Ka Nupepa Kuokoa, Volume II, Number 22, 30 May 1863 — Page 3
This text was transcribed by: | Elizabeth Parks |
This work is dedicated to: | Awaiaulu |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
uka lilo; i oki ia e na kanaka e noho ana mauka, a me na papa ha auwai hoi, a ua loaa i na kanaka o kai nei, aole o kana mai ua wahie, ua aneane elua a ekolu paila wahie a ka mea hookahi, o na ano o kela laau keia laau i hui pu ia, o na keiki o Pahukikala, o lakou ka poe oi loa."
KA AHA HOOMALU.—Eia malalo nei ka palapala a me na inoa o na hihia i hanaia mua o ka Aha Hoomalu o Honolulu, no ka p@le e pau ana i keia la.
MEI 25.—MIKI.—Piliwaiwai. Hoopaiia e $6.00. Koina $1,871/2.
" 26.—Keawekolohe.-- " " "
" 26.—KEAWEKOLOHE.-- " " "
" 26.—PAONA.-- " " "
" 26.—SCHRADER (Olelo e.)—Holonui Belaia $10.00.
" 26.—AKANA (Pake.)—Hoopiiia no ka hakaka aku ia Kini. Hookuuia.
" 26.—ANI (Pake.)—Hoopiiia no ka hakaka aku ia Kini. Hoopaiia $6.00. Koina $3.50.
" 26.—Ii.—Hoopiiia no ke kue ana i ka pauku 1 o ka mokuna 42 o na Kanawai hoopai Karaima. Hoopaiia he $63.00, me @3.50 Koina. Ua hoopii aku i ka Aha Kaapuni. Ua hookolokoloia ma ke ahiahi Poaha, a ma ke kakahiaka o nehinei hoopuka mai ka aha i kana olelo hooholo, e hookuu ana ia li, e like me kana noi. He mau Loio Hawaii ka mea nana o Ii i pale iho nei. Oia hoi o Messrs. Kanihina, Kalauhala, Kahalewai a me Kamakau.
" 27.—KAHELEOKAHI.—Hoopiiia no ka hooko ole ana i kana olelo aelike me Jno. H. Wood. Ua hoounaia i ka Halepaahao, a hiki i kona wa e ae mai ai e hana. Uku no ke koina $3.25.
MEI 28.—HOCK. (Pake.)—Hoopiiia no ka mahuka ana mai kona Haku hana Jno. H. Wood. ua kauohaia e ka aha e hoi me kona Haku hana, ke maikai kona ola.
MEI 29.—LEONARD MITCHELL.—Hoopiiia no ka ona me ka hoohaunaele. ua belaia he $6.00.
Kula hanai ma Hilo
ALOHA KE KUOKOA.—Ua hoomaka ia keia kula i ka M.H. 1836, o D.B. Lyman, ke kumu nui a hiki i keia wa, o ka nui o na haumana i aoia ma keia kula 600.
Ua hoike keia kula i ka la 6 o Mei, 1863, o D.B. Lyman ke kumu mua, a o H.M. Alekanedelo, ame Iosepa Hooluhi, na kumu kokua. Ua hele mai na luna o ke kula, me kekahi mau makua, he poe haole kekahi, ame ka poe makamaka he nui wale.
Eia na mea i hoikeia ma ia la o ka heluhelu palapala ma ka olelo Hawaii, ame ka olelo beritania. Ua maikai ka heluhelu ana a kekahi mau haumana ma ka palapala haole, ua mahuahua iki ka ike o kekahi poe, a ua mahalo ia, ua ao ponoia a ua makepono keia ao ana, ma ka olelo e. Ua hemahema hoi kekahi poe, aole akamai like, aole hoi i maopoopo ka waiwai like o na haumana a pau, ke ao ma ka olelo haole, ua pono paha no ka poe hikiwawe, o ka hoomanawanui nae ka mea e hiki ai.
Ua hai manao kekahi poe ma ka olelo haole, a ua olelo kike hoi kekahi mau haumana ua maikai keia mau ha@a, a ua olioli nui ka poe i lohe.
Ua hoike kekahi mau papa haumana ma ka Helunaau, ma ka Helukakau hoi kekahi, a ma ka Hoailonahelu, a ua maikai ka hoike ana ma ia mau palapala.
Ma ka Palapala Aina, a ma ka Hoikehonua, o ka Palapala Hemolele hoi kekahi hana, a ua mahalo ia na haumana no ka makaukau.
Ua makaukau hoi kekahi poe ma ka Palapala Anahonua, pela hoi ma ka Moolelo Hawaii, ame ka Moolelo Ekalesia.
Eia hoi kekahi hana i mahalo ia no ka maikai o ke mele ma na Himeni, ame ke puhi ohe.
Ua maikai ka hoike ana mai ka mua a ka hope, ua mahalo ia, a ua manao ia ua makaala na kumu, a ua hana me ka noonoo, ame ka melowa ole.
Eia kekahi mea i manao nui ia, o ka maemae o ka hale kula, na keena, na pa, na kino o na haumana, ua maikai ka noho ana aole mai, aole pololi, aole haunaele, aole pilikia.
Eia hoi, ua no nui ia keia kula ma ka hana maoli, na mahiai, kahuimu, a ua lawelawe mau ia hana'ku ia hana'ku.
Nolaila, ua ikaika na kino o na haumana, a lako hoi i ka ai, a ua pau kekahi mau hemahema o ke kula, ua hapa ke dala i lilo no ke kula, no ka hana maoli o na haumana, a o keia ao ana ma ka hana, oia kekahi mea e nani ai ke kula, a e pomaikai ai na haumana. Ua maa i ka hana, ua akamai, a ua ikaika hoi.
O ke kula i ao ia ma ka palapala wale no, aole hoi ma ka lawelawe ma na hana maoli, he kula hemahema kela.
Eia kekahi mea nui i keia kula ma Hilo, ua ao nui ia na haumana ma ka Baipala, ma ka pule, ka malama ana i ka la o ka Haku, a me ka haalele ana i na mea lapuwale a me na hana a pau, pomaikai na haumana ke hoolohe a malama hoi i na mea pono o lakou i aoia ai ma keia kula. MAHALO.
