Ka Nupepa Kuokoa, Volume II, Number 13, 28 Malaki 1863 — Page 2
This text was transcribed by: | Rob Escuadro |
This work is dedicated to: | ko'u hoaloha Jean Momilani Teo-Gibney o Nanakuli |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
me ka ekalesia Enelani? Pehea kou manao? He hookahi anei ia? Hiki no anei ia oe ke hoike mai i na aoao hoomana kue a ekolu, iloko o ka ekalesia o ka Haku a ka poe Aposetole i hoolaha ai? Hiki no anei? A ina aole hiki, pehea kau olelo i paiia'i ma ka Hoku o ka Pakipika: "Nolaila, koe mai ka hoomana Katolika a na Aposetole, o ka hoomana Helena, hoomana Roma, a me ka hoomana Enelani?" Ina i lilo na moana i inika nou e A.M.K., aole no e lawa kou inika no ka hoike ana ia mea. E kuu makamaka i aloha nui ia, makehewa kou luhi ana, aia no kou aoao Enelani maloko o ka pali kiekie he mau Keneturia 15 iwaenakonu o na Aposetole, a me ia aoao Enelani. He pali hemo ole kela; aole hemo i ka palapala Hemolele, aole hemo i na Makua o ka ekalesia, aole hemo i na moolelo, aole hemo i ka mana o ka Moi o Beritania nui, aole hemo i na kaao, aole hemo i ka lu olelo ma na wahi kaumia, aole hemo i ka mare ole o na Kahuna Katolika, aole hemo i ka lawe ana i ke kino o ka Haku ma ka hoailona hookahi paha, elua paha, aole hemo i ka hoole ana i ka purgatory, i ka transubstantiation, i ka @, aole hemo i ka wahahee e i ana: i ka hoomana ia Maria, i na kii, aole hemo i ka oiaio, aole hemo i ka wahahee.
Oiai e noho ana oe e A.M.K., ma kou aoao Enelani e ku mau no kela pali imua oa, aole no e loaa ia oe kauwahi kuamoo kahi e pii ai oe a hiki aku i na Aposetole. He mea paa loa, iloko o ka oiaio o ke Akua, ka oiaio o ka aoao hoomana Katolika o Roma a na Aposetole i hoolaha ai ma ke ao nei. A ia oe, i kou kuhihewa ana, ekolu no aoao kue mai na Aposetole mai. Aole oiaio iki o kau olelo ma ia wahi.
O ka mana kahu pookela i haawiia mai e Iesu ia Simona Petero, ua pili iho no me ua Simona Petero la iloko o kona mau hope, iloko o ka Ekalesia Katolika o Roma, ka Ekalsesia i kukuluia e Iesu no na manawa a pau, ka aoao hoomana hookahi i hoikeia mai e na Aposetole. A oia mana kahu pookela e pili ana ia Petero, i ka wa o na Aposetole, iloko o ka aoao hoomana hookahi, ua pili mau no ia i na hope o Petero ma ia aoao hookahi i ku mau mai na Aposetole mai. Pela ka manao o na Makua o ka Ekalesia o ka Haku, pela no hoi ka manao o na lalani Bihopa mai na Aposetole mai; aole pela na Bihopa mokuahana!
Ua hoao no o Heneri VIII, i ke Keneturia 16, e hoole i ka mana o ka hope o Petero, a e lawe nona iho ka mana pookela maluna o ka Ekalesia; aka, aole i pili iki me ia ia mana; aole i haawiia mai e Iesu i ka Moi o Pelekane, aole. Nele loa kela poe Moi o Beretania nui i ka manao ole, ma ia wahi, e like me ka nele ana o Tiberio, o Koligula, o Mahometa, o ka Moi Pake, o ka Lama o Tibeta, &c. Ua hana powa o Heneri VIII, i kona manao ana e aihue i ka oihana pookela o ka Ekalesia; a o ka poe i ae ia ia, oia ka poe i haule i ka apokaka ana, i ka heretiko ana; aole me lakou ka aoao hoomana a na Aposetole, ua haalele ia, he mokuahana hou ko lakou, oia ke kumu o ka aoao hoomana Enelani i hiki mai nei ma Peleula!
Aloha no kakou i na alii, e hoolohe ia lakou ma na mea kupono i ko lakou oihana; aka, ina e kue mai lakou i ko Iesu aoao hoomana, pane aku kakou ia lakou e like me na Aposetole: "E pono no ia makou ke hoolohe i ka ke Akua, aole i ka ke kanaka." (Oihana 5: 2 - 9.) Nolaila, ua pono o Fisher i kona pepehiia mai no kona ae ole i ka ka Moi, kohu Aposetole kona make ana. Ua pono ka poe Irelani, i ko lakou noho paakiki ma ka aoao hoomana a na Aposetole, i ko lakou ae ole i ko lakou Moi apokaka, i ko lakou hoano mau ia Maria, ka mea i hoano nui ia e ke Akua, e ka poe anela, e ka poe hemolele a pau; aole lakou i haalele ia Maria ma ko Iesu aoao hoomana, no ka hapai aku ia Heneri VIII mamuli o Ana Bulena, &c, &c, e like me ka hana hewa ana o na Bihopa apokaka au e hahai aku nei e A.M.K.
