Ka Nupepa Kuokoa, Volume II, Number 33, 15 August 1863 — Page 2

Ka Nupepa Kuokoa.

Pane no na Palapala.

{this section not legible on microfilm]

Ka Nupepa Kuokoa

HONOLULU, AUGATE 15, 1863.

UA ike iho makou me ka puiwa, ma
ka manao pepa, o ka Commercial Advertiser,
i ka manaoia op na poe Hawaii nei. he poe
no e hiki ole ana ke ao ia i ka olelo Beri-
tania, no ke ano oolea loa i ka pane ana i
kekahi mau huaolelo, a no ia oolea, ka
mea e hiki ole ai i ke alelo Hawaii ke
kamailio, a ke ao ponoia hoi ma ka olelo
Enelani. I mea e ike ai ko makou mau
makamaka i kekahi o na olelo a ua pepa'la,
na unuhi iho makou i ua olelo malalo nei.

"A heaha la ka pomaikai o keia hoolilo anu
i ke dala a me ka manawa? O keaha la Uu
nui o na heiki, e hoopomaikaiia ana ma ka
hele ana i keia mau kula, aole nae makou e
olelo ana, ua poholo pu loa keia mau kula
ma ka olelo Beritania, no ka mea, he hoo-
kahi no iloko o ko kanalima, a he hookahi
paha iloko o ku iwakalua, i hiki ke hoonoho
ia ma na Halekuai, a iloko paha o kekahi
ohana o na haole, no ka loaa anu ia ia o ka
ike i ka olelo Enelani. A ma ia kumu no
hoi e komo ai kekahi mau keiki iloko o ke
kula Alii, a me ke kula o Kapunahou.
Aka. o ka hapanuia o keia mau keiki e po-
hoana, manuia o ka pomaikai ana ma ka he-
le ana i ua mau laila Enelani nei, pela ko
makou manao. No ka mea, he mea mau,
ua haalele nui loa lakou i ku lakou olelo
ponoi, a no ia mea, ua hiki ole ia lakou ke
heluhelu maopopo, a kakau hoi me ku polo-
??? a he nui wale no hoi ka poo i noho he
mau makahiki he lehulehu wale, i ike ole i
ka Helukakau, a me ka Palapala Aina."

Aole makou e olelo ana, ua oiaio ole kekahi
o na mea i oleloia maluna, aka, ke manao nei
makou, ina ua ike ole ua haumana i aoia
iloko o na kula Enelani e noho nei, aole no
ko lakou hikiole ke aoia, aka, no ka hawa-
wa no. a me ku hooikaika nui ole o na ku-
mu ma ke ao ana, a o kekahi kumu nui, o
ka maopopo ole o na kumuao i ke ano o ke
ao ana i na keiki Hawaii i ka olelo Enelani.
A ina e loaa na kumu akamai, e manao nui
ana iloko o lakou iho, e hooikaika ma ke ao
ana i na haumana Hawaii i ka olelo Berita-
nia, alaila, aole o makou wahi kanalua iki i
ka hiki ana i na keiki Hawaii ke aoia i ka
olelo Enelani, ma kona mau ano a pau. He
hiki ia makou ke kuhikuhi ae i na keiki he
lehulehu wale i aoia i ku olelo Enelani,
iloko no o na kula i hiki ke olelo pololei lou
i ka olelo Enelani; o keia poe a makou e
ololo nei. he poe no ke kulana makaainana.
Ua hiki ia makou ke hoopau aku i ke kuhi-
hewa o ka mea nona ka manao i hoopukaia
ma ka nupepa i hai muaia ae nei maluna,
ma kana mea i manao ai he mea hiki ole
loa no ke aoia ku olelo Enelani i na keiki
Hawaii, oiai hoi he mau kaikamahine keka-
hi i hiki ke olelo ma ka olelo Enelani,
me ka malama poho i na rula pau o ka
noho maikai ana i oi ae mamua o na wahi-
ne o na aina haole mai, A pehea ? aole
anei lakou he poe mo na alelo Hawaii?
Aole anei keia he hoike kupono nana e ho-
oia mai i ka hiki no i ka poe Hawaii nei ke
aoia i ka olelo Enelani, me ke kaumaha ole?
Ke olelo nei makou, he hoike hiki ole keia
ke kipeia mai, no ka mea, ke kukilakila nei
ku oiaio imua o na mea a pau. A ke noho
nei makou iloko o ka manao ana, ua hoohaa-
haa loa ia ke kulana o ke kanaka Hawaii e
ka mea nana i kakau na olelo e hoole ana i
ka hiki o keia lahui, ke aoia ma ka olelo Be-

