakaia no kana mau laau. Ua hooia, a e hiki ana no ke hoola i ka mai
KUNU, NAHU, a me ke ANU,
a me na mai e ae no hoi he nui wale: a o na mai HOKII no hoi i ola nui, na mai i oia ole i na laau e ae. E aho e hoao oukou e ka poe i mai ia.
HE KUHA KOKO ANEI KOU?
HE KUNU ANEI KOU?
HE EHA ANEI KOU KANIA-I?
HE KUNU UMII ANEI KOU me ka NAE?
AOLE ANEI HE KUNU OO OU? AOLE ANEI OU MAI KUNU?
AOLE ANEI OU MAI NAENAE? AOLE ANEI OU EHA MA KA umauma? AOLE ANEI OU KUNU KALEA? AOLE ANEI OU HU MA KA iwiaoao?
A ina ua loaa ia oe ia mau mai, alaila, e ike oe i ke ola i ka LAAU KUNU a Kauka Jayne.
NA MAI HOOPAILUA.
Mai o ke Ake!
Mai Nalulu a me ka mai Dyspepsia.
(O ka nawaliwali o ka puu hoowali ai, iloko o ko kakou mau waihona ai.)
He pono ke ai koke i ka laau a Huaale Ola a Kauka Jayne, he laau oluolu, a he ola no hoi. Aohe no he mai i nele ke makemake i na laau hoonaha; a mai nui no hoi ka poe e ola ana, me ka oluolu no hoi, ina e hoomaopopoia, a e inu ia no hoi ua mau laau la. Aole no e oluolu pono kekahi mea, oiai e inoino ana oloko o kona kino; a ua ulu nui ae no hoi ka mai, a i kekahi manawa aa make no, a ina e malama pono ia a e inu hoi i na Huaale Naha, alaila, oia no. No ka hooiaio ia ana mai o keia mau mea, nolaila, ke hoolaha ia aku nei ka Huaale Ola a Dr. Jayne. Me ka hiki ke hooia'ku i ka maikai, a na ka hoao ana i hoike maopopo mai i ka oi o ke ola o keia laau mamua o na laau e ae, a me ka maikai no hoi o ka inu ana, a me ke ola maoli no hoi. A ina no e inu ana ia laau, aole no he mau mea i hookapuia, oia ka ai ana a me ka inu ana. Aole e ino ke waiho loihi, no ka mea, ua hanaia no a maikai loa. A ina e inu ia ua hikiwawe loa ka hehee iloko o ka pou waiho ai. Ma ka inu ana ma ka haawina liilii, he maikai loa no ka naha ana, a he oluolu no hoi, a me ka holoi pau i ke ino oloko o ka opu.
DISIPEPESIA.
(Oia ka mai ono ole o ka ai i kekahi manawa, a me ka hoowali pono ole ia hoi o ka ai iloko o ka puu moni ai.)
O keia Huaale Hoola a Kauka Jayne, he maikai loa no ka hooikaika ana ia mau oihana o ko kakou mau kino. Ina ua loihi loa ka mai ana, alaila, e hikiwawe ke oia ke inu puia ka
Huaale me ka Laau Hoomaemae Koko
a hoopau NAIO me na KOE,
A Kauka JAYNE,
e like me ka mea i kuhikuhiia mawaho o ka wahi o ka laau.
NO NA MAI MA KE AKE
MAI LENA,
MAI MA KA OPU HANAWAI.
NA MAI WELA,
KA HAALULU,
KA MAI O KA ILI,
KOKO INO,
MAI NALULU,
MAI KUNA,
MAI WAHINE, ame ka MAI HOOPAILUA.
Ua maopopo loa ke OLA o keia mau HUAALE. A o ka mea wale no i koe i ka lehulehu o ka hoao pono ia mau hua. A he maikai no hoi na laau o Kauka Jayne, no ka hoola ana i na mai
PUHA.
ALAALA,
KAOKAO, PUUPUU, PEHU,
KUNAKUNA, Hanene, Lolo,
na mai wahine, a me na mai e ae, no ke KOKO a inoino mai no i kana
LAAU HOOMAEMAE KOKO.
88-1y.