Aole i enemi ia na Alii, aole i makemakeia e alakai hewa i na kanaka i na aoao kue i ko Iesu, aole hoi i enemi ia oe e A.M.K., ka hoa lealea o nei mea he kamailio, aloha no wau ia oukou a pau i ko oukou noho i ke kuhihewa, a no ka oiaio o ko'u aloha ana, makemake no au e huipu oukou a pau ma ko ke Akua aoao hoomana hookahi, i hookahi o kakou lahui Kiritiano ma ka honua, i hookahi hoi kakou ma ka nani o ka lani. E nana oukou i ka lehulehu o na aoao hoomana kue i hoea ae ma ka honua nei, no ke kipi ana o na kanaka i ke Akua. Pono anei ia? E hui kakou iloko o ka hoomana oiaio, i kukuluia e Iesu ma o Petero la.
KEALOHA.
KUE IA P. KAMANALILI. - Ua hikiia maila makou nei kekahi palapala na G.C.B. Pohale, Kahianalima, ame Keahi (w.) o Kailua, Kona, Akau Hawaii, e hoike mai ana i ka hoopunipuni loa o na olelo i hoopukaia e P. Kamakalili, ma ka helu 21 o ka Hoku Pakipika, a ua wehewehe mai no hoi laua i ke kumu e akaka io ai o ka hoopunipuni, a hilahila ole no hoi o ka mea nona ka inoa i haiia maluna.
KAULUOKAWEKIU. - Ua loaa mai i keia pepa kekahi alele i kakauia e ka mea nona ka inoa i huiia maluna, a no kona hai ole ana mai i kona inoa ponoi ia makou, nolaila, ua waihoia ke poo o kana leta ma ka uluna, a ua hoomoe loa ia ma ka pepa.
Ka Nupepa Kuokoa.
HONOLULU, MARAKI 28, 1863.
I ka hele ana o ka Pakipika i kana huakai kaapuni ia Hawaii a hoi mai nei, ua loohiaia oia e ka moeuhane ma ke ala, a no ka mea hoi, o ka mea ku mau ma ka pane poo o kona waihona manao, oia no na kumu. A iloko o kona manao mau ana ma ia mea ua lohe aku kona mau pepeiao, a ua hoopuiwaia no hoi kona manao e ka makau i ka "mana," wahi ana, e kau nei maluna o ka olelo a "na Kumu," a lohe aku la ia iloko o kana moeuhane ana, he leo e kukala mai ana, "mai lawe i ka Pakipika, he pepa ia na ke Debolo," a o ka mea e kahea ana, oia kekahi o na Kumu, na poe ana e hoino mau nei. Aka, i kona puoho ana'e nae, aia hoi he moeuhane, a no kona manao ana o makaala ole auanei na aoao o ka Pakipika, nolaila, ua hookumu hou mai nei e pane no na Kumu - no lakou kue nui i ua pepa la.
Ua nui a manuanua wale ke kamailio ana no ia mea i na wa i kaahope ae nei, a nolaila, e waiho no makou ia mea na ka lehulehu e hooholo no lakou iho, e like me ka lakou i ike ai he pono ma na mea i kamailio mua ia iho nei. O ka makou wale no e kamailio ai i keia wa, oia no ka hoopololei aku i kekahi o kana mau mea i olelo ai, ma kona manao pepa o ka la 26 o Maraki nei, a penei no kekahi o kana mau olelo:
"Ua noho ke kanaka malalo o ka hoopilimeaai, malalo o ia kumu hookamani, e kue loa ana i na manao kuokoa o ke kanaka i komo iloko o kekahi poe ma Honolulu nei, Lahaina a me na wahi a puni o keia pae aina."
