Ka Nupepa Kuokoa, Volume II, Number 17, 25 ʻApelila 1863 — Palapala Hoike a Dr. Hillebrand no na mea i hanaia ma ka Hale mai o ka Moi Wahine. a hiki aku i ka la i o Aperila, M. 11. 1863. [ARTICLE]

Palapala Hoike a Dr. Hillebrand no na mea i hanaia ma ka Hale mai o ka Moi Wahine. a hiki aku i ka la i o Aperila, M. 11. 1863.

/ ; r. riukoU. ( n<t Kūhli 0 >d af 0 / ->, Moi Wahin(-—Alohū oukou: !. « o na mahma ekoiu i halaae neī.mai ; 1 o Ianuali. a hiki i ka la 1 o Apenia, -t kr;ka-iia ma nabuke 443 inoa hou, oia hoi ; !*; , kakau ole ia ko lakou mau inoa -n; no kn mea. inaeiapaauia kekahi a • »h i hoi \ kona wahi, a nuhope loaa hou \a ka rnrti. a komu hou i ka Haie Mai e hpaau t, ii/.ili, aoi 4 " īio e kakau hou ia koiia ;noa :n i k'i }J:iko. akn, ua kakau ianameaa pau . j, m an.'i 5 k.'i hpaau ia ana malalo o kahi i r.'iur! ka inoa. Ho rnea keia e pa<a. .1 o\- : rvs k»; kakau ana o na »no«. O ka nui n m w,3i i he'.e kino i ka Hale e noiai e kokua. i k«.•!:» ia keia la, ua like me 13, a i k- R ;ih! raau ia h.- 25. a i kekahi hoi ho 30. H'- un īī.ui i hoonoho )a ma ka haie, 9 o iako I i J5.rik« aku h, a 1-112 haawi ana i ka ; ip.ii, ua kakauia lioi ma ka Buke; ua iike ia iu<- 15 o ka h hookahi. Ua oi loa aku nae ; I,r» !:i:iu liiiii i kakau oie ia, a i haawi ia hoi ! maniii.'i o kp kauoha waha a ke Kahuna. | K<* innuao nei au, aia a hiki i ka haiawai maknhiki, ua hele e au i kahi e, noiaiia e hoopuka auanei au ma keia paiapaia, i kekahi .'nau manao e pili ana i ka mooielo o ka Ihil" Mai, mai ka hookumu ona ma ka ia 1 0 Au U ':ite, 1959, a hiki wale i keia manawa, dia 3 makahiki me na maiamn S. Iioko oia manawa 6,053 ka nuio na kanakai hele mai e hpaauia. O kekahi o keia poe, ua hele hou mai e hpaau no kekahi inai hou, a noiail'i, ua pono paha ke oleio, o ka nuio na mai, 1 inpaauia, oia 7,500. ; lloko oia manawa, ua kakauia ma ka ke, he 1<».-19G haawi anao kqi iaau, a e hiki; no ke ma naoia, oia no ka nui o ka poe i noi ' 111:11. I kekahi poe, elua huawi ana 0 ka laau, «ka, ua nui ka poe mai i haawi ole ia ka lanu hou, 0 ka laau kahiko wnle no; kekahi, 0 ke oki k 1 mea pono, me ka hanai oie i ka laau, a o kekahi, ua ao ia ma na mea ai ma ke la helu he 16,496, a ua like ia me 12£ no kela helu he 16,496, a ua like ia mel2i no kela ia keia la. Ma na ia Sabati, 0 na mai ' pilikia nui wale no kai hana ia. Ma ka haie, ua hoonoho ia na mai 612, he 91 o lakou he poe haole. Iloko o keia 612, ua mnke he 8-1. 0 ka nui 0 ka poe i make, ua lu lo mui lakou me ka niai pilikia loa i lnki ole ke hoola, oia hoi keakepau, ka opuohao, ka lolo, a pela aku. Oia 110 na mai i ai na haole iie 12, a iioko o na kanaka maoli i make, ua nui no ka poe i nawaliwaii 1 ka wn i lawe ia mai ai. Eia ke auo nui ona uuii i okiia. 