Ka Nupepa Kuokoa, Volume II, Number 37, 12 September 1863 — KA MOOLELO O ELEIO. [ARTICLE]

Help Learn more about this Article Text

KA MOOLELO O ELEIO.

HELU 2. IA MANAWA, NINAU AE LA O KAkaalaneo ia Lanikaula, "Pehea la au anei ka pono o ke akua o aahualii?" Olelo aku la o Lanikaula, "Aia no ia i ka mea i pono i ko ke'lii manao, ina no he aloha ko ke'lii i ke akua, ola iho la no; a ina hoi he huhu ko ke'lii i ke akua, alaila, e hanaia no e like me ka makemake o ke'lii; a o ko ke'lii makemake wale no ke hanaia. aka hoi, ma ka'u oihana, oia hoi ka oihana kaula, ke olelo aku nei au ia oe, 'E make o aahualii,' no ka mea, ina no e ola o Aahualii, aliala, oia no ke kipi o ka aina, aohe he kipi e ae." I ka lohe ana o Kakaalaneo i ka olelo a ke kaula, alaila, hoopuiwaia mai la konalinamanao e ka maka'u, alaila, o kona ae koke aku la no ia imua o ke kaula i ka make o Aahualii. A hoohoolo ke'lii me ke kaula i ka make o Aahualii, alaila, olelo aku la o Lanikaula i

ke'lii, "E ke'lii, e kala aku i na kanaka a pau o keia puali o Maui nei, penei ka hana ana: mai Wailuku mai a hiki i anei, e lawe mai i ka wahie ma keia aoao mai, a mai Waiehu mai a hiki loa mai i Kaanapali nei, e lawe mai no hoi ko laila wahie ma ia aoao mai, e hana ka wahie a nui." Ia manawa no, o ka hoolaha ia aku la no ia o ka lohe i na kanaka a pau ma kela ahupuaa keia ahupuaa a puni kahi i manaoia e oki i ka wahie, ia lohe ana o na kanaka i ke kauoha a ke'lii, o ka manawa iho la no ia, ua akoakoa koke mai la na kanaka me ka wahie e like me ka makemake o ke'lii. A akoakoa mai la na kanaka a pau me ka wahie, a nana iho la ke Kaula a ike i ka nui o ka wahie, alaila, olelo aku la ke Kaula i ke'lii, "Ke ike nei au, ua nui ka wahie, aka, hookahi mea i koe, o ka awa, nolaila, eia ka pono, e kii kekahi poe i ka awa, aia ka awa e kii ai, o ka awa o Kahana." Aia ia wahi iuka pono o Kaanapali, o ka awa nae o Kaanapali a pau, oia ka awa e kii ia ai e na kanaka, o keia awa nae i kiiia'i he awa hoohainu no ke akua, no Aahualii. A makaukau ka awa, a me na mea a pau i ka hoomakaukauia no ka pepehi ana ia Aahualii, alaila, hoomaka ae la lakou e pii i kahi i noho ai o Aahualii. Lawe ae la na kanaka i ka wahie a lakou i hoomakaukau ai, hele pu ae la no hoi ke'lii Kakaalaneo me na kanaka, mamuli o ke kauoha a ke Kaula. A i ka hiki ana o ke'lii, a me ke Kaula, a me na kanaka, ma kahi i noho ai o Aahualii, alaila, kamailio ae la ke Kaula me Aahualii. Olelo aku la o Lanikaula ia Aahualii, "E Aahualii, i hele mai nei au e halawai me oe, aia ko puni la o ka awa." Alaila, olelo