Pane Akea.
E KE KUOKOA—Ka mea holo ma ka moana Pakipika, mai Hawaii a Lehua. Ua ike iho nei au i na olelo hoole a Kalolina K. Hu, e olelo ana aole pono ke kakau ana, nia la i hea kahi i noho ai o Kalolina, i Kauai paha, i Hawaii paha, i ike ole ai i ka hanau ana o Nuhou, eia na hoike i ike ai, G. W. Lilikalani, ame kana wahine no, o laua ka i hapai i ua keiki la, ame ko laua ike pono iho no i kona ano, e like me ka olelo i hai ia aku ai aole i hewa ia mea. HOSEA NAKAPAAHU. Kolo@, Kauai, Mei 16, 1863.
KA NU HOU!
NO NU OLINA MAI.—Ua hoikeia mai e kekahi nupepa o Nu Olina, kekahi o na olelo hoike aupuni a Gen. Banks o ke aupuni, ua ikeia ma ia mau mea, ua haalele iho o Gen. Banks, he ekolu papa koa nika, e kiai ia Batona Rogue, i kona wa i waiho iho ai ia wahi. Ua hai puia mai no hoi ka pomaikai nui i loaa i kona puali, me na kaua ana elua ma ka aina, a me hookahi kaua ana ma ka moana. Ua nee ae kona puali koa he 300 mile mai kahi mua ana i noho ai; a iloko o ia hele ana, ua elua hoouka kaua ana a ka poe koa akau me na kipi ma ka aina, a hookahi kaua ana ma ka muliwai, a ua lanakila o Banks ma ia mau kaua ana, a ua hee loa aku na koa kipi, a me na aumoku kipi no hoi, ua pau kekahi mau hale hana pu i ka hooliloia i mea ole, a me ke kaha paakai pu no hoi, a ua pio pu mai ia lakou he mau mea kau nana kipi, a me na pu, a me na koa pio he 2,000. Ma keia kaua ana, ua hoonioniia ka mea a na kipi i manao ai, a e loihi ana paha ka wa e hala mamua o ka hiki hou ana ke houluulu i poe koa hou aku no lakou, ma na wahi a lakou i manao ai. O ka nui o ka poe koa aupuni i make ma ia mau kaua ana, ua hiki paha i ke eono a me ehiku hanele koa, wahi no hoi a ke Dispateh (Palapala Oihana) a Banks, aole o ke pio wale o na kipi ma ia kaua ana, aka, o ka pau loa ana mai o na mea e hiki ai ia lakou ke kukulu hou i mau koa ma ia wahi, a me na aumoku no hoi, no ka mea, ua pio mai i ke aupuni na'Lii manuwa akamai o ka Hema.
Kaletona
Ma ka la ekolu iho nei o keia malama, ua oleloia e kii hou ana na koa aina a me na aumoku hao, e hoouka aku in Kaletona.
Ua oleloia, ua hoopii aku kekahi Luna Enekini o ke aupuni, i na Luna ia ia ka hooponopono o na moku kaua o Amerika Huipuia, me ka hai ia poe, he hiki ia ia ke lawe mai i moku hao, nana e mokumoku liilii aku i na mea a pau e alai mai nei i ka nee mua ana o ke aumoku aupuni iloko o Kaletona. A ina hoi o ko ke aupuni makemake wale no ka wawahi aku i ka papu smeta, alaila, he hiki no ia ia ke wawahi liilii ia paa nui. Ua oleloia o kekahi alii ahaolelo ka hou i aa e hele pu me na haole la ma ia oihana.
No Tenesi.
MURFREESBORO, APERILA 30.—No ka nee koke loa ana mai o na puali koa kipi, nolaila, ua hoomaka mai na koa o lakou e mahuka mai iloko o ka puali koa aupuni. Ke hiki nui mai nei ke kokua no na kipi, aka, me he mea la no nae he ano haanui wale iho ka nui o ia mau olelo. Ua haaiia mai e na poe kipi i mahuka mai nei, ka olelo ka o na'Lii koa o ku Hema, i ka paa o ko lakou manao, e kipaku ae ia Gen. Rosekrans o ke aupuni a me kona puali mailoko ae o ka mokuaina o Tenesi. He uuku wale no ka kahi puaa hame e loaa nei i na koa kipi, aka, he oi nae na paona bipi hou.
Hopuia o Brigham Young
Ma ka la 10 iho nei o Maraki, ua hoopuka'e ka Lunakanawai Mr Kinney, o Maunapohaku, he palapala hopu kino no Brigham Young ke poo o ka hoomana Moremona, no ke kue ana i ke kanawai no ka mare lehulehu. Ua kiiia oia e ka Luna Makai, a ua alakaiia mai kona kono imua o ka aha, a ua bela mai oia he $2,000. Komo paha auanei o ua Brigham Young iloko o ka pilikia !
OLELO HOOLAHA.
AUHEA OUKOU E NA MAKAMAKA. NA Kanaka Hawaii. Ina paha he wahi hana ka oukou ma na Aha Hookolokolo o keia Aupuni, a i na hoi, he Palapala Hoolilo Aina. Hoo@@ma@@ma, a ae like paha. Eia no au, ke noho wakaukau nei, e hana i ka oukou mau hana a pau, me ka uku oluolu. E @@@a no ku ma ke Keena o Lopaka, Lunakanawai Hoomalu o Honolulu. HALE L. KELEKONA. Lunakanawai Kaapuni o Kona Mamua. Honolulu, Mei 27, 1863 79-@@
Olelo Hoolaha
E IKE AUANEI NA KANAKA A PAU, o keia ano ke@a ano, ke halo iho ma keia Olelo Hoolaha. Ua @@ku loa mai ka'u wahine mare ia'u@.
O KEOLA.
a ua hele aku kela ma ke koi a ka puuwai w iini ana i ka hai mea hinuhinu, aia ma Keaau, Puna, kona wahi i kuu pau ai i kana kihikihi, haalele ibo no i ke keiki puukani o Kaakepa. Nolaila, ke papa aku nei au i na Kanaka. Haole, Pake, Pilikua, mai hoaie i kuu wahine, a i kuli oukou, no oukou no ia pohe. Ke hoi nei ke keiki puukani o Kaakepa. PUHILI. Kaakepa, Hilo, Hawaii, Mei 11, 1863. 79-2@
KA HELE A KA MANAWA
Hale Aina no Kanaka
UA WEHE A E O KEO RODE@@k ma ka Po@@@@ la 16 o Mei ibo nei, i kekahi Hale Aina no @@
Kanaka Hawaii!
