Ka Nupepa Kuokoa, Volume II, Number 12, 21 March 1863 — Page 2

 

 

Ka Nupepa Kuokoa

 

A maua e pili ai i ke anu o Kaholeiwai.

He waiwai nui na’u ko aloha e hiipoi nei.

Kau kaikamahine mai ka leo a ka pono.

Ke owalo nei i o maua hale

O a’a keiki hookaukanaka o ka hale—e.

Kau kaikamahine mai ka wai puolo i ka laui,

Mai ka wai kiaha pu me ka lepo,

Kau kaikamahine mai ka moena hauna ole

            he manienie.

Kau kaikamahine mai ka la kanaka o Kohala,

Hala wale aela no hoi ke kae a ka makemake,

Kuu kaikamahine mai ka la hauoli lio o Halau a.

A mai ke pili holuholu o Honoipu,

Aole loa oia pili a kaua e hoi ai,

Pau kou pili ana me kau kane,

O ka makani anu he Waikoloa,

Aloha olua e pakui ai i na ale o ka moana,

Aloha oloa e a’u keiki o ka pohu o Kona—e,

Kau kaikamahine mai ke kai hawanawana o Kawaihae,

E aoao ana me he ipo la,

Ka wahe mai la i ka pue one,

Mai ka malu hale o Hanakamalama,

Ke malama hewa nei ao o ka aloha,

Kau keiki mai ke kai leo nui o Kauhola,

Mai ka lipoa moe poli o Alaloa,

I ka luu iho no a loaa,

Lua kahi a ka manao e au nei, o ke aloha,

Lolii mai ana ko aloha ia’u e noho nei,

Auwe! ka mea’loha he keiki!

Kau keiki mai ka makani anu o Nunulu,

E hao mai ana ke anu o Namakanipaio,

Pukui aku kaua ma ke kua o Pili,

Pili pono kou aloha ia maua,

O maua pu kai eha i ko aloha.

Ke pili mao ole nei i kehu a ke ao,

E aoao ana paha oe me Hiku i ka pua,

Kuu paa lei mae ole he keiki,

Kau kaikamahine mai ka wai ha o Waioopu,

Oia wailele welowelo i na pali,

He pali aloha na kana o Kauanihi,

Mahea hoi oe i nihi hele iho nei?

I ike ole ai kou mau pokii,

O na pokii hoi ou kekahi aloha,

I ka nuu hewa i ka waimaka e noho nei,

Kuu keiki mai ke kula hulei lua o Kapaau,

Au aku kaua o ka wai awili kai o Pololu,

Luuluu au i ko aloha e noho nei,

O oe ia—e.

“O oe ia, e noho Hilo nunua i ke ala laalaau,

I na pua ala o ka makani,

Nana e hoohulei lewa ka nahele,

Makani loiele pua o ka laau—e,

O na wahine maka laalaau o ka uka,

He ano lehua Heeia ku makalehua a ehu a,

A ka manu i ako hiolo ka pua imi ke akamai,

Hana ka pua o ka lei hoopopono i ke kaula e kui ai,

Honi no i ke ala me ke onaona e, aloha—e.”

            D. Waianuhea.

            Puako, Kohala Akau, Hawaii, Mar. 2, 1863.

 

Ka Nupepa Kuokoa.

Honolulu Maraki 21. 1863.

 

            Ke hoomakaia mai nei ka hookauwa kuapaa ma ka Pakipika nei iloko o keia mau la, ma ka nana ana ma na mea i paiia iloko o ka nupepa Polynesian, ua ike iho makou i ka holo ana aku o kekahi mau moku mai Peru aku no ka moana anu Hema, ma na mokupuni e kau liilii mai nei iwaena o ka moana Pakipika nei; a o ke kumu oia holo ana, oia no ka holo aku e lawe i na kanaka oia mau mokupani a hiki i Peru, a ilaila e hookau waia’i. Aka, ua ninaninauia no pae ia mau hana e na Luna o na Aupuni e ao e noho nei ma ia Aupuni. Eia nae hoi, ua loheia mai nei ma kekahi palapala i hiki mai nei mai Omoa, Fatuhiva, na kekahi o na Kumu Hawaii e noho nei ilaila, e hai mai ana ua hiki aku kekahi mau kanaka kamaaina oia wahi, he kanakolu ka nui o ka poe i lawe malaia’ku; aole i ikeia ka inoa o ka moku, aole no hoi i ikeia ka inoa o ke Kapena; ua manaoia ua laweia ia poe i Peru e kuaiia’i me he poe kauwa la, no na dala elua a ekolu haneri pakahi.

