Ka Nupepa Kuokoa, Volume II, Number 17, 25 ʻApelila 1863 — Page 4
| This text was transcribed by: | Norman Miyasato |
| This work is dedicated to: | Tutu Keoho Poai |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
Palapala Hoike a Dr. HIllebrand no na mea i hanaia ma ka Hale mai o ka Moi Wahine, a hiki aku i ka la 1 o Apelila, M. H. 1863
Imua @ oukou @ na Kahu o ia Hale Mai o ka Moi Wahine:-Aloha oukou:
@ o na mahina ekolu i hala ae nei, mai ka la 1 o Ianuali, a hiki i ka la 1 o Aperila, @ ma na buke 443 inoa hou, oia hoi@ poe i kakau ole ia ko lakou mau inoa @; no ka mea, ina e lapaauia kekahi a @ a hoi i kona wahi, a mahope loaa hou ia @ ka mai. a komo hou i ka Hale Mai e lapaau @ aole no e kakau hou ia kona inoa ma ka Buke, aka ua kakau ia na mea a pau @ ana i ka lapaau ia ana malalo o kahi i kakau @ ka inoa. He mea keia e pa@ ole ai ke kakau ana o na inoa. O ka nui o na mai i hele kino i ka Hale e noi ai e kokua. i kela la keia la, ua like me 13, a i kewahi mau la he 25, a i kekahi hoi he 30. He 78 ua mai i hoonoho ia ma ka hale, 9 o lakou @ make aku la, a 1412 haawi ana i ka @, ua kakauia hoi ma ka Buke; ua like ia me 15 o ka la hookahi. Ua oi loa aku nae ua laau liilii i kakau ole ia, a i haawi ia hoi mamuli o ke kauoha waha a ke Kahuna.
Ke manao nei au, aia a hiki i ka halawai makahiki, ua hele e au i kahi e, nolaila e hoopuka auanei au ma keia palapala, i kekahi mau manao e pili ana i ka moolelo o ka Hale Mai, mai ka hookumu ana ma ka la 1 o Augate,, 1859, a hiki wale i keia manawa, oia 3 makahiki me na malama 8. Iloko oia manawa 6,053 ka nui o na kanaka i hele mai e lapaauia. O kekahi o keia poe, ua hele hou mai e lapaau no kekahi mai hou, a nolaila, ua pono paha ke olelo, o ka nui o na mai i lapaauia, oia 7,500.
Iloko oia manawa, ua kakauia ma ka Buke, he 16,496 haawi ana o ka laau, a e hiki no ke manaoia, oia no ka nui o ka poe i noi mai. I kekahi poe, elua haawi ana o ka laau, aka, ua nui ka poe mai ia haawi ole ia ka laau hou, o ka laau kahiko wale no; kekahi, o ke oki ka mea pono, me ka hanai ole i ka laau, a o kekahi ua ao ia ma na mea ai ma ke la helu he 16,496, a ua like ia me 12 Ω no kela helu he 16,496 a ua like ia me 12 Ω no kela la keia la. Ma na la Sabati, o na mai pilikia nui wale no kai hana ia.
Ma ka hale, ua hoonoho ia na mai 612, he 91 o lakou he poe haole. Iloko o keia 612, ua make he 84. O ka nui o ka poe i make, ua hele mai lakou me ka mai pilikia loa i hiki ole ke hoola, oia hoi ke akepau, ka opuohao, ka lolo, a pela aku. Oia no na mai i make ai na haole he 12, a iloko o na kanaka maoli i make, ua nui no ka poe i nawaliwali i ka wa i lawe ia mai ai.
Eia ke ano nui o na mai i okiia.
2 Lima i okiia.
20 Oki ana o na lima, na manamana wawae, a me na iwi wawae.
1 Nukiia'na o ke aa nui o ka ai.
1 Hoihoiia'na o ka naau i puka i waho.
1 Oki ana o kea oluna.
1 Oki ana o kea olalo.
2 Hana ana i waha hou.
8 Oki ana o ka maka i pau ai ka makapo
1 Oki ana he puu iloko ka maka
6 Ptesygium.
3 Oki ana o ka elemu
1 Oki ana o ka lehelehe.
2 Oki ana a kaawale ka puu ma ka ihu.
9 Wawae kekee.
2 Kuli kekee
3 Lima kekee
2 Oki ana a kaawale na opea.
8 Oki ana he puu nui ma ka wawae.
2 Oki ana he puu nui ma ka ai.
2 Oki ana he mau puu liilii ma kela wahi keia wahi o ke kino.
20 Oki poepoe ana.
30 Okiia'na o ka elemu.
1 Hoopau ana i ka io o ka auwai mimi.
3 Hoopau ana i ka ilikona o ka elemu.
6 Hoopau ana i ka ekewai o ka mai o na wahine.
Ma keia, e hui ai i na hana ene ma ka hooponopono ana i na lala haihai, ke oki ana i na ihu ua pala, ke oki ana i na mai hehe ma ka elemu, a me na mai hehe ino e ae; iloko hoi o keia, he mau mai i anoninoni ke ola ke oki ia, aka hoi, i ka hana ana, ua ola maikai mai. Aole paha i hala kekahi la, i nele ke okiia o kekahi mai o keia ano.
