Ka Nupepa Kuokoa, Volume II, Number 26, 27 Iune 1863 — Ka Moolelo o Maui. [ARTICLE]

Ka Moolelo o Maui.

NO KE KUOKOA. He wahi keiki o Maui na Hina me Malo, oia hoi o Kaanomalo. Aia ia wahi i Kipahulu o Maui nei, ma kahakai o ia wahi. Aole nae o Malo ka inoa o ka Hina kane hoao maoli, he kane wale iho no ia i loaa ia Hina i kona wa i hele ai i ka wau limu; a o ka inoa o ka Hina kane hoao maoli, o Akalana no ia, a na Hina a me Akalana, mai na keiki ekolu, oia hoi na inoa i kapa ia mai, o Maui-mua, o Mauihope, o Maui-kiikii, a o Mai-akalana, a oia ka Maui nona keia moolelo a kakou e lohe ai. Penei ke kumu i loaa ai o ia Maui. Noho ua Hina nei kukukapa maloko o kekahi ana, malalo o ka hano ai, i kapaia mai o Oheo, malaila kana noho ana kuku, a ono i ka limu ua Hina nei, ka hopu no ia i ka laau kahakai aia nei, i ka ipukai, i ka eke kahakai, o ka hele iho la no ia. I keia manawa wa'e [na'e] no hoi ka hele ponoi o ua Alii wahine nei i ka lawaia limu. Ina e ono limu ua Hina nei i ka wa mamua aku, o na kahu no ka mea nana e kii ka limu, pela ka mea maa mau, aka, i keia hana ana hoi, ono no i ka lima, o ka hele ponoi iho la no ia. A ia ia nei i hele ai i kahakai, aole hoi o ianei hele iho ma kahi nui o ka limu, a wahi kokoke no hoi, ka hele loa no ia i kahi i kapa ia mai o Kaanomalo. A i ko ia nei hiki ana aku ilaila, kiei iho keia e waiho ana he malo ula, ko ia nei iho aku la no ia, hopu i ua malo nei, o ka pa-u ae la no ia o ianei a paa no hoi i ka pa-u, ko ianei hina aku la no ia make i ka hiamoe, ka waiho no ia, a aui ka la, puoho ae ka hana, ua aui ka la, ko ia nei ala ae la no ia, aole i loaa ka mea ana i ono ai o ka limu, make e keia i ka hiamoe. Ke huli mai nei na kahu iaia nei, e hoi aku ana no hoi ua Hina nei, a hiki i ka hale, ninau mai la na kahu, "ihea nei la ou a po," I mai la no hoi ua Hina nei, e like me ka mea i olelo ia mamua, a pane mai o Akalana, "E loaa hoi ko kaua haku." Noho aku no lakou nei, a hanau ae la, kapa ia iho la o Maui-akalana, hanai ia no hoi a nui, a o ka ai no lakou nei, aole i hoomoaia, a o ka ai no lakou e ai ai, o na mea i hoopalaia ma ka lepo. No ka mea, aole ka he ahi ia manawa, e hoomoa ai i na mea ai no lakou, a no ka mea ole e moa ai ke kalo, ka uala, ka uhi, ke ki, a me na mea a pau e loaa ai ia Akalana. Ninau ua Maui nei ia Hina, "O ke aha la hoi ka mea nana e hoomoa i ka kakou ai?" Pane mai ka makuahine ia ianei, "O ke ahi ka mea nana e hoomoa." "Aia la hoi ia wa i ke ahi?" wahi a Maui. Pane hou mai ka makuahine ia ianei, "Aia i ka Alae ke ahi." Olelo aku ua keiki nei, "E kii hoi ha wau i ke ahi?" Pane mai ka makuahine ia ianei, "He ikaika no nae oe; aia a nui ka ikaika a me ka mama, alaila, loaa ia oe ke ahi." "Ae," wahi a Maui. Alaila, a-oa-o pono mai la o Hina ia ianei, "Ina oe e kii i ke ahi, aole i ka nui manu o lakou, aia la i kahi manu uuku, oia hoi kahi manu Alae-iki." Ia manawa, ko ianei kii no ia, hele keia a hiki i Waianae, Oahu, ia hiki ana aku o ua keiki nei, e a mai ana ke ahi a ua poe Alae nei, o ka poe Alae nui wale no. A penei ka olelo a ua poe Alae nei, "E, ua moa ka ke Elehuapi, he keiki mama ka Hina." Eia nae ke kumu o keia olelo a lakou, no ke alualu pinepine o ua Maui nei mamua aku, a ua ike ua poe Alae nei