ritania; a ina aole pela, alaila, ua kakauia na
manao i oleloia, me ke akaka ole o ke ano o
ke kumu manao i ka mea nana i kakau, a i
ole ia, alaila, ua ike ole no ua mea la, i ka
naauao hohonu e moe hoopoio mai nei ilo-
ko o ka lolo Hawaii. Ua hoakaka'e la ma-
kou i na hoike e maopopo ai ka hiki o ka
olelo Enelani ke aoia i na kanaka a pau o
keia Lahui : a ke makemake nei makou e
hoike aku i ke ano o ke kumu e kupono ai
ko lilo i poe nana e ao aku i na keiki opio-
pio o ko kakou nei mau aina. A penei ke
ano o ua poe la i pono ai ke noho kumu.
Aia o na kumuao, i akamai ma ke ao ana
ma na mea o ka naauao, a me ke ao pu hoi
i na ano o ka noho ana, aole ma na buke wale.
aka, ma ka hoikeike ana ma ka hana. i na mea
i aoia ia lakou iloko o na buke. a he mea hoi e
hoohui ana ia ia iho me kana mau hauma-
na, aole ma ke ano kumu ao wale no, aka,
ma ke ano me he makua la. Aole o ka poe
e noho wale ana no na ka ihiihi kumu, me ka
manao ole ma ka hooluolu ana'ku i ka ma-
nao o na haumana. A ma ua loaa keia ha-
awina i kekahi mea. alaila, oia ka mea ku-
pono ke lilo i kumu; a nana no hoi e hoike
mai i ka hiki pono loa i na olelo o na aina e.
ke ao ia i keia lahui. Ua like no ke ano o
ka olelo Enelani, me ka olelo Latina, a ke
noia nei ka olelo Latina ma ke Kula Nui Ka-
tolika ma Ahuimanu, a ua lohe mai makou
ke holo nei na hana ma ia kula, a aia la ma-
hea hoi ka mea nana e keakea mai i ke ao ana
i keia lahui i ka olelo Enelani. A nolaila.
ke kahaha nei makou i Kahi i loaa mai ai o
ka manao o ua makamaka nei o makou i
olelo ae nei.

Ua mahalo makou i na olelo a ka Adver-
tiser, no ke kukuhi ana i mau kula hanai, a
ilaila, o aoia'i na poe keiki Hawaii i ka olelo
Beritania ; he mea no ia e hooholo mua ai i
ke ao una i na haumana, a iloko o ko makou
manao ana, ina e kukulu ana ke aupuni i
mau Halekula Haole, ma na apana a pau
o keia aupuni, alaila, nole no e nele ana ka
hookuiia mai o ia mau hana e ka pomaikai,
ma ka hooholo mua ana i ka naauao iwaena
o keia lahuikanaka. A ua huipu ko makou
manao ma ka nupepa Polunesia, oia hoi ka
mahalo i ka hookaawale ana i na kula keiki
kane, ame na kula kaikamahine, a ko hoo-
koia nei ke kanawai e pili ana i ka hookaa-
wale ana i na keiki kane ame na kaikama-
hine, i hooholoia iho nei e ke kau Ahaolelo
o ka M. H. 1862. e ke Kahukula o Lahaina,
a ke hoomaka nei ke Kahukula o Honolulu
e hanu pela. A he nui ko makou makema-
ke e lilo keia hana i hookumuia e keia umu
Kahukula, i kumu alakai na nu Kahukula e
noho nei ma na wahi e aku.

O ka mea e mau ai keia lahuikanaka, o ke
aoia mai o a o i na mea e naauao ai. a e
ike hoi i ko ano o ka noho pono anu, me Uu
malama hiipoi i na kanawai a pau o ka MEA
MANA LOA. Ua ike no makou he ilihune ke
aupuni nei; aka, ke manao nui noi makou,
he pono ia ia ke aie i mau haneri tansani da-
la, a lona, alaila, e kii aku e wae mai i na
keiki ano maikai ma na apana a pau o keia
pae moku, a hiki ka nui i ka akolu tausani
alaihi, e hoolimalimaia i mau kumu maikai.
a e hanaia hoi i mau Hale Kula Hui no ia poe
keiki; a e aoia lakou a pau ma na mea o ka
ike, a me na mea hoi e pono ai ka noho ma-
lama ana; a e ao pu ia lakou ma ke ano
kaumaha loa o ka noho pono ole ana, me ke
kuhikuhi aku no hoi ia lakou i ka hopena
weliweli o ka poe hewa, ma kela ao. Alaila,
ina e komoia iloko o na haumana ka manao
hiki ke ike aku a ke ana'ku hoi i ka hopena
weliweli nui e hiki maiana ma kela ao. alaila,
na iu iko ana, a me ia hiki ana ke ana aku
i ka pilikia e iliia mai ana iluna o ka poe
hana pono ole, e hookomo mai i ka maka'u

iloko o ua mau haumana la, me ka hoeueu
mai hoi in lakou e hele ma ke alanui o ka
pololei, me ka hiipoi hoi i ka pono malama i