Ma na mea i hoike ia maluna ae nei, e ma opoopo auanei ia oukou na pomaikai i ulu mai mamuli o keia Hala Manawalea. He mau pomikai hapa paha, aka, ke manao nei au, he mau pomaikai nui, ma ka manao oka poe i ike lea ma ke ano o ka noho ana o na kanaka Hawaii i minamina ia. He naaupo, a he hoomanamana ke kanaka maoli, ua ao ia e na kahuna kahiko, ma ka hoomana wale no e ola ai na mai, nolailai aohe i lana nui kona manao ma ka hana lohi, me ka hoomana ole o na kahuna haole. A ua ike hoi oia, ua oi aku ke akamai o ka haole, mamuli o kona akamai iho ma ka imi waiwai ana, a me ka hanohano, nolaila, aole oia i oluolu i ka ka haole mau hana, a me kona mau ano. Aole no hoi i hoomaopoopo koke ke kanaka, he Hale keia, e haawi wale ana i na pomaikai i ka lehulehu: he kanalua ko lakou i kinohi, e hoouku ia ana lakou no ka lapaau ana, a me ka malama ana iloko o keia Hale. I keia wa nae, ua pau keia kanalua o na kanaka, a ua emi hoi ko lakou makau in a kahuna haole. O ka hilinai ana i na kahuna kahiko, aole no i pau ia, aka, o ka hilinai ana i na kahuna haole, ke hele nei i ka mahuahua. Ua hiki no ia kakou ke koho i ka hopena o keia hoololi ana o ka manao o na kanaka. O na kanaka maoli a pau a'u i ike ai ua komo i ka Hale Mai, a hemo hou ae, he makemake nui ko lakou e komo hou iho, ke loaa i ka mai.
Eia nae kekahi pillikia nui i loaa ma ka hooponopono ana i ua Hale Mai la, o ka mahuahua ole o kahi puu dala. Ua maikai a hanohano ka Hale, aka, ua hemahema hoi i na lako hale. He papa waiholoi e waiho pu ana me kela a me keia moe, a oia wale no ka papeaina, kahi waihona lole, na o@ole laau, a me na ipu no ka holoi ana i na mai; aole hoi he wahi noho kua e noho iho ai ka mai. Ua hoomakaulii makou no na mea ai, aka, ua haalele makou ia ano; no ka mea, ua kapaia mai, he "Hale i hoopololiia na lehulehu oloko." Eia wale no ka poe ponoi o ka Hale: Ke Kauka, Mr. Langherne, (Kinikake,) oia no hoi ke kuene, ka mea nana e haawi ka laau, a he kahu mai no hoi; he kuke, elua kamalii, i maa ole i ka noho ana me ka ohana haole.
I na manawa a pau, mai ke 30 a hiki i ke 50, o na mai e lapaauia ana maloko o keia Hale; o ka nui o lakou, he poe i ao ole ia i ka hooponopono a me ka hoomaemae ia lakou iho, nolaila, e ike auanei oukou, ua lawa ole ka poe lawelawe o keia Hale no na hana i hooiliia maluna o lakou. Aole no i oluolu ke kanaka maoli ke kau maluna on a i na rula hoopololei, a i ole oia i oluolu ma kana noho ana, alaila, aole oie e makemake e komo mai i ka Hale Mai. Ina paha ua mai kekahi wahine mare, alaila o ka noho pu o ke kane ka pono maloko o ka Hale Mai; a pela no hoi ina o ke kane kai mai, alaila, makemake ka wahine e noho pu. A ina he wahi makuahine @ana kekahi mau keiki liilii ka mea i mai, alaila, ua lawe pu me ia ka muli loa o kana mau keiki iloko o ka Hale Mai, no ka mea, aohe mea ma ka hale nana e malama; a ina hoi kekahi keiki i loaa i ka mai a lawe ia mai ia makou e lapaau, alaila, ua hele pu mai na makua a i elua e noho pu. Ua ai keia poe a pau iloko o ka Hale, (na lakou no nae ka lakou ai me ka i-a;) a o ka nui o lakou, ua lawe pu mai me ka moena e haliiia malalo ma ka papa a moe i ka po. No keia mau mea, he aneane haunaele kekahi manawa. Eia hoi kekahi, o ka poe ilihune, lole weluwelu i hele mai io makou nei, nawai la e hoolako ia lakou i ka lole hou? No ka mea, aohe a makou puu dala.
Ua olelo kekahi poe, aohe no i maemae ka Hale. Ua maemae no iloko o ka manawa pokole, oia hoi ke kakahiaka o kela la keia la, aka, pehea la e mau ai kona maemae ana a napoo ka la? Ina e manaoia e mau ka maemae iloko o ka Hale, alaila, eia no ka pono, e hoolimalima mau ia kekahi haole, a e haawiiia ia ia wale no, o ka hoomaemae, a e kii pinepine i ka poe pena a me ka hamo puna. Aka ea, ina i olelo ia ua pelapela ka Hale, alaila, e hiki no ia ʻ u ke hoole, aole oiaio oia olelo.