            Ke kumakena la na pilikana a me na makamaka oia poe. O ke ano ka o ka hana ana a ke Kapena moku, ua holo aku oia a hiki i Omoa, a koi aku i ke Kumu Hawaii e noho nei ilaila, e hele e huli i ulu no ka maka ona. A i ka wa ana i hele ai ma kekahi awawa e aku e huli ai i ulu, aia hoi, ua mumulu aku na kanaka iluna o ka moku, a ua lawe pioia e ka poe o luna o ua moku nei, a na holo aku oia.

            He mea kaumaha maoli keia. Aole paha e maopopo ka wa e laweia ‘ku ai o kekahi poe o kakou nei, a kuaiia aku ma Peru, me he poe pika kauwa kuapaa la; no ka mea, he mea mau i kekahi poe kanaka o kakou ka pipili i na moku ku mai, e ao e na makamka o pau pu aku kakou i ka luameki a ka poe kolohe maalea, mai hoopipili i na moku; aole i ikeia aku ka poe i hele mai me ka manao ino, a manao maikai paha.

            Ua maopopo ia makou ka nawaliwali o ko kakou Aupuni nei ma ka hoopio ana i keia hana kolohe,  ma na kai kiekie e pili koke mai nei i o kakou nei, a no ia mea, aohe kumu a kakou e hilinai ai i ke pio ia kakaou oia ino nui e hanaia mai nei. Aka, ke huli nei makou me ka naau haahaa, a ma ka inoa hoi o ka pono lokahi o ko ke ao  nei, me ka hoala pu mai no hoi i ke kaula hemolele o ke aloha, a ke noi aku nei i ke Komisina o Enelani a me Farani, a me Amerika Huipuia, a me na aupuni ikaika e ae e noho nei ma Hawaii nei, e hapai i ko lakou lima iluna a me ko kakou leo pu, a e onou mai hoi i ko lakou mau poohiwi i ka huila, e hiki ai ke hoopio i keia hana ino, i hookumuia e ka manao imi waiwai o kekahi poe. Aole e hiki ia lakou ke kanalua, a aohe no hoi he mea e hiki ai ke alai i ko lakou hooko ana ia mea; no ka mea, ua kue loa ia ka hookauwa kuapaa ana i na kanaka ma na Kanawai o na Aupuni (Law of nations.) A no ia mea, ua lilo ka ino, he ino, aole i ke Aupuni wale no na mai na kanaka i lawe maluia, aka, ua lilo he ino i hanaia a i hooiliia mai no hoi iluna o ko ke ao nei a pau. A no ia mea ko makou kamailio ana a me ke koi ana no hoi, he kumu pono i na Komisina o na Aupuni nui e noho nei iwaena o kakou, ke kauoha aku i na moku kaua o lakou, e kii aku e hoopio i keia ino nui e hanaia mai nei i kekahi poe o ka ohana o keia ao. No ka mea, ua hiki ole paha i na Aupuni nona na kanaka e lawe maluia nei ke hoopakele ia lakou iho, mai ka waha mai o ka poe nana e imi nei i ko lakou poino ana, a nolaila, e pono ai i na Komisina o na Aupuni i haiia’e nei maluna ke hiipoi i ka rula gula, “E hana aku ia hai e like me kau i makemake ai ia hai e hana mai ia oie.” No hea mai ke kumu o ka haunaele ma Amerika Huipuia? No ka hookauwa kuapaa. A nolaila, e pono e kinai ia keia ino, oiai akahi a opuu ae.

 

NA MEA HOU O HAWAII NEI.

Na ’Lii.

            Ma ka Poakolu iho nei, ua hoi mai ka Mea Hanohano M. Kekuanaoa, ke Kiaaina, mai Hawaii mai, i holo aku nei oia no ka mai o ke Alii, ma ia moku pu mai no hoi ka hoi ana mai o Adjt. Gen. Jno O Domnis, a me kana aliiwahine, ka Mea Hanohano Lilia Kamakaeha; a me Kanela, ka Mea Hanohano D. Kalakaua, a me Kanela, ka Mea Hanohano P. Y. Kekuaokalani. Ua maikai no ko lakou ola.

            Ka Moi.—Ua oluolu makou i ka hoike aku i ka lehulehu, ua loheia mai nei ka oluolu ana o ka mai o ka Moi, a ke noho oluolu la i ka lai o Kona.

