Ka Nupepa Kuokoa, Volume II, Number 14, 4 ʻApelila 1863 — Na Palapala. Ia J. H. Kaluau o Kona Hawaii. [ARTICLE]

Na Palapala.

Ia J. H. Kaluau o Kona Hawaii.

Aloha oe :—Ua halawai iho nei i;a lehulehu me kau mau olelo pane, e hoike ana, " Ua nui a ua loihi loa ka inanawa o ke kau Ahaolelo i hala iho nei, aole 110 hoi o kana inai ua mea hc dala i lilo; a pokeokeo maoli no hoi na Lunamakaaiuana a oukou i koho ai," me ko ninau hookano iho, fiooio, hoakāmai, 44 Auhea na Kanawai ano nui i hana ia e lakou." : Na ia mau olelo au e waiho la ma ka He« lu 9 o ka J\upepa Kiiokoa, o ka la 2S o Feb. iho nei, i olelo iho ?»i oe ma ke poo, No ka Ahaolelo. A na īa mau olelo i koi mai ia'u e pono ai. Oiai nae, ua pih ka mea au e kamailio nei i ka Iwihilo o ka manao hoinoino i na I.ale elua o ke Aupuni, me ka Moi, ke Kuhina Nui, na mea nana i hooiaio loa i na kanawai a ke kau Ahaolelo i hala ae nei. Ke kamailio pu nei kaua ma keia wahi pepa, e pale ana no kau mau olelo i oleloia malalo iho o ke poo. No !,a Ahaolelo, me kou ike ia'u he Lunamakaainana no ke kau Ahaolelo i hala iho nei, me ka waihoaku no nae imuo ou a me ka lehulehu i na kumu oiaio o keia pale ana, me kuu hilinai iho nae, me ka lana o ka manao, na ka lehulehu e hooholo loa i ka oiaioo na mea i oleloia ma ko kaua kumu hoopaapaa. O ke kumu hoopaapaa i olelaia e oe, u O ka uuk u o ka pomaikai i hana a nui a ano e ka lilo. Akahi, jio na Kanawai, ke i nei au, ua po maikai ke Aupuni i kekahi o na kanawai a mau kanawai hoi i hooholoia e ka Ahaolelo o ka M. H. 1862, o ke Kanawai, " E hooili ana i na hana a pau a na Loio Apana, maluna o ka Loio Kuhina." Pehea kou manao e J. H. Kaluau, ia kanawai? E ua kanaka akamai nei i ka wehewehe kanawai o Hawaii; kainoa ua ike oo i na kanawai mua e n°ho nei, eha mokupuni nui o keia pae aina, eha Loio apana, ehia ko lakou uku makahi« ki ? He umi tausani, a keu aku iloko o na makahiki elua, a ehia ka uku makahiki o ka L°i° Kuhina mamuli o ke kanawai i oleloia maluna ; i hooholoia iho nei e ka Ahaolelo, elima wale no tausani o na makahiki elua! Pehea ? A mahea ka hiki pono ia oe ke olelo mai, i ka makepono o ko ke aupuni hoolimalima ana i paahana nona, ma na ka« nawai mua anei ? Ma ke kanawai hope paha, aia i mai oe, ma na kanawai mua ka inakepono o ke aupuni ke hoolimalima ia ipaahana nona, alaila, euioa ka poe a pau i ike i ka noonoo pokole ia oe, aka hoi, i imai oe, ma ke kanawai hou iho nei ko ke aupuni pomaikai ke hoolimalima ia i paahana nona oia hoi ka mea kaulana C. C. Halasi, £sq. Ina pela, ua pono no oe ke kapa ia e ka hoa o kela i-a holo lua o ka moana. Aole oia waie no, o ke kanawai kekahi e hooili ana i na hana a pau a ka Luna avra, Luna leta o Honolulu, Lahaina, a me Hilo, maluna o ka Makai Nui oke Aupuni. E ike °e* ma 03 mua e noho nei, ua maopoopo lea ka nui o ko ke aupuni lilo, mamuli o ka hoololi ia ana o ia kanawai, aole anei he kupono ke olelo ua pomaikai ke au. puni ? A ina pela wale ke ano nui o na kanawai i hanaia e keia kau Ahaolelo,oka hoemi i na lilo o ke Aupuni. Ma hea ke ko-