2 Lima i okiia. 20 Oki ana o na liina, na manamana wawai', 11 me na iwi wawae. 1 Nakiia'na o ke aa nui 0 ka ni. 1 lioihoiia'na o ka naau i puka i waho. 1 Oki ana o kea oiuna. 1 (>ki ana o kea olalo. 2 Hana ana i wahn hou. s ()ki nna o k;v maku i pau ai ka makapo. 1 Oki ana he puu iloko 0 ka maka. 0 l^i'.^N^iuin. !» Oki ana o ka eiemu. 1 Oki ana o ka lehelehe. 2 Oki ana a kaawale ka puu ma ka ihu.! 9 Wawao kekee. j 2 Kuli kekee. ; Lima kekee. I 2 Oki nua a kaawaie na opea. 5 Oki ana he puu nui ma ka wawae. 2 Okiana he puu nui ma ka ni. 2 Oki ana he mau puu iiiiii ma keia wahi keia waiii 0 ke kino. 20 Oki poepoe ana. | 30 OkiinNia o ka eienm. ( 1 Hoopau ana i ka io o ka auwai inimi. 3 Hoopau ana i ka ilikona 0 ka elemu. 6 Hoopau ana i ka ekewai o ka mai o na wahino. ! Ma keia, e liui ui i na hana eae ma ka ; hooponopono nna 1 na laia haihni, ke oki ana : i na ihu ua pala, ke oki ana i na mai hehe j ma ka elemu, a me na mai hehe ino e ae;; iloko hoi o keia, he mau mai i anoninoni ke ola ke oki ia. aka hoi, i ka hnna ana. ua ola maikai mai. Aole paha i hala kekahi la, i| nele ke okiia o kekahi inai o keia ano. | Ma na mea 1 hoike ia maluna ae nei, e ma opoopo auanei ia oukou i>a pomaikai i ulu mai inamuli o keia Hale Manawalea. He mnu pomaikai hapa paha, aka, ke manaonei au, he mau pomaikai nui, ma ka manao o ; ka poe i ike iea ma ke ano o ka noho una 0 na kanaka Hawaii i minamina ia. He nuaujx>. a he hoomanamana ke kanaka maoli,, ua ao ia e na kahuna kahiko.ma ka hoomap.a wnie no e oh ai na mai, nolailai aohe i | lana nui kona manao ma ka hana iohi, me ka iiooinana ole o na kahuna haole. A ua i ike hoi oia, ua oi aku ke akaiuui 0 ka haole, ! mamuli o kona akamai iho ma k* imi wai* | wai ana.a moka hanohano, uohnla, aoieoia i oluoiu i ka ka haole mau hana, a me kona 1 mau ano. Aole no hoi i hoomaopoopo koke j ke kauaka, he Hale keia, e haawi wale ana i j na pom&ikai i ka lehuiehu: he kanalua ko | hkou i kinohi, e hoouku ia ana iakou no kii j iapaau ana, a me ka malama ana iloko o keia Haie. 1 keia wa nae, ua pau keia kaualua o ua kauaka, a ua emi hoi ko lakou makau ► ma kahuna haoie. O ka hilinai ana i na \ kahuna kahiko, aole no i pau ia, aka, 0 ka ■* hiiinai ana i na kahuna haole, ke helo nei i 3L

ka maii'.uhua. L"a hiki no ia kakou ke koho 1 k.i hopena o keia hooioii ana 0 ka manao o fi3 kanaka. Ona kanaka maoiia pau a'u i ike si ua Loaio i ka Haie Mai, a hemo hn>u ae, he makemake nui ko lakou e komo hou iho. ke ioaa i ka mai. Eia nae kekahi piiikia nui i loaa ma ka hooponopono ana i ua Haie ilai ia, o ka mahuahua ole o kahi puu daia. Ua maikai a hanohano ka Haie, aka, ua hemahema hoi i na iako hale. He papa waiholoi e waiho pu ana me keia a me keia moe, a oia waie no ka papeaiua, kahi