Ma ke Alanui Kaahumanu, e pili la me ka Pa o kona Ho@ele. Ma ia ia ua haawi oia he Ahaaina Manawaiea i na Kanaka Maoli a ua lehulehu no ka poe i @@pa mai, a ua olioli no hoi ke lakou paina ana. A no ka mea hoio, e makama mau ana oia i na Kuke a me na Kuene; nolaila, @ lako mau ana kona hale i na mea ai maikai o na ano a pau, me ka PO! a me ka I-A, me ka emi loa o ka uku. Ke @ana nei na kona manao, e kipa nui mai na Kanaka Maoli ma ko@@ Hotle e pai@@ ai. 79-1@@
[no ka mea hou ua make ka pakipike, a ma ia mea, ua hooneleia o A. M. Kuhele, i kahi ole e pane ai i kona hoa paio ia Aeiou Y M. a no ka mea no hoi, o ka iwikuamoo o keia pepa, o ka hapai i ka mana a me ka pono o ka hoopuka akea ana i na manao o ka poe a pau o keia lahui kanaka, no la ila, ua pai iho makou i na olelo a A.M. Kuhele malalo nei.—LUNA HOOPONOPONO.]
[I ka Luna Nui o ke Kuokoa.—E ne mai oe ia'u ma keia mau wahi hua pane no ka Aeiou Y.M. palapala hope ma kou Helu 77 o ka la 16 o Mei. Ua manao o Aeiou Y.M. akahi no a loaa kekahi kumu uawaliwali iloko o ka palekaua o ka ekalesia Katolika Enelani, no ka poniia na o kona mau Kahuna, a no ia mau kumu komo ole iloko o ka Odinelia o Edward Vi, nolaila, ua Bihopa ole iho na Bihopa i poniia ma ia ano, no ke komo ole o keia mau hua olelo iloko oia Odinelia, penei: "No ka oihana o ka Bihopa iloko o ka ekalesia."]
Aeiou Y.M.
He mea e ka hoopaakiki o Aeiou Y.M. ma ka hoike mau ana i ka aoao kapakahi no ka maua kumu hoopaapaa. A kio hoi ka'u i olelo ai no kona kuhihewa, aka, me he mea la, ua haalele ia i ke kuhihewa a me ka lalau, a ua hoike mai oia i kona naaupo, e aho paha ia, o ka hupo maoli paha ka mea kokoke aku iloko oia haina. No ka ike paha ona ua haiia ka oiaio o na mea i hoikeia mahope o ka aoao o ka ekalesia Enelani, nolaila, ke hoi hou nei oia me ka olelo iho, no ka Odinelia ke kumu i oiaio ole ai ka poniia ana o ko Enelani mau Bihopa. Ua manao oia, ua loaa ia ia kekauwahi nawaliwali iloko o ka palekaua o ka ekalesia Katolika Enelani, no ke komo ole ana o kekahi mau huaolelo iloko o ka Odinelia o ka poniia ana o na Bihopa i ka wa o ka noho alii o Edward VI, 1550; aka, ua komo nae ua huaolelo nei i ka Odinelia o ka 1862. Nolaila, ua manao oia, o na Bihopa i poniia ma ka Odinelia mua, me ke komo ole o na huaolelo e like me ka mea i hookomoia ma ka mea mahope, oia iho la ka mea i lilo ai i mau Bihopa ole. Lalau loa! a hili pu no hoi o Aeiou Y.M.
Ua maopopo no ia Aeiou Y.M. i ka wa e kau ai ka lima o ka Akibihopa maluna o ka mea e poni Bihopa ia ana, e olelo auanei ka Akibihopa. "E lawe oe i ka Uhane Hemolele—a e hoomanao oe e hoola'e i ke garatia o ke Akua i loaa iloko ou, ma ke kau ana aku o ko makou lima"—(alua.) ua oleloia ke ano o ka haawiia'na aku o ka Uhane Hemolele, penei:--"No ka oihana o ka Bihopa iloko o ka ekalesia o ke Akua."—alaila, mahope iho o keia, ua hookomoia mai ka Kahikolu, &c.
Ma ka Odinelia mua, aole i haiia ke kumu i haawi oleia'i ka Uhane Hemolele, penei: "No ka oihana Bihopa," no ka mea a@oai paha, o haawiia no keia mea hookahi i na Kahuna, a me kekahi oihana e ne paha iloko o ka ekalesia; a maanei paha i manao ai o Aeiou Y.M., "aole i haawiia ka oihana o ka Bihopa"—ma ke kau ana a na lima a me he mea la he manawaino maoli paha ko kuu hoa, a ina aole, he hupo maoli no; no ka mea, ua molowa ole oia i ka heluhelu i ka Odinelia okoa, mai ka mua a ka hope; alaila, e ike no oia ua olelo pinepineia ka oihana o ka Bihopa i ka wa e hoolaaia ana ka mea poniia. A e maopopo no auanei, e haawi mau ia ana no maluna o ka mea e poniia'na ka makana hou, a garatia hoi.
I ka wa i hoikeia'ku ai ka mea e poniaa'na e ka Bihopa, e poniia ana e ka Akibihopa, a e kekahi mau Bihopa e ae a elua, e olelo auanei laua, "E ka Makua Hemolele iloko o ke Akua, ke hoike aku nei maua i keia kanaka noho pono, a naauao hoi, e poni Bihopa ia." I ka wa i hoohikiia'i ka mea poniia,--e oleleo auanei oia,--"owau o N.,--ua kohoia i Bihopa no ka ekalesia, a apana hoi o—ke hoohiki nei au, &c." Iloko o na pule a pau oia manawa, e nonoi mau ia ana no e haawiia ke gratia ia ia, i hiki ai ia ia ke hooikaika a hana pololei i ka oihana "o ka Bihopa." Eia hou. I ka wa a ka Akibihopa e olelo aku ai i ka mea e manaoia ana e hookomoia ma keia wahi, iloko o ka hooponopono ana i ka ekalesia o ka Haku, ua ninau ia'ku oia, "ina oia e hana me ka pololei i ka hoolaa ana, a me ke kaulima ana aku i na Kahuna e ae," alaila, ua pule ia'ku ka pule, e hana i ka maua i haawiia'ku ai ia ia ma ke kaulima ana, no ka pono o ka ekalesia.