hu pono o knu mea e 01010 nei e J. H. iki, ka mea i knpa iu ia iho o J. H. Ka' : ke ole rtae au e kuhihewa, ke i ihnhe lealea kalakalai wale iho no kau. h* -, : nuinanu ka loaa, pela hoi aole io o kau h ana i na kanawai nei. I Ahia no ka ?tui oho e oka īilo. Hoau , ;mea i nui ai, a pepeekue a makohilolu jmea o ka lilo ana, kainoa hoi o ke <iala a > So ka haawina mai i na Lunamakaainaru makepono ai ka helu ana i ka ka oiwi haaana mai. ; Oka nui o nei lilo oke dala oke Au; Jan e helu nei, aole ia na nei Ahaoleio i ? , bolo ia mau lilo. E lohe oe, na ka Aha ; o ka M. H. 1852, i hooholo ia iloko oke K imukanawai, na eiala ekolu o ka la o na I. \ namakaainana, oiai e noho ana iloko K hale mahaloia o ka poe i kohoia, ma na , 1 nawai e ae e noho nei, i olelo hou ia L ! mau lilo, a ma ka rula o ia hale i ole!o : j ia'i kahi mau lilo. | \olaila, mamua ae oka noho ar.a ) Lunamakaainana e lawelawe i ka lakouh iloko o ka Hale o ka Poeikohoia, he po: • lakou e hoohikiia mamuli o ke Kuinuk . 'wai a me na Kanawai, a he pono 110 h 'kikou ke hoolohe pono i na rula o ia 1!. A ina ua oleloia iloko o ke Knmnkanau i me na Kanawai, a i na nila o ka Hale in , mu lilo e lilo ai, a he pono anei ia malu ; , hoole i na lilo e lilo ai, oiai ua kauohaia • , Kumukanawai pela r ae na Kanawai. a ; na rula hoi oka Hale ? Aole r aole ltv» | hiki ko hoole a uhai i ke Kumukanawai.