            Ke Kuhina Kalaiaina. Ua holo aku ka Mea Kiekie L. Kamehameha, i ka Poakahi iho nei, a hoi mai no i ke ahiahi o ka Poalua. O ka Loio Kuhina C. C. Harris, a me kekahi poe e ae no hoi kai hele pu i ka huaka i a ke alii.

            Ka Wahine i Kilauea. – Ua hoomaka hou mai nei ka Wahine o Kilauea, e hoonaueue i ka papahele o kona kulana. Ku no hoi ka awahi.

            Lele i ka Pali. – Ua lele i ka pali o Wahinekuni, ma Manawaiopehee, ma Kauaula, Lahaina, Maui, ma ka la 2 o keia malama, pela ka poloai ana mai nei a D. H. L. Hakuole. Ke ike ae la no e na makamaka, i ka haule a make i ka pali, nolaila, e akahele ka pono i ka helekua.

            I na Hoa. – He nui na palapala a na hoa i hiki mai nei, mai kela pea a keia pea o ka aina, a no ka piha mau o ko kakou pepa, nolaila, ua waihoia a kaawale ae kahi hookomo iho. Nolaila la e na makamaka, mai noho a hookekeue wale iho.

             Hui Mahiai. – Ua ike iho makou me ka olioli ma ka leta a J. W. Kamaolana, o Kawainui, Kona Akau, i ka hoohui ana o kekahi poe o ia wahi ia lakou iho, i hui mahiai. He mea maikai maoli ia hana, i hapai ia ma ia wahi. Ke manaolana nei makou e hooholo pono ia ka hana a ia poe.

            Wiliko o Lele. – Ua lohe mai makou e kukuluia’na ka Wiliko hou o Lahaina i keia mau la ae, o Mr. Bumham, ka mea nana e hooponopono ke kakulu ana, oia ka mea nana i kukulu ka Wiliko a Kapena Ki. O ka manao mau o keia pepa, oia no ke ake mau e holo mua ka hana i hookumuia e na keiki o Lele.

            Ilio Kupanaha. – Ua poloaiia mai makou e S. Z. Kalaaukumuole, o Puahoowali, Lahaina, Maui, i kona ike ana i kekahi ilio kupanaha ma Hamakua, elima wawae, a ke mau la no kona ola. Ma keia mea kakou e ike ai i ke kupanaha a me ke anoe no hoi o ka ke Akua mau hana.

            Ma na nupepa o Panama, ua ikea iho ka haalele ana o ka mokumahu kaua Amerika, o Lancaster, ia awa, a ua hole aku i Valapareso, o malaila aku a hiki i Tahiti, a mai Tahiti mai a ku ianei. Nolaila, e ku koke mai ana paha keia mau la iho ianei, a i ole ia i Hilo.

            Wi o Wailupe. – Ke hai mai nei o “Kalanikuihonoinamoku,” ua wiia ka o Wailupe, mai kuhihewa makou i ka inoa, e ole no ka loihi maikai o ka inoa. Eia nae ka makou olelo ia ua hoa nei o makou i haiia’e la maluna, e haliu iho na lima ilalo me ka o-o, a e huli i ka ai i ka opu o ka honua, alaila, e mamao mau aku no ka wi mai kona ipuka hale aku; a o ka manao lokahi iho la no ia i na makamaka a pau, o wi pu ia lakou me na makamaka o Wailupe.

            Kuhina Noho no Amerika Huipuia. – Ma na nu hou i hiki hope mai nei, ua ikeia iho ka hoanoeia ana o ka Amerika Hupuia Luna Nui imua o ko Hawaii nei alo alii. Mamua iho nei he “Komisina” wale no ke kulana kiekie o ka ia aupuni Luna i o kakou nei, a i keia wa ua haawiia ka inoa Minister Resident (Kuhina Noho.) ia Mr. James McBride e ka Peresidena, a e holo mai ana paha iloko o keia mau la iho. A nolaila, e like loa ana ke kiekie o ko Amerika Luna imua o keia aupuni, me ke kulana o ka Luna o Beritania Nui.

            Moku Kaua. – Ma ke kakahiaka iho nei o ka Poalua, ua ku mai ka moku kaua kialua o ka Moiwahine o Beritania, he 26 la mai Akapalako mai. Aohe me hou ano hou o ia wahi mai nei. He anaaina ka hana a keia moku, a e holo ana mai aneiaku a i Sidane, a mailaila aku a Lae Manaolana, a hoi loa aku i ka Home. Aole oia i kipu aloha mai ia ia i ku mai nei, no ka mea, he mau mea ana ko luna, a ua manaoia ina e kipu, alaila, e ino auanei; nolaila kona kiola ole ana mai i kona aloha ma ka uwahi poepoe o Beritania.