ko lakou iho, a me ka ka poe e mai 1 waiho ai

me lakou. Aia a lako lakou i keia mau mea,
alaila, hiki ke hilinaiia, a hiki hoi ia lakou iho

he lawelawe i na pono A pau o ko lakou aina
nei. A ina e aoia na tausani keiki ekolu a
hiki i ka makaukau ana, alaila, i ko lakou
wa e hoi aku ai i ko lakou mau wahi ponoi,
ma kela u me keia apana o keia aupuni,

alaila, e lilo ana lakou i poe naauao a mai-
kai, (e lilo ana o ia poe na elite) no ko lakou
mau wahi, a wa lakou e hoolaha'ku i na mea
i aoia ia lakou, ma na apana a lakou i noho
ai. A ma ia mea e lilo ai lakou i poe alakai,
a i poe hoi e hoopiliia'ku ai e na poe e noho
pu ana me lakou. E like me ka ipukukui,
ua hoopiha kakou ia ia i hoolaha'e oia i ka
malamalama iloko o ko kakou mau hale ; a
pela keia, ina e aoia kekahi a ike i na mea
a pau e maikai ai o ka noho ana, alaila, e
malamalama ana ka poe e noho pu ana me
ia, no ka mea, e ike ana lakou la i kaiala
hana maikai a hoopili aku.

Eia hou no keia kumu e holopono ole ai
ka naauao me ku huipu me ka maikai o ka

noho ana, ame ka maka'u hoi i ka hewa.

Pehea la e hiki ai ke hoopauia ia mea ? Ke
manao nei makou, ina e ao pu ia ka pule, a
me ke ano o ka noho hoomana ana, iloko o
na Halekula, alaila pono; a pela hoi e uluhia

ae ai ka manao maka'u hewa, iloko o na poe

opiopio a pau. Aka, he mau kue no kekahi
no ia mea, oia na makua mea keiki o keia a

mo keia aoao hoomana e noho nei iwaena o
kakou. I mea paha e pau ai ia pilikia, eia
paha ka pono? Ma na kula a pou e noho hui

ai o na keiki o na aoao hoomana kue, alaila,

e hookaawale no i na wa e pule ai o kekahi
poe ame kekahi poe, a pela e hana likeia'i.
a he pomaikai loa no hoi ke kaokoa o ke ku-
la i ka poe o kekahi aoao hoomana wale no.
He mea no nae i maopopo ia kakou a pau,
mu ke ano o ke no ana a na aoao hoomana
a pau. no na mea e pili ana i ka noho ana.
ua maikai no mai o a o. Aia wale no ka
holo o ka oihana hoonaauao maanei, a hui
lokahi na poe a pau o kela ame keia aono
hoomana, a hopu like i ka huiia me ka onou
aku i ke kaa e hiki ai keia aupuni i ka naau-
ao ; me ka hoopau hoi i na manao li-lili a
ku-e-e kuloko. E hoomanao kakou e na
makamaka, he mea nui ka naauao, a oia
wale no ka moa nana e hoomau mai i ka no-
ho ana o keia lahui kanaka ma keia papa
honua maikai, a wahi hoi a Riselu (Riche-
lieu.)

"Malalo o ka malu o ke kanaka i oi mau ke koikoi.
Ua oi ka mana o ka hulu kakau mamua o ka pahikaua."

E kamailio ana no makou no ke ano pono
o ko ao ana i na kaikamahine, i keia
pule ae.

NA MEA HOI O HAWAII NEI.

* E halawai ana ka Hui Paio o Hono-
lulu ma ka hora 7 1/2 o keia ahiahi, ma ka Hale
Poaha, ma ka Waiahao.

PAI HEWA. — He Elima Keneta ka uku
i no ka laina hookahi o ka Olelo Hoolaha, aole
Elua, e like me ka mea i paiia ma kahi
i manao ma kahi o na Mea Hou o Hawaii
nei, i ka pule i hala iho nei.

MAKE I KA MOANA. — Ua make emoole
kekahi kanaka ohua, maluna o Neke, mai
Hawaii mai nei, i ke ahiahi iho nei o ka
Poaha. He kanaka kumakahiki ua mea la
i make, no Kaupokuea.

AHAHUI ALOHA. — Ua hiki mai kekahi mo-
olelo no na mea e pili ana i na hana a ka
"Ahahui A!oha.," ma ka la 31 o Iulai iho
nei, ua minamina makoa i ke komo ole ana
i keia pule. no ka mea hoi, ua komo mua
mai ka na poe Hui Laikealoka. A keia pule
ae paiia'ku.