Ke hoomanao nei au i na lilo o ka Ai. lelo o ka M. H. 1860, he 812,000 a keu , ha. Ao ka lilo oka Ahaolelo o ka M ■: IS(J2, he $10,000 a keu. Oke kau A:., lelo hea kai nui, a pepeekue, a mnkoluL '. ka lilo ? E pane mai no paha auanoi 00. n jknu Ahaolelo i hala iho ner kai oi ka : |Maikai no ka Nu, owau ke kahu. Oi. hookahi ka halau i aoia'i; nolailn, aoh- . waiwai iloko o kau olelo hoohalahula hiiah . ole. He lealea kalakalai wale no, houia ~: manu ka loaa ; pela hoi keia, o ka waha ko e kole, pakeke ko'u e nakeke. Ua olelo iho oe, " O ka mea nui o kinv; ilio ia nei, a e ike maka ia nei hoi. <>ia i. emi wikiwikiana o ka lahui mamuli o na i. ino i lahaia mamuli o ka Moekolohe. a im> m Hookamakama; aka, aole no he walii k j wai iki e pili ana ilaila." | Me ko hoole naaupo iho, ike ole, noho k: |nawaie/ao//i ana i ka hewa moekoloh-.: | hookamakamn. Aole no paha ou wahi ni: jiki i na Buke Kanawai, e nana oe i ke K: i nawai i kapaia, u No ke kinai ana i ka lf »> ikainakama." Pauku 1004, o na Kanawa , Kivila, i hooholoia e ka Ahaolelo o ka .M.lI ISSS-59, a me ke Kanawai e pnpa ana i r mea mare, i ka haalele o kekahi i kekalii. ī hooholoia e ka Ahaolelo o ka M. H. 1860. i ;me ke Kanawai i kapaia, "He Kanawa; 'hoeini ana i na ino a me na mai i lih imamuli o ka Hookamakama," i hooholoii | ka la 25 o Augate, M. H. IS6O, kupanaha n ; hoi ka wikiwiki o ka waha i ka hoole i Ih ; kanawai ole, me ka ike mua ole. | Ua olelo iho oe, •• Oka lakou mea ih" ikaika ai, oia no ka hoemi paewaewn i ki uku o na Luna haahaa o ke Aupuni, ho p , kiekie lakou ma ka inoa, &c." | Ke hoomanao nei au, aia oe ilokoo na " I hana Aupuni, a no ka hoemiia ana o kuu | e ka Ahaolelo, nolaila paha kou mea i o! j iho ai, ua paewaewa ka hoemi ana. Ke oi'. jnei au ia oe, me kuu ao aku, he mana ko:; | mea a pau e ao aku i ko lakou Poeikoho •oiai lakou e noho ana i ka Ahnolelo, |o ka Pauku 4 o ke Kumukanawai. Ar ikeaha la kou mea iao ole aku ai ia J. H I Kamalo, ka Lunamakaainana o Kona Aka|a ia J. A. Kahookaumaha, ka Lunamak;iv ;nana o Kona Hema, o laua a elun, he i:pLunamakanana no kahi au e noho la? No k - ike ole no paha ea ! Aloha wale ke kaiiKii. in ai imua o ka lehulehu, me ka ike niua i na kumu o ia kamailio ana, i mea anoi • j heneheneia aku ai ? | E lohe oe ike kumu i hooikaika nui ltt jai na Lunamakaainana, oia no ka hihia nu|waena 0 ke Kuhina Waiwai a me ke Aup ; ni, no ka hooliloia ana 0 ke dala o ke Anp-' ni me ke Kanawai ole, me ka wuilio ole 1 ; mai imua o ka Ahaolelo i Pnpa hoiko poi' ;no na lilo o ke Aupuni, iloko o na maka: ielua i pau 1 ka la 31 o Maraki, M. H. mahope iho o ka hebedoma hookahi 0 i» 1 akoakoa ana o ka Ahaolelo. i Ano ia hooliloia ana oke dala oke A--'puni me na kumu kupono ole e ke K*il> v ; Waiwai, nolaila, ua loihi loa ka noho aru . ka Ahaolelo, mamua o ka loihi kupono i . nao ia. Ahe mea pono anei ia oe ke h'--- - jkuu mua i ka Ahaolelo, i mea e emi a; '' 'lilo wahi au, me ka pau ole o ke (O ke Kuhina Waiwui ? Aole anei han j kapulu ia ? | 1 kou manao paha ika hana kapuiu, ni-i--inao nui oe i kou pono iho, aohe ou manuo •ka pomaikai o kou Haku nana i hookai:^ 1 'ia oe. Ahe pono anei i kou manao ka h ,v ' j iiioia ana ona dala oke Aupuni mai kn a ' hona Aupuni aku, mamulio na kumu kup" i no ole ? | Nolaila, ona komu i oleloia e oe, e ;ana i na Lunamakaainana, a i ko kau A: 1 ' i <Je!o iho nei, aole avi i manao ua ku i ka 0 ' ;a me ka pololei, maloko o keia mau paie, ua akaka no i ka lehulehu ka oinio >■ |na mea a'u e kamailio nei. A i kamailio h,j ,mai oe, ua lawa no au i ka manao e paK' 1 ino'u iho, a no ka oihana i hooiliia iho 1 imaluna o'u, a o makou hoi. Me ke aloh^ J KEKAHI LeNAMAKAAINA.NA.