Ma na ano e ae no hoi, ua ike makou i ka pilikia no ka hapa o ke dala. Iloko o ka makahiki okoa i hala aku nei, ua koi pinepine au i na Kahu, e hookaaawale ae i kekahi mea ino wale, nana i hoopiha wale ka Hale, a me na wahi e ae e kokoke ana i kekahi manawa, me ka makani pilopilo loa. Oia paha ke kumu i ulu mai ai na olelo oiaio ole i haiia maluna, no ka pelapela o ka Hale. Aka, aole no i lawa ka waihona ma keia hana. Eia hoi kekahi, aole no i makaukau no ke kuke ana, a me ka hoomahanahana ana i ka wai auau no na mai, ia mea aku, a ia mea aku.
I keia manawa, ke hoopuka aku nei au imua o oukou a me ka lehulehu, i kekahi mea e pili pono ole ana paha i keia olelo hoike, aka, he mea nui loa no nae. Eia ua mea nui la, o ka laha ana i keia wa o ka mai i kapaia e na kanaka maoli, ka "mai pake." Ua nui na mai oia ano i hele mai io ʻ u nei e lapaau ai, a ua maopopo no ia ʻ u, he oiaio no ka mai lepero no keia o ka aoao hikina o ka honua nei, oia hoi o Asia. No ko ʻ u hana pinepine ana i keia mai, nolaila, ua akaka no i ko ʻ u manao he mai lele. Ua ike no au, ua hoolahaia keia mai ma kekahi kulanakauhale mai o ke kanaka hookahi, a loaa no i ka lehulehu. Nolaila, he mea pono ia kakou ke hoomakaukau i mea e kinai ai i ua mai ino nei. Iloko o keia makahiki i hala aku nei, ua hoolilo au i ka hale laau e kokoke ana i ka Hale Mai, i wahi e waiho ai i na "mai pake," a ua oluolu kekahi oia poe mamuli o ka lapaau ia ana. Na ka Ahaolelo o ka makahiki 1864 e imi a e hooholo i kekahi kanawai e hookaawale ai i ka poe i loaa i keia mai.
Eia hoi kekahi pilikia nui; o ko kakou nele i ka hale kupono ole e waiho ai i na mai pupule. Ua noi pinepine ia makou e lawe i na pupule, e malamaia ʻ i iloko o ka Hale Mai, aka, aole makou i ae i na pupule ino, o haunaele ka Hale. O ka nui o na pupule i keia wa, ua malamaia ma ka Halewai, a me ka Halepaahao ma Kawa, kahi hoi e hiki ole ai ke lapaauia. He mea ia e mau ai, a e mahuahua ai paha ka pupule ana.
Ma keia, ke hoike aku nei au ua pomaikai ka Hale Mai mamuli o na hana a ka poe hui i kapaia "Ka poe Wahine Hoomanawalea." Ua oi aku no nae ka ikaika a me ka hana lokomai a ko kakou Moi Wahine Hanohano. He mea mau ia ia ka hele mai ma ka Hale Lapaau i kela la keia la, e lawe mai ai i ka poe mai, a e ike paha i ka poe e waiho ana i ka mai. Ina paha pela ka hana ana a ka lehulehu, alaila, ua holo pono ka hana hoomanawalea.
Ke haawi aku nei au i ko ʻ u aloha i na kahuna lapaau o ke kulanakauhale, no ko lakou kokua mau ana ia ʻ u ma kau oihana, i na manawa a ʻ u i noi aku ai ia lakou.
No kekahi mau kumu pono, nolaila, e hookaawale ana au ia ʻ u iho mai Honolulu aku, no na malam eono, nolaila, ke nonoi aku nei au ia oukou e na kahu, e hookuu mai ia ʻ u no ia manawa, a hoi mai au. Iloko o keia mau mahina e hiki mai ana, aole no e nui ana ka mai, e like me ka wa hooilo, a ua ike makou ua emi loa ka poe kii mai i laau iloko o ka wa o ke kau. A no ia mea, ua hiki paha ke hookuu ia ke kauaka mau, iloko o keia manawa. Ina i ae oukou i ko ʻ u hele, alaila e hooholo oukou, ina paha na ʻ u e koho i kou panihakahaka, a na oukou paha e koho.
Me ka mahalo,
WM. HILLEBRAND.
Koena o ka leta a Who do you Think?
AINA MAHIKO O MAKAWAO.