aku la o Aahualii, "Aole o'u makemake i ka awa." A lohe o Lanikaula i keia manao o Aahualii, alaila, hooikaika loa ae la o Lanikaula, imua o Aahualii e ae mai i ona manao, me ka inu i ka awa. A i ko Aahualii ae ana mai i ka inu i ka awa, alaila, o ko Lanikaula kena ae la no ia i na kanaka e mama i ka awa, alaila, o ka mama ia ae la no ia o ka awa a nui: ua hoopiha ia ka awa i na umeke nui he iwakalua. A pau ka mama ana o ka awa, alaila, hoka ia ka awa, a pau ka hoka ana i ka awa, alaila, hoohee ia ka awa a i na apu, a piha na apu he iwakalua i ka manawa hookahi, alaila, olelo aku la o Lanikaula ia aahualii, "E Aahualii, ua pau ka awa i na apu, o ka inu wale no koe." Alaila, ala mai la o Aahualii, a hoomaka ae la oia e inu i ka apu awa mua, a i kona inu ana i ka awa, alaila hoomaka hou mai la na kanaka i ka mama hou i ka awa mamuli o ke kauoha a Lanikaula. I ka inu ana o Aahualii i ka awa, ia manawa, ua papaia na kanaka aole e lalau, hookahi wale no hana a na kanaka, o ka mama mai i ka awa. No ka mea, ua hoailona o Lanikaula ma kona ano kilokilo, a ua ike oia e make io ana o Aahualii, no ka mea, ua maopopo i ko ke Kaula manao ka la e hoohainu nei i ka awa, ia Aahualii, oia o Mohalu. Ua olelo mua aku no oia ia Kakaalaneo, e waiho ka hoohainu i ka awa ia aahualii, aia a hiki i ka manawa o ke Kapuhua. O ke Kapuhua, oia ke kapu i o Mohalu, a e noa ana i ka wanaao o Akua. I ka inu ana o Aahualii i ka awa i ka la o Mohalu ka inu ana, a o ka make ana i ka wanaao o akua. A no ka nui loa o ka inu ana o Aahualii i ka awa, mamuli o ka hookina o ke Kaula, nolaila, nui loa mai la ka ona, a i ka ona ana o ke akua, nolaila, maluhiluhi mai la oia, a moe aku la; a i ka moe ana o Aahualii, no ka ona i ka awa, alaila, kena aku la ke Kaula i na kanaka e hoopiha i ka wahie ma ka waha o ke ana. A hoopiha iho la na kanaka i ka wahie. e like me ke kauoha a ke Kaula. a piha ka waha o ke ana i ka wahie, alaila, hoopiha ia ka wahie maluna pono iho o ke ana, a pela i hooili ia'i ka wahie maluna iho a pau pono. A i ka pau ana o ka wahie i ka hooiliia, alaila, pupuhi ia mai la ke ahi, a i ka waiho ana o Aahualii i ka ona o ka awa, a halawai aku la ka wela o ke ahi ia ia, alaila, oni ae la oia, a wahi ae la i ke ana, a naha ae la ke ana, alaila, komo ae la oia i loko o ka wahie a me ke ahi, a lu ae la oia i ka wahie a me ke ahi, helelei aku la ka wahie, a no ka nui maoli no o ka wahie i hooiliia maluna iho, nolaila, lanakila ole ai oia maluna o ke ahi. Aka, ua oleloia, ua Poalua, o kona waiho ana i loko o ke ahi, a make aku la kona kino akua.