he keiki mama keia. I hopu aku ana ka hana o ia nei hului aku la no lakou la, o ke ahi, o ka maia, o ka lehu, o ka wahie, pau aku la lakou la i ka lele, hoaa iho la keia, pela aku, pela aku kaianei kii mau ana, loaa iho ana ia ia nei kahi mahu uuku, e pulupulu ana ka ua wahi manu nei i ke ahi, a kau iho i ka maia, e hopu aku ana o ua Maui nei, o ka wahie, o ka maia, a o ua wahi manu Alae nei, paa ia ia nei, kupee iho la keia e umi, no ka hooinaina o ua Maui nei i ke pi o ka Alae i ke ahi. Pane ae la ka ua wahi Alae nei, "E, mai pepehi oe ia'u, o loaa ole auanei ko ahi." Nonoi aku la no hoi ua wahi keiki nei, "E haawi mai hoi ha oe ia'u i ke ahi." Olelo mai la ua wahi Alae nei, "E hele aku oe e hia i ka ha o ke kalo, aia ka hoi ilaila ko ahi." Hele keia hiahia, aole a o ke ahi, oia ka ka mowae o ka ha o ke kalo, a kakou e ike nei. Koi hou aku la no ua Maui nei, "E haawi mai oe ia'u i ke ahi, ina aole oe e haawi mai make oe ia'u, aole ou wahi e ola ai." Pane hou mai ua wahi manu nei, "E kii aku oe i ka lau ki." Kii aku la no o Maui, hiahia i ka lau ki, aohe a, oia ka ka mowae o ka lau ki, no ka hiahia ia e Maui. Hoi hou aku la no hoi o Maui e pepehi i ua wahi manu nei, pane mai no kela e like me mamua. Olelo hou mai la no e kii o Maui e hiahia i ka wai, he olelo nane keia no ua wahi manu nei, aole o ka wai maoli, o ka laau i kapaia mai Waimea, kii keia hia i ka wai, aole loaa ke ahi ia ia nei, hoi keia e pepehi hou i ua wahi manu nei. Alaila, i mai ua wahi Alae nei, "E kii aku oe i keia laau e ku mai la, oia hoi ka Waimea," kii no hoi keia hiahia, a ke ahi, e kuni aku ana ka o Maui i ka lae o ua wahi manu nei, oia ka ka ula o ka lae o ka Alae a kakou e ike nei la; oia ka ka loaa mai o ke ahi ia kakou i keia manawa. A pau ia, ua loaa ke ahi ia Maui ia manawa. Olelo aku i ka makuahine, pane mai ka makuahine, "Aia hoi i hea kau, ke kuhi mai ka kau he pono ka'u e hana aku nei, o ke kuku aku no paha kau, aole e pae pono aku kahi nao ia, o ke kapoo no ia o ka la, hala ka pule, hala ka mahina, alaila, oki kahi kapa hookahi, i kaulai aku ka hana, aole e maloo, ke kapoo no ia o ka la, pela mau i kela manawa keia manawa, o ka mea e maloo ai o kahi kapa hookahi, o ka hoa i ke ahi." Pane aku ua keiki Maui nei, "Aole la hoi au e pono e kii e oki i na wawae o ka la?" I mai la no hoi ka makuahine, "He ikaika no nae oe?" Ae aku la no hoi ia "Ae, he ikaika no au." Ninau mai o Hina, "He - aha kau mau mea make e make ai ka La ia oe?" I aku la no hoi ia, "O ko'u ikaika no hoi paha, e pakele hoi ia ia'u," ae mai o Hina, "Ae, o hele, eia nae na mea e paa ai ka La ia oe." Haawi aku la o Hina i na aha he umikumamalima, a me ka i mai aole o keia mau mea wale no, e hele oe a i ko kupunawahine, aia iaia na mea i koe, alaila, make ka La ia oe, a nana hoi ia e kuhikuhi pono aku ia oe, no ka mea, oia ka mea nana e hanai i ka La." O ka inoa o ua kupuna nei o ianei, o Wiliwili-puha, "Aia i kou hele ana a hiki i ke kumu Wiliwili nui e ku ana la, aia no ka hoi ua kupuna ala ou ilaila, o ka inoa o ka hale o ua La nei e hanai ia ai, o Haleakala." Aoao pono mai la no hoi o Hina ia ianei, "Noho auanei oe ilaila a kani mai ka moa kuakahi, a kualua, i ka moa kuakolu, nana aku auanei oe i ka puka ae o ka luahine nui, oia ka hoi ko kupunawahine, i pulupulu auanei kela a-a ke ahi, a kau i ka maia, alaila auanei oe lalau iho i ka eka maia, a i hanu auanei i o ianei, a hanu ae auanei iluna, a i ninau ae, nawai ke kupu o oe, alaila hai aku oe, nau no, i ninau hou mai, na'u nawai oe, hai hou aku no oe, nau na Hina." Aoao mai la no hoi ua makuahine nei a pau pono, hoomaka keia i ka hele mai a hiki i Kaupo, ma uka pono o Nuu, pii aku la no hoi o Maui a hiki i kahi a Hina i kuhikuhi ai ia ianei. (Aole i pau.)