O ka olelo iho i ke kue o na Kumu i ka manao kuokoa o na kanaka, iloko o ko makou manao, ua oiaio ole ia olelo ana; aka, ua kokua nui na Kumu i ke kukulu ana a me ka hoopulapula ana i na manao kuokoa iloko o ka puuwai Hawaii, mai kela pea, a keia pea o ka aina. I hoike no keia hiipoi nui ana o na Kumu ma ka manao kuokoa, ke koi nei makou i ua hoa nei o makou, e haka pono ae i ke Kumukanawai o keia Aupuni, i kukuluia me ka huipu o kekahi o na Kumu ana e waha welawela mai nei, o lakou kekahi i hooikaika e kukulu i ke kumu e hiki ai ke ku iho ke kanaka Hawaii iluna o ka ilina hieihie o ke kuokoa; aole oia wale, aka, ma na mea no a lakou i ao aku ai i keia lahui, ma na mea e pili ana i ka naauao, ua ao aku lakou i na mea o ka ike, a me ke ao pu aku no hoi i ka pono a me ke ano o ka noho kuokoa ana; a malia paha, na kekahi no hoi o ua mau kumu la i ao mai ia oe iho a me kou puulu, i keia mea o ka ike, ka naauao, a me ka manao makamae i kou ano kuokoa, ma kou ano noho kanaka ana. A ma ka noonoo ana i eia mau mea nui, ua koiia mai makou e kamailio, a e ike aku hoi, i ke kukulu ana o "na Kumu," i keia mea he manao kuokoa iloko o na puuwai o keia lahui kanaka mai o a o. He kuokoa anei ka noho ana o na kanaka Hawaii mamua o ka hiki ana mai o na Kumu i Hawaii nei? E pono e noonoo oe, a e ninau i kou Lunaikehala, a e pane mai no keia ninau me ka oiaio hoopilimeaai ole.
Eia hou no keia pane kuhihewa, a oiaio ole no hoi a ua hoa nei, ke i mai nei:
"Ua lilo ke Kuokoa ia kakou ma kekahi ano i nupepa hookamani, e loli mau ana kona ano i mea e lawe nuiia'i e na kanaka."
He kupanaha! ka i ana mai i ka loli wale ana o keia nupepa ma o a maanei, i mea ka e laweia'i ka pepa; kainoa na ka lehulehu keia pepa, a ua pane mai ua lehulehu la ma ko lakou inoa iho, no na mea e pili ana ia lakou, aka, o ka pepa ke ku nei oia i ka wa, he waha oia no ka lahuikanaka holookoa mai o a o , aole oia he waha no kekahi poe uuku wale, e hilinai ana i ke aka o ko lakou ike a me ko lakou naauao iho, aole hoi ma ka ike a me ka naauao o ka poe e kue ana ia lakou. Eia hou no keia mea au e ke hoa e hookomo iho iloko o kou ipu holoholona waihona manao, me ka hoomaopopo; oia hoi o keia pepa, oia no ka pepa a na kanaka o kela ano keia ano, he auwai na lakou e hoopuka'i i ko lakou mau manao kuokoa, ma na mea a pau e pili ana i ko lakou noho ana; o lakou wale no ka poe nana e hanai mai nei i kona ola, a o na wahi dala maka-ala wale no a ka lehulehu i hookupu mai ai no kona ola kona mea e ola nei - aole hoi he poe o ke kulana kiekie i haawi manawalea mai i na dala he 500, me ka ahai pu mai hoi i ko lakou mana kanaka a me ke koikoi o ko lakou kulana, a pela aku, i mea hoi e hoomau ai i ke ola o keia pepa; aole hoi keia pepa i lawe mai i ke kapukapu a me ka ihiihi o ka noho ana o keia ao, i mea e manawalea mai ai i keia pepa, aole keia pepa i koi wale aku me ka hoomakaukau aku no hi i na luna liilii o ke aupuni, e manawalea mai, a i ole paha ia o ke kuhalahala iho ka hope, a me ka hooleleia mai, mai ko lakou mau oihana mai, he ole loa no. A nolaila, he hoike kupono keia -he hoike hiki ole ke kue ia mai, i ke kupono maoli o ke kapaia'na o keia pepa ma ka inoa Kuokoa, a me ka olelo pono ia no hoi he pepa oia na ke kanaka waiwai a me ke kanaka ilihune, a ma ona'la e hiki ai i ka lehulehu holookoa mai o a o ke hoopuka i ko lakou mau manao me ka hoohaiki ole ia. A o ka olelo iho he hoopilimeaai na kanaka i keia pepa, ke olelo nei makou, aia ma ka aoao o ka Pakipika ka makole, he uwahi koonei, a ua oiaio ole kana olelo ana pela. He hiki ia lakou ke pane no na Luna Aupuni ke pololei ole ka lakou hooko ana i na hana i waihoia na lakou e malama, a e hooko paha. E haliu ae, a e nana aku no hoi i ka buke mua o keia pepa, a me kela, a e ike auanei ka lehulehu, aole he kuemi hope iki o keia Kuokoa i ha wehewehe ana i kona manao no na mea a pau e pili ana i ke Aupuni, a me ka pono Kumukanawai o ke kanaka Hawaii.
NA MEA HOU O HAWAII NEI.