O keia mau mea a pau i hoikeia'e nei, he mea maopopo kona hoike ma ke kaulima ana, a me ka haawiia ana o ke gratia. Aole no kekahi mau mea e ae, aka, "no ka oihana wale no o ka Bihopa; nolaila, ekolu mea komo iloko o keia oihana, penei:--O na Bihopa nana e poni ana, o ke anaina, a me ke Akua. A i ka wa e hanaia'i kekahi oihana ma keia ano, e maopopo auanei ia lakou a pau ke ano o ka lakou hana ma ka haawi ana'ku ia ia i ka mana o ka Uhane Hemolele, i haawiia ma ke kaulima ana i ka "oihana o ka Bihopa."
Nolaila, ua makehewa ka hoopuka hou ana ae o ka huaolelo i haiia i ka manawa e hanaia ana ka oihana kaulima ma ke ano Bihopa; no ka mea, ua ike kela mea keia mea i ke ano o ka lakou mea e hana ana, i ka wa i hoomaka'i ka haawiia ana ku o ka oihana maluna o ka mea e haawiia ana. A i ka manawa hoi a pau e hana ana ua poe'la.
Ua makehewa loa ka huaolelo i hookomo ole ia'i ma ka Odinelia mua, oia hoi" no ka oihana o ka Bihopa," a i komo hoi ma ka Odinelia hope, o ka makahiki 1662. Ua makehewa loa no hoi, no ka mea aole i kauohaia mai e hana pela, a aole hoi na Kristo, ka mea nana i haawi mai ia mana; no ka mea, i kona wa i koho aku ai i kona mau aposetole, olelo aku la oia, "E lawe i ka uhane, &c." Joohn 20:22,23. Ua olelo aku anei oia ia lakou "no ka oihana Aposetole iloko o ka ekalesia o ke akua?" Aole loa! Nolaila, ina hoole o Aeiou Y. M. i ka Odinelia a Edward VI, e hoole ana, aole i poni ponoia na Bihopa no Enelani, no ke komo ole ana oia mau huaolelo, pehea la hoi keia? E hoole no ka paha auanei oia, aole lakou he mau Aposetole. Aia maloko o ka Odinelia imua, oka makahiki 1550, na mea a pau i kupono no ka oihana, a e like hoi me ka l@@@ i olelo ai i ka wa ana i kau aku ai i kona mau li@@@ maluna o na Aposetole.
I ka wa a Iesu Kristo i olelo aku ai i kona mau Aposetole, "E hele a bapetizo aku i na aina a pau iloko oka inoa o ka Makua, ke Kei@i, a me ka Uhane Hemolele."—ua hoike oia i ka inoa o ke Kahikolu; no ka mea, oia kekahi mea nui iloko o ka Ceremonia o ka bapetizo ana. A he mea ole ka bapetizo ana ke ole e komo kela mau mea; aka, i kona wa i hoolaa aku ai i kona mau Aposetole, ua olele wale no oia—"E lawe i ka Uhane Hemolele, a o na hewa a pau a oukou e kala ai &c." E like me keia na mea a pau i hoopukaia ma ka Odinelia mua i ka Bihopa e poaia ana, a no kona hookomo oie ana i ka huaolelo no ka "oihana o ka Bihopa."--nolaila aole he mea nui keia mau hua iloko o la pauku; no ka mea, ua hoike, a ua olelo pinepine ia ma kekahi aoao o ka Odinelia. A aole no hoi i hana na aha o ka ekalesia Katolika iloko o ka lakou hui i mau kanawai e hoopaa ana i ka hookomo ana i keia mau hua; no ka mea, aole i hui hou ka Hui Ktolika, a i noho ai hoi na Bihopa o ka ekalesia ma ka hikina a me ke komohana iloko o ia aha Katolika, e hoopaa ia mau huaolelo no ka pono o ka ekalesia, mai ka makahiki 451 A.D. ma Chalcedon. E hoike mai o Aeiou Y.M., ina ua kkomo kekahi kanawai o na ahahui Katoliko a pau, e kauoha ana e hookomoia ka huaolelo "no ka oihana o ka Bihopa," i ka wa e poniia'i kekahi Bihopa.
Ua maopopo no ia'u ma ka aha Hui o Nice, a me kona Kanona 6, na ka Bihopa Metaropolitana e hoapono ia koho aku i ke kanaka kupono ma ia wahi; a elua a ekolu paha Bihopa ka mea nana e hoolaa. Aha Hui Arelt 2. Kanona 5, alaila, e kau aku na lima maluna o kona poe. Aha hui Canthag 4, Kanona 2, &c. E hoike mai o Aeiou Y.M., me ke ano pololei like, ina ua hookomoia keia mau huaolelo, a he mea kkupono loa ka hookomeia'na o ka huaolelo "no ka oihana o ka Bihopa," i mea e pono maoli ai ka poniia a hoolaaia'na. Ua pololei ka olelo Latina a Mason, ina e kaukani a hui puia mai ka Oredinelia okoa mai ka mua a hiki i ka hope, i hiki ai ke hoomaopopia no ka oihana o ka Bihopa keia poni a hoolaa ana. Nolaila, ma ia ano aole e hiki i kekahi ke olelo aole i komo ke ano o ka mea i hoopuka oleia ma ka Oredinelia o ka makahiki 1552.