MOKU HAWAII HOU. — Ma na moku i ku
mai nei. na hiki mai ka lono i-o makou nei.
ua hooliloia ka moku Amerika Hudesona i
Kiapa, a na kapaia kona inoa o ka Hae Ha-
waii. E holo mai ana ia i keia mau la iho,
a, e komo ana oia ma ka helu o na moku
Okohola Hawaii. No Wilcox, Richards,
& Co., ua moku la.
E HOOMAOPOPO. — E hoomaopopo oukou e
na makamaka, e holo ana kekahi moku ma
na mokupuni o Fatuhiwa, ma ka lu 22 ae
nei o Aukake. E na makamaka a me ka
poe no a pau i pili aloha i ka Misina o
Fatuhiwa, he wa kupono loa keia no ka hoo-
una ana'ku o na wahi palapala, a me na pu-
olo hoi. i na makamaka o kakou e noho mai
nei. e hookauwa, ia lakou iho, no ku pono o
ka lahui pegana e noho nei ma ia mau mo-
kupuni. ————
HAIOLELO. — Ma ka Poakahi ae noi o Au-
gate 17, i ka hora 7 1/2 o ke ahiahi, e poolelo
ana Ka Mea Hanohano W. W. F. Synge ma
ka Hale Hookolokolo ma Honolulu ; a o ke
i kumu manao e pili ana i kekahi poe akamai
o keia Keneturia, o ia o Sir Walter Scott,
Wasinetona Irving, Charles Lamb, ame ke-
kahi poe e ae. O ka uku o ka poe e make-
make ana e hele e hoolohe, he $1.00. a he
hapalua iho ka uku no na keiki e hele nei i
na kula aupuni. O na lonu a pau o ia ha-
lawai ana e haawiia na no ka "Halemai o ka
Moiwahine." He hiki ke kuaiia na pala-
pala komo, ma ka Halekuai Buke o H. M.
Wini, kahi o Kakela me Kuke, Von Holt &
Heuck, ame kahi o A. S. Cleghorn (Ake.)
E hoomanao e na kanaka Hawaii i mahele
iki i ka olelo haole, a e hele koke aku e hoo-
lohe. Elua pomaikai e lona ana ia kakou
ma ia hele ana — oia hoi Ua lealea o na pe-
peiao i ka hoolohe, ame ka haawiana'ku hoi
ma ia auwaha, i ke kokua no ka "Halemai
o ka Moiwahine," kahi e hooluoluia'i o ka
Hawaii nei poe pilikia, a nawaliwali no hoi.
E hele ! E hele no — e.

La hoihoi Ea.

I KE KUOKOA Aloha oe: — Ua hoomakaukau
iho na Wharf boys (oia na keiki uapo.) e ma-
lama i ka la 31 o Iulai, i wahi ahamoa luau,
aole no hoi he poe waiwai o keia poe, he
poe ilihune no. Aka, no ke aloha, a me ka
piha i ka olioli, a me ka makemake e mala-
maia ia la nui o ke Aupuni, no ka mea, ua
noho keia Aupuni a me ka Moi Kamehame-
ha III, a me na makaainana, malalo o keka-
hi aupuni e aku, me ke pio iloko o kekahi mau
malama, aole nae me ka pu, aole no hoi me
ka poka nemonemo, ke kumu o ke ola hou
ana mai, a hoihoi hou ia mai ke ea o ka ai-
na, iloko o ka lima o ko kakou Moi i hala
aku la i ke ala hiki ole ke hoi hope mai, aka,
ma ka waha o kona mau haipule i loaa ai ka
lanakila, e like me kana kauoha i kona mau
makaainana, mai Hawaii nui o Keawe, a
Kauai o Mano. E pule oukou i lanakila mau,'
e like me ka olelo a Davida, ma ka Halelu.
"He pakaua ikaika ka inoa o Iehowa," ma-
laila i holo ai ka poe pono a lanakila iho la;
aka, ua hiki ilihune no ia makou ilihune ke
alakai i keia malama ana i kekahi mau la
nui o ke Aupuni ma kahi o ka lanakila mau,
a mau aku, a mau loa aku ka pono o ka aina

iloko o ka poho o ka ??? o ka kakou Moi e

noho nei me ka hanohano loa.

LANAI AHAAINA.

Ua kukuluia, ka lanai ahaaina ma Keawa-

iki. ma kahi o ke Kanikela Amerika. 100

kapuai ka loa. 48 kapuai ka laula, ua kuku-
luia me ka pualii nui o ka hana ana. iloko o
kekahi mau minute pokole loa, hoio maoli
no ka hana ana no ka piha i ka olioli a me

ke aloha; no ke kokoke ana mai o ia la.

KA! HUAKAI I KA HORA 1 O KA PO.