No ka haule nui ana o ka ua iloko o nei mau mahina ekolu, ua hele wale a uliuli, a ulu nui no hoi na mea kanu o onei. Ua maikai ke ko o ka aina o Mr. Burua, a aole o ʻ u kanalua i ka hiki ana o ka nui o ke ko e like me ka ʻ u papa hoike koho, malalo o ka hooponopono maikai ana o Mr. Wilifoni (Wilfong.) Iloko o ka M. H. 1864, e hiki ana na eka ko oia aina i ka 425 a hiki aka i ka 450, a ina no e emi ana ke ko o ka eka hookahi, alaila e ike like lihi aku ana no ka ona oia wahi i kauwahi lihi o ka pomaikai, oia hoi iloko o na makahiki i kaahope ae ekolu, aole i holo lea loa i ka pomaikai. No ka hala ana o ka ona o ka aina mahiko o Maui Hikina i Lahaina, nolaila, aole au i halawai kino me ia, a ua koho wale aku no au i ka nui o ke ko e loaa ana i keia makahiki. Ma ka helehelena o ke ko e ulu ana, ua ikea ka hele ana aku i kahi e. Ua holo ae au malnna o ka aina mahiko o ka Hui Haiku, a ua ike iho au i na eka ko 300 i kanuia e Mr. Kapihe, ka mea i noho Lunamakaainana i ke kau Ahaolelo i hala iho nei a me kona mau kaikaina, a ua hooholo iho au oia ke ko maikai loa i kanuia, a e ulu nei hoi ma na wahi a pau a ʻ u i hele ai iloko o ka ʻ u auwana ana. A o ka poe e kanalua ana i ka niki ole i na kanaka maoli ke kanu i ke ko me ke akamai, e aho no e hele ae, a na ʻ u e kuhikuhi aku ia lakou i na mala ko maikai wale, i hooulu maikaiia ma ka aina mahiko o Kap. Maki (Makee,) malalo o ka hooponopono ana a Mr. W. Haili, Mr. Piipii, a me Mr. Pelapeia, & Co., a me na mala ko hoi o ka aina ko o ka Hui Haiku, i kanuia malalo o ka hooponopono maikai ana a Mr. Kapihe, a me kona mau kaikaina. Ua nui na mea i hooponopono hou ia oia wahi Wili ko. Ua hanaia na ipu hao hoomaloo ko kahiko, ua paniia ko lakou hakahaka e kekahi mau ipu hao hou ekolu, he 600 galani pakahi ko lakou nunui. Ua hai mai o Mr. Bailey ia ʻ u he lawa kupono loa ke loaa hou kekahi ipu hao hoomaloo i hiki ka nui ka 600 galani i hiki ke hanaia i ka la hookahi. Ua like ia me 6,000 paona ko o ka la hookahi, oia hoi 3 tona o ka hora hana oia wahi, mai ka hora eono o kakahiaka, a hiki i ka hora eono o ke ahiahi.
Ua hoomauia ka haule ana mai o ka ua ma Haiku, mai ka malama wale mai o Dekemaba i hala iho nei. E ua like ia mai no hoi a puni na aina, ina la hoi ua olu wale ka poe mea aina ko, mai kela a keia pea. Ua lohe makani mai au, e hana ana ka o Mr. M.M. Gower, i halekuai hou ma kona aina e pili nei i ka aina mahiko o Haiku, me ke kuai hookeke aku hoi i ko ka Hui halekuai. O ka hookeke no ka mea e ola ʻ i ke kalepa ana.
HE BAPETISO ANA MA MAKAWAO.
Ua loaa ia ʻ u ka Haku Bihopa o Honolulu, ma ka ipuka o ka halepule o Makawao, a e bapetiso ana i na keiki a ka poe lehulehu i akoakoa mai. Mawaho iho o ka ipuka o ka halepule kahi a ka Haku Bihopa i lawelawe ai i kana oihana, a ua lohe mai au, o ke kumu ka o ia ku ana iwaho, o ka loaa ole ana mai o ke ki o ka halepule i ka wa ana i makemake aku ai. Ina paha owau kekahi mea kule na iloko o ia halepule, in a la ua kuai lilo koke aku au i ko ʻ u kuieana, no ke kumukuai i emi iho malalo o ke kumupaa, mamua o ko ʻ u lili ana i hoa no ia poe hana kue. I ka wa e hana ʻ i ka poe oili pule peia, akaaka ka poe owaho. A o ka MEA MANA LOA, e hana mai no keia mea i kana e ike iho ai, ke waiho nei no au i ka noonoo ana no ia mea, i na poe hoomana io, o na aoao hoomana a pau.
WAIHEE, WAIEHU, AME WAILUKU.
Ua kukulu o Kap. Hobron, Kap. Hempstead, ame Kap. Wilbur, i mau hale maikai no lakou, a me Kap. Wilbur ko'u paina ana ike awakea. Maikai na mea ai, a ua minamina au ike kaawale ana'ku o Kap. Hompstead. Ua hele e kokua ia Kap. Kiblin i piho iloko o ke one nenelu me kana kaa pipi. ua hele a kaumaha i ka papa mai Kahului mai. Ua piha pono na auwai, a ina e ulu ole ke ko ma Waiehu ame Waihee, alaila, aole no e ulu iki ana nei mea he ko ma na wahi eae. Ua lohe wale mai au e komo nui ana o L.L. Torbert (Hulipahu) i ka hana kuai pai, me ka pau loa maoli no iaia o ka ai a pau o ia wahi, a he manaolana hoi ko u, e hooikaika oia ma ka hoonui ana i ke pai ai, no ka mea, ua emi loa mai nei ke kaumaha o ke pai a hiki i ka 25 paona, oiai i ka wa mamua he 40 paona ke kaumaha o ke pai ai hookahi. O koonei mea pilikia no ma na aina hana, o ke pai ai, ame ka poe paahana, o ka mea no ia e hoomaopoopo mua ma na aina mahi ko hou, a oia wale no hoi ke kumu alai nui.
