Ka Nupepa Kuokoa, Volume II, Number 24, 13 Iune 1863 — KA MOOLELO O Na Manu o Hawaii nei. [ARTICLE]

KA MOOLELO O Na Manu o Hawaii nei.

HELI" G. ; Manu Ou. Ua emi iki ka nui o ke kino o ka Ou i ka .Moho; a ua oi ae hoi ka Ou mamua o ka ' Amakihi, he palapalauli maomao kona hulu.! a he liaulaula uiiuli kona uiau hulu ekeu. he: inanlaea kona nuku a peke puipui no hei, he maalaea no hoi kona mau wahi wawae, a ■ mahaehae na wahi manamana, a he loloa pala memele na hu!u o kona poo. I ; Hc inanu inu wai pualehua keiaelikei inome ka Akakane; a he ai poko no hoi, aj me ia mea kolo aku ia mea kolo aku. j Eiua no ano o ka Ou. 1. Ou poo papale,; 2. Ou lae oo; a o ko laua huina a pau he Ou! no ia. | Ou, " he kikoni keano," a no ka pepehi o; ka Ou poo papaie, i ka Ou lae oo, a me ka | paa o kona lae i ke kiko ia e ka Ou poo pa-l papale, noiaila ua kapaia oia he Ou lae oo, a no ka loloa o na hulu poo o ka Ou poo , papale, nolaila, i kapaiai ia, he Ou poo papale. | O ke kani a ka Ou, he oi no ia, a malai-i la no hoi i kapa hou ia ai kekahi inoa o ka Ou, he okuu ke ano iluna o ka lala laau. | anu Amakihi. | ile wahi manu uuku loa keia i na manu e ae; ua like no kona hulu ine ko ka Ou, a a ua like hoi kono mau ano e ae me ko ka Ou lae oo. He uuku knna nuku, ame ka winiwini pololei no hoi, he manu ai_j>oko no hoi keia, a inu wai pua lehua no hoi, e like Ioa no me ka Ou, ame ka Akakane. Amakihi, he liilii maka pilau kona ano, a' he wahi nianu uuku loa hoi. | He ri, ri, i, i, ke kani a ka Amakihi, he uuku kona leo ke kani mai. aohe poha pono a hoehoene lea mai hoi. i Manu Alokele. | Ua like loa ka nui o ke Alokele me ko ka' Nunu, he pokole kona nuku. he weo ula ohe-: lohelo kona hulu ma ke kino, a he makeo-, | keo kona hulu ma kaai, ame ke alo pauma, he hauliuli maomao ka hulu o kona kikala,; !a lawa i ka piii hua moa. a hiki ī ka pua-j :pua, he eleele kona inau wawae, a mahae-: jhaekonamau manamana. j : He pua h iha knna ai, ame ka wai no hoi, :o ka lehua, e like loa no hoi me ka Oo, ame | ka Mamo, ame ka Iiwi. j O kona kani. AloUle, nolaila, ua kapa iaj jkona inoa mamuli o kana kani, o ke ano o: keia inoa Alok-ele, he a!o makeokeo ke ano. j illanu Elepaio. ! He nui iki ae ka Elepaio i ka Amakihi, he haehuehu opulepule kona hulu a puni, he ! ,uuku iki eleele kona wahi nuku, a he hulu loloa ma kona waha, me he umiumi'la, he . kupololei kona wahi puapua, he ma keokeo! leleele kona mau wawae, a mahaehae no hoi, !na wahi i j O ka huhu kana ai, ame ka mu epili ana \ iloko o na laau popopo, aole oia e inu i ka > ■ wai o na pua, e like me ka Amakihi, ame ka 1 Akakane. 