I na kanaka a pau o ke kuianakauhale e

hiolani ana ma ko lakou Home oluolu, o ka .

po o ka la kanakolu o Iulai, o ka hora 12

paha ia. ia wa, lohe ia aku la ke kuupau

ana mai o ke kani o ka hele o Wainee. e

hoolele mai ana i kona leo hoohenehene ho-

olailai, e hoolaha ana i waena o ke kulana-

kauhale o ka malu ulu o Lele; me he mea la

e hoala mai ana i na laia a pau o ka Hui

Laikealoha, e naue aku e haawi i Uo lakou

aloha i ka Mea Hanohano P. Nahaolelua.

oia ka hora 1 o ka po. o Ua hora mua no ia

o ka la 31 o Iulai, hiki ka huakai o na wharf

boys, malaila i haawi aku ai i ko aloha puu

wai pumehana ia ia, a me ko Aupuni, no

kona la i ola hoa ai, a kau kehakeha hoohu-

elo hou ka Hae Hawaii i ka lewa, e hooka-

palili mau ia aua e ka hanu mau o ka honua

e hoopuni anu ia ia iho; i ka huakai i hiki

ai malaila, lohe ia aku na leo olioli e hulo

ana malaila.

A mahope ka hulo ana aku o na boys,
i na Luna Aupuni o ko na aina e. a mo na
Luna Aupuni o Hawaii nei, a me na Kahu-
napule o na ano hoomana; pela no ke kai
huakai ana o ka huakai a pani ka malu ulu
o Leie i ka naue ia, a ao ia po, i na kukuna
o ka ia e kuehu pau mai ana i ko kahiko i
lona ia ia, e omeo ae ana i ka ili hualala, a
aia hoi, ike ia'ku la ka moku Kilauea, e ho-
lo haaheo mai aaa i ka ili kai o Pailolo, a
me Naehehe, ia ia no e hookokoke mai anu e
ku mai, aia hoi, lohe ia'ku ka leo o na Ka-
pena waapa e hookani mai ana i ka ulili
no ka holo aku i kai, he 10 a keu aku na
waapa i holo aku e haawi i ke aloha i na le-
hulehu o na kanaka e kau ana maluna o
Kilauea; ka waapa mua Suledana, a maluna
o ia waapa ka Hae Hawaii e welo ana, a me
ka hookani pahu, a me ke puhi ohe. A ma-
hope mai oia waapa, kekahi mau waapa i
kahikoia i na Hae. ua holo kai lalani like
mai no hoi ua poe waapa nei me ka manao
e poai ia Kilauea a puni, ia holo poai ana o
na waapa a kaa ma ka aoao komohana, ha-
awi ia ke aloha hulo, elua hana ana pela ka
poai a puni a hoi mai no hoi me ka lawe ole
mai i kekahi ohua a me na ukana, me ka
hookani mau no hoi i na mea kani, e hoo-
kawewe ana hoi i ka ili kai o Keawaiki. Ia
huli nana ana mai ia uka, aia hoi, ua hele a
le-u a muia ke one lailai ka ua mea he hai-
amu uluwehiwehi i ka ua mea he kanaka,
o kela ano keia ano, a me na hoohololio o ka
"Hui Aloha" e kiai ana i na mea kani a
lakou, e manao ana paha e hooiliia mai ma
na waapa, aole nao, hiki na waapa i kaho-
nua, lele aku kekahi poe i uka, hoi hou mai
kekahi poe i ka moku e lawe i na haole iuka,
a o ka Lunakanawai o ka Aha Kaapuni
kekahi F. W. Hutchison. a pau ka lawe
ohua ana o na keiki; kahe mai na luna e hoi
aku kela mea keia mea ma ko lakou wahi

no ka hoomakaukau no Ua hele huakai ana.

KAI HUAKAI 1 KA LA 31. MA KA HOKA 9.