waihona ioie, na oonoie iaau, a me na ipu no ka holoi ana i na mai; ao!e hoi he wani noho kua e noho iho ai ka mai. Ua hoomakaulii makou no na mea ai, aka, ua haaleie makou ia ano; 110 ka mea, ua kafmia mai, he "Haie i hoopoioiiia na iehulehu oioko." Eia waie no ka poe ponoi oka Haie: Ke Kauka, Mr. Langherne, (Kinikake,) oia no hoi ke kuene, ka mtra nana e haawi ka hau, a he kahu mai no hoi; he kuke, eiua kamaiii, i maa ole 1 ka noho ana me ka ohana haole. I na manawa a pau, mai ke 30 a hiki i ke 50, o na mai e lapaauia ana maioko o keia Hale ; o ka nui 0 lakou, he poe i ao oie ia i ka hooponopono a me ka hoomaemae ia lakou iho, nolaiia, e ike auanei oukou, ua iawa oie ka poe iaweiawe o keia Haie no na hana i ■hooiliia maiuna o lakou. Aoie no i oiuolu , ke kanaka inaoii ke kau maluna ona i na ru- | la hoopololei, a i ole oia i oluolu ma kana no|ho ana, alaila, aoie oia e makemake e komo |mai ika Hale Mai. lna paha ua mai keka- ; hi wahine mare, aiaila 0 ka noho pu 0 ke kaine ka pono maloko oka Hale Mai; a peh no 'hoi ina o ke kane kai mai, aiaila, makemake ika wahine e noho pu. A ina he wahi ma;kuahine nana kekahi mau keiki iiiiii ka mea i mai, alaila, ua lawe pu me ia ka muii loa 0 I kana inau keiki iioko 0 ka Hale Mai, 110 ka !mea, aohe mea ma ka haie nana e mahma; ' a ina hoi kekahi keiki i ioaa i ka mai a lawe 1 ia mai ia makou e iapaau, aiaila, ua heie pu • mai na makua a i e!ua e noho pu. Ua ai ; keia poe a pau īloko o ka Hale, (na lakou no nae ka iakou ai me ka i-a;) ao ka nui oh- ; kou, ua hwe pu inai me ka moena e haliiia |malr.io ma ka papa a moe ika po. No keia j mau mea, he aneane haunaele kekahi manawa. Eia hoi kekahi, oka poe ilihune, lole ; weluwelu i heie mai io inakou nei, nawai la je hoohko ia lakou i ka lole hou ? iN'o Ka mea, ; aohe a makou puu dala. i Ua oleio kekahi poe, aohe no i maemae ka I Hale. Ua maemae no iioko oka manawa pokole, oia hoi ke kakahiaka 0 kela la keia h, aka, pehea la e mau ai kona maemae ana a napoo ka h ? lna e manaoia e mau ka niaeI inae iloko o ka Hale, alaila, eia no ka pono, 'e hoolimalima mau īa kekahi haole, a e haawiia ia ia wule 110, 0 ka hoomaemae, a e kii ; pinepine i ka poe pena a me ka hamo puna. ! Aka ea, ina i olelo ia ua pehpeia ka Hale. alaiia, e hiki no ia'u ke hoole, aoie oiaio oia ; oleio. Ma na ano e ae no hoi, ua ike makou i ka j pilikia no ka hapa oke dala. lloko oka ma■kahiki okoa i hala aku nei, ua koi pinepine au i na Kahu, e hookaawale ae i kekahi mea ino wale, nana i hoopiha wale ka Hale, a me ; na wuhi e ae e kokoke ana i keieahi manawa, me ka makani pilopilo loa. Oia paha ke kumu i ulu mai ai na oleio oiaio ole i haiia maluna, 110 ka pehpela o ka Hale. Aka, aole no i lawa ka waihona ma keia hana. Eia , hoi kekahi, aole