            Kalohe Maoli.—Ua aihueia e kekahi kanaka kolohe a hilahila ole no hoi, kekahi mau kumu Loke, mai kahi kanu kupapau aku o B. F. Snow, mauka iho o ka pa o Kauka (Dr. G. P. Judd,) ma Nuuanu, a ua hoolahaia he umi dala makana, na ka mea nana e hopu i ke kalohe nana i aihue. He keu a ka hilahila ole o ka aihue ana i ke kahiko o ka poe make. He kumu pono keia i na kanaka a pau ke huli ikaika i ka mea nana i aihue ke kahiko o kahi waiho o ka poe i naue aku i ke ala hoi ole mai.

 

 

KA NU HOU!

            Ma ka mokumahu Robert Lowe i ku mai ai i ka Poalima o keia pule aku nei, a me Kometa i ka Poaha iho nei, ua loaa mai ia makou na nupepa o Kapalakiko, o ka la 28 o Feberuari iho nei, a me na ua ma ka uwea Telegarapa oia wa hookahi mai Nu loka mai. A eia malalo nei na mea i kiki mai nei.

            Ka Puali o ka Patomaka.

            Ke hooponopono hou ia nei ka puali o ka Patomaka, a e makaukau ana no ka oihana i manaoia iloko o keia mau la. E pau ana ke kanalua mau ana o na koa no ka loli mau ana o na’lii. Ua hopuia he 30 koa mahuka ma ka kauoha a Gen. Hooker.

            --Ua hoao mai kekahi mau papa koa lio o ka Hema e komo mai iloko o na koa aupuni, me ka manao e hoopuiwa mai, me ka hoopio pu hoi i na koa aupuni; aka, aole nae i ko ko lakou iini ana, ua pio aku no nae kekahi mau koa o ka Akau i ua poe la, a i ka wa i alualuia’ko ai, nahoohinaia na kumu laau i ke alanui e na kipi, i mea e alai aku ai i ke alualu ana mai o na koa aupuni. Ua koa no nae ka hana ana a na kipi, no ka mea, ua ae ia mai e lakou ka muliwai o ka Rapahanoka, a hookui mai no i ka puali koa aupuni, a hoi hou aku ma kela kapa o ka muliwai.

            No Rikemona.

            Ma ka nupepa Weekly Dispatch o Rikemona, ua ikea iho kona manao, e hoike mai ana i ka puni ana o ke aupuni o ka Hema, i ka olelo wale ia ana mai, ua weheia ke pani ana o ke awa o Kaletona, ma Karolina Hema, a nolaila, ua hoakaka mai ia pepa i ka oiaio ole o na mea a pau ana i olelo ai no ia mea, mamua iho nei, a ua hoopioia no hoi ka mokumahu Princess Royal me kona ukana makamae a kumukuai nui no hoi, e na moku aupuni pani awa; oiai, he hookahi mile wale no me ka hapa kona kaawale mai ka aina’ku. A no keaha la i lilo ole ai ia moku i na koa, a me na moku kaua hao o ka Hema? Ua hoikeia mai e ninaninauia ana ke ano o ka hana ana a na Luna o ka moku kaua, nana i kii aku e kaua i na moku aupuni, e ke aupuni o ka Hema.

            -- Ua lohe maopopoia mai nei, ua hiki ae ka mai puupuu liilii ma Rikemona, a ke make nui nei na kanaka o ia kulanakauhale, iloko o kela hora keia hora keia hora o na la a pau; a no ia make nui, ke auhee aku nei na kanaka a pau i hiki ke hele aku mai ia wahi aku. Ua like ke ano o ia kulanakauhale i keia wa me he Hale mai nui la.

            -- Wahi a ka nupepa Evening Post, ua loheia mai ma ka waha o kekahi kamaaina kuonoono o Rikemoua, ua aneane e pau ka poe hiki ke hooliloia i koa, ma na moku hui o ka Hema. Aka ua  hoopukaia nae he’ bila Kanawai imua o ka Hale Ahaolelo o ka Hema, e pili ana i ka hoolilo aku i ka mana i na poo aupuni, e lawe wale mai i na malihini, ke makemake a makemake ole paha lakou, me ka hoolilo ia lakou me ko lakou ae ole i poe koa Hema. Ua aneane ka e nawaliwali loa ka poe e noho nei ma Feradarekabuga i ka pololi, a he mea apuhi wale no ka oleloia, ua hele aku o Gen. Lee, a me kona puali i ka Hema, no ka mea, aia no ia i keia wa ma ia wahi no, me na koa he lehulehu wale, me ka makaukau mau no hoi, e kaua kue mai ia Gen. Hooker, a me kona puali.