Hele ae na lala a pau o ka hui e hoakoa-
koa ma Haukipila (Halemai.) ma kahio

Peta, malaila kahi o ka waapa i waiho ai i
i mea na ka huakai e hana ai no ke kai hua-
kai ana, ua kahikoia i na maile a me na lau
pala, a me na anini hoomalamala i ka poe e
kau ana maluna iho o ka waapa holo honua.
e bulaheke ana lakou, o ko lakou nui 5, o ka
i lima o lakou he kia hooponopono i ka hoe
uli, ia hoomaka ana e kauo aku, ia wa, hoo-
maka mai la na luna kai huakai e hookani
mai i ka ulili kai wawae no ka hele ana.
! Penei ka hoonoho ana o ka huakai, o ke
kaawai mamua me na keiki himeni 6, i hoo-
pihaia i na leo anuunuu kolonahe e hoene
hoolai ana, me he leo ala no ka Oo kani ku-
amauna. o na keiki hookani pahu, a me ke
keiki puhi ohe. o lakou mamua o ka huakai;
a mahope iho o lakou ka huakai holoakoa me
na aahu holookoa mai luna a lalo. i hoono-
ho ia elua laina e huki ana i ka waapa, i
uhiia na a-i i na apana eleele i hoopanio ia,
o ko lakou mau papale. he mau papale pua
ko i hoonihonihoia, a mahope mai no o ke
kaa ka huakai wahine i uhi ia no i na aahu
holookoa e like me ko mua, he nahenahe
hoopuakea i uhiia na pulima i na apana
Vereveta eleele, me na papale pua ko, i ka.
hiko ia no i na lipine Veleveta eleele, a
me ka ulaula. A mahope mai o ia huakai na
kane i hoouhiia i na aahu ano like ole. o kela
ano keia ano, iloko o keia hele ana ua maluhia
loa, hookahi wale no mea hoolohe o ka ulilia
na luna; no ke ku a me ka naue aku, a hiki i
kahi o ka lanai paina. Ia hiki ana malaila,
o na keiki a pau, lilo i poe kuene nana haole
hanohano, a me ka poe makaikai, o na ka-
naka maoli o ka aina hanau ; ua hoonohoia
na papaaina eha, ma ka aoao Akau. ma ka
aoao Komohana, a ma ka aoao Hikina, a
ma waena o ia mau papaaina ka hae, elua
papaaina a na haole, a elua a na kanaka,
i hoopiha ia i ka ai kupono no ka ai ana, e
hoolawa ana no ka makemake.
Iloko o ka wa e paina ana o na haole a
me ka lehulehu, ku mai la o T. P. Kamai

e haiolelo ma ka olelo Beretania, e wehewe-
he ana no na mea e pili ana ia la, na ka
hoihoi ana mai o ko Ea o ka aina, e like me
ko Amerika; a mahope iho ona, ku mai o G.
Kanuha, e halolelo ma ka olelo Beritania.
no na mea e pili ana no ia la; no ka haule
ana o ka Hae Hawaii ilalo, a me kona kau
hou ana e welo hoolai ana. A pau kana.
ku mai la o D. Baldwin. Kahunapule, a we-
hewehe mai oia ma ka olelo maa ia kakou,
e hai mai ana no ka mahalo no ka hoomanao
ana o na keiki o ka uapo. no ka la hoihoi
Ea, e like me ka noho pio ana o keia aupuni
malalo o Beritania : me ka hoomanao aku i
ka mea nana i hana i ka lani amo kahonua.
Pau kana haiolelo ana. ame ka paina ana o
na makaikai, alaila. hoomaka aku ia na kei-
ki e kai huakai aku iloko o kekahi wa poko-
le, i hiki ai i na kuene ke hoomakaukau no
kekahi mau mea ai, na na boys, ke hele lakou
a mahope hoi mai, ua makaukau ka papa
nina no ka ai ana. Ku mai o N. Hema o
pule no ka ai ana, paina iike na keiki a pau
mai uka a kai, ua hoolakoia no a makaukau
i na mea a pau no ka ai ana.

la wa. hiki mai la kekahi hapahaole, o
Labati kona inoa, haiolelo mai la ma ke ano
mahalo i ka hana ana ame ka nani, ame ka
maluhia hoi, no ka mea, aole i ikeia kekahi
wai ona maluna o ka papa aina, he wai hui-
hui wale no ka mea ikeia. A nolaila, e mau
loa ka pono o ka aina i ka pono, a mau loa
ka pono o ka Ea o ka aina i ka maluhia. a
mau aku, a mau loa aku i ka lanakila mau;
ia wa, ku like ne la na boys a pau iluna, hoo-
ho like mai la me ka olioli: a huro mai la,
huro ! huro ! "Ua mau ka lanakila ana."

Ia wa, lahui like iho la na keiki a pau i
na pa ame na bola. a uepa liko iho iluna o
ka papa aina. aole i Uoo kekahi pa, a bola
hoi. maluna o na papa aina la. No ke aha
ka hana ana pela, no ka ona paha ? Aole ma-
kou i onaia o na wai mulea : na ona makou
i ke aloha ame ka olioli no ka la i noinoi
houia mai ai ke Ea o ka aina i ka lanakila.
A mahope iho, o ka naue aku la no ia o
na keiki i kaulele lio, a mahope mai oia mau
hana ana, ua lulu moni no ua poe keiki la
no na Misina o na aina e. oia o Fakuhiva.
ka loaa ma ia lulu ana $24.50. E haawi
aku i ke aloha i ko kakou hoa'loha ia Rev.
S. W. Kauwealoha, e noho ana iwaena o na
ilio hao he Riena, e hoolana kakou a puu
ma na hana pono; i maluhia ai kakou a pau
ma ka pono o ke aupuni o ka honua, ame ka
pono o ke aupuni o ka lani. Me ka mahalo
i na hoa. S. W. K. H. LAIKEALOHA.

Kea??????, Lahaina, Maui, Aug. 8, 1868.