1 | He wahi manu leo koha keia ke kani mai 1 iloko o ka malu o na lala laau, a o kona ka- ; ni : Ono-ka-ia ■ Ono-ka-ia: wa-i-a-ha-ka-wi: | Ellffaio, Ellffaio. i | A o keia mauu ka manu kani mua o na j ! manu a pau o ke kuahiwi, e like me ka Aloa.. ! Ina kaui mai ku Elepaio i ka wanaao he| okoa kana kani||io!e like me ke kani i wehe-' !wehe ia ae la maluna, oia kani, he kani ia 'no ka aluna ahiahi, o ke kani hoi o ka wa-| Inaao.'he Ellffaio> E!ttfaio % a no ia kani ana j 1 pela, ua kapaia-hoi kona inoa pela. he Elepaio kona lawena inoa, a o kana kani i ke: awakea, he \«-w/. ka-ici-teaiaM-ka ici-ici~ka I iei, akolu ana ano kani, okoa ke kani o ka; wanaao, okoa hoi ko ke awakea, a okoa noko ka aluna ahiahi. j Manu Aa. j Ua like ka nui o ka A& me ka Noio, a pe- j la no ka eleele, a ua loloa ku pono kona mau ] wawae i kona kino, a ua loihi no hoi konaj nuku. Aole loa e ike ia keia manu i keao, aka, ! i ka po oia e leie ai. He manu iawaia keia; I e like Ioa me ka Uwau, ame ke Koae, a no! kona noho iloko o na mapoopoo o ka pohaku,| nolaila, uakapala kooa inoa mamuli o ia ano,| pohakui a-a «o hoi. | He mana leo lea keia ke kani, i kona wra| e lele ai i kai, ame kona hoi ana mai, o ka-| na kani, karv, ktk, k*k, kek. j

rr"; ke k A '"to mnu i k~ hooknni ana pein, kuhi hewa no iakou o ko lakou mau hoa. a e le!e*nui mai no iakou ina k.ihi i hook;tni ia aku ai, a e uhau ak\i no ke j kinaku 1 ka upena. a pau ioa iakou i ka hei,' a peia e n.akeai keia manu. He ono loa no hoi ka io o keia inanu, e i;ke no hoi me ke Koae, aole ai o keia manu i na pua lehua. aine na mea Lolo o ka uka, o . ka i-u iiia ka inoana kana ai. Manu Akihaloa. Ua aneane iike no hoi ka Akihaloa me k«i s amakiiii na kino. a ua iike ioa na kiekie, a ■ ua ano iike 110 hoi na huiu, aka. aoie like na ' nuku. he ioihi ka nuku o keia manu i ko ka Amakihi. i He wahi manu leo iea no hoi keia ke kani. mai, noho ia ma na piiilaau o ke kuahiwi, o na hua o na iaau kana ai, ame ka wai no hoi o na pua. i?Ianu Ula. He inanu nui keia e iike me ka Oo, aka, ula puni nae koinei huiu, ma na wahi a pau ; 0 kona kino, aole kekahi huiu ano e inaluna ona, he uia kona hulu a pau, he uia kona nuku ame na wawae, ame na manamana, a no kona ula ioa, ua kapaia kona inoa mamuii. oia ano. ! He iea no hoi keia manu ke kani, aua nui kona ieo a ko-ha no hoi, o na i-a o ka inoana kana ai, ame ka wai no hoi o na pua o ka uka. Aole noho mau keia manu ma ke kuahiwi 1 na wa a pau. o ka laauola (oia ke kau,) oia kona \va noiio ma ke kuahiwi, no ka inea, ; ua pua mni na laau ia wa, a hiki i ka laa-1 make (oia ka hooilo,) oia ka w r a e hoi ai o keia manu ma Kaula, kekahi wahi mokupuni, ma ke komohana hema o Niihau, a malaiia oia elawaiaai,a pela mau nokona nahoana. ĪVIanu Hoe. | Ua iike ka nui o ka Hoe e like me ka Oo, | a ua pokole nae kona nuku, he eieele kona | hulu, a ua pohina poiehuiehu kona huiu poli, he wahi manu uuku ieo nui keia, ua , iike pu kana kani ana .meka iho a ke 1 kanaka, e haiihaii ana i ka ukana kaumaha, ! aine ka pii ana paha a ke kanaka i ka paii o hoe iho no ka maloeloe. i Hoe he naenae kona ano, a he kaumaha hoi, nolaila, ua kapaia kona inoa mainuli o . ke ano o kana kani i kuiike me ka hoe a ke ; kanaka. ! O ka wai o na pua o keia ano keia ano ; kana ai e ai ai. i Jlanu Omao. i Ua nui iki ae ka Omao i