No Kaletona mai.

            Ua hiki ae ma ia wahi ka mokumahu kaua Ottowa mai Pota Roiala ae, ua maikai no ke ola o na koa a pau malaila. Ke hooikaika nui nei na poe a pau o Savana, i ke kapili ana i ko lakou moku hao, me ka hilinai no hoi ina e paa ia moku, alaila, e lilo ana ia i mea nana e huipa aku i na moku aupuni a pau. Ua hoike mai na kipi eha moku i komo i ke awa o Kaletona i ka la hookahi, aohe wahi mea a paa iki iho i na moku aupuni nana e pani nei ke awa.

            Nu Olina.

            He nui wale ka haunaele i ala mai i keia mau la iho nei, iwaena o na koa aupuni. O ke kumu o keia hookeke ana, oia no ka hoohalikeia’na o ke kulana o na koa nika, me ko no koa keokeo.

            Tenesi.

            Ua hoike ae o Gen. Rosekrans i ka nui o ka poe i make a me ka poe no hoi i komo i ke kaua, ma ka hoouka ana i Stone River, a penei no kana mau olelo: He 43,400, o kona aoao; a 1,533 i make, a he 7,245 poe i hoehaia. A o ka nui o ka poe i pio aku he 2,800. Ma ka aoao hoi o na kipi he 62,490, a o ka nui o ko lakou poe i make, a pau pu me ka poe i hoehaii, a pio no hoi he 13,500. Aohe no nae he mau mea malaila i keia wa, me he mea la he kaua koke ana. A nolaila ea, o ka kakou no ia e kaiue mau nei ma na mea a pau e hiki mai nei.

            Manao Wehewehe.

            O na mea hou i loaa mai nei ma ka mokumahu Robert Lowe a me ka moku kiapa Comet, he ewalu la mahope mai o na mea mua i hiki mai io kakou nei, aole nae he ano nui i hoikeia iwaena o na aoao kaua. Ua ikea ia iho nae kekahi mau mea e pili ana i ke pio ana o ka makumahu Ke Aliiwahine o ke Komohana, o ke Aupuni i na kipi, ma ka Misisipi, ma ka muliwai ulaula, (Red River.) o ke kumu o ke pio ana, oia no ka mare ana o ke Kapena ia ka wahine hanohano o ka Hema; a nolaila, me he mea la, i kona wa i haawi ai i kona puuwai, i ka hoa ona i nakiiia’i, ua haawi pu oia me kona manao aloha aupuni; a nolaila, i ka wa a na kipi i kii mai ai e kaua i kona moku, aia hoi, aole loa oia i kue iki aku. No ka mea, ua kauoia e hana kumakaia’ku i kona aupuni e na leo hoomaliumaliu a kona hapalua makamae, a no ia mea kona haawi wale ana i ka waiwai o kona aupuni, i mea e na ai ka iini, o ka mea ia ia ka waiho o kona puuwai.

            Ua nui wale ke kamailioia ana me ka manaopaa ia no hoi, e hoouka kaua ana ma Kaletona, i ka la 20 iho nei o keia malama, aka nae hoi, ma na mea hou i hiki mai nei, aohe oleloia no ia mea, me he mea la e kali ana ke aupuni a pau pono ae no moku nana e holo pinepine mai nei i Kaletona, i ke komo ia awa, alaila, kii aku e hoouka i pio pu ai me lakou. Ua komo ae nae hoi he eha mokumahu o ka Hema iloko oia awa i ka la hookahi, nolaila, me he mea la no e kaua koke ana no paha.

            Ma ka aoao o ke aupuni a me ke ano o kona noho ana, ua ikeia iho ka pii ana o ke kumukuai o ke gula, penei ke ano. Ina hookahi dala maoli, alaila, he hookahi dala me kanahiku kumamalua keneta, ma ke dala pepa o ke aupuni, ma keia mea, me he mea la, aole e hilinai nui ana ka Akau i kona lanakila; no ka mea, he hoike nui keia no ka nawaliwali o ka aoao Akau.