OKOHOLA. -Ua loaa mai ia makou he leta na ko makou makamaka, e hai mai ana ua make hou kekahi kohola ia Capt. O.J.Harris o ka moku kiakahi Luika, ma Lahaina. O ka loaa a ia poe noloko mai o keia mau kohola i make ia lakou, he $1,200. Nani ka pomaikai. E aho e hoomau maia mea.
KOOUHA. - Ma Waipuka. Kohala Akau, ma ka la 3 o Feberuari, M. H. 1863, make o Koouha, (w,) he wahine kahiko loa ia; ua hanau oia mamua'ku o ka noho aupuni ana o Kaleiopuu, i ka M. H. 1752, nolaila, o ka nui o kona mau makahiki he 110 a keu aku, i kana olelo mai, ua loaa ke kamailio ia ia i ka wa i noho aupuni ai o Kaleiopuu.
KAILAAKANOA. - Ua make emoole o Kailaakanoa, (w,) wahi a J. W. Maluna, o Waianae. He nui wale na make emoole o keia mau la, me he mea la, e wanana mai ana ke Akua ia kakou a pau, e hoomakaukau no kona la e hiki mai ai, e like me ka ka Palapala Hemolele, "Eia hoi, ano ka manawa e maliuia mai ai; eia hoi, ano ka la e ola'i." Nolaila la e hoomanao e na hoa.
HANA MAIKAI. - Ua hiki mai ka lohe i o makou nei, ua kokua manawalea aku na'lii koa o ko ka Moi mau koa ponoi i ke Pena ana i na noho o ka Halepule o Waiahao hookahi hapaha o na noho oloko o ka Hale i paa i ka lakou Pena, na lakou no na lakou a pau, a na lakou no i hoolimalima i ke kanaka Pena akamai. Ua lana ko makou manao, ina e hapai na hoahanau oia apana ke Pena ana iho i na noho, alaila, e ihiihi no auanei ka Heiau o ke Akua kiekie loa.
KA NINAU KUMUKANAWAI. - Ma ka Poakolu iho nei, ua hoopukaia mai ka Olelo Hooholo e na Lunakanawai o ka Aha Kiekie, no ka hihia e pili ana mawaena o @ Alii vs Joeseph Booth, no ke kuai ana i ka rama i na kanaka Hawaii. Ua ahewaia o Joeseph Booth, ma ka Aha Hoomalu, a ua hoopii oia imua o ka Aha Kiekie holookoa; o kana kumu pale, o ia no ke ku ole o ke Kanawai e papa ana i ke kuai aku i na waiona i na kanak Hawaii i ke Kumukanawai o ka aina. Ua naauao no ka wehewehe ana a D. L. Gregg, ka Loio o J. Booth, no ke kue ana o ke Kanawai i ke Kumukanawai o ka aina; a ua noiau no hoi a moakaka ka wehewehe ana mai a ka Loio Kuhina C. C. Harris i ka pili pono o ke Kanawai me ke kue ole ke Kumukanawai o ka aina. Ua hoike ma ka Aha Kiekie i kana Olelo Hooholo, e apono ana i ke Kanawai, a me ka hooia mai no hoi i ke kue oleia o ke Kumukanawai e ke Kanawai e papa ana i ke kuai ana i ka waiona i na kanaka Hawaii.
PAUAHI MA WAIOLI. - Ua poloai ia mai makou e H. Kauohilo, o Waioli, Hanalei, Kauai, e hoike mai ana i ke puhiia ana o ka halekula hui o Waioli, ma ka hapalua o ka hora eiwa o ke ahiahi o ka la elua o Maraki nei, a e uwe mai ana no hoi, me ka u ame ka minamina i ke puhi ka loheia ana o ko lakou keena hoonaauao, me ke noi pu mai hoi e kokua'ku kakou a pau; he hana hemolele io keia e waihoia mai nei imua o kakou a he wa kupono hoi keia ia Hawaii e hoike mai ai i kona aloha ame ka punihei i nei mea makamae o ka naauao. O makou kekahi e hui ana ma ke kaumaha ame ka menemene no hoi, i awiliia me ka luuluu i ke aloha no ko Waioli poe Hawaii nei poe opiopio, i hooneleia i kahi e hanai ai i ko lakou mau manao, i ka ike ame ka noiau a naauao no hoi, a ke lana pu nei no hoi ko makou manao e kuihe ole ana ka Papa Hoonaauao, ma ka hoopau koke ana ia pilikia nui i loohia mai nei ia poe.