Ua pa ia ka aina mahiko o Wailuku, a ua ulu mai kekahi ko. Ua okoa kona ano i keia manawa, mamua o na mahina ekolu mamua'ku nei. Ua kuaiia ka Wiliko a me ka Enekini mahu ma Bosetona, a e hiki mai ana paha ianei iloko o keia mau mahina ae. Ua waeia kahi e ku ai o ka Wiliko, makahi e pili la i ka hale o Mr. Kuaihelani, ma ka aoao o Wailuku o ke kahawai, e kokoke ana i kahi e moe ai ke Alahaka kahiko. Ua hiki mai na mea hana o ke Alahaka hou, aia ma Kahului, a e hana koke ia ana. Ua maikai ka ulu ana o ke ko ma Wailuku, a ua maikai loa ka ulu ana o ke ko o ke Kahuna Karolika i hooponopono hou ole ia. Ke hoomaka nei na mala ko a Rev. W. P. Alekanedero, e pua. Ia'u e holo ana ma ka aoao o kaua malako, ike au e ulu ana ka weuweu. me he mea la he hoihoi ole kona i ka ulu ana ae o ia mea, e like me ko'u hoowahawaha.
WAIKAPU.
Ua nani luaole ka ulu ana o koonei ko. Ua ike aku au i na mala ko e ulu ana ma kahi e pili ana i ka hale noho o Mr. H. Cornwell, aole o kanamai ka ulu a me ka maikai. He kahaka maoli ka mea nana ua ko nei. Ua makaukau ka hale o ka Wiliko o Mr. James Louzada, a o ka wili wale no ka mea e kali ia nei Ua ku ka ipuhao mahu, a o ke kulana o ka wili ua makaukau no. He maikai maoli no ka ipuhao mahu, a ua kupono no hoi ka mahaloia ana e ka poe lehulehu wale i ike ia mea. Aole he kuemi hope iki o Mr. Louzada no ka nui o na lilo; aka, ua paa kona manao e hana i kona wahi a like ka nani a me ka maikai me na wahi mahi ko e ae.
KE ALAHALA O WAIKAPU.
Ma kela kapa mai o kekahi wahi auwai ololi, ma ke kua o na mala ko a'u i olelo mua ae nei, aia malaila kahi i ulu ai o kekahi mau eka ko he 150, a hiki wale aku paha i 300, na na kanaka maoli wale no nae ia mau ko. E aho e hui ia poe a e hana i Alahaka me ka hookaa like i na lilo no ia mea; a e ike auanei lakou i ka pomaikai nui e loaa mai ana ia poe ma ia hana ana. Aole no hoi o'u kanalua i ke kokua mai o ka mea nona ka wili, no ka mea, aole no hoi e ole ko iala makemake e ulu koke mai na ko ma kahi e kokoke ana i ka hale wiliko. Ua ike iho au he nui wale ka wai e lana wale ana no, a ua poho no hoi, no ke kahawai mai o Waikapu, pela ka'u ike ana iho ia'u i holo aku ai i Kalepolepo. Ina paha e hiki anan ke kohiia i mau punawai me ka loaa hoi o ka wai, ina la aole o kanamai o ka nui wale on na wahi e kupono ana i ke kanu ko malaila. Aka malia paha, ua lawa kupono iho la no ka aina e waiho nei, i kupono ke kanuia'ku.
KALEPOLEPO A ME KEAWAKAPU.
Ua hiki ole ke kanuia ke ko ma neia mau kulanakauhale no ke one o ka honua; aka, he mau halekuai maikai nae koonei, no Keoni Liilii, (J.J. Halstead) a me Mr. Keoni Loke, (John Ross.) Ua like ka la ku a me ka la holo o ka mokumahu ianei me ko Honolulu ano, a aia ilaila e loaa'i na nu hou. He lokomaikai o Mr. Keoni Liilii. He nui kona mana maluna o ka poi o ia wahi. Maanei na kanaka e lawe mai ai i ka wahine a me ka poi o lakou, e kuai mai ai no ka lole. Ua like no hoi pela o Keoni Loke, aole nae hoi i like ke ano nui o kana kelepa ana me Keoni Liilii.
PALAUEA A ME MAKENA.