E manao auanei au he mea kupono loa no ia oihana ka huaolelo, 'E lawe i ka Uhane hemolele &c.," he kupono, no ka mea, pela ka Iesu Kristo hooiaa ana'ku i kana mau Apositolo, a i hooilinaia ka lakou oihana i na Bihopa ko lakou hope. Aole i olelo ko kakkou Mesia i kela mau huaolelo, a aole hoi i hoike a kauohaia ma kekahi aha Hui Katolika, oiai aole he kulean o ka Pope maluna o ka oihana Ekalesia Enelani, no ka mea, he Ekalesia kuokoa iho no ia mai kinohi mai, nolaila, he mea hiki loa ia ia ke hooponopono i ke ano o kona mau ano Hoomana, a me kona mau Ceremonia, e like me ke kuhikuhi o ka Palapala Hemolele, a me ka hana a ka Ekalesia kahiko. O ke kumu i hooliia'i ka Oredinelia i ka makahiki 1662, ua oleloia e Dr. H. Prideaux, e noho ana ia (Tanner Mss. vol 29, No. 73) aole no ka manaoia ana he mea nui, aka, no na kumu i manaoia he kupono.
Ke olelo nei no au, ua pololei ka poniia ana o ko Enelani mau Bihopa, ma ke Kanona o ka aha Hui o Nice, no ka mea, aole i noho o Enelani malalo o ka mana Meteropoletana o kahi e, aka, ma kona ano iho no, no ka mea, aole he kuleana o ka Bihopa o Roma ma maluna o lakou, no ka mea, aole malaila kahi i poniia'i o St. Aukina i Bihopa, aole loa, aole no hoi mai Roma mai ka mana, aole loa he mea hiki ke hoopauia na Bihopa mahope iho o ko lakou poniia a hoolaaia'na i mau Bihopa, aka, ua hiki nae, a pela i hanaia'i mamuli o ka manao, a mana hookaumaha o ko oukou poe ma Enelani, nolaila, ua kikpakuia lakou mai ko lakou wahi noho a hookomoia na Bihopa komohewa a oukou.
E nana ma ka Bossuet, Defensio Declarat, Cleri Gallicani lib. VIII, e kokoke ana ma ka aoao hope. De Marca, De Concord, Sacer, et Imperii lib. IV. C.4, e hooia ana, aole wale hoi o ko Farani mau Bihopa kai poniia me ka mana ole, o ka Bihopa o Roma; aka, o Aferika, Sepania, Illyieum, Italia, a me na wahi e ae mawaho o na apana suburabicarian. Aole mana o ka Meteropolitana o Roma maluna o ko Enelani, Farani, a me Irelani; na lakou no e poni iho i ko lakou Mereropolitana. I ka makahiki 1152, ma ka Sinoda o Ke@ls, ka ae ana o ko Irelani i ka bulls mai Roma mai.
No ke kanona 6 o ka Ahahui o Nice, A.D. 325, ua oleloia. "E hoomauia no na ano kahi." a e "malamaia hoi na pono a pau o kela ekalesia keia ekalesia. O ka Ahahui ma Ephean@, A.D. 430, ua papaia na Bihopa, e hookau aua maluna o lakou iho i ka mana maluna o ka poe @@ noho ole malalo aku o kakou mai kinohi mai." A e malama kela apana keia apana me ka uhai ole ia o ka pono i loaa ia ia mai kinohi mai."
He mau ekalesia kuokoa loa o Enelani a me Irelani ia wa, a ma o ko lakou mau Meteropolitana e ae iho i ka pono aku i ko lakou mau Bihopa iho. He mau kumu lalau ka ka nupepa Trevoux e D. Gervaise, & c., no ke kue ana i ka Courrayer, a e hili no auanei kuu hoa ke manao oia e hoopaapaa mai no na kumu i ao ai o Courrayer, no ka pololei o ka poniia ana o ko Enelani mau Bihopa.
E heluhelu maka nui, i ike i ka Bossuet palapala ia Mabillon, no ka nele paha ia oe. Maloko o ka Bossuet hoopaapas ana me ua kanaka akamai o ko enelani ekalesia, oia hoi o Bull, a me kekahi poe e iho. Aole loa e loaa ana ia oe kekahi mea i komo iloko o kana mau olelo hoopaapaa, e hoole ana i ka pololei ole o ko Enelani mau Bihopa.
E olelo no au, a ke olelo aku nei no hoi, he kuokoa ko Enelani ekalesia ma ona'la ihu, a ina e makemake o Aeiou Y.M. e kakau kaena ae maua me ia mau kumu, he olioli loa no au. O ka ekalesia anei o Enelani kai okioki ia ia iho, mai ka ekalesia? Me he mea la, ua ku i ka ekalesia o Roma ka okioki ana ia ia iho mai ka ekalesia, (a hoolilo ia ia iho i pauhonua no ka poe anuanu a pau,) a hoohaumia hoi i ka io a a me ke koko o Iesu, ma ka hoolilo ana i io maoli, a i uwainamaoli hoi.
Aole i pau ko'u manao pane no na pauku hoohalahala, no kou hapai hou ole ana i na mea ana e olelo nei, nolaila, ua kamailio hou ole aku au malaila. Alia au e pane aku no ia mea, aia a hiki ia'u ke hooia aku i ka makehewa o kou keehi ana i na Bihopa o Enelani, &c.
E aoao aku au ia Aeiou Y.M., e akahele kona hoinoino me ke ano paani ana i ka Uhane Hemolele, ma kana olelo ana. "A i ka makahiki 1662, i ka ike paha o ka Uhane Hemolele i ka pono ole o kana hana mua, ua hooponopono hou ia, a oia no ka Odinelia e noho nei." E nana oia ma Mataio 12:13. A.M. KUHELE. Kaopuaua, May 19, 1863.
AWA O HONOLULU
No Ka Moku ku mai.
Mei 21—Ka@@@@ mai Kauai @@@ @@ @@@@@ @@@@ 400 @@@ @@@@@@@@@@@@@@@@@@@
21—Kapa @@@@@@@@@@@@@@@@@@Kapa@@@@ mai @@@@ @@@@ @@@@@@@@@@@@@@@@@@
22—Annie @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@
23--Kamehameha IV @@@@ @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@
23—N@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@
@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@
26—E@@@@@ @@@@@ @@@@@ @@@@@ @@@@
@@@@@@ @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@
27__Ka@@@@ @@@ @@@@@ @@ @@@ @@@ @@@@@ @@@@ @@@@
@@@@@@@@@@
HANAU.