no i makaukau no ke kuke ,ana, a me ka hoomahanahana ana i ka wai auau no na mai, ia mea aku, a ia mea aku. j I keia manawa, ke hoopuka aku nei au iimuaooukou a ine ka leliulehu, i kekahi ! mea e pili pono ole ana paha i leeia olelo lioike, aka, he mea nui ioa no nae. Eia ua j mea nui h, o ka laha ana i keia wa o ka mai J i kapaia e na kanaka maoli, ka 41 mai pake." ;Ua nui na mai oia ano i hele mai io'u nei e [ lapnau ai, a ua maopopo no ia'u, he oiaio no jO ka mai lepero no keia o ka aoao hikina o ika honua nei, oia hoi 0 Asia. No ko'u hana ; pinepine ana i keia mai, nolaila, ua akaka 110 . i ko'u manao he mai lele. Ua ike no au, ua ■ hooiahaia keia mai ma kekahi kulanakauhaI le mai o ke kanaka hookahi, a ioaa no i ka lehiilehu. Nolaila, he mea pono ia kakou |ke hoomakaukau i mea e kinai ai i ua mai ; ino nei. lloko o keia makahiki i hala nku ] nei, ua hooliio au i ka hale laau e kokoke ana i ka Haie Mai, i wahi e wuiho ai i na " inai :pake," a ua oiuoiu kekahi oia poe mamuli 0 !ka lapaau ia aua. Na ka Ahaolelo oka ma- ; kuhiki 1564 e imi a e hooholo i kekahi kana*wai e hookaa\vale ai i ka poe i loaa i keia : mai. : Eia hoi kekahi pilikia nui; oko kakou ne•le i ka hale kupono ole e waiho ai i na mai | pupule. Ua noi pinepine ia makou e lawe i t na pupule, e malamaia'i īloko 0 ka Hale Mai, laka, aole makou i ae i na pupule ino, o hau- ; naeie ka Hale. Oka nui ona pupule i keia wa, ua mahmaia ma ka Halewai, a me ka Halepaahao ma Kawa, kahi hoi e hiki ole ai ke lapaauia. He mea ia e mau ai, a e mahuahua ai paha ka pupule ana. Ma keia» ke hoike aku nei au ua pomaikai ka Hafe Alai mamuli o na hana a ka poe hui i kapaia M Ka poe Wahine Hoomanawalea." j Ua oi aku no nae ka ikaika a meka hana loj koniai a ko kakou Aloi Wahine Hanohano. I He inea mau ia ia ka hele mai ma ka Hale 1 Lapaau i kela la keia la, e iawe mai ai i ka | poe inai» a e ike paha i ka poe e waiho ana i |ka mai. Ina paha pela ka hana ana aka lehulehu, ahih. ua holo pono ka hanahoomaj nawalea. 1 Ke haawi akn nei au i ko'u aloha ina ka- ! huna hpaau o ke kuhnakauhale, no ko hkou kokua mau ana ia'u ma kau oihana, i na mana\va a'u 1 noi aku ai ia hkou. No kekahi mau kumu pono, nolaila, e hookaawaie ana au ia*u iho mai Honolulu aku, 00 na malam eono, noiaiia. ke nonoi aku nei au ia oukou e na kahu, e hookuu mai ia*u [ no ia manawa, a hoi mai au. lloko o keia Imau mahina e hiki mai ana, aole no e nui [ana ka mai,e like ine ka w* hooiio, a ua jike makou ua emi loa ka poe kii mai i laau | iioko oka wti o ke kau. Ano ia mea, ua ; hiki paha ke hookuu ia ke kauka mau, iloko j0 keia manawa. Ina iae oukou i ko*u hete, alaiia e hooholo oukou, ina paha na u e koho 1 kou panihaknhaka, a na oukou paha e koho. Me ka mahaio, I Wm. Hilleb&ju*d.