O ka laukanaka o kahakai o Palauea i ka wa a Mr. W. H. Rogers e kuai wahie ana i ke kikina i kaahope ae nei, malalo o J. W. Aukina o Honolulu, ua hala aku ia manawa. Aole no nae e hiki ia'u ke olelo ae ua minamina au no ka puka ole ana o ka laua hana ana. Ua minamina au i ka ike aku i ke okiia o na laau nui maikai, me ka hoonele iho i ka aina, i ka mea nana e uhi mai na lihilihi wela o ka la, me ka lawe aku hoi i na mea nana e hoolaka mai i na ao a me ka ua iluna o ka aina. Ua lilo ae o Makena i wahi kaulana, no kona lako ana i ka uapo maikai, a i keia mau la iho nei, ua hoolaukanaka ia mai e na poe hahai kohola, a na ia mea i hoolako mai i ka poe lehulehu wale i ka hana. Me ka hoolako pono hoi i ka aila, mai ke Kahunapule a hiki i kamalii liilii. Eia ianei ka Halepule o ka Rev. Mr. Nueku, he halepohaku maikai no ia. Ua lohe mai au e kukuluia ana i hale bele hou malaila i keia mau la koke iho, a e kauia malaila i keia bele e waiho nei ilalo, ma kahi e pili ana me ka hale o Rev. Mr. Nueku. Ina e hana hou ia ana i ahaaina lulu dala no ia mea, alaila, e haawi ana au i Elima Dala, a i elua dala kaulele i uku no ka ike hou aku i na wahine o onei, e koheheo mai ana me na hopa i ke alanui. O ke alakai ana'ku i na ladies (wahine.) a hiki i ka papaaina, me ke kiola aku i ka hapawalu na lakou, a me ka honi pu aku hoi ia lakou, i ko'u manao he uku emi loa ia no ka lealea maikai o ia wa pokole. He hooikaika nui o Rev. Mr. Nueku, no na mea e pomaikai ai kona mau hoahanau, a ina e ili ole mai ka pomaikai iluna o lakou, aole no ka hewa o kana hana ana ke kumu o ia nele ana i ka pomaikai. He nui na Kahuna kupono ke hoopili mai mamuli o kana mau hana maikai, ma ka hoopono, a me ka maikai o ka noho ana, ke kokua no hoi a me ha lokomaikai.
KA WILIKO O HANA A ME LAHAINA.
Aole au i hele aku i keia mau wahi; aka, ua lohe mai au ua pau ka hana ana a na poe hamo puna ia Hana, a e makaukau ana e wili i ke ko iloko o keia mau la iho he umi. He nui na mala ko maikai e okiia ana. Ua hiki mai ka Wiliko a ka Hui o Lahaina, mahope iho o ka hala ana o ka manawa loihi wale, mamuli o ka lohi o ko lakou hope o Mr. Spencer. Ua hoomakaia ke kukulu ana o ka wili, malalo o ka hooponopono ana a Mr. W. Burnham, ka Luna mahu o ka Wiliko a Makee, he kanaka akamai a hoopono no hoi. Ke wiliia nei no nae ke ko e kahi wili malalo o Mr. Geo. M. Spencer, me ka hikiwawae nui. Ua oleloia he maikai loa ke ko e hanaia nei malaila. O Mr. Geo. H. Ingols, ka mea kokua ia Mr. Spencer, ma ka oihana puhiko. Ua loaa ia ia ka ike i ke puhiko, ma kahi o Makee, a ua mahaloia no kana hana ana ma kahi ana e noho nei. Ua lohe mai au, ua inaina ka na kanaka mea ko, no ka pono ole o ka hanaia ana o ko lakou ko, a no ia mea, ua hoohuli lakou ma ka mahi uala maoli, ua naaupo lakou i ka hana pela. E kali ka pono a paa ae ka wili hou, alaila, i holo pono ole ia manawa, alaila, pono ka inaina a me ka hookekeue iho. Mai kuai oukou i ko oukou kuleana iloko o ka Hui, e paa malie no, e like me a'u e paa nei, aole e kakau hou aku.
Me ka mahalo,
WHO DO YOU THINK?
J. H. COLE.
LUNA KUDALA,
Ma ka Hale Pohaku o Mi. Aninui @.
Ma ke Alanui Alii Wahine. 59-@
H. W. SEVARENA.
Luna Kudala a mea Kalepa.
Halo Mahoo.
Alanui Aliiwahine.
59-@
Olelo Hoolaha.
UA WEHE AE NEI AU HE
Hale Kuai hou, ma ke Alanui Papu, mawaena o Alanui Ahi me Hokele, a ua hoopiha ia i na L@e Maikai o na ano nu hou a pau, ano no i hiki mai nei, i kuaiia e au
Ma Enelani a me Sekotia,
ka makahiki i hala iho nei. O ka'u keiki ka mea nana e hooponopono ma ia Hale Kuai. E hele a pau e nana i ka
Lole Nu Hou!
HE LOLE HU NOU WALE NO!
E HOOMAOPOPO NO KA
HELU 10.
JOHN TOHOS. WATERHOUSE, (Halewai.)
Olelo Hoolaha.