Mei 23, ma Waikane, Kaolaupoko, Oahu, ha@@ o Kealo@@kikaupea w. na Awai (Pake) me Kaumaka.
Mei 20, ma ia wahine hanau o @@@@ @@@ Pal@uli @@@ k. na N. Paikuh me Kaneah a.
Me 26, ma Kailua, Kaolaupoao, Oahu, hanau o Inoaole k. na Koalii me Kalukaa.
Mei 22, ma ia wahi no, hanau o Inoaole w. na Auoika me Kahuinaiehalehu.
Mei 26, ma Kaumakapili, Honolulu, hanau o Kauwilanuiaua kehaikahani w. na Kelunahola me Mele.
Aper. 25, ma Kamoku, Lanai, hanau o Awili w. na Lono @@@ Manoa.
Aper. 15, ma Kaena, Waialua, hanau o Hakau w, na Wela me Kumumu.
Aper. 22, ma Mokuleia, Waialua, Oahu, hanau o Kaaihue k, na W. Waimalu me Kalei.
Ian. 2, ma Kamalino, Niihau, hanau o Kalaumano k, na Pukani me Maili.
Feb. 15, ma Kununui, Niihau, hanau o Pihana w. na Kahele me Kaluahinenui.
Mar. 20, ma Apepo, Niihau, hanau o Oiliwale w. na Ka@ka @@@ Awana.
Aper. 7, ma Halulu, Niihau, hanau o Kaualaniula w. na T@ma me Kahiwaa.
MARE.
Mei 4, ma Hana, Maui Hikina, mare o Y.S. K Hanuna me Poipe, na S.E. Bishop laua i mare.
Mei 5, ma Hana, Maui Hikina, mare o Nawilu me Makuaole, na S.E. Bishop laua i mare.
Aper. 18, ma Palawai, Lanai, mare o Kauka me Kaakau, na J. Kalawaia laua i mare.
Mei 21, ma Kamaile, Waianae, Oahu, mare e Meheku'u me hana, na Rev. S. Kahoohalahala laua i mare.
Mei 24, ma Makaha, Waianae, Oahu, mare o Ma me Maikai, Ma ia wa@@ no, mare @ Maule me Kaaihue, na Rev. S. Kahoohalahala lakou i mare.
MAKE.
Mei 6, ma H@@@@@@uli, Ewa, Oahu, make o Kakala k.
Mei 17, ma Kaneioa, Waikiki-kai, make o Puluu k.
Mei27, ma ia wahi no, make o Mekuohai k.
Mei 6, ma Makaha, Waianae,Oahu, make o Kuhemu w.
Mei 18, ma Kamaile, Waianae, Oahu, make o Nakea k.
Mei 19, ma Kahanaiki, Waianae, Oahu, make a Hanalaili k.
Mei 7, ma Haneoo, Hana, Maui, make e Pilipo Hanuna k.
Mei 18, ma Maulua, Lihue, Kauai, make o Kaikushine k.
E Nana! E Nana!
OWAU O M. MILLS, UA KUAI AKU i na da'a @220 me Pohaku, i ka Apana Aina o Kiao, no Kane @@@, nona ke Kuleana Helu 1228 Sila Nui hoi, Helu @54. MASIA MILLS, Moanalua, Oahu, Mei 23, 1863. 79-4@
Olelo Hoolaha.
EIKE AUANEI OUKOU OwAU O J. W. G. Ka@a, kane mare a Kaehu (w.) ke hoelaha nei au ma ke Kuokoa,
IAU KA EHU,
aole au e hookaa ana i na ale mua, a me na ale hou aku ma keia hope aku. Eake oukou e ka poe mea kuai , mai hoaie ia Kachu, ina e hookuli oukou, no @ukou no ia poho. Aole loa au @ hookaa aua ma keia hope aku. J.W.G. KAIA. Haena, Kauai, Aper. 22, 1863. 79-@@
Olelo Hoolaha.
UA HOOPII MAI O KAWAHALAMA k, kue i kana wahine, o Kualauia, no Kohala Akau, Hawaii, mamua, e hooiki i ko laua mare ana, no ka haalele wale ana no na makahiki ekolu o Kualaula i kana kane. E hanaia keia hoopii imua o ka Mea hanohano Ionue II, kekahi Lunakanawai o ka Aha Kickie, ma ka la 27 o Iune, i ka hora 20 o kakahaka, aia ma ka Hale Hookolokolo Honolulu, Oahu. G. W. BROWN. Kakauolelo kokua o ka Aha Kiekie. Honolulu, Oahu, Mei 29, 1863. 79 2t
Olelo Hoolaha.
UA HOOPII MAI O KAMAHIAI k. KUE i kana wahine, o Kalaaunui, no Wailuku, Maui, mamua i kana wahine, o Kalaaunui, lo Wailuku, Maui, mamua e hooiki i ko iaua mae ana, no ka haalele wale ana no na makahiki ekolu o Kalaaunui, i kaua kane. E hanaia keia hoopii imua o ka Mea Hanohano Ionne Li, kekahi Lunakanawai o ka Aha Kiekie, ma ka la 17 o Iune, i ka hora 9 o kakahiaka, aia ma ka hale Hookolokolo ma Honolulu, Oahu. G.W. BROWN. Kakauolelo kokua o ka Aha Kiekie. Honolulu, Oahu, Mei 25, 1863. 79 2t
Olelo Hoolaha
O KA MEA NONA KA INOA MALALO nei, ke papa aku nei oia i na Kanaka, na Haole, na Pake, kela a@@ kanaka keia ano kanaka a pau, e nana mai ana. Mai kii wale oukou i na mea a pau e ulu wale ana maluna o ka apana aina kuia o Lehuulanui me Kawanui, kahi i koe mai i ke Kouohiki, mai ka hoolimalima ana me na kanaka, ua kapu loa ke Kukui, ke K@@i, ke Pili, ke@a mea ulu ke@a mea ulu maluna o ua aina kula ia. Ina i loheia a loaa paha kekahi e hele ana, e lawe ana i na mea e@lu wale ana maluna o ua aina kula la i papala, e uku no oia e ($4.00) no ke kanaka hookahi; aka, ina e manao ke kanaka e kii, e olelo mua me ka luna nana i malama ua aina kula ia, a pono ka olelo no ka uku, alaila, e kii no oia. Ua hoomaluia no ua holoholona, aole e hele maiuna o ua aina nei, ina i komo a helehewa paha, ka Bipi, Lio, Hoki, Miula, Kekake, Hipa, Kao, Puaa, e uku no ($1.00) nu ke p@o hookah@. C. KANAINA. Honolulu, Mei 25, 1863 79-2t
Olelo Hoolaha.