MOKU PAU AHI. - Ma ke ahiahi o ka Poalima iho nei, ua pau i ke ahi ka moku Kiapa o ke Poonahoahoa (Thomas Spencer,) o Florence kona inoa. Aohe maopopo o ke kumu o kona pau ana, i puhi maoliia paha, he ahi haule wale paha, aole no i maopopo. E kalewa ana no ua moku la iwaho o Mamala, a i ka wa i ikeia'i o ke ahi, o ko lakou mau ukana iluna o na waapa me ka hoao ole aku e kinai i ke ahi. Ua hooholoia mai ka moku a hiki mawaho ponoi iho o Puuiki, me ka manao e hooili i ka moku, i koe ai kekahi mau waiwai o ka moku. Aka, i ka hiki ana mai o ka waapa o Kapena Babcock, a me P.S.Wilcox, a me ka waapa hnoi o ka moku kaua Enelani Hecate me ka malamamoku nui o luna, a ma ia manawa, ua pani kokeia na puka a pau o ka moku, i pio ai ke ahi, a ma ka hooikaika ana a ia poe, a me kekahi mau Keonimana e ae o keia Kaona, o ia wale no ke kumu o ke kanalilii ana iho o ke ahi, a hiki i ka wa o ka hiki ana mai o ka Pele. I ke komo ana mai iloko o ke awa a ku ma Aina Hou, ua hoomaka koke na Hui Kinai Ahi, e hoopio aku i ke ahi, a i ka hala ana o ka hora hookahi, a ia hoi, ua pio loa ke ahi, a ua kupono loa ka mahalo ana aku i na Hui Kinai Ahi, no ko lakou ikaika, a me ko lakou eleu maoli no hoi i ka hoopio ana i ke ahi ia po, oiai e hoohanini mai ana na lani kiekie loa i na paka ua hoohaukeke.
HIHIA AIHUE IMUA O KA AHA HOOMALU. - Ua lilo nui ka manawa o ka Aha Hoomalu i ka pule i hala iho nei, ame ka hapa hope o keia pule, i ka hookolokolo ana i kekahi mau kanaka no ke Karaima aihue, me ka wawahi hale. O ka mua o na hihia i hanaia o ko Lui Kaukini, ka mea nana i aihue a i komo wale hoi ka hale o Mr. W. Goodale, ka Luna Dute nui.; ma ka la 14 o Maraki, ua hoopaiia no ka aihue ana i ka Uwati, a Mr. Brewster, a ua hoopaiia malama ma ka hana oolea, $25.00 uku hoopai, no ke koina, $1.12 1/2; ma ia la no, no ka aihue ana i kekahi waiwai o Mr. W. Goodale, hoopaiia, 6 mahina ma ka hana oolea, no ke koina $1.12 1/2. Ma ka la 20, no ka Aihue ana i ka lole o Capt. Quinn, hoopaiia, 9 mahina ma ka hana oolea, $10 no ka uku hoopai, no ke koina he $1.25; ma ia la no, no ka Aihue ana he mau lole no John Pease, hoopaiia, hookahi makahiki, ma ka hana oolea, me ka uku hoopai he $15.00, no ke koina $1.12 1/2. Ma ka la 23 iho nei, no kekahi Aihue ana i ka hale o Mr. W. Goodale, ua hoopaiia, e hahauia ma ke kua i umikumamalima kaula, ka huina o kona manawa i hoopaiia'i, he 2 makahiki me 9 malama. A ua waihoia na ke Jiura o keia kau ae e hookoolkolo i kekahi hihia ona.
Ma ia la no, ua hoopaiia o Kekuaokalani, no ka aihue ana i ka lole o Haili (w,) ame Paewahine, ame ka noholio o William Wond opio, ua hoopaiia elua makahiki ma ka hana oolea, $20 ka uku hoopai, a he $2.75 no ke koina.
Ma ka la 21, ua hoopaiia o Kanoenoe no ka aihue ana i ka pahu o G. R. Ross, he 6 malama ma ka hana oolea $5.00 no ka uku hoopai, me $1.50 no ke koina.
Ma ka la 23, ua ninaniauia ka hihia o Letit alias Laekela, no ka aihue, a ua waihoia i ka aha Jiure.
Ua kinikini na aihue ma ke kulanakauhale nei iloko o keia mau la iho nei, a akahi no a huai pau ia mai, ma ka imi ikaika ana o ka Makai Kiekie W.C. Parke, ame na Luna Makai haole malalo iho ona; e hele ana ma o a maanei o ke kulanakauhale me ka hiamoe ole a no ka po. Ke mahalo aku nei makou i ka oihana Makai hoomalu o Honolulu, no ko lakou makaala ana ma ka lakou oihana, me ke kuihe ole, ame ke kuemi hope ole hoi, i ka imi ana iloko o ka inea nui i kahi a ka poe kolohe i noho ai, a no ko lakou ikaika wale no ke kumu i loaa'i o keia mau hihia i hanaia me ka maalea nui e keia poe kalohe.