AOLE O KANAMAI O KA LOLE NU HOU i hiki mai nei, a ua makaukau hoi no ke
KUAI NUI,
A ME KE
KUAI LIILII,
Lole kupono no na kane, na wahine, na keikikane a me na kaikamahine. A he mau
Noho Lio Maikai,
A ME NA
Kaulawaha Nu Hou
NO HOI KEKAHI, MA KO'U
Hale Kuai Nei,
a me na KEPA pu hoi nana e hoohoihoi i ka Miula e holo, e like me ka holo o ka Lio.
NA PAHI A MENA O,
A ME
Na Pa o kela ano keia ano,
&c. &c. &c. &c. &c. &c. &c. &c. &c.
&c. &c. &c. &c. &c. &c. &c.
&c. &c. &c. &c. &c. &c.
&c. &c. &c. &c. &c.
&c. &c. &c. &c.
&c. &c. &c.
&c. &c.
&c.
60-3m JOHN THOS. WATERHOUSE, (Halewai.)
HALE HANA KAMAA.
UA MAKAUKAU KA MEA NONA
Ka inoa malalo iho nei, e hana i ke
KAMAA MAIKAI LOA,
no ka poe a pau e makemake ana; o na ano no a pau, e like ka nani me na mea oia ano i hanaia ma
Europa a me Amerika.
A hele mai ma ko'u hale, mauka iho o ka Hale Kuai o
George C. McLean,
ma ke Alanui Nuuanu. WM. BENNETT.
Honolulu, Nov. 7, 1862. 50-6m
KAKELA ME KUKE.
MA KA HALE POHAKU HOU, MA POLELEWA kahi kokoke i ka Halepule Betela ma Honolulu, Oahu. Na laua no e kuai i na lole o kela ano keia ano.
NA MEA AI,
NA BAKEKE,
NA IPU TINI,
NA PA LEPO,
NA KAMAA,
NA PAHI me na O-O,
NA PAPA me na NOHO,
NA IPUHAO,
NA NOHO LIO,
NA MEA E KAKAU,
NA PENA ME NA AILA,
NA MEA MAHIAI.
A me kela mea keia mea.
Me na laau a Dr. D. Jayne.
Honolulu, Dekamaka, 1861.
HALE KAMANA
A ME KA
HALE AMALA.
Ma Waialua, Oahu.
UA MAKAUKAU KA MEA NONA
Ka inoa malalo nei, oia o William Clarke, e lawelawe ma ka
Oihana Kamana a me ka Oihana
AMALA,
ma kona Hale Oihana, ma Paalaa. Waialua, Oahu, me ke kumukuai EMI LOA, no laila, e pono i na kanaka a pau e makemake ana i na mea e pili ana i na oihana maluna, e hele koke mai na ko'u Hale Hana. WILLIAM CLARKE.
Amala a me ke Kamana.
Paalaa, Waialua, Oahu, Feb 20, 1863 65-3cm*
Hale Hana Piula.
MA KE ALANUI NUUANU, MAKAI IHO o ka @iala Hotele. Mau mea hana, a kuai Piula, Hao, Keleawe, a me na mea e ae e pili ana i ka hale oihana piula. A e hoomoe hoi i ka Piula Wai, me ka hooponopono kupono i na mea a pau e pili ana ia oihana. Ua lako mau i ka Piula Wai maikai. E hele mai e ike no oukou iho.
59-6m F.H. & G. SEGELKEN.
HALE PAI KII,
MALUNA AE O KA KEENA PAI O KA
"Nupepa Kuokoa,"
Emi ka uku no ke kii, hookahi wale no dala no kii, he elua dala ka uku i ka poe Pai Kii mua. E paiia no ke kii iluna o ke
ANIANI a me ka PEPA.
E hele mai e na makamaka e pai i ko oukou mau kii.
H. L. CHASE (Keiki.)
67-6m Mea Pai Kii.
OIHANA LOIO!
JOHN L. NAILIILI, AIA KONA KEENA Oihana Loio, ma ke Alanui Nuuanu makai iho o ka Hale Kuai o A. S. Cleghorn, ma ka Hale Ai o na Kanaka Hawaii, i kapaia
OHALEOLA,
ma Honolulu, Oahu. Ua makaukau oia e kokua ma ke ano Loio i ko oukou mau pilikia ma ke Kanawai, no kela hewa keia hewa i hoopii ia ai oukou, a ua makaukau no hoi oia e hana me ka maemae loa, a me ka pololei, i ko oukou mau Palapala Kuai o kela ano a me keia ano, me na Palapala Hoolimalima, me na Palapala Haawi Waiwai Paa a Waiwai Lewa, ua Olelo Ae Like o kela ano a me keia ano, na Palapala Hoopaa o kela ano keia ano, na Palapala Moraki, Waiwai Paa a Waiwai Lewa, o na Palapala Hoohui o kela ano a me keia ano, a me na Palapala Hoopii i na Ahabookolokolo, no kela hewa keia hewa Kivila a Karaima, a me na Palapala Kauoha a pau, a me na Palapala a pau o kela ano a me keia ano. E ninau no ia ia no ka uku.