            Ma Europa mai, ua ikea iho no ke kupaa ana o Enelani ma kona ano mau, oia hoi ke ku i ka wa, ma na mea e pili ana i ke kaua ma Amerika Huipuia; aka, he mea nae i maopopo, e ake nui ana oia e hoopau i keia kaua ana, a e hoihoi hou mai i ka noho kuikahi ana ma Amerika Huipuia; a pela no hoi o Farani, he makemake e hoopau i ke kaua, a e haawi mai ana oia ma le ano makamaka, i na olelo kupono i na aoao e hoouka nei, i hoopau ai laua i ka laua hana ino, o ka pepehi kanaka.

 

Na Palapala.

Haiolelo Poomuku.

            Ma ka helu 20. Buke 2, o ka Hoku o ka Pakipika, o ka la 26 o Feberuari, M. H. 1863, ua ikeia na manao hoohenehene a me ka oiaio ole o A. H. Anuenue, malia paha ua hookohu iho oukou me ka manao he oiaio kana olelo, nolaila, ke waiho aku nei wau i ka’u mau olele imua o oukou.

            Ke olelo mai nei kela, “he hoa o ka lai a me ka iu o ka la o ua aina nei,” a he makamaka hoi, malie he makamaka oe no’u ma ka huelo ka ike, ke olelo pu mai nei no hoi, “he kanaka no ka aina e, kupanaha ka lilo o ke kanaka o ka aina e, i hoa o ka lai a me ka iu o ka la o ua aina nei.”

            Ina paha he hoa oe no’u no nei kula wela hulili nopu i ka la, i aha la hoi oe i lokoino ai, i huna ai hoi oe i kou inoa a’u i ike ai, a hai mai oe he inoa okoa, eia la o A. H. Anuenue, he hoa nae paha no ko la lealea, ina e huhu iho pehu mai ko nuku, pinana ko lehelehe.

            Aole au i ike i keia kanaka o A. H. A. ma Lahaina nei, iloko o keia mau makahiki, aka, ua lohe wale mai nei wau, oia ka ka inoa o ka ahaaina a G. Kalu ma. O oe io no anei e G. Kalu kela mea nana i kakau ua mau olelo hoohenehene la? Hilahila iho la oe i ka oiaio ole o kau mau olelo, huna i kou inoa ponoi, a kapa iho o A. H. A. he ilio hae paha oe, i kahiko ia oe iho me ka aahu huluhipa.

            Me he mea la he enemi wau nou, akahi ua pee ou, oahaia la ke hai pololei ae, he enemi, mamua o ka alapahi ana, “he hoa o ka lai a me ka iu o ka la o ua aina nei,” malia ua ike io no hoi wau ia oe; o ko’u hoa io no paha oe o ka lai a me ka iu o ka la o ua aina nei, aole paha.

            E A. H. Anuenue, pehea la kuu hoohenehene ole ana ia oe? Olelo aku anei au ia oe he naaupo, a he kanaka no ka aina e, he puni noho Alii, he haiolelo poomuku, a pela aku? Aole a’u olelo ia oe pela, o oe no ia e kapa mai nei ia’u he kanaka no ka ama e, he naaupo, he puni noho Alii, a he haiolelo poomuku.

            O ua haiolelo lu a’u, au hoi e kapa nei he poomuku, o ka’u ia e lolii ai me ka laui a ke aloha, me ka laumaia hoi a ke ahonui, a haawi aku me ka uku ole ia oukou au hoi e liliha’la i ka ono, a haawi mai la oe na’u i ka makana a ka poe lapuale, he huahua. O kekahi poe e ae hoi i ono loa, haawi mai no lakou ia’u i ka makana o ka uhane, he aloha, he kuikahi, he olioli, a pela aku.

            Nau no kekahi e lawe poomuku ana, aole no ou lawe a pau loa, e kala no kou lawe poomuku, o ko mau pepeiao wale no kai hele iloko o Wainee ia la, koe no ko kino iloko o ka hale, a i ole ia, iloko o ka luakini Bihopa, aole anei pela?

            Ke olelo mai nei kela, o ka nui o ka’u olelo ia la, no ka poe wale no i hana i ahaaina no ka la hanau o ka Moi. Aole pelo, he mea pili wale no kela.

            O ke poo olelo a’u i hai ai ma ia la Sabati Feb. 15, 1863. Aia ia ma ka Euanelio a Luka, Mokuna 14: 15; ma ka hapa hope, penei, “Pomaikai ka mea e ahaaina aku iloko o ke aupuni o ke Akua.”