Eia kekahi, ke kanalua ole nei makou i ka pane aku i na poo aupuni, i ka lawa kupono ole o na makai e noho nei ma keia kulanakauhale, no ke kiai ana i kona maluhia. Ke uku nei na makaainana i ko lakou auhau, me ka hooko pono hoi i na mea i manaoia no lakou mai, anolaila, o keia uku ana, i uku aku i mea e malamaia mai ai ko lakou maluhia ma ke kino ame ka waiwai, anolaila, ke iini nei makou e koho hou ia i poe makai hou nana e hoolawa mai no ke kiai ana i keia kulanakauhale, a i hiki ai hoi ke hoopioia ka ulu ana o ka hewa iwaena o keia Kaona.
No ke aloha oiaio.
Ua ike ia na olelo wehewehe a Rev. A. Bihopa, kekahi o ko kakou mau kumu, ma ka halawai ana i keia pule iho nei, ma ka Luakini ma Kawaiahao, na kumu, me na luna ame na hoahanau, a ua loheia ko lakou leo aloha, e pa kolonahe ana me he makani pa maikai la, e lawe mai ana i ka olu no ka wela. Eia, ku mai o Rev. H. Pareka, a heluhelu he palapala e hoahewa ana i ka mare ana o ka mea opiopio me ke kanaka elemakule poohina.
O ka hana ma ia halawai ana, e imi ana makou i ke kumu o ke emi ana o keia lahui, a nui no hoi ka poe i hoike mai no ia kumu hookahi no, a pauia, ku mai o Rev. S. Emesona o Waialua, a hai mai i ka hoomaka ana o keia lahui kanaka e emi iho, ma ke ku mua ana mai o Kapenakuke ma Waimea i Kauai, a hoomoe na'lii na wahine i na haole, a laha mai ka mai pala, a pela'ku; a pauia, ku mai ka Peresitena o ka Papa Hoonaauao a hai i kona manao aloha i na kumu, a ua uwe pu no makou ma ia leo, a ua hoaponoia ka manao o ka Peresidena, a pau i aku mai o Bihopa a hai mai.
"Ae, owau ka mea i hiki ua mai ma Hawaii nei, a ike au ia oukou a pau loa. Iloko oukou a pau o ka naaupo, pouli loa kahi i noho ai, hiki mua mai au maanei, e noho ana oukou aole kapa o na kane he wahi malo wale no, a o na wahine he wahi pau wale no, a no ko makou aloha i keia lahui ke kumu o ko makou ao ana aku i ka naauao, na makou no i ao aku ia oukou i ka A, a hiki i ka W. A na makou no i ao aku ia oukou i ka Piapa, a mahope, ua hoolaha nui ia na palapala ia oukou i pai ia ma ka oukou olelo, na makou aku no ia mau mea a pau, a ma ia hope mai ua pai iho makou i na buke he nui wale ma ka oukou olelo, a ua laha ka pono, a me ka naauao i keia lahui, a mahope hoonoho aku makou i na kumu a puni keia pae aina, a loaa ka naauao ia oukou, mahope lilo na kula i ke aupuni.
A o ke aupuni ka mea mana maluna o na kula apau, aole o makou mana i koe malaila, o ka hooponopono a me ka mana kahuna wale no ko makou aole anei ia o kamakou hua i haawi aku ai ia oukou? oia no, a pela aku, nolaila nui loa ko makou aloha ma ia leo hookahi, a he oiaio noia. Ua ko ka hana a na kumu a kakou a he oiaio no hoi keia mau olelo maluna ae. Nolaila, e hoomanao kakou i keia mau olelo.
S. KELIIKUAE..
Honolulu, Feb. 6, 1863.
KA PUALI O KA POTOMAKA.
E olioli mai ka aina a puni i ka ike ana e i ka holomua ana o ka hooponopono a me ke kukulu hou ia ana o ka Puali o ka Polomaka, malalo o Gen. Hooker. Aole paha he puali koa i hana ino ia e like me keia mau koa, ke maiiia'ku ka moolelo o keia kaua ana. Ua haaleleia oia i ke kau i hala aku nei, e make iloko o na aina nenelu o ke Kikahomone, ma ka laweia ana mai o Gen. McDowell, mai ke kokua ana'ku ia poe, a mai lilo no hoi lakou i mea ole, pakela wale no lakou no ka akamai o ke Generala nana lakou i alakai. E lilo ana ka hoanoe ana a Makalelana i kahi a kona puali e emi hope ai, mai White House, a i Harrison's Landing, i mea kaulana loa iloko o na moolelo o keia au kaua, e poina kupono e ia ana ka poe e noho nei ma ke poo o ke aupuni, a e heluia ana ko lakou mau inoa ma ka papa o ka poe i haalele mai i ka pumehana o ka la, mamua'ku o ka poina ia ana o ia hana kaulana. Ma ia manawa no, ua kauohaia na puali e Gen. Haleka, e hoi ma na wahi e pili ana i Wasinetona, oiai e kupinai ana kana mau hana me ka manao paa e pio ana o Rikemona, a no ia hoi kua ana; nolaila, ua auhee aku ka ii o ko lakou manao ana ia mea, a ua waiho wale iho ia manao iloko o lakou. Ua kenaia ia poe imua, i hope, i o, a ianei, i hoopakele ai lakou ia Gen. Pope, a me kona puali, ua hoaoia lakou; aka, ua hele ka hoihoi ana mai o lakou aku la, no ko lakou hooneleia ana i ko lakou Generala punahele, oia o Makalelana.