A make o Aahualii mamuli o ke akamai ame ka ike o ke Kaula Lanikaula, alaila, akahi no a waiho maikai iho la ko Kakaalaneo manao. Akahi no hoi a hoihoi aku o Kakaalaneo i na makaainana o kela ahupuaa keia ahupuaa e hoi i ko lakou wahi, no ka mea, ua make ae nei ke kipi o ka aina. a mahope mai o ka make ana o aahualii, ia Lanikaula, alaila, hoala hou mai la no ke'lii i kana hana mau o ka ono i ka awa o Waiohue, Koolau, Maui, kahi no a Eleio e kii mau ai i ka awa no ke'lii, a hahaiia'i e Aahualii. (Maanei e hoi hou mai kakou a e kamailio no eleio, ame kana mau hana ma ia hope mai." I ka manawa i hoouna houia'i o eleio e kii hou i ka awa no ke'lii; ia manawa, holo hou aku la o eleio mamuli o ke kauoha a ke'lii. I keia holo ana nae o eleio, aole oia i holo ma kahi ana e holo mau nei, no ka mea, ua maka'u loa o eleio i kela wahi, no kona alualu ia ana no e Aahualii, nolaila, mau no ia maka'u iloko o eleio. Nolaila, i keia holo ana ona, hoohuli ae la oia i kona hele na ama ka aoao ma Kona, Maui. I kona hele ana mai Kekaa aku, a huli ma ka aoao Kona o Maui, hele aku la oia a hiki i Honoaula, alaila, halawai oia me keia wahine uhane, me Kelekeleiokaula. O keia wahine uhane i oleloia o Kelekeleiokaula kona inoa, he kaikamahine hou no oia, aole i ike i ke kane, aka, no kona mai ana a make, nolaila, hele mai kona uhane a halawai me eleio ma Pohakuulaula : aia ia wahi mauka pono iho o Puumahoe i Honua-ula--a ike aku la o eleio i keia wahine maikai e noho ana i ka puuoioina, kuhi aku la no o eleio, he wahine maoli no keia ; aole ka! eia ka he wahine uhane. Aka, i ko Eleio ike ana aku nae i keia kaikamahine, aole o kanamai o ka wahine maikai, a halawai kino laua nei, he maka no he maka, he waha no he waha ; alaila, aloha aku la no o eleio ia ianei, aloha mai la no hoi kela ia Eleio. Alaila, ninau mai la o Kelekeleiokaula ia eleio, "E hele ana kau huakai i hea?" Hai aku la no hoi o Eleio, "E hele ana au i ka awa no kuu alii." Alaila, ninau hou mai la no hoi o Kelekeleiokaula, "I hea kau awa e hele nei." Hai hou aku l ano hoi o eleio, "Aia la ma Koolau, i Waiohue." Alaila, olelo hou mai la o Kelekeleiokaula, "Ua loihi loa kau hele ana mai nei maanei, aia ae la no ke alanui kokoke loa ma o ae o Wailuku, a ma Hamakua ae a Keanae, a Wailua, a malaila ae o ka hiki no ia i Waiohue, aka, maanei ea, ua loihi loa." Alaila, olelo aku la hoi o eleio, "Ua maa no au e hele mau nei malaila, a ua alima paha a'u hele ana ma ia wahi, aka, no kuu alualuia ana e ka akua o Koolau, e aahualii, a mai make au, e ole ke kaula o molokai make ai ua Akua la, a ua make oia, aka, o kana mau hana, ua kau wale mai nei no ka weli ia'u; nolaila, kuu mea i hele mai nei ma keia aoao ma kahi aole i heleia eia. Alaila, pau ae la ko Kelekeleiokaula manao, a olelo aku la nae oia ia eleio, "E ia ae no ka awa kokoke la, o ka awa a kuu makuakane, e hoi no kaua alaila, huhuki i ka awa, a nui ka awa o ko haku, alaila hoi, i noho no ia a pau ka awa kii hou mai no, ua ike iho la no ia waena, eia ka hewa, o ko hookolo ae ia makou, he hele mai no kou a ka awa, huhuki no a hoi." Alaila, olelo aku la o eleio ia Kelekeleiokaula. "Eole e pono au ke uhuki i ka awa o kuu haku ianei, no ka mea, aole e inu kuu haku i ka awa o na wahi e ae, aia wale no o ko Waiohue, i Koolau ka awa, oia wale no kana awa e inu ai. Ina hoi ha he inu i ka awa o na wahi e ae, i na no hoi ua ko koke ia aku no hoi ka awa no Honokohau, a me Kaanapani a puni, he awa kokoke loa ia, aia no ka ia ala awa makemake o ko Waiohue i Koolau." Alaila, olelo hou mai la o Kelekeleiokaula ia Eleio. "I inu ole hoi paha ko haku i ka awa o na wahi e ae, i kou hoi aku no hai, aka hoi, ina no hoi paha oe e olelo aku ana no Waiohue no keia awa, aole no paha kela e hoole mai." Alaila, olelo aku la o Eleio. "Aole e nalo ka awa o na wahi e ae ia ia, aole no hoi e nalo ko waiohue awa ia ia, no ka mea, ua maa kela i ka ona mau o ka awa o Waiohue, a ina e lawe ia aku ka awa o na wahi e ae, aole oia e ona iki ana, alaila, o ka hoole mai la no ia, me ke kena mai no e holo hou mai no au i ka awa i ka po."