O KA AINA O PAAKAHI, E WAI@O LA Ma Puunui, Oahu, ua kuai ia e ka mea nona ka inoa i kakauia maialo@iho, owau ka ona maluna o ua aina ia. Nolaila, ke papa aku nei au me ka hoomalu ana, aole e kukulu i ka Li@, a Bipi paha, a holoholona e ae. O ka poe hana ka ai e ulu ana ma ua alua la, e pono ia lakou ke uhuki koke maioko iho o na ia 30, a i ole la e kuai mai me a'u. E lilo keia i kanawai paa i kona la e laha ai ma ke Kuokoa. J.K. KAUNAMANO. Maemae, Mei 26, 1863. 79-1m
Olelo Hoolaha.
E IKE NA MEA A PAU, MA WAIAlae nui; o kekahi i kapaia ka inoa malaila, o KAIHELMEKI, kane mare hoi a Kahoowaha olaila, i make aku nei, a me na mea e ae i pili i ua mea la i make; ka poe hope e mahi ana ma kuu Kuieana Aina e waiho ia,
Ma Mauuakapuaa, Waialae-nui,
Kuleana Helu 3579, i hookakaia ma ka Palapala Sila Nui, Helu 4590. Ke h@@ aku nei au, a ke hoolaha nei, me ka papa aku, aole ka lakou e mahi hou maluna o ua aina ia o'e, ma@@ela la aku, a@@@ @@@ o kekahi mea mae i ae ole ia e a'u. A k@kanoha ia aku nei ka poe nana ka ai e ku la maluna o ua al@a ia o'u, @lawe koke ia ka lakou ai iloko o ua la he 30, mai keia ia aku; a hala na la he kanakoiu, a o ke koena ai mahope @@@la, aole @ lakou kuleana i koe Iloku oia koena ai. Me ka maha@@. Owau no me ka o@alo. L. W. MAHUKA. Kanahonoula, Honolulu, Mei 23, 1863 79-@@
Olelo Hoolaha
E IKE AUANEI NA KANAKA A PAU, o keia ano keia ano, ke nana mai lakou i keia Olelo Hooiaha. O makou o ka poe nona na inoa malalo iho nei, ke papa aku nei makou i na mea hoiohoiona, Lio, Bipi, Hoki, Miula, Kekake, Hipa, Kao, Puaa. Aole e hele wale ma ko makou aina kuai,
Ma Kealakomo, Puna, Hawaii.
E mahama i ko oukou mau holoholona, mai hookou wale; o ka mea hookuli i keia olelo papa. E hiki no i ka @@@a a makou i ko@o ai ke hopu aku a hoopaa, e hoouku e like me ke kanawai. Ke papa aku nei nei makou, ina kanaka o keia wahi keia wahi, mai kii wale i na mea e ulu ana ma ua aina ia; ina e loaa ke@ahi o na holoholona i olo@@a maluna, oia hoi ka Lio, Bipi, Hoki, Kekake, hookahi dala ($1 00) no ke poo hookahi; no ka Hipa, Kao, Puaa, he hapawaia ($0 @31/2) no ke p@o hookahi. Ke haawai nei makou i ka hana i ka Luna a makou i ko makou inoa malalo iho.
Ke@aa@lani, Kama, Haau, Ilauhi@@, Helokai, Kaulenahela, Nalohelua, Palapala, Keaka, Kahaku, Kal@a@o, Kahai, Inoa, Ioane, Ke@ki@@@@, Mahu. KAANAANA. Kealakomo, Puna, Hawaii, Mei @, 1863. 79-@@
KA MOKUAHI
'KILAUEA,'
E HOLO ANA O "KILAUEA" MAI. Honolulu aku, ma @@ Poakahi. Iune 1. Ma ka hapaina o ku hera Eha a ke ahiahi.
NO
LAHAINA,
KALEPOLEPO,
ULUPALAKUA,
KEALAKEKUA,
KAILUA,
KAWAIHAE,
HONOIPU,
A ME HILO.
Ma keia hope aku e hoo@@au ana no o "KILAUEA" i ka holo ma na wahi a pau i olelo@a maluna.
MA KA
Poaha, Iune……………………11 Puakahi, Iune…………………..22
JANION, GREEN & CO L.H.A.H.M. Honolulu, Aperil 9, 18@@ 7@@@
KA MOKUAHI
Kialua
"ANNIE LAURIE,"
E HAALELE ANA LA HONOLULU –
NO
KOLOA & NAWILIWILI
I ke@a pu'e ke@a puke @@@ la@@@@@@ pau 3 ku @@ @@ Wa@@@ ina he ukana nolaila ma ka hele ana i K@@@@. JANION, GREEN & CO. I. H A R M Honolulu, Aperila 9, 186@. 72@@
OLELO HOOLAHA.
E KUAI KUPALAIAINA NA LIO ma ka Pa Aupu@@,
O Waiawa. Ewa. Oahu.
Ke hiki aku i ka la @ @ Iune, oia ka P@@@ah@, i ka h@@@ @@ o kakahiaka. A @ kudala h@@@a ana @@ kekahi m@u la@@ ka@@ @ o lune, oia ka Poakahi, i ka hora 1@ e kakahiaka. Ke ano me na hao malaia@o nei:
@ Lio kane hulupala, hao manamana ano e
1 " ahinahina ano hulupala, hao akau H
@@
1 " ulaula wiwi, hao akau R
@
1 " keokeo loa, nui maikai, hao akau @
@
1 Lio wahine ulaula, hao hema AB
1 " eleele me ke keiki, hao manamana ano e.
1 " hulupala, hao akau @@, hema T III
1 " eleele ahinahina, hao akau @
1 " puakea, hao akau K
1 " ulaula hauhuli, aole maopepo ka hao.