Haiolelo a Kauka G. P. Judd,

MA KA AHAAINA 31 O IULAI.
MA KAHOLALOA.

He iwakalua makahiki i hala aku nei. pu-
ka mai o Kauikeaouli mailoko mai o ka pu
o Kanaina; oia me Kekuanaoa, Paki, Keo-
niana. Kanoa, Kivini, a me kahi haole no hoi
ana maluna o na lio ; a holo uku la ma Ku-
laokahua.

Malaila o Adimarala Toma, ame kona pu-
ali koa, ame na pu kauo kaa, ame kona nani
a pau, malaila na 'Lii opio, ame ka lehulehu
o na kanaka maoli ame na haole, e kakali
ana i ka hiki aku o ke 'Lii.

A hiki aku. o ka hele mai la no ia o Adi-
marala Toma. e paa ana i ka Hae Hawaii
ma kona lima. Lele ke 'Lii ilalo ame kona
poe a pau. hele mai ka Adimarala a wehe
mai la i ka Hae i ka makani, a haawi mai ia
Kauikeaouli ma ka lima o kona paa Hae.
Ia wa, kani mai na pu kauo kaa he 21, he
aloha i ka Hae, a hukiiia ilalo ka Hae Be-
ritania ma Puowaina, a hukiia hoi iluna ka
[lae Hawaii, kani na pu he 21 o Puowaina,
a hukiia ilalo ka Hae Beritania ma ka Papu,
a hukiia ka Hae Hawaii iluna, kani na pu o

ka Papu he 21, kani na pu o Carysfort he 21,
na pu o Dublin he 21, na pu o Hazzard he
21, ame ka moku Amerika o Constellation
he 21, a pau ia, kani na pu kauo kaa he 21,
no ke aloha i ka Moi.

Ku poai mai Ia na koa Beritania a puni,
e aloha ana i ka Moi, a pau ia, hoi ka Moi i
ka hale. A i ka hora 3, hele nui ka Moi a
me kona puali koa, ame ka lehulehu kanaka
iloko o ka Halepule ma Kawaiahao, a hoo-
maikai aku la i ke Akua uo kona lokomaikai
i kona hoihoi ana mai i ka Ea o ka aina.
1 ka hora 3 o ia la, holo ka Moi maluna

o Dublin, i ka ahaaina a ka Adimarala, u ike

o Carysfort i ka hae o ka Moi ma ka waapa,
ki ina pu he 21. pela no o Hazzard he 21 pu.
pela no o Dublin he 21 pu ; a pela no hoi o
Constellation he 21 pu.

A pau ka ahaaina ana ma ka moku, hoi i

uka ka Moi ame kona poe. hookani hou o
Dublin he 21 pu, o Carysfort he 21 pu, o
Hazzard he 21 pu, a o Constellation he 21 pu.
1 kekahi la aku, hanaia ka ahaaina ma Lua-
kaha na ka Adimarala, a hooholo o Kauike-

aouli. e lilo ka la 31 o Iulai, i la nui no ke
aupuni ame na kanaka.

No ke aha la keia lealea nui? No ke
aha la ke kani nui o na pu he 315 e hikilele
ai na kuahiwi, a e haaleale ai ka moana?
No ka mea, o ka Hae i hukiia ilalo, ua huki
hou ia iluna.

E hai uuku paha wau i ke kumu o keia

hihia. O ka makemake o na haole Berita-
nia mauka nei, e lilo keia pae aina ia Beri-
tania. Aole e noho kuokoa hou aku, nolaila,
imi iho la o Kanikela, a hoopii aku la i ka
Adimarala, kauoha ka Adimarala ia Lord
George Paulet e holo mai i Hawaii nei a e
hana i na mea a pau e Iike me ka olelo a ke
Kauikela, manao no oia e lawe i ka aina ma
ke kaua, aka, haawi e ka Moi i ke ea o ka
aina ia laua, i pakele ai i ke kaua. e like
me ke ano moraki, a hiki i ka wa o ke Au-
puni o Beritania e hooholo ai no na hihia
a na haole i haku wale ai. 1

Ua ike paha ka Adimalala, i kona hihia
ho, no ka hoolilo loa ana ia Lord George
Paulet malalo o Kanikela, nolaila ua makau,

a hoihoi mai i ke ea o ka aina.
Nolaila, ua hauoli na'lii, a me na makaa-
inana i keia la, no ka lanakila o ka pono

maluna o ka hewa, a o ka poe haipule ua
hiilani i ke Akua, i ko lakou mea nana i
hoopakele mai, aole e noho pio malalo o

Beritania. Hiilani! Hiilani!! Hiilani. !!!

KA NU HOU!

Ke ku ana mai o ka Moku Amerika
A. A. EIdridge!

Ka haunele ma Nu Ioka!

Ke nee hope nei no ko Gen, Lee
Puali!