ko ka Ou, a ua ' iike hoi na nuku o laua, he iiilii pekepeke na wahi wawae, he hulu pohinahina kona. He ano haaiuiu nakanaka kona kino, a hoolohaloha hoi kona mau eheu, me he mea haukeke'la, a o kana kani, ker,-r,-r,-r, he ano haukeke, a make anu hoi, nolaila, ua kapaia ; kona inoa he Omao, he uwe make anu ke ano. O ka huhuhn kana ai, ame ke poko, ame ke kuawehi, ame ka mu, ame na mea iike no hoi o ka nahelehele, ao'e lele keia manu ma ■ ka moana. illanu Akihikeehiale. He wahi manu uuku keia, ame ka mama j launaoie, he wahi manu eleeie keia. ! He makemake nui ia keia wahi manu ma ka nana ana'ku, i kona wa e iele ai ma ka ! ili o ke kai, panehu, mio, he iniki kona mau i ano a pau, ame he mea'ia ua noho oia ma na wahi a pau, no kona hikiwawe launa ole mai, ua like kona manawa o ka lele ana me ka , minute, ame ke sekona, ka ua mea o ka hi-1 kiwawe iauna o e inai. A no kona hikiwawe launa ole mai, ua kapaia kona inoa ma ia ano, 14 Akihikeehiale," e lele ana oia ma keia wahi keia wahi o ka moana, me ka hikiwawe loa. He wahi manu keia no ke kai, a o na mea ma ka ili kai kana mea ai, he paiamalau paha, he popoki paha, he au*aaiaiua paha, aine na mea liiiii e aku ma ka iii o ke kai, aoie ai o keia manu i na mea o ka uka. Aoie ai ia keia manu, ua hoopailua iae like me ke Opeapea, aka, ma kona ano mama, a eleu hoi me ka hikiwawe ioa, ua makema-i ke ia oia malaiia. iTIanu Opeapea. He wahi manu inoino ioa keia o na manu apau. Eiua ano o keia manu ma ka nana ana, 1. ano manu, 2. he ano Ioie. Ma kona eheu ana i iike ai oia me ka manu, & ma ka : ka huiu ame na wahi pepeiao' ua iike me | ka Iole. [ Aoie wawae o keia manu e like me na manu e ae T aole no hoi e like me ko ka Iole, aka, he wahi maiuu kona e pili ana i ka hakina iwi eheu o mua, a he mau wahi inaiuu no hoi e piii ana i ka. weleiau o ua iwi hookahi ia, a he maiuu no hoi e piii 1 k* weielau

> kona mau uahi iwi hopo o na okekeu, ao'e nae maopoopo ka ke Opeapea ai. aole no hoi ai ia keia manu e na kanaka. i Manu Kukuluaeo. ' He manu nui iki ae keia mamua o ke Ko-' lea, aka. he ioloa a haiakau kona mau waw*ae. e like ioa me ko ke Kioea, he eleeie kona iiuiu ma ke kun. he keokeo hoi na huiu ma kona a'o pauma. he ioihi kona nuku a 1 pololei pono imua. o kona mau wawae ioioa, oia kona puapua ke hoopoloiei aku i hope, i o ke kani a keia manu, aohe ano kani mai- ■ kai, he ano na kona ke kani mai, a o ka iohe ' ana aku i kona kani, tca-wa-ica. O kana ai, o ka Oopu, o ka Opae, o ka l Ohune, Iiao, ame ka Piha, he manuai i-a no : . keia e na kanaka, aohe nae he ono ioa e iike me ke Kioea. _ Jj|: iHanu Alaiaha. O ka nui o ke kino o keia wahi manu, ua like ia me ke kino o ka Elepaio, a o kona huiu, heano iehu a puweuweu huiu nui. ■ ; 0 keia manu,he manu keia no ka uka iiIo, aohe ona lele i ke kai, o na pua o ka uka oia no kana ai, iie wahi manu uuku ono ioa i keia ano iike me ka ono o ke Kolea. i iflanu Li-o. ,.Ua like ka nui o keia manu me ka Moa, he eleeie