He mau Lio komohewa e ae no kekahi e paa nei. E ku koke mai, me ka makaukau i ke dala, o hele auanei oukou, ke hala na la a ke kanawai i olelo ai.
O na hao manamana ano e, aole hiki ke palia. Na J. KAHAUOLONO. (Luna I'a Aupuni.) Waiawa, Ewa, Mei 21, 1863 79-@@
PUBLIC NOTICE
THE ESTRAY ANIMALS CONFINED in the Government Pound, At Waiawa, Ewa, Oahu.
Will be sold at public auction on the 1 st of June, at 10 o'clock, A.M., and June 8 th at 10 o'clock, A.M. All persons interested are hereby notified to attend. The follow are the descriptions and brands:
1 Sorrell horse, brand not describable.
1 Iron gray horse, brand right II
JJ
1 Bay horse, brand right R
n
1 White horse, brand right U
A
1 Bay mare, brand right AB
1 Black mare with colt, not describable.
1 Sorrell mare, brand right P3, left T III@
1 Black gray mare, brand right @
1 Cream colored mare, brand right K
1 Bay mare, no brand
J. KAHAUOLONO, (Pound Master) Waiawa, Ewa, May 21, 1863 79 @@
Olelo Hoolaha
O KA MEA NONA KA INOA MALALO iho, ke papa aku nei au i na kauaka a pau, mai ko@no kuleana ole a lawe waie i na mea maluna iho o kua aina hoolimalima, Ma Waialae-iki, Oahu, a me na mea holoholona, Lio, Bipi, Hoki, Piula, Puaa. Ma@ hookuu wale ma ua aina la o'u, oa kapu loa, loa oukou e hookuli a loaa aku i kuu luna, ia Lohiau, e uku no ($1 00) no ke poo hookahi. Aole pili keia olelo maluna i ka poe i hoolimalima mai @a'u. K lilo keia olelo hoolaha i kanawai paa mai kona ia e puka aku ai ma ka nupepa Kuokoa. REBECCA M. JOHNSTONE. Puunui, Honolulu, Mei 25, 1863 79-2@
Olelo Hoolaha.
NO KA MEA, UA NOHA MAI KA MEA Hanohano o G.M. Rober@son, kekahi o na Lunakanawai o ka Aha Kiekie, e Kawahamaalea w, a me Apuakehau k, e hookohu ia laua i luna hooponopono waiwai no Hinawale k, no Honolulu, Oahu, I make aku nei: Nolaila ua hoike ia i na kanaka a pau loa, ke pili, o ka P@aono, @@@ @@ @@ 13 o Iune, i 'ka hora 9 o kakahiaka, oia ka la a me ka hora i olelona no ka hoolohe i ka oiaio a me na mea hoole i ho@ke@a, aia ma ka Hale Hookolokolo, ma Honolulu, Oahu. G.W. BROWN, Kakauolelo kokua o ka Aha Kiekie. Honolulu, Oahu, Mei 27, 1863 7@ @@
OLELO HOOLAHA.
NO KA MEA, UA NOHA MAI KA MEA Hanohano o G. M. Rober@son, kekahi o na Lo@akanawai o ka Aha Kiekie, e Wahine@@@, a me ka @@koh@ @ @@@ Luna Hooponopono Waiwai no PUUPUU, no Ewa, Oahu, make aku nei. Noaila, ua hoike ia i na kanaka a pau @@@, k@ pili, o ka Poalima, oia ka la 5 o Iune, i ka hora 9 o k@@@@@@@, oia ka la a me hora i olelo ia no ka hoolo@@ i ka @@@@ o @@@@ palapala ka@@@@, aia ma ka Hale H@@@@@@@@ ma Honolulu, Oahu. G.W. BROWN. Kakauolelo kokua o ka Aha Kiekie. Honolulu, Oahu, Mei 25, 1863 7@ @@
OLELO HOOLAHA
UA HOOPII MAI O KANALOA w. KUE i kana kane o Mahina, no Waimea, Hawaii, mamoa, @ honiki i k@ laua mare ana, no ka haaleia wale ana no na makeahiki ekolu o Mahina i kana wahine. E hania keia hoopii imua o ka Mea Hanohano I@@@@ @@, kekahi Lunakawai o ka Aha Kiekie, ma ka la 17 o Iune, i ka hora 9 o Kakahiaka, aia ma @@ Hale Hookolokolo ma Honolulu, Oahu. G. W. BROWN. Kakauolelo kokua o ka Aha Kiekie. Honolulu, Oahu, Mei 25, 1863. 7@ @@
Olelo Hoolaha
KA POE JURE KANAKA MAOLI NO KA Aha Hookolokolo Kaapuni, ma ka Apana E@@@ ma Lahaina, e hoomaka ana i ka Poalua, oia ha la 9 o Iune, 1863.
J.H. Kaiheekai,
Kaimikino,
Kahiewalu,
Kaiwiopiopio,
Launakaoe,
Kanaina,
A Ma@aku,
George Davies,
Napeha,
Joseph Syl@a,
Kahaawip@,
Kale,
Poholopu,
Je@s@ Crowningburg,
Henry Copp,
Waihoioh@,
Naiapaakai,
Kaholokahiki,
Adam Kankau,
J.Y. Maipinepine,
Hema,
Kah@@palapala,
Nolomou Pre@ere
Kaoka.
JNO. E. BARNARD. Kakauolelo kokua o ka Aha Kiekie. Honolulu, Mei 15, 1863. @@ @@
OLELO HOOLAHA.
UA HOOPII MAI O M. LEOIKI w, KUE I kana kane Asana (Pake.) no Nawiliwili, Kauai, mamua, e hooki i ko ka@a mare ana, no ka haa@ele wale ana no na mak ahiki ekolu o Asana (Pake.) i kana wahine. E hanaia keia hoopii imua o ka Mea Hanohano o G.M. Rober@son, kekahi Lunakanawai o ka Aha Kiekie, ma ka ia 20 o Iune, i ka hora 9 o kakahiaka, aia ma ka Hale Hookolokolo ma Honolulu, Oahu. G. W. BROWN. Kakauolelo kokua o ka Aha Kiekie. Honolulu, Mei 18, 1863. 78-2t