Honolulu, Nov. 7, 1862 50-ly
J. P. HUGHES.
MEA HANA NOHO LIO
AIA MA KA HALE KUAI O KA mea nona ka inoa maluna nei, he Noholio @ a he Noholio Me@ka, a me na Noholio W@ ano a pau, na Noho Paniolo nu hou.
NA HAO WAHA a me NA KEPA o na ano apau
NA KAULAWAHA. a me na mea e p@ a@
NA ILI KAUO o na ano a pau.
NA EKE ILI.
NA HUIPA.
NA HAO KEEHI.
NA PALAKI LIO.
NA KAHI LIO.
A me na mea e ae a pau loa e pili ana i na lio a me pa @aah a e kuai ana no ia mau mea.
No ke kumukuai makepono loa!
Aia no ke waiho mau nei malaila na pela manu
O na pela pulu, na pela hulu, a me pela uw@. @ hanaia no e like me ka mea i kauohaia mai.
Ua hanaia no na kaa lealea me ka maikai loa, a me @ makepono hoi.
Ua hana hou ia na mea a pau e pili ana i ka'u @ me ka maikai.
E malama pono ia no na mea a pau i kauoh@ ana i ka'u oihana. E loaa no wau ia oukou ma M@ ma ke kihi o ke Alanui Hokele a me ke Alanui Papa.
J. P. HUGHES
Honolulu, Okatoba 4, 1862 @
OLELO HOOLAHA
I NA KANAKA HAWAII!
Makai iho o AIGUPITA
Ma hole iho o ka Pa O MAHUKA!
KA
Pa Kuai Papa
O
LEWERS & DICKSON,
MALAILA E LOAA AI NA PAPA O KELA ano keia ano, me ke kumukuai makepono loa, @ naue mai oukou e ike i ka oiaio o kela leo paipai ia oukou e @ makamaka Hawaii.
NA PAPA OLEGONA,
LAAU HALE A ME NA POU,
LAAU KAOLA A ME NA PINE PA,
LAAU AAHO HALE PILI MAOLI,
PAPA ULAULA, PAPA PAINA,
PAPA KEPA A ME KA AAHO,
PILI ULAULA A ME KE KEOKEO
Eia ka mea
KUPANAHA
Ma keia hale - maanei i wiliia'i ka
PALAOA a ma ka HANA PAHU
e like loa me ko
ULAKOHEO
mamua, i kona wa e kau ana, aole i pau i ke ahi mamua; nolaila, e naue mai e makaikai.
Na Pena Keoeko a me ka Omaomao,
Na Pena Ulaula a me ka Eleele,
Poho, Kolu, Hulu Pena,
KUI o na ano a pau,
LAKA o na ano a pau,
Ami, Kilou, Kui kakai moena,
Kui Nao,
Pani Hale,
Pani Anaiani, Pake,
Aniani kaawale,
Pani Olepelepe.
A PELA WALE AKU.
Aole a maua hoolimalima i poe e koi aku i na kanaka e kuai mai ma ko maua wahi @ aka. he hilinai no mauama ke ano m@kai o ka maua mau mea kuai, a me ke kumukuai o ka m@ papa. me ka malama pono hoi i ka maua oihana iho, i @ ia mai ai ka @maikai, i loaa mau ia maua ma@ aku @.
Honolulu, Okatoba 30, 1862 (62-3m)
A. S. Cleghorn, AKE.
MEA KUI LOLE
A ME NA WAIWAI E AE.
Ma ke Kuai Kukaa a ke Kuai Liilii,
AIA MA KA
Hale Pohaku.
Ma ka Uwapo.
Ma ke kihi o ke Alanui Kaahumanu me Moiwahine.
Ma Alanui Nuuanu,
MAWAENA O
Alanui Alii me Alanui Hokele,
MA KA AOAO HIKINA O
HALEOLA.
Honolulu, Ianuari 16, 1863. 60-@
PAPA MAKEPONO!
AIA KA HALE KUAI O LU@ (C. H. LEWERS.)
ALANUI PAPU, kahi e kuai oluolu ai.
NA PAPA OREGONA 1 a hiki 3 iniha.
LAAU KAOLA, o@ a me na pou, a me na opaka e ae
LAAU PA a me na PINE PA,
LAAU AHO HALE PILI.
PAPA ULAULA, PAPA PAINA,
PAPA KEPA,
PILI ULAULA a me KEOKEO.
PENA KEOKEO, OMAOMAO,
ELEELE, ULAULA.
POHO, GALU, HULU, PENA.
KUI o na ano a pau, LAKA.
AMI, KILOU, KUI KAKIAMOENA, KUINAO
PEPA HOONANI KEENA.
PANI HALE, PANI ANIANI.
ANIANI KAAWALE, PATE.
PANI OLEPELEPE.
Eia ka mea kupanaha ma keia wahi, na ka mahu e hana i na pahu apo, he hikiwawe, kupanaha. E hele nui mai e kuai a e ke wale keia i KAMELO,