A ke ahi o na hana ma
Kaletonia!

Ko Hoomauia nei no ka
huki koa ma Nu Ioka!

Ua loaa mai ia makou ma ke ku ana
mai nei o ka moku kiapa Amerika A.A.
Eldridge. iloko o na la he 16 mai Kapa-
lakiko mai. na nupepa o ia wahi o ka la
23 o Iulai iho nei. A me na nu Telega-
rapa hoi e hiki ana i ka la 24. mai na
Moku Hikina mai. He ano nui no na
nu hou i hiki mai noi, a penei no ia ;

Ka Haunaele ma Nu Ioka.

NU IOKA, Iulai 17 — Aohe haunaele
nui o keia kakahika. O na nika i noho
iho nei iloko o na hale waiho mea kaua
ma ka okana alima, i loaa ai ka maluhia
ia lakou, ua pau aku i nehinei i ka laweia
i ka Mokupuni Rickers, a me na keiki pu
no hoi o ke kula nika makua olu. A o
na nika no hoi a pau o Rive Points. ua
pau aku i ke auhee i Long lsland. Ma
Brooklyn, ke malama mau ia nei ko ala-
nui e na makai i ka po a me ke no, me
ka makaukau mau no hoi i na Koa hoomoe
e hiki ai ke puka koke ae e kokua i na
wa a pau a ka haunaele e ala mai ai.

Ma ka po nei hiki mui o Gen. Kilpa-
trick, a e kukulu koke ia ana i mau koa
lio kiai no na alanui o ke kulanakauhale.

O kekahi o na hakaka nui ana i ka
po nei no, ma kahi e pili ana i ke alanui
helu 29, kahi o na poe koa i hoounaiia'ku
ai e kii e hoomalu i na kanaka kolohe,
nana e aihue ana ka waiwai o loko o na
hale waiho waiwai o ka poe Hanohano.
Ua ikaika loa ka poe hoohaunaele, a no
ia mea, ua emi hope aku na poe koa. Ua
aneane o na hale a pau e pili ana ma na
alanui hala kekahi kowa loihi, ua piha
wale no i na poe hoohaunaele, e ki mau
mai ana i na pu pananapana, me ka nou
mai no hoi i na pohaku a me na mea ho-
eha e no iluna o na koa. Ua hoikeia mai
he 15 koa i make o ka puali ka mau helu
7. Ua hoounaia'ku no nae he 700 poe
koa hou, a ua hoouka no na kipi hoo-
haunaele, a ua make he 11, hoehaia
he 18. a pio hoi he 35 o ua poe hoohau-
naele nei. Ke lawe mau mai nei no nae
na makai i na poe pio o ka aono hoohau-
naele.

Ma ka hora 3 o keia la, ua pau mai na
koa i ka hoihoiia mai kahi mai o ke kana
ana. He 200 paha a keu ae na hale i
komoia a pau i ka wawahiia, a laweia na
pu. Ua hui loihi o Gen. Kilpatrick me
Gen. Sanford, no na mea e pili ana i na
koa lio e hiki mai ana mai Wasinetona
mai. a e hoonoho ia ana i poe kiai i na
alanui o ke kulanakauhale o Nu Ioka.
Ua kauoha ae o Gen. Sanford, i na hale
kuai waiona a pau, e ku kokoke ana ma
na hale waiho mea kaua, e pani i ko la-
kou mau ipuka iloko o na la ekolu ma ia
mahope iho. Ke waiho nei no malaila
na pu-kuniahi, a me na koa pu no hoi e
kiai ana ; aka, aole no paha e lawelaweia
ana ia mau mea. Eia no i na koa ka
ward helu 13, ma ka muliwai Hikina.
Ua hoaoia e hoopau i ka noho ana o na
koa ma ward helu 18; aka, aole nae i
hookoia. O ke Kiaaina kekahi i hoapono
me ke koi mai e hoopau i ka noho ana o
na koa ma i» wahi, a na ko ole no.

Ke paa nei no ka manao o ke aupuni

e hoomau i ka huki ona no na koa, aole
nae i maopopo ka wa e hoomaka ai; aka,
ua manao wale ia e loaa ana he 35.000

koa ma Nu loka. Ua maluhia loa ka
noho ana. Ua lohe wale ia mai, ua hoo-

puka'e ka Meoa o ia wahi, he olelo kua-
haua, e hoopau i ka hoohaunaele ana,
me ka hai aku hoi i na poe a pau e hoo-
lako ia lakou iho, me na mea eha, i
mea e kokua ai ia lakou iho, ma ka ma-
lama ana i ko lakou waiwai; he 30 poe
hoohaunaele i make i ka po nei. Ua ma-

naoia o ka nui o ka waiwai i poino ma ke
puhiia'na e na poe hoohaunaelehe $400,-