i A pvj ka }au3 karr;3i'.o ~r.a ma ka p-Ju c;c\-v". o Pc-hakji3uU. hoi p.i a*j h »:a uh-\ne o Kelek^i-eir.kauia*Eieio. a r.:ki i n!ar»u', r hni ai i knlii o Keiefc?i?i--kv -i rr.<» kona rmu mnkua. Alaib. ok-lo • ae ;a ka uhane Kes>k«?ieiokiuh h Elein. •• KiiiO e kipa kaua ma ka uhale o makou e a» ; : i -o n :rv n'*. 3;riila, heie i k:i a*»va oko hak-i." A' tk j ia o Eieio, "Ae ? he kanaka no i:r;f ko oukou ha]f." A " vku a no hoi o Ke}-'ke!eiok*.*ia{a. " A* • '. ti :iw3 no o kuu makuakane, a me ka •-va!.'.r.e hoi." A 3ii3 ninau aku }a o E]rio. ia Keieke:e;c k:-.uin. "Aia i h- a kou makuakane O;. ;oaku !a o Keiekeieiokaula, " Aia ko'u mak-i-'ikane iuka i ka inihiai me na kana-: \a <> nnkou a p-ui." () ko !nua nei hele aku !a no ia a hiki i k:j puuoioina mnuka ona haie o lakou. •ilaiia, ik'* jK)rio aku !a o Ele;o t ko iakou , >. ■>. M ka nina. k:hi i ku ai na hah» o i»"k:ui!a r::e na wakua or.a, aia no o Lua--1 :ua ia wahi i Kahikiuui. In iaua n» i '• noho nna i ke oioina, kuiiikuiii aku ia o Keiekeleiokaula i na hale o 'nk' U ia Eieio, •• fna oe e heie a haie !a <n. alaih. o ka wahine no nuaiK-i e noho ana noko o ke!a haie !a, o kuu makuahine ( ii'i ia, ainila, aioha aku no auanei oe ia ia,a nar.a hoi ia e aloha niai in oe ; a i ninau tijai auan'.u ke!a ia ne, nlniln, e o!e!o aku oe ia ia p"ri"i. ' Kai kn he!e pu ana mai nei mei ko'u hoa liele a hoi ae !a no ia i kona \vah>,'; a nana nuauni ia e ninau mai, 1 Aia i heaj kou hoa hHe V Aīnila, e ole!o aku oe, • Aia i j ke!a puo-a ia i koino aku la !a,' a!ai!a, nana I ia o ae mai ia oe, a nana no hoi ia e hai inai ia oe i kuu inoa, a i kena mai ia oe e ai. a'iaila, »• ai no oe a mnona, ku ae no kamalu>h\ i ka huakai i hele mai ai i ka , , !ojhi." Ia laua ii»>i e kamaiiio ana ma ka puuoioi- ! n i o Lualailun, akahi no a hoomaopopo iho !a o Eieio, ho wahin»' uhane ka keia a laua ; e kamailio pu nei. Aka, inamuli oke ka- 1 uoha a k»>ia waliine uhane e heie o Eieio e ai, ua av aku no o Eleio i ka hele e ai. Aka, ninau mua aku la nae o Eleio ī ua i wahine nei,—" Ina paha wau e hele a hiki ij ka liale o oukou, pe!iea la auaneiau e olelo nku ai i ko makuahino nou i manaoio maij ui k'-ia ia'u, o oe io no ka mea nana i nlnkai mai ia'u, a ike ai ko makuahine ia'u." Alaila, oleio aku la o Kelekeieioknuia. •' Ina oe e heie a luki i kuu makuahine, n i| ai oe a maona, alaila, e oieio aku oe i kuu; makuahine e iikt> me na oielo a kaua i kamailio mua a«> U'>i." Ae aku la no hoi o El.mm. •• A-." {.iole i i»tu ) I