puni kona hulu, a ma keokeo iki ; ma kona aio uinauma, oohe ioloa loa o kona mau wawae, o kona nuku. ua emi iki īho ko-1 na nuku i ko ka Alala, a o kona poo ua iike t ioa no me ko ka Aiala, o ka i-a o ka moana i i i ka ai. ' [ .0 ka uka iiio no kahi noho o keia manu, I aka, leie noia i ka moana i ka po i ke ao, a . ! inniaiia, e huii ai i kana inau mea ai, aole oia ; i e ai i na mea o ka uka. | ) He manu ono keia, ua like loa kona ai ana je iike me ka Moa Kiuana wahine. : iUami iTIo-li. | O ka Mo-ii, ua iike no kona nui me ko ka 1 Li-o, a peia no ka eleele o kona iiuiu a iawa . ipuni ioa kona kino, aohe o na wahi huiu e i | ne, a ma kona puapua he mau hulu loloa .eiua, aoie nae he like loa me ko ke Koae, o kona mau wawae, ua loioa iki aku ia ma-; mua o ka Li o, he eieeie nae kona mau ma-. manamana e iike me ka Aiala. j O ka uka no kona wahi e noho ai, a iele : . no ia i ka po i ke ao ma ka moana, a o ka ■ i-a kana ai, o ke Aku, o ka Opelu; ame ka , i Muhee, he onn no keia inanu ke ai ia. i i illnmi Ki-ki. | Ua like kanui o keia manu e iike me ka ; ! Nunu, a ua iike no kona hulu ine ko ka Moa opule, a ua iike no hoi kona wawae e like me ko ka Nunu, a o kona nuku, ua iike me ; ko ke Kolea, a o kahi nohoo keia manu ma- ; loko o na mapoo pohaku, aoie e ieie keia manu i ke kai,a o na mea o ka uka kana ai. ; i He manu ono no keia, a ua like no kona I ono e like me ko ka Alaiaha, o ka inea e : make ai o keia manu, ho-a ke kono manu i j ke ahi a nui i ka po, aiaiia, lele iike mai ia I : na manu he nui a haule iho ia, a pau Iakou • : i ka Ioaa i ke kanaka, a pela e make ai oia. ; llauu llawi. | | Ua like ka nui o keia manu me ko ka Ama- I kihi, a ua like no hoi kona hulu me ko ka ; i Omao. a o kona mau wawaeame kona nuku J me ko ka Amakihi. | I O kana kani ana, o ka pua o ka uka kana ai, o ka pua o ka Lehua,o ka Wiiiwiii. o ke Awikiwiki, o ka ha-ha, ame na ) pua e ae no hoi. He manu ono loa no keia, ua iike me ka Akakane, ame ka Iwi. O ka manu hof« Ioa keia o keia Mooleio ī ioaa ia'u, i huipu ia e like me ka mea i hoike ia aku ma ka heiu mua o keia Moolelo, oia hoi i unuhi ia mai e a'u mai loko mai o • ka buke a Y. Keauokaiani, aoie nae i pau Ioa maioko olaiia. a ua hele aku au e ninau aku | i ka poe i ike i kekahi mau manu i koe, me ka hoomanawanui no hoi, a ua huipuia ia mau mea a elua me ka mea hoi a ko*u ike : maka iho, a iawa ai keia Mooieio, aka hoi, , ina he manu aku no koe o Hawaii nei, e pono : e hoike mai ka mea ike, e pakui mai maiaio 0 keia Mooleio o na manu, peia ka manao o ko oukou hoa puni Mooielo, ua pau, ke huli hoi nei ko Kaiihi keiki, maluna o kahi Piuia kua puka. ua nani ke aianui aupuni e waiho maiia. G. W. Kahioio. 1 hnu 12,1868. j I O na jyi pna, he buke ia i kakauia e ka iima o ke Akua; o na pua a pau, o na lau a j pau, he mau hua no ia i kakauia. 1 Aole he mea poino no kekahi kaikamahi-' neke laweia'ku no kona inoa maikai, ina e, hookuiia mai ka inoa maikai o kekahi kane [ia ia.