            Ma keia poo olelo ko’u kukulu ana i keia mau manao eha:

1. Ke ano o keia ahaaina. Ma keia manao ko’u hoakaka ana i ke ano o ka ahaaina i oleloia.

2. Kahi e ahaaina ai. Ua maopoopo no ma ke poo olelo, ma ke aupuni o ke Akua, a pela no ma ka Mokuna 13 : 29, a ma ka Mokuna 22 : 30, mahea ia wahi? Luka 17 : 21; Roma 14 : 17.

3  Ka poe kupono ma keia ahaaina.

1 Ka poe haahaa, haahaa ka naau, &c. P. 7 : 11. 2 Ka poe ilihune, Oopa, mumuku, &c. P. 13 : 21. 3 Ka poe makemake, P. 23. 4 Ka poe i hanau hou ia. I ole e hanau hou ia ke kanaka, aole e ike aku i ke aupuni o ke Akua, Ioane 3 : 3. Oia hoi ka poe i makaukau na aahu, &c.

4. Ka pomaikai o ka poe e ahaaina aku ilaila.

1. Ka noho ana maluna o ka noho Alii, Luka 22 : 30, “E ai oukou a e inu hoi ma ka’u papa aina iloko o ko’u aupuni, a e noho hoi ma na noho Alii e hooponopono ana i na ohana he umikumalu a Isaraela,” a ma keia wahi ko’u hoakaka ana no ka pomaikai o kela poe e komo ana ma kela ahaaina; oia hoi ka noho ana maluna o na noho Alii. Aole nae pela kekahi poe i malama i na ahaaina ma keia ao. Hoakaka aku la hoi wau i ka iini nui o kekahi poe e noho ma na noho Alii, e like me Sale Kaona, &c.

A ma keia mea paha la, i piena wale mai nei kuu hoa, wahi ana he hoa, e hoole aku ana wau, aole e lilo ia lakou ka noho Alii.

Eia ka paha ka pono, o ka wahahee aku, e lilo ana ka noho Alii ia oukou e ka poe i ahaaina iho nei, oia anei na hua olelo i koe, alaila, aole e poomuku ua haiolelo la? keu aku hoi ha.

2. Ka ai ana a me ka inu ana ma kana papa aina, Luka 22 : 30, a olioli pu me ka haku nana ka ahaaina, me kona puali a pau.

3. E lilo ke aupuni ia lakou, Luka 22 :29, i ka poe hea? i ka poe haahaa ma ka naau. Mat. 5 : 3, “Pomaikai ka poe i haahaa ka naau, no ka mea, no lakou ke aupuni o ka lani.” E pili hoi ha ka hanohano i ka mea haahaa ka naau, wahi a Solomona 29@ “Pomaika oukou ka poe ilihune: no ka ! no oukou ke aupuni o ke Akua,” wahi a @ Kristo, Luka 6 : 20, “E hoolohe oukou i na hoahanau aloha o’u, aole anei ke Akua i wae ae i ka poe ilihune o ke ao nei e @ i ka manaoio, a e lilo i poe hooilina @ aupuni ana i olelo mai ai i ka poe i a @ aku ia ia,” Iakobo 2 : 5.

            Ma keia mea ko A. H. A. pio hewa ana ma ke kumu o ka ulu, me ka manao paha e paa aku ana ka aaiole iluna, aka, aole e @ ua pala ke au, a i ole ia kuhihewa paha@ la e pii hou mai ana ke Kaiakahinalii na kumu o ka ulu, nolaila, i pio iho ka hana e pala iho ana.

            A ma keia mau mea hope nei, kuu heaka ka ana penei, “He nui ka poe i malama i na la nui o na aupuni o ke ao nei, aole @ lilo ke aupuni ia lakou,” i mea hoi e akaka ai ka oi o ka pomaikai o ka poe e komo ana ma kela ahaaina. Aole paha e, e hool@ ana wau ia oukou, a e henehene aku ana aole loa no.

            A ma ia mea paha la, pio hewa hou iho la no o A. H. A. ma ke kula panoa hooleina moka. Ua kuhihewa anei oe he Alii nui ko laila? nani wale kou kuhihewa.

            Aka, aole au e olelo ‘nui ia oukou malaila, na kekahi mea e ae e hoike aku, no ka mea, nui wale ka poe e ae maloko, aole nae o A. H. A. malaila.