Ma ia hope iho no, ua ike aku kakou i ua puali la malalo o kona Generala punahele, e hele ana i ka huakai i Marilana, e paku i ka enemi e noho ana ilaila, a ua ikea no hoi ka holo pono ana o ka hana a ia poe, i ka hui ana'ku me ka puali koa o Vereginia, malalo o Gen. Pope. Na na kahuakaua o Anatietama a me South Mountain, e hoike mai i ko lakou koa nui ana ilaila, a e lilo ana paha ia mau wahi i kiahoomanao no ke koa a wiwo ole no hoi o ia puali, iloko o ke kaua. Aia hou no i ka wa a ua puali la o ka Potomaka i huli hou aku ai ke alo i Rikemona, ua kapaeia ae o Makalelana mai ka noho ana i luna maluna ona. Mai ia la mai, ua hoomaka ka lilihia mau ia mai o ia puali e na kaumaha a me na poino he lehulehu wale. Ua onipaa iho ka manao o ke Generala hou Burnside, e komo iloko o Rikemona, ma Feradarikabuga aku, ma kahi e kue ana i ka Makalelana wahi i manao ai. Ua hoike aku oia i ke ano o kana mau kiina i manao ai ia Gen. Haleka, ma kona halelole i Warenatona, a ua aponoia mai no hoi e ia luna, e Haleka, a ma ia la iho, ua hoi aku oia i Wasinetona, me ka olelo iho no hoi, e hiki koke ae ana na uapo lana ma Falmouth. Ma ia manawa, ua hele aku ka puali koa o ka Akau i Falmouth, a i ka hiki ana'ku ilaila, aia hoi, aole i hiki ae na uapo lana i olelo mua ia e ka Alihikaua, eia ka hiki ana'e a hala kekahi mau puali okoa. Iloko oia lohi ana, ua loaa i na kipi ka wa kupono e kukulu ai i mau pakaua ikaika ma na kiekiena e pili ana i Feradarikabuga. A iloko no o ka ikemakaia ana'ku o keia mau mea, aia hoi, ua kiola menemene ole ia aku ka puali koa o ka Patomaka, ma kela aoao o ka muliwai o ka Rapahanoka, a ua onou aloha ole ia aku iluna o na pakaua o ka enemi. Aohe kumu e hoaiai hou aku ai i na poino i loohiaia mai ia poe ma ia la poino nui o ka Akau. Me ka wiwo ole a me ka nakui ole no hoi, ua alakaiia'ku ka puali o ka Patomaka i ka iu i hoomakaukauia no lakou, a o ka muliwai o ke koko i hookaheia ia la, ke hoike mai no ko lakou koa a me ko lakou hapai pono ana i ka hana i waihoia aku ia lakou.
A ma ia Poakahi ana'e no, ua hoopaa o Gen. Burnside e hoouka hou; aka, ua hoole paa ia nae e na'lii koa mahele (Divisiona) malalo ona. No ko lakou hoole ana, a me ke kokua ana mai o kekahi mau kikiao makani, a me ke kuaua nui, aia hoi, ua hoihoi hu ia ke koena kauliilii o ka puali o ka Potomaka, ma kela aoao o ka muliwai. Ekolu pule ma ia hope iho, ua hiki mai ke kauoha e kai hou aku. O ka pomaikai e loaa mai ana i ke aupuni, ina e pio o Feradarikabuga, aole no i hana mai nei. I ka hoomaka ana'e e kai hele hou ua paa ka lepo i ka hau, a nolaila, ua maikai no ka hele ana, a ua maikai no hoi ka helehelena o ka huakai; aka, ma ia po, ua pa mai ka makani, a ua haule mai no hoi ka ua, a i ke ao ana'e aia hoi, ua pipili i ka mau ka puali koa o ka Potomaka. Ma ia wa no hoi, kue hou no na'lii koa mahele, a me na'lii koa malalo iho.