            Ke olelo mai nei kela, “Auwe, manomano no hoi ka naaupo o ua kumu nui nei o Lahainaluna,” auwe! owai ka mea naaupo o ke kumu nui o Lahainaluna, o Rev. J. F. Pogue anei oia ke kumu nui o Lahainaluna. He kuhihewa ka paha kou o Rev. J. F. Pogue e ka mea ia ia ka pule ia kakahiaka, no@ olelo ae he kanaka no ka aina e? he oiaio no ka aina e no ia, aka, ua maopoopo ke kuhihewa, ua hahai oe i ka ike a ka pepeiao. I ole oe e kuhihewa, he henehene maoli no, aka, nani wale ka luuluu o kau kumu laau i na hua o ka make, ka inaina, ke aloha ole ka manao ino, a pela aku no. Ua ane like me kekahi laau ohia a’u i lohe ai ma kapa o Moanawaimake, he ano maikai kona kino he maikai hoi ka hua ke ike aku, aka, i ka ai ana, he lehu wale no.

            Pela maoli no kou ano, he hiki ke mahaloia oe ma na mea e ae ; aka, ma keia hana uko ole au, aole mahaloia, aole loa no, no ka mea, aole he oiaio.

            Ke olelo mai nei hoi oe, “Aole oukou malama ia la no ka mahaloia mai.” He mea kupanaha kou hoole ana, aole anei oe i malama ia la no ka mahaloia mai kekahi? Na ke aha la i manao ai oe e hana i kau mau mea ai, a ai oe mamua o kela ahaaina i mahaloia mai ai e ka poe makaikai a me ka poe e ae? A e olelo iho paha lakou, “Nani wale ka ahaaina a A. H. Anuenue.”

            O kekahi kumu maopopo lea no ia o kou hana ana i na papale poepoe oluna, i hanaia me ka lole ano ulaula, me he papale la o ka haole Keaka a’u i ike ai e hele ana me kana mau mea hana ma ke alanui o Lahaina nei. Aole anei o ke kumu maoli io no ia o kou hana ana ia mea, i mea e mahaloia mai ai?

            Pela no hoi kou kahiko ana i kou kino iho, e komo ana i ka palemai lole wawae mai lalo mai a hiki i ka uha, a mailaila aku i kahikoia ai me ka lole uloula al ala. A ma ke kino, ua kahikoia me ka lole ano ahinahina. Heaha ke kumu o kou hana ana i keia mau mea? I mea hoowahawaha anei na ka lehulehu? I mea henehene anei na ka haole?

            O kou manao maoli no, i mahaloia mai ai e na kanaka a me ka Moi Ina ua maopopo oe, e hoowahawahaia ana oe e na haole no ia aahu au i hana’i, ina ua hana ole oe. Pela no hoi, ina ua ike oe e hoowahawa mai ana ka Moi, no ko malama ana i ka ahaaina ma kona la hanau, no ke aha la i hana’i oe peia? He hoike akaka anei ia o kou aloha, ke hana oe i ka mea ana e hoowahawaha’i? Aole, aole loa no.

            A o ua o L. Aholo nei, aole no oia i malama i ua la la, no ke aha la?” Ua manao anei oe, ua oi aku kou aloha ia ka Moi, i ko malama ana i ahaaina, a me ko kahiko ana ia oe iho me na kapa kupono i ka haole Keaka ma ka po, a me ka holo ana maluna o ka lio, e manana hele ai ko wawae, pa i o pa ianei? Ua kuhihewa oe ilaila, e aho ka mea i ai i kahi luau, a i hume paha i kahi malo, me ke aloha io no i ka Moi.

            Ina oia mau dala au i hoolilo ai i ka ahaaina, a e kuaiia i mau puaa momona, a i mau umeke poi, a hooili aku ma kona wahi. A i ole, e laa la hoi keia hiki ana mai nei la, panai aku na ua mau mea la, e aho ia, ola ko iala mau ohua; alaila, maholo ia wau  ia oe.

            Ua menemene au i ka olelo aku, i ko lalau lua ole ma ia alanui au e hele aku la, pela no ka wahahee ana’ku a ko wahine ia oe, ua malama ole wau i ua la hanau nei o ka Moi, no kuu hoohalahala i ka lilo ole o ka noho alii ia’u? Akamai hoi ha kau wahine i ka wahahee, ua ao waleia paha e oe a akamai?

            No ka hoohalahala ka paha o ka Mea Hanohano ke Kiaaina o Maui nei, a me na Luna haole ma Lahaina nei, ka mea i malama ole iho nei? Ko lalau no ia.

            I na aole o’u pilikia i ke ao kula ma na la nui kaulana o keia aupuni, i na ua komo mau wau ma ia ahaaina i kapaia “Ka Ahahui Aloha.” No ka mea, owau kekahi o ka poe Hui i hoomaka i ke kukulu ana i aha-