A o kekahi hoi oia poe, ua oleloia ua hele maoli aku lakou i Wasinetona, e huli ai i ka Paresidena, me ka hui kino aku hoi me ia, a no ia mea, ua kauoha houia o Burnside e hoi hou i hope. Ma ia hope koke iho no, ua hookuuia o Burnside e hoomaha, a mahope iho ona o Gen. Sumner a me Franklin, ua hoopauia laua, a ua kohoia hoi o Gen. Hooker i Luna nui no ia puali.
Aohe puali maikai o ka hanaia ana e ike me ka puali o ka Patomaka. O kana mau hana a pau imua o Rikemona a me Marilana a me kona ku ana 'ku imua o ka make a ka enemi ma Feradarikauga, ke hoike mai nei ia mau mea i ke koa a me ka hiwahiwa no hoi o na mea i hanaia e ia poe, a ke kaulike nei ka lakou mau hana koa, me na hana koa e ae i hanaia iluna o na kahua kaua mai ka wa kahiko mai a hiki wale i keia manawa. Aka nae hoi, me he mea la, mai kona wa i hoomaka ai e puka aku mai na hale koa o Wasinetona, me ka piha o na puuwai i ka manao mau ana e pio ana o Rikemona, ua haulehiaia iho e ka poino, a e kekahi kupua ino no hoi, e alai ana i kona hiki ana aku i ka pane poo o ka pomaikai, a me ka lanakila; a o ka hopena o na mea ano ino i hanaia'ku ia ia, oia no ka olelo ana a Gen. Haleka ma Feradarikabuga e i ana, "Ina e hiki ole keia puali i Rikemona ma na Alanui e ae, alaila, e hoouna au ia ia ilaila me ke kookoo." He keu a ke kinai makeia o keia puali e ka naau lili o na luna aupuni o Wasinetona.
He mau pule lehulehu wale kona moe hana ole ana ma na kaiaulu o ka muliwai o ka Rapahanoka, e ku ana ilaila i Kiahoomanao, na ka naau akiaki o na luna aupuni ma Wasinetona. Ua hoikeia mai i na poe a pau, ua pau ko lakou iini a me ko lakou hoihoi ana e hele e kaua, a ua lohe no hoi na koa i ke kue a me ka hoolohe ole o na Generala malalo iho i ka olelo a me ke kauoha a na Luna nui. A ma keia mau mea, ua hiki ia kakou ke noonoo ae i ka hana nui i hooiliia'ku iluna o Gen. Hooker. Ina ua hoi hou ae ke ano oia puali e like me kona wa mua, ma ka hooikaika ana a Gen. Hooker, alaila, ua like ia me kona lanakila ana maluna o na enemi: no ka mea, he hana nui maoli keia, a ua ae ae no hoi oia maluna o na pihaa i waihoia ma ke ala oia poe e na luna aupuni, i mea e alai aku ai i ka hele haaheo ana oia poe imua, me ka lanakila e haiamu ana ma ko lakou mau keehana wawae.
KA POINO A KE KAUA. - Ua imiia e ka nupepa Commercial Advertiser o Nu Ioka, ka nui o ka poe i poino i ke kaua i ka M. H. 1862, ma Amerika Huipuia. He 168 hoouka kaua ana, ua ane like me hookahi kaua ana iloko o kela a me keia elua la. O ka nui o ka poino ma ka aoao Akau i ka
Make………………………………………………..12,807
Hoehaia……………………………………………..55,567
Poe i pioia…………………………………………..21,040
Ka huina…………………………….………………90,414
Ka nui o ka poino o na kipi ma ka
Make………………………………………………..18,518
Hoehaia……………………………………………..51,031
Poe i pioia…………………………………………..30,802
Ka huina…………………………………………...100,851
Ma na aoao a elua, he 138,953 poe i make a i hoehaia hoi iloko o na hoouka kaua, a ua like paha ka nui o ka poe i mainoino a i make no hoi noloko mai o na poino i loaa iloko o ke kaua, me ka poe i hoike maoliia mai ma ka papa helu o ka poe i hoehaia a i make no hoi. A no ia mea, ua hiki ka helu o ka poe i poinoia i ka 340,000. He keu o ka moana koko nui i hookaheia iloko o ka makahiki hookahi.
- O ka inoa o na mokuhao e like me ka Monita, ua kapaia lakou he "Armadillos."
-O ka lilo no ke ki hookahi ana i kekahi pu nui o ka mokuhao aupuni Nahant, he $24.00.
-O ka nui o na kanaka ma Cuba, he 793,484 ili keokeo, a he 603,046 nekero, ua aneane no e like a like.
-Ua oleloia mai nei ua hooholo na Hale Ahaolelo o ka mokuaina o Geogia he Bila Kanawai, e kauoha ana e paniia na muliwai a pau i hiki ke holoia e ka